۹

۲۵۴۳

۲۶۳۴۸

۱۰۸۰۲۷

شیراز

۱۷۸۸۹٫۱

۳۴۴۵۳۳

۱۳۵۱۱۸۱

منبع:مرکز آمار ایران،سرشماری سال ۱۳۸۵
۳-۱۴- شناخت محله مورد مطالعه
محله گل کوب در مرکز شهر شیراز و در مجاورت دروازه کازرون که یکی از دروازه های قدیم شهر بوده قرار گرفته است.این دروازه در زمان گسترش و توسعه های شهری دهه ۱۳۱۰-۱۳۲۰ به همراه حصارهای شهر تخریب شده تا زمینه رشد شهر به سمت پیرامون و نواحی اطراف فراهم شود.خیابان سیبویه که یکی از محورهای مهم تجاری شهر می باشد و مغازه های عمده فروشی و خرده فروشی متعددی را در خود جای داده است از قسمت جلوی محله عبور می کند.بازار میوه و تره بار در قسمتی از این خیابان قرار دارد که به دلیل ازدحام و شلوغی جمعیت که برای خرید به این نقطه از شهر می آیند فضای خاصی را شکل داده است.خیابان کارگر از سمت راست این محله عبور می کند و خیابان قاآنی نو سمت چپ محله را احاطه کرده است.خیابان کارگر عمدتاً محل قرارگیری مراکز عمده تولید و فروش مصالح ساختمانی است اما در خیابان قاآنی نو خرده فروشی ها و خوار و بارفروشی ها بیشترند.بسیاری از خانوارهای ضعیف و متوسط از لحاظ اقتصادی،مایحتاج روزانه خود را از این محدوده از شهر تامین می کنند.

