معاشرت با دوستان قلیانی
۲-۱۳ سوالات یا فرضیه تحقیق .
ـ به نظر می رسد بین وضعیت تأهل و گرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد.
ـ به نظر می رسد بین سن وگرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد.
ـ به نطر می رسد بین جنس و گرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد.
ـ به نظر می رسد بین میزان سواد و گرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد.
ـ به نظر می رسد بین وضعیت اشتغال وگرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد.
– به نظر می رسد بین پایگاه اجتماعی اقتصادی و گرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد

ـ به نظر می رسد بین تعلق خاطر نسبت به کشور وگرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد.
ـ به نظر می رسد بین تعهد نسبت به خانواده و گرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد
ـ به نطر می رسد بین قانونی بودن مصرف قلیان و گرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد.
ـ به نظر می رسد بین معاشرت با دوستان قلیانی و گرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد.
ـ به نظر می رسد بین احساس محرومیت نسبی و گرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد.
ـ به نظر می رسد بین سلیقه مصرف و گرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد.
ـ به نظر می رسد بین نحوه گذراندن اوقات فراغت و گرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد. .
ـ به نظر می رسد بین ارزان بودن و گرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد.
ـ به نظر می رسد بین دسترسی آسان و گرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد.
ـ به نظر می رسد بین درونی کردن هنجارها وگرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد.
ـ به نظر می رسد بین مصرف فرهنگی و گرایش به مصرف تنباکو رابطه معنی داری وجود دارد.
فصل سوم
روش شناسی
پژوهش
مقدمه
همانگونه که گذشت در فصل پیشین به بررسی نظریه ها و متغیرها مرتبط با گرایش به مصرف تنباکو پرداخته شد. و کارهای انجام شده در این زمینه به صورت خلاصه تدوین گردید و در نهایت مدل و فرضیات پژوهش اخذ گردید. در این فصل نیاز است برای سنجش فرضیه ها، آنها را از حالت انتزاعی به صورت عینی در آورده همچنین برای سنجش آنها از روش خاصی استفاده شود.
هر گونه فعالیت منظم (سیستماتیک) جهت مطالعه مسئله ای به خاطر رسیدن به اصول کلی، تحقیق نامیده می شود. هر تحقیقی از اطلاعات جمع آوری شده قبلی استفاده می کند و با هدف افزودن میزان شناخت در آن زمینه حاضر می شود(طالقانی، ۱۳۷۰:۱۹۷). در حقیقت یکی از بخش های مهم هر پژوهش علمی، روش شناسی است. محقق با بیان ابزار و وسیله اندازه گیری تحقیق خود و نیز توضیح تکنیک های مورد استفاده و سایر زیر مجموعه های این بخش، صرف نظر از نوع و جهت گیری یافته ها، امکانی فراهم می سازد تا دیگران، فعالیت علمی او را بر اساس معیار های علمی داوری نمایند.
در این فصل، ابتدا روش پژوهش توضیح داده می شود، سپس مفاهیم مورد استفاده به صورت مفهومی و عملیاتی تعریف می شود. بعد از آن پایایی و اعتبار ابزار جمع آوری داده ها توصیف می شود و در نهایت جامعه آماری و حجم نمونه و شیوه های نمونه گیری بیان شده و در نهایت به آماره های مورد استفاده در تحقیق اشاره می شود.
۱-۳- روش پژوهش
تحقیق حاضر از نوع کمی و مبتنی بر تکنیک پیمایش می باشد. در حقیقت پیمایش با هستی شناسی، معرفت شناسی و روش شناسی پژوهشهای کمی سازگار می باشد. رویکرد کمی ریشه در پارادایم اثباتی دارد. بر اساس هستی شناسی پارادایم اثباتی، دنیای اجتماعی شبیه دنیای طبیعی است و به همان روش باید مطالعه شود و رفتار انسان بر اساس روابط نهادی شکل می گیرد. معرفت شناسی این پارادایم بر این اصل استوار است که وظیفه علم نمایش روابط علی است و همچنین کشف راوابط علی بین پدیده های قابل مشاهده می باشد. از نظر روش شناسی، مدل اساسی تحقیق، مدل فرضیه ای ـ قیاسی است که بر اساس این مدل، معرفت معتبر و پایا از طریق توسعه فرضیاتی که با مشاهدات تجربی آزمون شوند، حاصل می گردد. در نهایت روش اصلی مورد استفاده در این پارادایم برای جمع آوری داده ها، پرسشنامه و مصاحبه های ساخت بندی شده است(ایمان، ۱۳۸۸: ۵۶ـ۵۱). می توان از پیمایش برای هدفهای توصیفی،تبیینی و اکتشافی استفاده کرد. از تحقیق پیمایشی عمدتا در مطالعاتی استفاده می شود که در آنها فرد، واحد تحلیل در نظر گرفته می شود. تحقیق پیمایشی احتمالا بهترین روش موجود برای آن دسته از پژوهندگان اجتماعی است که علاقمند به جمع آوری داده های اصلی برای توصیف جمعیت های بسیار بزرگی هستندکه نمی توان به طور مستقیم آنها را مشاهده کرد و همچنین پیمایشها وسیله ی بسیار خوبی برای سنجش نگرشها و جهت گیریها در جمعیتهای بزرگ هستند(فاضل،۱۳۸۸: ۵۳۰). از آنجا که معمولا هدف از سنجش یک مفهوم در یک جمعیت معین، به دست آوردن یک تصویر کلی از یک جامعه در ارتباط با مفهوم مورد بررسی است، روش مورد مطالعه در چنین مواردی نیز باید به گونه ای انتخاب شود که نتایج آن تا حد امکان قابل تعمیم به کل جامعه باشد. از این رو، روش های کمی و ابزار های مناسب با آن به ویژه پرسش نامه، مناسب ترین روش و ابزار سنجش در چنین مواردی به شمار می آید. بنابراین برای سنجش مفاهیم این پژوهش از روش کمی و پیمایش استفاده شده است. تحقیق پیمایشی روشی است برای گردآوری داده ها که در آن از گروه معینی از افراد خواسته می شود. به تعدادی پرسش مشخص (که برای همه افراد یکسان است) پاسخ دهند. این پاسخ ها مجموعه اطلاعات تحقیق را تشکیل می دهند(بیکر،۱۳۸۸: ۱۹۶). بعد از این که روش پژوهش، مشخص شد می بایست مفاهیم مورد استفاده در پژوهش را تعریف کرد، چرا که هر تحقیقی مفاهیم خاص خودش را فراهم می سازدو در نهایت زبانی خاص پدید می آورد.

۲-۳- تعریف مفهومی و عملیاتی مفاهیم ومتغیرها
۱-۲-۳- تعریف مفاهیم
جاناتان ترنر مفاهیم را مصالح اساسی برای ساختمان نظریه می نامد. مفاهیم عنصرهای مجردی هستند که نماینده ی انواع پدیده های درون حوزه ی مطالعه اند(ببی،۱۳۸۸: ۱۲۰). مفاهیم صرفا ابزارهایی هستند که کارکرد مختصر و سودمندی دارند: آنها تلخیص انتزاعی مجموعه ی کاملی از رفتارها، نگرش ها و خصیصه هایی هستند که از نظر ما وجه مشترکی دارند.آنها معنای ثابتی ندارند. مفاهیم اصطلاحاتی هستند که مردم به منظور ارتباط و کارآیی خلق کرده اند(دواس،۱۳۸۷:۵۶).
متغیر: هر متعیر از مجموعه ای از صفات تشکیل شده است(ببی،۱۳۸۸: ۱۲۰). متغیرها گروهبندی منطقی صفاتند(ببی،۱۳۸۸: ۷۲). هر صفت، ویژگی یا عنصر کمی و یا کیفی که در یک تحقیق تغییر کند(ساروخانی، ۱۳۸۸: ۱۲۳).
۱-۱-۲-۳- متغیر وابسته[۱۱] (گرایش نسبت به مصرف تنباکو)
متغیر وابسته به متغیری گفته می شود که تغییرات آن وابسته به متغیر مستقل است. به عبارت ساده تر، متغیر وابسته پدیده ای است که به عنوان معلول یا نتیجه مورد بررسی قرار می گیرد(عضدانلو،۱۳۸۴: ۵۴۰).
۱-۱-۱-۲-۳- گرایش : ارزیابی احساسی واکنش می باشد. (این مفهوم که توسط لوئس تورستن و برخی دیگر از متخصصان رفتاری ارائه شده ) مبین آن است که گرایش نوعی احساس مطلوب یا نامطلوب نسبت به امور یا پدیده های مختلف است. گوردون آلپورت گرایش را به عنوان تمایل واکنش به موضوع یا پدیده های خاص تلقی می کنند. در نهایت رهیافت های نظری روانشناسی اجتماعی در دهه ۱۹۵۰ـ۱۹۶۰ گرایش را به عنوان صور شناختی، عاطفی و مرکب از عناصر قالبی تعریف می کنند. که انسان ها را در زمینه شناسائی و آمادگی برای کنش و واکنش نسبت به چیزها و جریان های معین یاری می نمایند. گرایش را به منزله نوعی احساس مثبت یا منفی نسبت به چیزها و حوادث معین تعریف کرد که در بر گیرنده ارزیابی مطلوب یا نا مطلوب از آنها نیز می باشد. (برکوویتز، ۱۳۷۲: ۲۳۹) دوست داشتن یا دوست نداشتنی است که بر رفتار ما نسبت به کسی یا چیزی تأثیر می گذارد(کالات، ۱۳۸۶ :۲۷۲ ).
۲-۱-۱-۲-۳- ابعاد گرایش
از نظر روزنبرگ و هاولند گرایش با سه بعد مشخص می گردد:
۱ـ بعد شناختی
باور یا شناخت هایی که فرد در مورد موضوع دارد(آلافیلیپ و همکاران،۱۳۸۲: ۳۴). عنصر شناختی شامل اعتقادات و باورهای شخص در باره ی یک شیء یا اندیشه است(کریمی۱۳۸۷: ۲۲۴).
۲ـ بعد عاطفی
آمادگی قبلی برای ارزش گذاری مثبت یا منفی یک موضوع معین (آلافیلیپ و همکاران،۱۳۸۲: ۳۴). نگرشی که مبنای آن عواطف باشد و نه ارزیابی ارزش های مثبت و منفی، آن را نگرش مبتنی بر عواطف می گویند. برای مثال ما نوع خاصی اتومبیل را دوست داریم بدون توجه به مصرف بنزین و یا دیگر صفات مثبت و منفی آن( آرونسون و همکاران،۱۳۸۴: ۱۵۸).
۳ـ بعد رفتاری
نحوه ای که فرد نسبت به موضوع رفتار می کند(آلافیلیپ و همکاران،۱۳۸۲: ۳۴). به آمادگی برای پاسخگویی به شیوه ای خاص اطلاق می شود(کریمی۱۳۸۷: ۲۲۵). مشاهده ی چگونگی رفتار فرد نسبت به موضوع نگرش( آرونسون و همکاران،۱۳۸۴: ۱۵۹).
۳-۱-۱-۲-۳- تعریف عملیاتی
گرایش نسبت به مصرف تنباکو در سه بعد شناختی، عاطفی و رفتاری توسط محقق عملیاتی شده است. این متغیر در سطح مقیاس فاصله ای سنجیده شده است. ارزیابی فرد از گرایش به مصرف تنباکو در قالب طیف لیکرت پنج گزینه ای اندازه گیری می شود. بعد شناختی عبارت است از؛ جنبه های شناختی( اطلاعات و آگاهی پاسخگو نسبت به مضرات تنباکو از جمله سرطان دهان، معده، مری، ریه، کاهش عملکرد دستگاه تنفسی، وکاهش باروری)، بعد عاطفی(حالت احساسی پاسخگو نسبت به مصرف تنباکو و اینکه فرد نسبت به قلیان کشیدن وسوسه می شود، قلیان کشیدن باعث آرامش می شود، برطرف شدن احساس افسردگی، بر طرف شدن عصبانیت، برطرف شدن استرس، حل مشکلات شخصی، اگر کسی کنارم قلیان بکشد اورا تحمل می کنم، اگر کسی کنارم قلیان بکشد من هم با او می کشم، لذت کشیدن قلیان را بر ضررش ترجیح می دهم )و تمایل به رفتار( آمادگی پاسخگو برای مصرف تنباکو و همچنین میزان تمایل به مصرف و مصرف آن) است.