محله گل کوب به دلیل قرار گرفتن در زمین گود و اینکه پایین تر از سطح خیابان های اصلی پیرامون قرار گرفته است به «گود گل کوب» شهرت دارد.شبکه معابر و کوچه های محله تنگ و باریک است .ساختمان ها اکثراً فرسوده و یا مخروبه هستند، اگرچه درجه و شدت فرسودگی در همه نقاط محله و بین تمامی خانه ها یکسان نیست.مساحت و متراژ خانه ها نیز عمدتاً پایین است. معابر باریک و درهای کوچک منازل تردد وسایل نقلیه را بسیار مشکل و در برخی نقاط غیرممکن نموده است. محله فاقد خدمات شهری نظیر پارک و سیستم روشنایی با کیفیت است.اگرچه به دلیل قرار گرفتن در داخل شهر، دسترسی به بسیاری از خدمات و امکانات و ادارات و سازمان های دولتی و خصوصی با سهولت بیشتری انجام می شود و هزینه های حمل و نقل را از کل هزینه های خانوارهای ساکن در این محدوده تا حد زیادی کاهش می دهد.
به این ترتیب وضعیت خاص کالبدی و اجتماعی آن سبب شده تا تنها اقشار خاصی از جامعه شهری بتوانند در این محله زندگی کنند.کارگران،مهاجران روستایی،اتباع بیگانه که برای به دست آوردن کار به شهر وارد شده اند و اغلب پس از اتمام کار محل سکونت آنها نیز تغییر می کند و افراد سالخورده ای که توان مالی اشان پایین است و می خواهند به خدمات داخل شهر و از جمله مراکز پزشکی و درمانی دسترسی داشته باشند جزو اقشار ساکن در محله فرسوده گل کوب به شمار می روند.پیرامون محله و در جایی که به خیابان اصلی ختم می شود کاربری ها عمدتاً تجاری و شامل مغازه های متعدد است.در داخل محله همه کاربری ها مسکونی است و تنها یک کارگاه بلوک سازی وجود دارد که هم اکنون غیرفعال است.کاربری آموزشی،صنعتی و یا درمانی در داخل محدوده محله وجود ندارد.بناهای تاریخی و یا ساختمان هایی که قدمت زیادی داشته باشد و بتوان آن را جزء میراث فرهنگی به شمار آورد در محله گل کوب به چشم نمی خورد،اما بافت کالبدی محله فرسوده بوده و باید نوسازی و بازسازی شوند.
۳-۱۵- بافت ناحیه گل کوب
این بافت که عمدتاً در بین سال های ۱۳۴۵-۱۳۲۰ شکل گرفته اند عمدتاً متعلق به خانواده های جوان آن دوره و همچنین بافت های اجتماعی متوسط جامعه آن زمان می باشند که در جنوب دروازه اصلی شهر «دروازه کازرون» که همواره یکی از عمده ترین مراکز خدماتی و فعالیتی شهر بوده مستقر می شوند.
بر خلاف نواحی دیگر که عناصر خدماتی،فعالیتی و تجاری در میان بافت های آن مشاهده نمی شود، در این ناحیه و در حاشیه خیابان ها ، مغازه های متعددی شکل می گیرند که خود حکایت از وضعیت اقتصادی و بافت جمعیتی ساکن در آنها دارد(شهرداری منطقه ۲شیراز،۱۳۷۵).
در منطقه ۲ که محله گل کوب در آن واقع شده است به طور محدودی آپارتمان نشینی با تراکم بالا شکل گرفته اند.خصوصیت اصلی این زیستگاه ها بیگانه سازی و اتمی شدن روابط و رشد بی توجهی مدنی در جامعه است که همگی خصوصیات دوره ای از شهرهای نظام سرمایه داری است لیکن این مباحث در بستر فرهنگی ویژه ای چون جامعه ایران که پیامدهای مدرنیته و ته نشست های سنت را به صورت توامان با خود دارد، انحرافاتی از شکل ایده آل را نشان می دهد. به طوری که روابط اجتماعی بیش از آنکه مبتنی بر عقلانیت ابزاری باشد بر اساس مسائل عاطفی و فرهنگی سامان می یابد.در برخی از محلات شهر شیراز که احساس تعلق به مکان زندگی ضعیف بوده و فرایندهای ادغام اجتماعی با مشکل مواجه است به تبع آن هیچ تلقی روشنی از حقوق شهروندی وجود ندارد و زندگی دچار سیکل بیمار و باطلی از فقر و آسیب است.
به وجود آمدن مساکن غیررسمی یا مساکن با کیفیت پایین،حاصل هجوم مهاجرین به این نواحی به عنوان ایستگاه های مهاجرتی و جذب آنها در این نواحی می باشد.این مهاجرین اغلب از رده های شغلی نامشخص کارگران غیرماهر و ساده می باشند که در جهت یافتن مساکن ارزان قیمت یا بی قیمت در این محلات فرسوده جذب شده اند.
مهمترین مسائل عمده از نظر مسکن در این نواحی از جمله محله گل کوب را می توان به صورت زیر برشمرد :
۱)پایین بودن مساحت مساکن در فضای زیستی افراد(ریزدانگی)
۲)نامناسب بودن وضع مسکن از نظر نور ، بهداشت و استحکام و ایمنی(ناپایداری)
۳)عدم وجود دسترسی ها و شبکه معابر مناسب در بافت های مسکونی(نفوذناپذیری)
۴)عدم برخورداری محله از خدمات شهری و تاسیسات زیربنایی مناسب
۵)فرسودگی ابنیه مسکونی و عدم مقاوم سازی آنها در برابر خطرات طبیعی
۶)برای بسیاری از مهاجرین،مهاجرت از روستا به شهر رخ داده که همین امر باعث مهاجرت بیشتر افراد شامل اقوام و آشنایان آنان به این نواحی می شود.
الگوی مسکن در محله گل کوب عمدتاً دو طبقه ، یک طرف ساخت با سقف شیروانی است.خیابان ها، مسیرها و کوچه های این ناحیه تقریباً نامنظم و باریک هستند و از نقطه نظر ویژگی های معماری،تزیینات وابسته به معماری چه در فضای داخلی و چه در فضای خارجی بافت های این ناحیه بسیار ضعیف بوده ؛ به گونه ای که در این دوره تمامی ویژگی های بومی و فرهنگی معماری سنتی محله با سرعت بسیار زیادی ناپدید می شود.علی رغم تلاش در جهت منظم نمودن بافت های نوین شهری به دلیل عدم وجود هندسه ای منظم در ساختار مرزهای محلی زمین و همچنین حرکت شعاعی راه های دسترسی که همگی به دروازه کازرون منتهی می شوند، بافت های این ناحیه از نظر هندسی، دارای ساختار آرایشی ارگانیک تر نسبت به بافت های همجوار می باشد. علی رغم موقعیت مرکزی این بافت در شهر کنونی شیراز، در سطح آن تمایل چندانی به نوسازی مشاهده نمی گردد.
از جمله مهمترین عوامل این عدم تمایل می بایست به کوچک بودن قطعات و داشتن تعریض در فرایند اجرای طرح ، وجود فعالیت های خدماتی بسیار گسترده در خیابان ها و بافت های منطقه ، تنگ بودن و کم بودن عرض معابر و کیفیت بهتر ابنیه نسبت به بافت های مجاور اشاره کرد. این بافت ها که از نظر زمان شکل گیری حدوداً به ۶۵سال پیش بر می گردد از منظر کالبدی،اجتماعی و دانه بندی بسیار متفاوت از نواحی جدید و نوسازتر شهر است.این بافت را می توان نخستین بافت حاشیه ای شهر شیراز نوین نام برد.در سالهای ۱۳۴۵-۱۳۲۰ عمده خانواده های مهاجر و کارگران کم درآمد مهاجر از شهرها و روستاهای اطراف شیراز که بنا به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی به امید یافتن شغل و درآمد بهتر به شهر شیراز مهاجرت نموده بودند، توان خرید مسکن در بافت های با کیفیت بهتر را نداشتند و این منطقه که در حاشیه حصار بافت تاریخی که تا آن زمان مرز شهر محسوب می گردید قرار داشت یکی از فضاها و بافت های ارزان قیمت آن دوره محسوب می گردید.گود بودن و آبگیربودن زمین،همجواری آن با گورستان درب،نزدیک بودن به دروازه شلوغ شهر،نامناسب بودن خاک منطقه جهت کشاورزی از دیرباز و رها بودن زمین همگی از جمله عواملی بودند که باعث شدند تا زمین های این منطقه همزمان با رشد ناحیه به قطعات نامنظم کوچک تفکیک شده و بافتی بسیار فشرده و متراکم را به وجود آوردند.این منطقه که به محله گل کوب شهرت دارد دارای بافت اجتماعی کم درآمد بوده و از دیرباز از مناطق ارزان قیمت شهر محسوب می شده است.