۱-۱-۲-۳- متغیر مستقل[۱۲]
متغیر مستقل متغیری است که علت تغییر متغیر دیگر( متغیر وابسته) است. به عبارت دیگر، این متغیر به عنوان عاملی مورد بررسی قرار می گیرد که ظرفیت تغییر عوامل دیگر را دارد(عضدانلو،۱۳۸۴: ۵۴۰).
۱-۱-۱-۲-۳- پایگاه اجتماعی ـ ا قتصادی
مارکس بر این باور بود که قدرت و اعتبار اجتماعی افراد نشات گرفته از موقعیت اقتصادی آنهاست از این رو دلیلی نمی دید که آنها را به عنوان علل و ابعاد جداگانه نابرابری اجتماعی مورد مطالعه قرار دهد. بر خلاف مارکس که نابرابری را بر حسب دو طبقه اجتماعی کاملا روشن و تعریف شده تجزیه و تحلیل می کند، وبر به نکته ظریف و نامحسوسی اشاره دارد که در قشربندی جوامع صنعتی نقش مهمی ایفا می کند. خدمت کلیدی ماکس وبر به این حوزه ی جامعه شناسی این است که او هویت ذات چند بعدی رده بندی اجتماعی را تشخیص داده و به ما معرفی می کند. جامعه شناسان اغلب مفهوم پایگاه اقتصادی اجتماعی را برای اشاره به ترکیبی از رده بندی های اجتماعی به کار می برند که اساس آن بر ابعاد متعدد نابرابری اجتماعی بنا شده است (عضدانلو،۱۳۸۴: ۱۴۹ـ ۱۴۸).
۲-۱-۱-۲-۳- کنترل اجتماعی
این مفهوم به معنی ابزارهایی اجتماعی و فرهنگی به کار می رودکه توسط آنها اعمال و رفتار فرد با محدودیت های سیستماتیک و نسبتا با ثباتی روبه رو و این محدودیت ها به او تحمیل می شود. کنترل اجتماعی مردم را بر می انگیزاند تا به سنت ها و الگوهای رفتاری، که برای کارکرد آرام گروه و جامعه اهمیت دارند، وفادار بمانند. (عضدانلو،۱۳۸۴: ۵۰۶).
۳-۱-۱-۲-۳- محرومیت نسبی
این مفهوم تاکید زیادی بر نیاز به مشارکت در عادت روزانه، چگونگی گذارندن اوقات فراغت و فرهنگ سیاسی زندگی مردم دارد. اگر مقتضیات زندگی مردم با چنین مشارکتی ناهمساز و رویارو باشد این گونه افراد دچار محرومیت نسبی شده اند(ازکیا، ۱۳۷۹: ۳۰). احساس محرومیت نسبی بستگی به این دارد که مردم خود را با کدام یک از گروه های اجتماعی مقایسه می کنند. به عبارت دیگر، محرومیت امر نسبی است. (عضدانلو،۱۳۸۴: ۵۵۲).
۴-۱-۱-۲-۳- سبک زندگی
سبک های زندگی کردارهایی هستند که به جریان عادی زندگی روزمره تبدیل شده اند، جریان هایی که در لباس پوشیدن، غذاخوردن، شیوه های کنش ومحیط دلخواه برای ملاقات کردن دیگران جلوه می کنند.که چنین رفتارهایی بازتاب کننده هویت های شخصی، گروهی واجتماعی اند(فاضلی،۱۳۸۲: ۶۹).
۵-۱-۱-۲-۳- نحوه گذران اوقات فراغت
فراغت در زبان انگلیسی از edsse, liceere, leisure به معنای سهولت، آسانی، راحت، فراغت و آسایش گرفته شده است. در فرهنگ لاروس اوقات فراغت چنین تعریف شده است: سرگرمی ها، تفریحات و فعالیت هایی که افراد به هنگام آسودگی از کار عادی با شوق و رغبت به آنها می پردازد(جلالی فراهانی،۱۳۹۰: ۴-۳). انسان در اوقات فراغت به فعالیت هایی می پردازد که به طور معمول اختیاری و داوطلبانه است و به دلیل خشنودی و لذتی که به دنبال دارند، یا به منظور برخی از ارزش های شخصی و اجتماعی که از آنها استنباط می شود، انتخاب می گردد. سرگرمی ها، تفریحات و فعالیت هایی که افراد به هنگام آسودگی از کار عادی با شوق و رغبت به آن می پردازد.اوقات فراغت مجموعه ای از اشتغالات فرد است که تا حد زیادی به رضایت خاطر خود یا برای استراحت یا برای تفریح یا به منظور توسعه اطلاعات یا آموزش غیر انتفاعی، مشارکت اجتماعی یا داوطلبانه، بعد از آزاد شدن از التزامات شغلی، خانوادگی و اجتماعی به کار می رود(گروه اجتماعی ـ فرهنگی، ۱۳۸۴: ۳۳-۳۲).
۶-۱-۱-۲-۳- سلیقه
سلیقه، یعنی گرایش و توانایی تصرف (مادی و نمادین) مقوله ی معینی از ابژه ها یا اعمال طبقه بندی شده و طبقه بندی کننده، ضابطه ی زاینده ی سبک زندگی است. مجموعه ی متحدی از ترجیحات تمایز بخش که قصد ابرازگری واحدی را در منطق خاص هر خرده فضای نمادینی به نمایش می گذارد. نظام ویژگی و دارایی های هم سنخ، که شامل اشخاص هم می شود ـ برای مثال دوستانی که معتقدند سلیقه های مشابهی دارند ـ بر اساس سلیقه سروسامان می یابد(بوردیو،۱۳۹۱: ۲۴۳).
۷-۱-۱-۲-۳- مصرف
اقتصاد جدید طالب دنیای اجتماعی است که در آن مردم به همان اندازه که براساس ظرفیتشان در تولید ارزیابی می شوند، برحسب ظرفیتشان در مصرف نیز ارزیابی خواهند شد، و اقتصاد نوین، اخلاق زاهدانه تولید و انباشت را به نفع اخلاق لذت جویانه مصرف نفی می کند، مصرف اصلی ترین عنصر دنیای اجتماعی مدرن است و وابسته به عوامل اقتصادی است (bourdieu,1984:95 ).
۸-۱-۱-۲-۳- جامعه پذیری[۱۳]
جامعه پذیری فرایند موجودیت انسان اجتماعی یا به عبارت دیگر فرایند انسانیت بشر است. جامعه پذیری فرایند کسب دائمی تجربیات اجتماعی است که افراد از طریق آن ظرفیت های انسانی خود را رشد می دهند و الگوها فرهنگی جامعه خود را می آموزند. به عبارت دیگر، ابزارهای اصلی که جامعه توسط آن فرهنگ خود را از نسلی به نسل دیگر منتقل می کند جامعه پذیری نام دارد. اکثر جامعه شناسان معتقدند که جامعه پذیری خود را در دو شکل اصلی متجلی می کند: ۱ـ جامعه پذیری نخستین: این جامعه پذیری در دوران کودکی آغاز می شود و مهمترین بخش جامعه پذیری فرد به شمار می آید. جامعه پذیری نخستین در خانواده آغاز می شود و در مهد کودک و مدرسه ادامه می یابد. عناصر اجتماعی عمده ی این نوع جامعه پذیری عبارتند از: خانواده، گروه همسالان، مدرسه و رسانه های همگانی.۲ـ جامعه پذیری دومین: جامعه پذیری دومین زمانی آغاز می شود که فرد بالغ آماده ی ایفای نقشی جدید باشد. این نوع جامعه پذیری به هر فرایندی اطلاق می شود که در آن فردی که قبلا جامعه پذیر شده است ایفای نقش اجتماعی جدیدی را به عهده می گیرد و یا پایگاه اجتماعی جدیدی را اشغال می کند(عضدانلو،۱۳۸۴: ۲۱۶ـ۲۱۴).
۹-۱-۱-۲-۳- فرایند روی آوری به سمت مصرف تنباکو ( نظام کنش متقابل)
جامعه‏شناسی فرایندی، شبکه‏های روابط متغیر انسانی در طول تاریخ را بررسی می‏کند. مفهوم فرایند ناظر بر شبکه‏های به هم پیوسته و متداخل است که کنش افراد را به یکدیگر متصل کرده، هم آن‏ها را به انجام کارهایی قادر می‏کند و هم از انجام کارهایی باز می‏دارد. به عبارت دیگر جامعه شناسی فرایندی چیزی جز نظام کنش متقابل نیست (Jarvie and Maguire 1994: 134).
۲-۲-۳ تعریف عملیاتی[۱۴]
برای آزمون هر فرضیه ای، باید معنای همه متغیرهایی را که در آن دخیلند مشخص کنیم. تعریف عملیاتی به معنای واقعی کلمه به عملیاتی گفته می شود که برای سنجش یک متغیر صورت می گیرد(ببی،۱۳۸۸: ۱۲۲). تعریف عملیاتی به معنی تعریف یک مفهوم انتزاعی، برحسب مشاهده پذیری و قابلیت اندازه گیری آن است. روند اندازه گیری شامل تعریف تمام و کمال و روش مشاهده ی پدیده ی مورد مطالعه است. (عضدانلو،۱۳۸۴: ۱۹۴).
۱-۲-۲-۳ ارزیابی از پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی
برای عملیاتی نمودن متغیر ارزیابی از پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی مجموعا ازده گویه استفاده شده است. این متغیر در سطح مقیاس فاصله ای سنجیده شده است شاخص های مربوط به آن ، شامل تحصیلات، نوع شغل، میزان درآمد و نوع مسکن می باشد. منظور از ارزیابی فرد از پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی، ارزیابی پاسخگو از جایگاه خود در ساختار اجتماعی از دیدگاه خود اوست که می تواند به عنوان متغیر اثر گذار محسوب گردد. ارزیابی فرد از پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی در قالب طیف لیکرت پنج گزینه ای اندازه گیری می شود. چنانچه پاسخگو تحت تکفل باشد، این پرسش شامل عهده دار تکفل و در غیر این صورت، متوجه خود اوست. گویه های این مقیاس به قرار زیر است:
۱ـ فکر می کنید مردم جامعه وضعیت تحصیلی شما (چه باسواد؛ چه بیسواد) را چگونه ارزیابی میکنند؟
۲ـ فکر می کنید مردم جامعه وضعیت شغلی شما (چه شاغل؛ چه بیکار) را چگونه ارزیابی میکنند؟

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.
 
 
 

در شرایط پیوسته در حال تغییر ما نیز باید تغییر نماییم، وگرنه بهای سنگینی بابت عدم تغییر پرداخت خواهیم کرد .( نوردال، رئیس اتحادیه جهانی علم و بهره وری،۲۰۱۳ : پیام مدیریت)
در اقتصاد مبتنی بر دانش، محصولات و سازمان ها براساس دانش زندگی کرده و می میرند و موفق ترین سازمان ها آن هایی هستند که از این دارایی ناملموس به نحو بهتر و سریع تری استفاده می کنند. مطالعات اخیر نشان داده است که بر خلاف کاهش بازدهی منابع سنتی (مثل پول، زمین، ماشین آلات و غیره)، دانش منبعی است که بازدهی افزاینده در کسب و کار دارد. آن چه درخور توجه است این مهم  است که بازار نیز ارزش دانش و عوامل نامشهود دیگر در فرایند ایجاد ارزش را تشخیص داده است. اخیراً میزان و نسبت  این «ارزش پنهان» تغییر کرده است(بونتیس۱ ،۱۹۹۹).

بر این اساس، موفقیت حال و آینده در رقابت بین سازمان ها، تا حد کمی مبتنی بر تخصیص منابع فیزیکی و مالی و تا حد زیادی مبتنی بر مدیریت دانش خواهد بود. بنابراین، وظیفه رهبری یک سازمان خلق محیطی برای مدیریت دانش است. به بیان روشن تر، در عصر حاضر  چالش پیش روی  مدیران آماده کردن محیط مناسب برای رشد و پرورش ذهن انسان در سازمان دانش محور است(بونتیس، ۱۹۹۶).
بنابراین، اساسی ترین مهارت برای مدیران سازمان های دانش محور «مدیریت دانش» است(کویین۲ ،۱۹۹۲).

۱-۲- بیان مساله
 

از آن جایی که ماهیت دانش نامشهود و ناملموس است، آن را توسط هیچ یک از مقیاس های سنتی حسابداری مالی نمی توان اندازه گیری کرد، ریسک «فراموشی» دانش و سایر دارایی های ناملموس سازمان برای مدیران وجود دارد. می توان گفت مدیران ارشد سازمان ها تنها از ۲۰ درصد دانش موجود در سازمان هایشان استفاده می کنند. درحقیقت، محیط کسب و کار مبتنی بر دانش در بسیاری از کشورهای جهان، مستلزم یک مدل و نام گذاری جدید است که در برگیرنده عوامل ناملموس سازمان باشد. در این وضعیت، رشته نوظهور «سرمایه فکری» توجه روزافزونی را به خود جلب کرده است(بونتیس،۲۰۰۰).

۱-Bontis
۲-koein
از دیدگاه راهبردی، سرمایه فکری می تواند در ایجاد و کاربرد دانش برای افزایش ارزش سازمان مورد استفاده واقع شود. امروزه، رشته در حال تکوین سرمایه فکری یک موضوع هیجان انگیز هم برای محققان و هم برای دست اندرکاران امور سازمانی شده است(رووز۱، ۱۹۹۷). سرمایه های فکری با توجه به تحولاتی نظیر تغییر محیط قانونی، ظهور نوآوری و گسترش بهره گیری از فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی، به عنوان عامل اصلی کـسب مزیت رقابتی پایدار و دارای تاثیرات در حوزه های راهبردی، به عنوان محور فعالیت های بلندمدت سازمانی درایجاد ارتباطی انسانی و ساختاری تلقی می گردد)حاجی کریمی،۱۳۸۸). با وقوع انقلاب فناوری اطلاعات، از سال های بعد از ۱۹۹۰، الگوی اقتصاد جهانی، تغییر اساسی کرد. در اقتصاد امروز، دانش به عنوان مهمترین سرمایه، جایگزین سرمایه مالی و فیزیکی شده است( قلیچ لی و مشبکی،۱۳۸۰). سـرمایه، در مورد مؤسسه ها، به هر دارایی بـرمی گردد کـه باعث ایـجاد جـریان های نقدی آتی شود. بیشتر دارایی های شناخته شده، ماهیت مـشهود و عینی دارند. بـنابراین سرمایه مشهود به دارایی های فیزیکی و مالی سازمان اشاره دارد. ارزش این دارایی ها به طور ادواری (توسط شرکت های بـخش عمومی) افـشا می شود و به آسـانی بر روی تـرازنامه به دست آمـده از ثبت های مالی ایـن شرکت ها یافت می شود. دارایی های فیزیکی، می تواند به معنی زمین، ماشین آلات، موجودی کالا، تجهیزات و…. باشد، درحالی که دارایی های مالی به حقوق صاحبان سهام، سودهای انباشته، سرمایه در گردش، پیش پرداخت هزینه ها، حساب های دریافتنی و …. گفته می شود. اهمیت دارایی های نامشهود (مانند: مهارت های نیروی کار و سازمان) در تعیین سودهای آتی به طور فزاینده ای در حال افزایش است. علاوه بر این، شناسایی کردن این دارایی ها مشکل تر است و این سـختی مربوط به تعیین ارزش آن ها است که از گذشته تا به امروز ادامه داشـته است و درست به همین خـاطر است که در بیشتر شرکت ها اصلاً گزارش نمی شوند. همین امر باعث شده است که این دارایی ها برای جهان خارج از مؤسسه، نامرئی باقی بمانند و حتی گاهی اوقات برای کارکنان درون سازمان نیز قابل تشخیص نباشند. توماس استوارت۲(۱۹۹۷) یکی از پیشگامان مطالعه در این زمینه اصطلاح پولی» سرمایه فکری « را برای این دارایی ها مطرح کرد. با عنایت به این مسأله که برای نوآوری در هر سازمانی ایجاد جوی مناسب و تامین شرایط لازم از اهمیت ویژه ای برخوردار است و از آن جا که دغدغه بسیاری از سازمان ها ایجاد سازمانی پویا و نوآور می باشد، مساله اصلی این تحقیق این است که مشخص شود آیا در شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی شیراز بین سرمایه فکری و مدیریت نوآوری ارتباط معناداری وجود دارد؟

۱-Roos
۲-Stewart

اهمیت و ضـرورت انجام تحقیق
 

توجه به مدیریت دانش در دو حوزه آکادمیک و کسب و کار رو به فزونی است. این موضوع با توجه به رشد فزاینده کتب و مقالات منتشرشده در زمینه مدیریت دانش به خوبی قابل درک است(زاک۱، ۱۹۹۹).
مطالعات انجام شده در کشورهای اروپایی نشان می دهد که در سال ۲۰۰۰، مدیریت دانش توسط ۸۰ درصد از بزرگترین شرکت های جهان به کار گرفته شده است(ک پی ام جی۲، ۲۰۰۰).
در سال های اخیر نیز نقش دانش به عنوان کلیدی ترین منبع سازمان ها در کسب مزیت رقابتی، به موضوعی بسیار مهم تبدیل شده و ایده “قابل مدیریت بودن دانش”، در بسیاری از کسب و کارهای مبتنی بر دانش، سازمان های یادگیرنده  و مدیریت سرمایه های فکری، جا باز کرده است. بنابراین، سازمان ها در پی روش های جدیدی برای بقا در عرصه کسب و کار و رقابت اثربخش می باشند. یکی از روش های دستیابی به اثربخشی، کشف و توسعه دارایی هایی است که برای سازمان ها از کارایی بسیار بالایی برخوردار بوده، اما به درستی از آنها استفاده نشده است(ان دی لی لا و دی یو تویت۳،۲۰۰۱).
درک مدیریت سرمایه فکری که زمینه ای میان رشته ای محسوب می شود، کار دشواری است و آن را کمی پیچیده و مبهم می سازد. به هر حال عقیده بر این است که نباید به علت دشواری، به طور کلی این زمینه را رها کرد. ایده های مدیریت سرمایه فکری باید هنگام تدوین راهبرد یک سازمان مورد توجه قرار گیرد و در تدوین آن نقش داشته باشد.
مدیریت دانش و سرمایه فکری، فرایندی است که به سازمان ها در شناسایی، گزینش، سازماندهی، انتشار و انتقال اطلاعات و تخصص های مهم که بخشی از حافظه سازمانی هستند و غالباً به صورت ساختارنیافته در سازمان وجود دارند، کمک می نماید(توربان و مک لین۴ ، ۲۰۰۲).
موفقیت حال و آینده در رقابت بین سازمان ها، تا حد کمی مبتنی بر تخصیص منابع فیزیکی و مالی و تا حد زیادی مبتنی بر مدیریت دانش خواهد بود. بنابراین، وظیفه رهبری یک سازمان خلق محیطی برای مدیریت دانش است. به بیان روشن تر، در عصر حاضر  چالش پیش روی  مدیران آماده کردن محیط مناسب برای رشد و پرورش ذهن انسان در سازمان دانش محور است(بونتیس۵، ۱۹۹۶).
۱-Zak
۲-K.P.M.G,2000
۳-N.D.Le.La & D.U.Toit
۴-Torban & Maklin
۵-Bonits
از دیدگاه راهبردی، سرمایه فکری می تواند در ایجاد و کاربرد دانش برای افزایش ارزش سازمان مورد استفاده واقع شود. امروزه، رشته در حال تکوین سرمایه فکری یک موضوع هیجان انگیز هم برای محققان و هم برای دست اندرکاران امور سازمانی شده است(رووز۱، ۱۹۹۷).
سرمایه های فکری با توجه به تحولاتی نظیر تغییر محیط قانونی، ظهور نوآوری و گسترش بهره گیری از فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی، به عنوان عامل اصلی کسب مزیت رقابتی پایدار و دارای تاثیرات در حوزه های راهبردی، به عنوان محور فعالیت های بلندمدت سازمانی درایجاد ارتباطی انسانی و ساختاری تلقی می گردد)حاجی کریمی،۱۳۸۸).
امروزه همه می دانند که اینترنت و شبکه جهان وب گستر، پیام آور ظهور دوره جدیدی به نام عصر دانش و وداع با عصر صنعتی است. در عصر دانش آن چه موجب موفقیت تجاری و صنعت می شود، دانش بشر است. این دارایی نامشهود به عنوان سرمایه فکری شناخته می شود و گسترش سرمایه فکری، باعث‌ ایجاد منفعت است(مجتهدزاده،(۱۳۸۲): ۷).
موضوع مهم آن است که ما فاقد یک سیستم قابل مقایسه هستیم که ما را قادر سازد تا به افراد به همان اندازه ای توجه کنیم که به مسائل مادی توجه می کنیم. نتایجی که از گزارش دهی سرمایه فکری به دست می آید، شامل روحیه کارکنان، جابجایی کارکنان، ‌افزایش سرمایه گذاری در توسعه سرمایه فکری، ارزشمند قلمداد کردن سرمایه فکری شرکت به وسیله کارکنان عالی رتبه نسبت به قبل و درک بهتر عوامل اصلی است که برای توسعه و رشد مستمر، ‌حیاتی هستند(زنجیردار و همکاران،(۱۳۸۷):۱۴).
بنا به اهمیت و ضرورت نقش سرمایه فکری بر مدیریت نوآوری در این تحقیق به بررسی تاثیر نقش سرمایه فکری بر مهندسی و مدیریت نوآوری در شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی مرکز منطقه فارس خواهیم پرداخت.
۱-۴- اهداف تحقیق
۱-۴-۱- هدف اصلی

بررسی اثر سرمایه فکری بر مهندسی و مدیریت نوآوری در سازمان های صنعتی  – اهداف فرعی
 

بررسی اثر سرمایه فکری انسانی بر ایجاد طرح های بازپرداخت و پاداش در سازمان.
 

۱-Roos

بررسی اثر سرمایه فکری انسانی بر ایجاد زنجیره ارزش در سازمان.
 

جهت
 
 

بند دهم: پیوست‌های دادخواست
به موجب مادّه ۵۹ ق.آ. د.م. «اگر دادخواست توسّط ولی، قیّم، وکیل و … خواهان تقدیم شود، رونوشت سندی که مثبت سمت دادخواست‌دهنده است، به پیوست دادخواست تسلیم دادگاه می‌گردد».
مدّعی مکلّف است رونوشت یا روگرفت (فتوکپی) گواهی شده سندی را که مایل است یا باید تقدیم نماید تهیّه و به پیوست دادخواست تسلیم نماید. بنابراین لازم نیست و نباید اصل سند پیوست دادخواست شود. «… مقصود از گواهی آن است که دفتر دادگاهی که دادخواست به آنجا داده می‌شود یا دفتر یکی از دادگاه‌های دیگر یا یکی از ادارات ثبت اسناد یا دفتر اسناد رسمی و در جایی که هیچ یک از آنها نباشد بخشدار محل یا یکی از ادارات دولتی مطابقت آن را با اصل گواهی کرده باشد در صورتی که رونوشت یا تصویر سند در خارج از کشور تهیّه شده، باید مطابقت آن با اصل در دفتر یکی از سفارتخانه‌ها و یا کنسولگریهای ایران گواهی شده باشد… علاوه بر اشخاص و مقامات فوق، وکلای اصحاب دعوا نیز می‌توانند مطابقت رونوشت‌های تقدیمی خود را با اصل تصدیق کرده پس از الصاق تمبر مقرّر در قانون، به مرجع صالح تقدیم نمایند.» (مادّه ۵۷ ق.آ. د.م.).
اگر ضمائم مصدّق نشده باشد رویه این است که در این مورد اخطار رفع نقص صادر می‌شود.
دادخواست و پیوست‌های آن باید به تعداد خواندگان، افزون بر یک نسخه، تهیّه و تقدیم شود. (مادّه ۶۰ ق.آ.د.م.) ماده ۳۸۲ ق.آ.د.م. پیوست نمودن یک نسخه از مدرک گویای سمت را، به دادخواست فرجامی کافی می‌داند، امّا نمی‌توان از ملاک این مادّه در دادخواست نخستین استفاده نمود.
در صورتی که دادخواست به نمایندگی از شخص حقوقی داده شود باید مدرک مثبت سمت دادخواست دهنده ضمیمه شود.این مدرک باید توسط دارندگان حق امضاء به دادخواست دهنده اعطا شده باشد.بنابراین باید گواهی آخرین تغییرات که در آن دارندگان حق امضا مشخص شده نیز ضمیمه شود.همچنین است اساسنامه شخص حقوقی که طبق آن دارنده حق امضاء، مجاز به تعیین و معرفی نماینده از جانب شخص حقوقی می باشد و این اختیار به وی طبق اساسنامه داده شده است.
فصل سوم: جریان دادخواست تا جلسه‌ی دادرسی
دادخواست باید به دفتر دادگاه صالح و در نقاطی که دادگاه دارای شعب متعدّد است به دفتر شعبه‌ی اوّل تسلیم شود.(دفتر کل دادگاه) (ماده ۴۸ ق.آ.د.م.) مدیر دفتر یا مسئول مربوط دادخواست را ولو ناقص باشد، در دفتر ثبت دادخواست‌ها ثبت و رسیدی عندالاقتضا، مشتمل بر نام ‌خواهان، خوانده، تاریخ تسلیم (روز و ماه و سال) با نوشتن شماره ثبت، به تقدیم‌کننده‌ی دادخواست داده و در برگ دادخواست تاریخ تسلیم را می‌نویسد. تاریخ رسید دادخواست به دفتر، تاریخ اقامه‌ی دعوا شمرده می‌شود. (مادّه ۴۸ ق.آ.د.م.).
مدیر دفتر کلّ دادگاه باید فوری پس از ثبت دادخواست، آن را به نظر رئیس شعبه‌ی اول یا معاون وی برساند تا به هر شعبه‌ای که مصلحت بداند ارجاع نماید.(مادّه ۵۰ ق.آ.د.م.)
مدیر دفتر شعبه‌ی مرجوع‌الیه، پس از رسیدن دادخواست به دفتر مکلّف است آن را در دفتر مخصوص ثبت دادخواست‌ها ثبت نماید. مدیر دفتر شعبه، پس از قرار دادن دادخواست و پیوست‌های آن در پوشه و نوشتن شماره پرونده بر آن، دادخواست و پیوست‌های آن را بررسی می کند تا از کامل بودن آن اطمینان پیدا کند. چنانچه دادخواست شرایط مقرّر قانونی را نداشته باشد به تکلیف مقرّر عمل می‌کند (صدور اخطار رفع نقص و …) و اگر کامل بوده و یا در فرجه قانونی کامل گردید آن را، به پیوست گزارش در این خصوص فوراً در اختیار دادگاه قرار می‌دهد (مادّه ۶۴ ق.آ.د.م.)
دادگاه چنانچه پرونده را کامل تشخیص دهد، دستور می‌دهد تا وقت دادرسی (ساعت، روز، ماه و سال) تعیین شود، وقت دادرسی را منشی دادگاه که از کارمندان دفتری شمرده می‌شود امّا در دادگاه (و نه دفتر دادگاه) انجام وظیفه می کند، با توجّه به دفتر اوقات، تعیین نموده و در پرونده نوشته و آن را به دفتر دادگاه برمی‌گرداند. دفتر دادگاه، با صدور دستور دادگاه و برگشتن پرونده دادخواست و پیوست‌های آن را، به موجب اخطاریّه، به خوانده و همزمان وقت دادرسی تعیین شده را به وی و خواهان، توسط واحد ابلاغ مربوطه ابلاغ می کند. (مواد ۶۴ و ۶۷ ق.آ.د.م.). اگر دادگاه پس از دیدن پرونده، دادخواست را ناقص بداند جهات نقص را نوشته، آن را برای صدور اخطار رفع نقص توسط دفتر به آن مرجع عودت می‌دهد. [۱۷۵]
در دعوای مدنی مطالبه وجه چک اگر خوانده مجهول‌المکان اعلام شده باشد آیا ابلاغ اوراق دعوا به نشانی بانکی او کافی است یا باید برای ابلاغ آگهی منتشر گردد؟
نظر اکثریت: آنچه ماده ۲۲ ق.ص.چ. مقرر نموده امری استثنایی است از این رو تنها در دعوای کیفری صدور چک بی‌محل کاربرد دارد. در دعوای مدنی وقتی که در دادخواست خوانده مجهول‌المکان اعلام شده، مقررات ابلاغ مذکور در ق.آ.د.م. لازم‌الرعایه است. بنابراین ابلاغ اوراق در نشانی بانکی کافی نیست، خواه دعوای مدنی ضمن دعوای کیفری طرح شده باشد یا به طور مستقل.

نظر اقلیت: نشانی بانکی، نشانی قراردادی صادرکننده چک است و مطابق ماده ۱۰۱۰ ق.م. نسبت به دعاوی راجع به آن، اقامتگاه محسوب و هر ابلاغی که در رابطه با چک به نشانی مذکور صورت گیرد معتبر است. چنانچه بانک وقتی گواهی عدم پرداخت صادر می‌کند مکلف است نسخه‌ی دوم آن را به همین نشانی برای صادرکننده ارسال نماید (ماده ۴ ق.ص.چ) مقررات مادتین۱۵ و ۲۲ همان قانون نیز مؤید مطلب مذکور است زیرا ماده ۱۵ مقرر نموده که دارنده چک می‌تواند وجه چک و ضرر و زیان خود را در دادگاه کیفری از مرجع رسیدگی مطالبه کند و ماده ۲۲ تصریح نموده هرگونه ابلاغی به نشانی بانکی به عمل می‌آید و عموم لفظ هرگونه دعاوی مذکور در ق.ص.چ. را شامل می‌شود هم دعوای کیفری و هم دعوای مدنی.
افزون بر آن، اگر در دعوای کیفری که برای صادرکننده عواقب وخیم‌تری دارد ابلاغ به نشانی بانکی کافی باشد، به طریق اولی در دعوای مدنی، ابلاغ به همان نشانی کافی است.[۱۷۶]
فصل چهارم: جلسه‌ی دادرسی، تعیین و تشکیل آن
دادرسی، در لغت به معنای «به داد مظلوم رسیدن، رسیدگی به دادخواهی دادخواه، محاکمه» آمده است.[۱۷۷]
در اصطلاح حقوقی، دادرسی به مفهوم اعم، رسیدگی مرجع قضاوتی به درخواست متقاضی برای صدور رأی، با لحاظ پاسخی می‌باشد که طرف مقابل، عند‌الاقتضا، مطرح می کند. دادرسی به مفهوم اخص، رسیدگی مرجع قضاوتی به دعوا یا امر مطروحه، یعنی ادّعاها، ادّله، استدلالات و خواسته‌ی خواهان، با لحاظ پاسخ احتمالی خوانده، برای صدور رأی قاطع می‌باشد.
«جلسه»، در لغت، از جمله، به معنای «نشست، مجمع و انجمن» آمده است. بنابراین معنای لغوی جلسه‌ی دادرسی نشستی است که در آن به دادخواهی دادخواه رسیدگی می‌شود. در حقیقت، چنانچه قاضی با تعیین وقت و دعوت قبلی از اصحاب دعوا یا وکلای آنان، حضور یافته تا به دعوا یا امری که خواهان مطرح نموده و یا به ادّعا و ادّله‌ی اصحاب دعوا رسیدگی شود، جلسه دادرسی تشکیل شده است. [۱۷۸]
وقت جلسه باید به گونه‌ای تعیین شود که فاصله بین ابلاغ وقت به هر یک از اصحاب دعوا که مقیم ایران باشد و روز جلسه کمتر از پنج روز نباشد. چنانچه نشانی هر یک از اصحاب دعوا در خارج از کشور باشد فاصله مزبور نباید از دو ماه کمتر باشد. (مادّه ۶۴ ق.آ.د.م.) در صورتی که جلسه برای شنیدن اظهارات گواه باشد باید فاصله روز ابلاغ تا روز جلسه حداقل یک هفته باشد. (مادّه ۲۴۲ ق.آ.د.م.) در روز جلسه، دادگاه باید رعایت فاصله‌های مزبور را مورد رسیدگی قرار دهد و چنانچه رعایت نشده باشد جلسه را تجدید کند، مگر اینکه ذینفع حاضر بوده و یا لایحه تقدیم نموده و به این امر اعتراض نکرده باشد.
به موجب ماده ۹۳ ق.آ.د.م. : «طرفین می‌توانند در جلسه‌ی دادرسی حضور یافته و یا اینکه لایحه ارسال کنند». یا این که وکیل آنها در جلسه‌ی دادرسی حاضر شود. البته، اگر دادرس حضور شخص طرف دعوا و یا وکیل او یا هر دو را لازم بداند آن را در برگ اخطاریه قید می کند که در اینصورت آنها مکلف به حضور در دادگاه می‌باشند. (ماده ۹۴ ق.آ.د.م.)
در شروع جلسه‌ی دادرسی ابتدا خواهان یا وکیل وی خواسته خود را مطرح نموده و نسبت به دعوا یا امری که در دادگاه مورد رسیدگی است به طور شفاهی یا کتبی دفاع می‌نمایند. مثلاً در دعوای مطالبه وجه دارنده یا وکیل وی اصولاً خواسته خود را به شرح دادخواست تقدیمی اعلام نموده و تقاضای صدور رأی له خود(موکل) را می نماید.چون دادخواست و پیوست‌های آن از پیش به خوانده ابلاغ و بنابراین از ادّعاها، ادّله‌ و استدلالات خواهان آگاه شده است، معمولاً قسمت قابل توجهی از وقت جلسه به طرح و شنیدن دفاعیّات خوانده یا وکیل وی اختصاص پیدا می‌کند.
اگر حضور خوانده در جلسه لازم باشد، امّا وی در جلسه‌ی دادرسی حاضر نشود، اگر دلایل کافی باشد، دادگاه رسیدگی و اقدام به صدور رأی می کند و اگر دلایل کافی نباشد، جلسه تجدید می‌شود.
اظهارات و دفاعیات خواهان و خوانده و همچنین وکلای اصحاب دعوا معمولاً در صورت جلسه‌ی دادرسی نوشته می‌شود.
مبحث نخست: اوّلین جلسه‌ی دادرسی و حقوق و تکالیف اصحاب دعوا در آن
بر اوّلین جلسه‌ی دادرسی آثار مهمّی مترتب است. در حقیقت، اصحاب دعوا (خواهان و خوانده در دعوای مطالبه وجه) حقوقی دارند که اعمال آنها عمدتاً تنها در اولین جلسه‌ی دادرسی امکان‌پذیر است. افزون بر آن اصحاب دعوا تکالیفی دارند که باید در اوّلین جلسه‌ی دادرسی انجام پذیرد.
اوّلین جلسه‌ی دادرسی، جلسه‌ای است که موجبات رسیدگی فراهم بوده و فرصت و امکان دفاع در برابر درخواست خواهان (دارنده چک)، با لحاظ تغییرات احتمالی آن که به تجویز مادّه ۹۸ ق.آ.د.م. انجام می‌گیرد، داشته باشد.[۱۷۹]
گفتار نخست: حقوق اصحاب دعوا در اوّلین جلسه‌ی دادرسی
بند نخست: ایرادات
ایراد در استعمال لغوی بیشتر به معنای اعتراض کردن، بهانه گرفتن و اشکال وارد کردن آمده است.[۱۸۰] در اصطلاح آیین دادرسی مدنی، اشکالی است که یکی از متداعیین می‌تواند بر دعوا یا قاضی یا طرف دیگر یا بر دادگاه یا نماینده احد از متداعیین بگیرد.[۱۸۱] بیشتر ایرادات به موجب مادّه ۸۴ ق.آ.د.م. از جمله دفاعیّات خوانده شمرده شده و معمولاً خوانده به طرح آنها اقدام می کند. در عین حال هر یک از ایرادات مزبور که از قواعد آمره شمرده می‌شوند چون جنبه‌ی تذکّر دارد، از سوی خواهان نیز قابل طرح بوده و باید مورد رسیدگی قرار گیرد. از سوی دیگر ایرادی مانند ایراد ردّ دادرس، به صراحت مادّه ۹۱ ق.آ.د.م. از سوی خواهان نیز قابل طرح می‌باشد. بنابراین اگر خواهان تمایل به طرح هر یک از ایرادات مزبور را داشته باشد، به موجب ماده ۷۸ ق.آ.د.م. باید تا پایان اوّلین جلسه‌ی دادرسی اقدام کند در غیر اینصورت، به موجب مادّه ۹۰ ق.آ.د.م. دادگاه مکلّف نیست جدا از ماهیّت دعوا نسبت به آن رأی دهد. [۱۸۲] در خصوص ایرادات مورد نظر در مباحث آینده توضیحات بیشتری ارائه خواهد شد.
بند دوم: کاهش یا افزایش خواسته، تغییر درخواست یا نحوه‌ی دعوا
در مادّه ۹۸ ق.آ.د.م. آمده است: « خواهان می‌تواند خواسته خود را که در دادخواست تصریح کرده در تمام مراحل دادرسی کم کند، ولی افزودن آن یا تغییر نحوه‌ی دعوا یا خواسته یا درخواست در صورتی ممکن است که با دعوای طرح شده مربوط بوده و منشأ واحدی داشته باشد و تا پایان اولین جلسه آن را به دادگاه اعلام کرده باشد.»
مثلا‌ً چنانچه خواسته‌ی خواهان مطالبه مبلغ مندرج در چک به میزان ده میلیون ریال است آنرا به میزان پنج میلیون ریال کاهش دهد. کم کردن خواسته در تمام مراحل دادرسی اعم از نخستین، واخواهی و یا تجدیدنظر امکان‌پذیر است.[۱۸۳] روشن‌ترین اثر کم کردن خواسته، کاهش در محدوده‌ی رسیدگی دادگاه تا حد خواسته‌ی جدید است.اثر دیگر آن کاهش در خسارات دادرسی است که خواهان می‌بایست، در صورت محکومیّت، به خوانده‌ی حاکم چنانچه درخواست شده باشد بپردازد.(برای مثال حقّ‌الوکاله‌ی وکیل خوانده‌ی حاکم تا زمان کم کردن خواسته نسبت به خواسته‌ی اوّلیّه و پس از آن نسبت به خواسته کاهش یافته محاسبه و مورد حکم قرار می‌گیرد.) یکی دیگر از آثار مهم کم کردن خواسته این است که امکان یا عدم امکان شکایت از رأی مرحله‌ای که در آن خواسته کاهش یافته است با توجه به خواسته‌ی جدید مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
خواهان به موجب مادّه ۹۸ ق.آ.د.م. می‌تواند خواسته‌ی خود را افزایش دهد. افزایش خواسته نقطه مقابل کاهش خواسته است. افزایش خواسته مشروط به سه شرط است شرط نخست اینکه تا پایان اوّلین جلسه‌ی دادرسی به این امر اقدام شود. شرط دوم مربوط بودن قسمت افزایش یافته با دعوای مطروحه است. شرط سوم اینکه منشأ قسمت افزایش یافته خواسته همان منشأ خواسته مصرحه در دادخواست باشد. با افزایش خواسته محدوده‌ی رسیدگی دادگاه تا حدّ خواسته‌ی جدید افزایش می‌یابد و بنابراین دادگاه می‌تواند خوانده را تا حدّ مبلغ جدید محکوم نماید. مابه‌التّفاوت هزینه‌ی دادرسی نیز می‌بایست پرداخت شود و خسارت دادرسی نیز، نسبت به خواسته‌ی افزایش یافته، از آن پس، قابل مطالبه می‌باشد. قابلیّت شکایت از رأی صادره نیز با لحاظ مبلغ جدید، تعیین می‌شود.
تغییر نحوه‌ی دعوا و تغییر خواسته و درخواست به موجب مادّه ۹۸ ق.آ.د.م. از حقوق دیگر خواهان است که چنانچه مایل باشد باید تا پایان اوّلین جلسه‌ی دادرسی اعمال نماید. آثار تغییر نحوه‌ی دعوا و تغییر خواسته و درخواست نیز عندالاقتضا همان آثار افزایش خواسته می‌باشد. [۱۸۴]
بند سوم: جلب شخص ثالث
خواهان، مانند خوانده، می‌تواند در صورتی که جلب شخص ثالثی را که لازم بداند، تا پایان جلسه‌ی اوّل دادرسی، جهات و دلایل خود را اظهار کرده و ظرف سه روز پس از جلسه، با تقدیم دادخواست، از دادگاه درخواست جلب او را بنماید؛ تفاوتی نمی کند که دعوا در مرحله‌ی نخستین یا تجدیدنظر باشد.
در خصوص جلب ثالث و امکان یا عدم امکان آن در دعوای مطالبه وجه مندرج در چک و خسارات قانونی در مباحث آینده توضیحات بیشتری ارائه می‌شود.
بند چهارم: استرداد دادخواست
بند الف مادّه ۱۰۷ ق.آ.د.م. در این باره مقرر می‌دارد: «خواهان می‌تواند تا اوّلین جلسه‌ی دادرسی دادخواست خود را مسترد کند در این صورت، دادگاه قرار ابطال دادخواست صادر می کند». همان طور که ملاحظه می‌گردد استرداد دادخواست توسط دارنده چک (خواهان) فقط تا پایان جلسه‌ی اول قابل قبول است.خواهان پس از استرداد دادخواست، دوباره می‌تواند، هرزمان، دادخواست را تجدید نماید. لکن برای انجام این عمل باید هزینه‌ی دادرسی مربوط را پرداخت نماید. [۱۸۵]
بند پنجم: تعرّض به اصالت سند
«اظهار تردید یا انکار نسبت به دلایل و اسناد ارائه شده حتّی‌الامکان باید تا اوّلین جلسه‌ی دادرسی، به عمل آید…» (مادّه ۲۱۷ ق.آ.د.م.)
 
 
 

تعریف سوم، عدالت که متکی بر« حقوق» است عبارت است از اعطا کردن به برصاحب حقی آن چه را که استحقاق آن را دارد.
آن چه از این تعریف‌ها بر می‌آید این است که تعریف اول مربوط می‌شود به وجودهای مرکب و حقیقی، تعریف دوم نیز شامل حال افراد می‌شود، تعریف دوم که در واقع مبنای حقوقی و اعتباری دارد، در روابط اقتصادی اعم از فردی و گروهی مطرح است.

امّا کدام تعریف از تعاریف ذکر شده در بخش‌های مختلف اقتصادی کاربرد دارد و می‌تواند دستیابی به راه‌های عادلانه را تحقق بخشد؟
الف- در بخش بازار و مبادلات
«به نظر می‌آید در بخش بازار مبادلات تعریف سوم از عدالت به خوبی قابل اجرا و تحقق است. زیرا: اگر یک بازاری را تصور کنیم که تمام احکام معاملات، شرایط خریدار و فروشنده، شرایط کالا در آن بر مبنای شرع باشد و در نتیجه هیچ‌گونه کسب حرامی در آن روی ندهد. در این بازار قیمتی که تعیین می‌شود نه تنها کارآمد است، بدین معنی که هیچ قیمت دیگری را نمی‌توان یافت که رضایت خریداران و فروشندگان را بیش‌تر جلب کند و در نتیجه سبب سود یا رفاه بیش‌تر می‌شود، بلکه عادلانه هم هست زیرا: حقوق خریداران و فروشندگان هر دو از نظر شرع کاملاً رعایت گردیده است» (صدر: ۱۳۶۲، ۸۹)
ب- در بخش تولید:
«در رابطه، تولید، راهکارهای کارآمد ایجاب می‌کند که فراوان‌ترین نهاده‌ها که به طور طبیعی ارزان‌ترین هم هستند، بیش‌تر مورد استفاده قرار گیرند. از این رو در ترکیب نهاده‌ها برای تولید رعایت عدالت، که همان تناسب میان آن‌ ها باشد، شده است. چنین ترکیبی با توازن و تناسبی که مصلحت تولیدکننده در شرایط رقابت کامل ایجاب می‌کند نیز همراه است، زیرا: عواملی که از شرایط اشتغال کامل برخوردارند و در نتیجه دارای هزینه فرصت بالایی هستند، کمتر از عواملی که در اشتغال کامل نیستند و هزینه‌های فرصت کمی دارند، بیش‌تر مورد استفاده قرار گرفته است» (صدر: ۱۳۶۲، ۱۶۸)
ج- در بخش توزیع:
«در بحث توزیع که مسأله‌ی توزیع درآمد در میان صاحبان نهاده‌های تولید مطرح است، می‌توان از تعریف سوم عدالت که متکی بر حقوق شرعی افراد در فعالیت‌های مجاز است، بهره جست. به عنوان مثال، در انواع قراردادهای شرعی نیروی کار، هم می‌تواند بر حسب منافع خود، در خواست مزد ثابت کند و هم می‌تواند در فعالیت مورد نظر شریک شده و سهمی از درآمد را صاحب شود. همین امتیاز برای صاحبان نهاده‌های تولید مانند بذر یا مواد خام دیگر موجود است (صدر: ۱۳۵۰، ۱۰۸).
اینک پس از نقد و بررسی مؤلفه‌های اقتصادی، به اهداف و اصول مورد نظر این نظام می‌پردازیم.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.
 

۴-۶- اهداف نظام اقتصادی از منظر شهید مطهری
 

اهداف زیر را می‌توان به عنوان اهداف نظام اقتصادی از منظر شهید مطهری دانست:
الف- عدالت اقتصادی که در دو بخش به‌وجود می‌‌آید (رفاه عمومی و توازن اقتصادی)
ب- قدرت اقتصادی جامعه‌ی اسلامی که در دو جهت امکان دست‌یابی به آن وجود دارد، رشد اقتصادی و استقلال اقتصادی.
از آن جا که راه رسیدن به اهداف نظام اقتصادی از طریق اصول، مشخص و معین می‌شود، در هر نظام اقتصادی، تصمیم‌ها و سیاست‌هایی که جهت رسیدن به اهداف آن نظام صورت می‌گیرد به طور معمول، براساس اصولی است که در آن نظام پذیرفته شده است. در نظام اقتصادی اسلام نیز ترسیم و اجرای سیاست‌های مالی، پولی و درآمدی برای رسیدن به اهداف مورد نظر آن به هر طریق امکان‌پذیر نیست، بلکه محدود به اصولی است که شرع آن‌ ها را تعیین کرده است. برخی از این اصول را می‌توان بر مبنای‌ اندیشه‌ی شهید مطهری این گونه برشمرد:
– توجه به رشد و توسعه‌ی اقتصادی در پرتو ارزش‌های الهی
– آزادی و اختیار انسان به عنوان سازنده‌ی تاریخ، نه صرفاً تولید
– ایجاد هماهنگی بین‌ انگیزه‌های فردی و اجتماعی

– پذیرش اختلاف قابلیت‌ها و قبول تفاوت‌ها
– تقدم مصالح جامعه بر منافع جامعه
– توجه به اخلاق در مبادلات
– رعایت حق و عدالت
– مالکیت مزدوج
– همبستگی نظام اقتصادی اسلامی با کل نظام اسلامی
– توجه به جایگاه دولت در برنامه‌ریزی

۴-۷- نقش و جایگاه حکومت در فرایند نظام اقتصادی
 

در بینش شهید مطهری فلسفه‌ وجودی حکومت بدین جهت است که چون جامعه‌ی بشری به حکم نیازهای متنوع و متحول، افزون بر وجود قوانین ثابت و کلی و عمومی نیازمند به قانون‌گذاری، اجرای قانون، شناسایی مصالح کلی جامعه در مقابل مصالح فردی، تأمین امکانات اجتماعی، بهداشت، درمان، فضای لازم آموزشی، تفریحی- ورزشی، حفظ مواریث فرهنگی، دفاع از هجوم بیگانگان، جلوگیری از تجاوزات افراد در داخل و حفظ آزادی. امنیت اجتماعی است. بی‌تردید بسترسازی برای رشد استعدادها و دست‌یابی به کمال و ترقی و توسعه‌ی همه‌ی جانبه برای همه‌ی افراد، از نیازهای اصلی و اساسی جامعه بشری است که این امور جز با دولت و حکومتی قانونی، توان‌مند و مورد حمایت مردم امکان‌پذیر نیست، بنابراین: فلسفه وجودی حکومت، تأمین تمامی این نیازهای اساسی جامعه است (مطهری: ۱۳۶۳، ۱۷۰)

۴-۸- مبانی نظام اقتصادی اسلام از نظر شهید مطهری
 

با توجه به مباحث مطرح شده چنین روشن می‌شود که اقتصاد اسلامی به معنای نظام مورد اتفاق بسیاری از صاحب نظران است و در کلمات شهید مطهری نیز گرچه این مفهوم با واژه‌ی علم استعمال شده، همان گونه که خود ایشان هم تصریح کرده‌اند، منظور اصلی کلیّت اقتصادی است که اطلاق علم هم برآن شده است. از این رو منظور از این مفهوم دانش تجربی نیست که به صورت آزمون و مشاهده تحقق پذیرفته باشد.
نظام اقتصادی، مجموعه‌ای از الگوهای رفتاری است که شرکت کنندگان در نظام (مصرف‌کنندگان، تولید کنندگان و دولت‌ها را به یکدیگر و اموال و منابع طبیعی پیوند و ارتباط می‌دهد و براساس مبانی مشخصی، در راستای اهداف معینی به صورت هماهنگ سامان یافته است).
برای تبیین نظام اقتصادی اسلام، لازم است مبانی نظام و اهداف آن را مورد مطالعه‌ی و بررسی قرار دهیم. استاد شهید مرتضی مطهری در آثار خود با توسل به آیات قرآن و گفت و سیره‌ی پیشوایان دین موارد و اصول متعددی را مطرح نموده است که در شکل‌دهی به نظام اقتصادی مؤثر می‌باشند. از این رو می‌توان موارد مورد نظر شهید مطهری را که در تعریف نظام اقتصادی منطبق با آموزه‌های دین اسلام باشد را به عنوان عناصر و اجزاء تشکیل دهنده‌ی این نظام اجتماعی مورد بحث و بررسی قرار داد.

۴-۸-۱- اصالت داشتن فرد و جامعه
 

یکی از مباحث اختلافی که نقش تعیین کننده‌ای در شکل‌گیری نظام اقتصادی دارد، موضوع اصالت داشتن فرد یا اجتماع است. اهمیت این مسأله از آن جا است که جهت‌گیری و سمت و سوی نگرشی اهداف نظام را تعیین می‌کند که منافع فرد را در اولویت قرار دهد یا مصالح اجتماعی را و یا هیچ کدام از این اصل و قاعده کلی می‌توان به عنوان اصلی زیر بنایی و ساختاری یاد کرد زیرا: بسیاری از اصول دیگر نظام، ارتباط مستقیم با این اصل داشته. نحوه ارتباط آن‌ ها با نظام اقتصادی تابعی از نحوه رویکرد و نگرش نظام اقتصادی نسبت به این اصل می‌باشد. به عنوان مثال: در نظام‌های سرمایه‌داری که به شدّت در پی تأمین سود و منافع فردی است، رفتارهای اقتصادی به گونه‌ای سازماندهی می‌شوند که تقدم منافع افراد بر مصالح عموم را در بر گیرد.
بنابراین: در این پروسه حاکمیت در دست مصرف‌کننده است و نیز او تعیین کننده است.
معنای مصرف کننده تعیین‌کننده‌ی این است که چه چیز یا چیزهایی، چه مقدار و میزان و برای چه کسی و یا کسانی تولید شود، تولید در این سیستم نیز تابع مصرف است و تولید کننده در پی آن است که منافع حد اکثری را برای خود بدست آورد. یعنی کالاهایی را تولید می‌کند که سودآوری بیش‌تری برای او داشته باشد. بر این اساس با تبلیغات و تغییر مدل ذایقه مصرف کننده را تعریف و نیازهای جدیدی را برای او ایجاد می کند.
این در حالی است که نظام سوسیالیست براساس اصالت قایل شدن به جمع و اعتباری و قراردادی دانستن فرد، اقتصاد دولتی را ترویج و دنبال می کند. در این نگرش هیچ‌گونه حقی برای افراد به صورت فردیت قایل نیستند. نفی مالکیت خصوصی، نفی آزادی اقتصادی و دخالت گسترده‌ی دولت در اقتصاد از نتایج این تفکر است.
امّا در نظام اقتصادی مورد نظر اسلام، برخلاف نظام‌های سرمایه‌داری و سوسیالیستی مصالح فرد و جامعه توامان حاکم است. از این منظر حاکمیت مصالح فرد در جامعه از دیدگاه اسلام به معنای حاکمیت احکام شرعی است. این مصالح در قالب نظام کنترل شده بازار مقدار چگونگی تولید را تعیین می‌کند.
شهید مطهری در این رابطه می‌گوید: «اصالت فردی‌ها می‌گویند: اجتماع اصالت دارد، فرد نامعتبر است. هر دو نادرست است، هم فرد اصالت دارد. هم اجتماع. این حرف درست نیست که اجتماع نقطه مجموع افراد است، بیش از مجموع افراد است، اجتماع روی فرد اثر می‌گذارد و فرد روی اجتماع. اجتماع واقعاً مجموعه‌اش یک واحد است، خودش روح دارد، عمر دارد». (مطهری: ۱۳۷۳، ۳۲۹)
وی هم‌چنین درباره‌ی ارتباط عدالت با مسأله‌ی اصالت فرد و اجتماع می‌گوید:
« عدالت اگر معنایش توازن باشد باز از آن معنای« اعطاء کل فردی حق حقه) بیرون نیست، چرا؟ توازن اجتماعی به این است که حقوق همه‌ی افراد رعایت بشود، حق اجتماع هم رعایت بشود (مطهری: ۱۳۷۳: ۳۳۶)
بر همین اساس که استفاده از منابع طبیعی را به گروهی خاص منحصر ندانسته، هرگونه احتکار و حبس این منابع را مردود می‌شمارد:
نظر اسلام در مورد اقتصاد مبتنی است بر یک اصل فلسفی و آن این که زمین و منابع اولیه برای بشر یعنی برای این که زمینه‌ی فعالیت و بهره‌برداری بشر، قرار بگیرد آفریده شده است «ولقد مکنا کم فی الارض و جعلنا لکم فیها معایش قیلا ما تشکرون (اعراف) »
و همانا شما را در زمین مأوا دادیم و درآن برای شما روزی‌ها قرار دادیم و چه کم شکرگزاری می‌کنید». در هیچ کدام از این دو عامل، یعنی عامل مورد استفاده کننده نباید موجبات حبس و تعطیل و رکود فراهم شود (مطهری: ۱۳۶۸، ۲۱۴)

۴-۸-۲- مالکیت مختلط
 

نحوه‌ی موضع‌گیری در قبال مسأله‌ی مالکیت نیز از ویژگی‌های دیگر نظام‌های اقتصادی است. به طوری که در مبحث پیشین (اصالت فرد یا جامعه) مورد اشاره قرار گرفت، بر دیدگاه هر نظام مبتنی است. نظام سرمایه‌داری لیبرال بر اساس اصالت قایل بودن برای فرد و اعتباری شمردن اجتماع، مالکیت خصوصی بر عوامل تولید (زمین، کار، سرمایه) را به صورت مطلق و بدون محدودیت، مجاز و اعتباری دانستن فرد، هرگونه مالکیت فردی بر ابزار تولید را نفی کرده و به منظور قطع ریشه نا برابری‌های اقتصادی که از درآمد بدون کار پدید می‌آید، مالکیت دولت بر ابزار تولید را پیش‌نهاد می‌کند (نمازی: ۱۳۷۴، ۷۰ و ۱۶۰).
شهید مطهری معتقد است: نظام اقتصادی اسلام با احترام به فرد. هم‌چنین اصیل شمردن اجتماع و امت، ضمن محترم شمردن مالکیت خصوصی در کنار آن مالکیت دولتی و عمومی را نیز تشریع می کند. وی با غریزی دانستن اصل مالکیت معتقد است که بعضی حیوانات نیز چنین اولویتی را برای خود قایلند (مطهری: ۱۳۶۸، ۵۲).
وی در ارتباط با انواع مالکیت چنین می‌گوید:
«مالکیت ممکن است فردی باشد و ممکن است جمعی و اشتراکی باشد، یعنی می‌توان فرض کرد که فقط یک نفر مالک ثروت باشد و فقط او حق داشته باشد از آن استفاده ببرد و هم ممکن است عده‌ای با همه‌ی افراد بالاشتراک مالک ثروتی باشند و بالاشتراک از آن بهره ببرند.
اسلام نه با قبول مالکیت عمومی در مثل انفال، مالکیت فردی را به طور مطلق طرد کرده و نه با قبول مالکیت فردی، مالکیت عمومی را نفی کرده است. در این جا که پای کار افراد و اشخاصی است، مالکیت فردی را معتبر می‌شمارد و درآن جا که پای کار افراد و اشخاص نیست، مالکیت را جمعی می‌داند (مطهری: ۱۳۶۸، ص ۵۲و ۵۹) ».
از نظر شهید مطهری مالکیت فردی نیز محدود به حدود و تابع ظوابطی است. این طور نیست که فرد فارغ از هر گونه قید و بندی و بدون از هر گونه محدودیتی بتواند اعمال مالکیت نماید. در این رابطه وی می‌گوید:
«هیچ کس نباید گمان کند که اگر مالک خصوصی مالی شد اختیار مطلق دارد، می‌تواند آن را حبس کند. زیرا: مطابق آن چه گفتیم خداوند انسان را فاعل و منابع اولیه را قابل آفریده است. این قوه‌ی فاعلی خواسته که از آن ماده‌ی قابله استنتاج کند، خود زکات بر طلا و نقره عنوان جریمه دارد. (مطهری: ۱۳۶۸، ۲۱۵)
«یکی دیگر از محدودیت‌های مالکیت خصوصی از نظر شهید مطهری این است که بر خلاف نظر سرمایه‌داری که معتقد است اختلاف ‌ثروت و دارایی افراد می‌تواند خیلی فاحش باشد، از نظر اسلام، اختلاف فاحش که منتهی به فقر طبقه‌ی دیگر نه به واسطه‌ی بیماری، بلکه به واسطه‌ی بیکاری یا کمی مزد بشود، جز از طریق ظلم و استثمار ممکن نیست (مطهری: ۱۳۶۸، ۲۲۹). »
شهید مطهری در بحث مالکیت ضمن هم‌ رأیی و توافق نظر با دیدگاه‌ها فقهاء در موارد مختلف، تنها در دو مسأله بر خلاف نظر اکثر قریب به اتفاق فقهاء اظهار نظر نموده است. مسأله‌ی اولی که وی با تردید به آن نگاه می‌کند استفاده از ارزش اضافی نیروی کار است و مسأله‌ی دوّم مالکیت صنعتی است.
وی در مورد مسأله‌ی اول (استفاده از ارزش اضافی نیروی کار) می‌گوید:
«یکی از ویژگی‌های مارکیست‌ها این است که مالکیت بر ابزار تولید را به طور کلی نفی می‌کنند و تنها مالکیت حاصل از کار را قانونی می‌دانند ودرباره‌ی مالکیت ثروت به وسیله‌ی استخدام نیروی کار در یک مؤسسه‌ی تولیدی مدعی هستند که سودی که سرمایه‌دار از این راه می‌برد همان ارزش اضافه‌ی ‌نیروی کار است و منتهی به استثمار می‌شود.
به طور مسلم، اسلام اصل استخدام، فرد در کارهای غیر تولیدی نظیر مزد خیاط و مستخدم خانه و…. را تجویز می‌کند و لازمه‌ی معتبر شناختن مالکیت فردی و سود در غیر وسایل تولید، ضرورت این عمل است و امّا استخدام کارگر برای تولید و فروش محصول کار او معلوم نیست که در صدر اسلام تا زمان‌های نزدیک به زمان ما این چنین عملی بوده است یا نبوده است. به هر حال، اگر به دلیل قاطع ثابت شود که سودی که از این راه عاید مالک می‌شود، ارزش اضافی نیروی کارگر است و ظلم و استثمار است، آیا با اصول اسلام قابل انطباق هست یا نیست؟ به علاوه قطع نظر از ارزش اضافی، مستلزم تسلط اقتصادی و حتی سیاسی افرادی بر اجتماع است و آیا اسلام این گونه تسلط‌ها را می‌پذیرد یا نه؟ اسلام مالکیت فردی و شخصی را در سرمایه‌های طبیعی و صناعی نمی‌پذیرد و مالکیت را در این امور عمومی می‌داند» (مطهری: ۱۳۶۸، ۲۳۰)
وی در مورد سرمایه‌های طبیعی می‌نویسد:
«در آن دسته از محصولات طبیعت که کاری روی آن‌ ها صورت نگرفته مانند ماهی‌ها و جواهر دریا علف‌های کوهی، جنگل‌ها و معدن‌ها و… مسلماً موجبی وجود ندارد که شخص را مالک آن‌ ها بدانیم» (مطهری: ۱۳۶۸، ۵۴).
در خصوص مالکیت صنعتی نیز بر این عقیده است که:
«ماشین از آن نظر که مظهر ترقی اجتماع است و محصول ماشین را نمی‌توان محصول غیر مستقیم سرمایه‌دار دانست بلکه محصول غیر مستقیم شعور و نبوغ مخترع است و آثار شعور و نبوغ نمی‌تواند مالک شخصی داشته باشد، پس ماشین‌های تولید نمی‌تواند به اشخاص تعلق داشته باشد. » (مطهری: ۱۳۶۸، ۵۸۰)

۴-۸-۳- تفسیر دیدگاه‌های گوناگون درباره‌ی آزادی اقتصادی
 

۱-۶-۲- فرضیه‌های فرعی:
۱- بین تیپ شخصیتی D با سبک‌های ابراز هیجانی رابطه معنی داری وجود دارد.

بین آلکسی تایمیا با سبک‌های ابراز هیجان رابطه معنی داری وجود دارد.
 

۳- بین تیپ شخصیت D و کنترل گری در ابراز هیجان رابطه معنی داری وجود دارد
۴-بین تیپ شخصیتی D و دو سو گرایی در ابراز هیجان رابطه معنی داری وجود دارد.
۵- بین آلکسی تایمیا و کنترل گری در ابراز هیجان رابطه معنی داری وجود دارد.
۶- بین آلکسی تایمیا و دو سو گرایی در ابراز هیجان رابطه معنی داری وجود دارد.
۷- بین دانشجویان دختر و پسر در خصوص آلکسی تایمیا، تیپ شخصیتی D و سبک‌های ابراز هیجانی تفاوت معنی داری وجود دارد.
۱-۷- تعریف عملیاتی و مفهومی‌متغیرها
الکسی تایمیا:
تعریف مفهومی: آلکسی تایمیا به عنوان یک اختلال چند بعدی اینگونه تعریف می‌شود؛ دشواری در شناسایی احساسات[۳۷]، دشواری در توصیف احساسات[۳۸] و سبک تفکر بیرون مدار[۳۹]، درکل آلکسی تایمیا را می‌توان نقص در بازنمایی هیجان ها، نقص در پردازش شناختی و تنظیم حالات هیجانی بین فردی در نظر گرفت (تیلور و بگبی، ۲۰۰۴).
تعریف عملیاتی: در این مطالعه منظور از الکسی تایمیا نمره ای است که آزمودنی در هر یک از مولفه‌های مقیاس ناگویی هیجانی تورنتو (TAS_20) بدست آورده است.
ابراز گری هیجان:
تعریف مفهومی: ابرازگری هیجانی به عنوان یک مولفه اصلی هیجانها به نمایش بیرونی هیجان بدون توجه به ارزش (مثبت یا منفی) یا روش (چهره ای