گونه شناسی مسکن و ابعاد قطعات زمین در این ناحیه بسیار متفاوت از محلات همزمان خود در شهر است.قطعات به ابعاد ۹۰-۶۰ متری تقلیل یافته و کیفیت ساخت ابنیه نیز تنزل می یابد.از تزیینات وابسته به معماری و ویژگی های معمارانه در این بافت ها خبری نیست و گذرها و کوچه های آن حال و هوای روستایی دارند.بنا به کوچک بودن ابعاد قطعات و نامنظم بودن ساختار شبکه دسترسی ، علی رغم موقعیت مرکزی این ناحیه شاهد هیچ گونه تمایلی به نوسازی و سرمایه گذاری ساخت و ساز در این منطقه نیستیم.از نظر بافتی باید این ناحیه را دارای بافت ریزدانه و یکنواخت نامید.بخش اصلی بافت این بلوک را با گونه شناسی معماری یکنواخت و ابعاد قطعات ۳۰۰-۲۰۰ متری دوطبقه و قدمت نسبتاً یکسان تشکیل می دهند و بافتی همگن و در تداوم با بافت ناحیه مجاور می باشد.عناصر اصلی خدماتی مقیاس محلی داشته و در حاشیه خیابان ها مستقر شده و بافت های درونی محله یکنواخت و مسکونی می باشند.قرارگیری گورستان قدیمی شهر در این ناحیه و عدم تمایل همگان به سکونت در نزدیکی آن و همچنین نزدیکی یکی از دروازه های شهر قدیم به منطقه ، شرایط جهت شکل گیری نخستین بافت حاشیه ای را در شیراز به وجود آورد .این بافت که محله گل کوب نامیده می شود، از نظر کالبدی شرایط بسیار نامناسبی دارد و همجواری آن با بافت های تجاری و خیابان ، توسعه آن را با محدودیت و دشواری مواجه نموده است و مشکلاتی را جهت توسعه آینده و سرمایه گذاری در آن بوجود می آورد ضمن اینکه خود شاهد نوسازی نبوده وئ تمایلی جهت سرمایه گذاری در آن مشاهده نمی شود.
سومین بخش این بلوک ، بافت دیگری است که به دلیل نزدیک بودن گورستان قدیمی به این منطقه از موقعیت مناسبی در شهر برخوردار نمی باشد.این بافت که از یک سمت با بافت محله گل کوب و از طرف دیگر گورستان قدیمی محصور شده است از جمله مهمترین دلایل ضعف کالبدی آن می باشد.در سال های اخیر با احداث خیابان احمدی نو و تعریض خیابان ارتش ، این بافت به تدریج خود را از مناطق مجاور جدا نموده و شرایط بهتری را جهت توسعه و نوسازی به دست آورده است.در صورت تبدیل زمین بایر به پارک و پاک سازی زاغه های شهری در منطقه احمدی نو این منطقه می تواند به تدریج به یک بافت خوب و مطلوب شهری تبدیل گردد.
۳-۱۶-مدیریت شهری محدوده مورد مطالعه
از آنجا که محله گل کوب جزئی از شهر محسوب می شود سازمان های اداره کننده امور آن همان سازمان های اداره کننده شهر هستند که در سه بخش دولتی،نیمه دولتی و مردمی فعالیت می کنند.سازمان های دولتی فعال در مدیریت امور شهری شیراز شامل معاونت عمرانی استانداری ، اداره کل مسکن و شهرسازی استان، اداره کل میراث فرهنگی و نیمه دولتی شامل شهرداری و در بخش مردمی شورای اسلامی شهر است که نقش موثری در مدیریت شهری از جانب مردم دارد.
۳-۱۶-۱-عاملین تصمیم گیری
۳-۱۶-۱-۱-عاملین تصمیم گیری بخش دولتی
عاملین تصمیم گیری شهری در بخش دولتی شامل معاونت عمرانی استانداری،اداره کل مسکن و شهرسازی استان فارس،اداره کل میراث فرهنگی استان که مسئولیت هر یک مورد بررسی قرار می گیرد.
۳-۱۶-۱-۲-معاونت عمرانی استانداری
معاونت عمرانی استانداری فارس از طریق شهرداری عهده دار اجرای سندهای مصوب اداره کل مسکن و شهرسازی در توسعه و عمران شهری است. از جمله اقدامات معاونت عمرانی استانداری که از طریق شهرداری اعمال می شود،تقاضا به سازمان ملی زمین و مسکن برای تهیه و تدوین طرح بر اساس اولویت های تعیین شده است.
۳-۱۶-۱-۳-اداره کل مسکن و شهرسازی استان
اصلی ترین عامل و مرجع کنترل رشد و توسعه شهری ، اداره کل مسکن و شهرسازی است .عمده ترین وظایف این اداره تعیین و تشخیص ضرورت تهیه طرح ، برآورد هزینه و تامین اعتبار تهیه طرح، انتخاب مشاور و عقد قرارداد تهیه طرح ، برگزاری و اداره جلسات کارشناسی و نظارت بر تهیه طرح ، بررسی نحوه مشارکت مردمی و تشکیل کمیته های مردمی و تشکیل کمیته های هماهنگی اولیه و نهایی شورای عالی معماری و شهرسازی است.
اداره کل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری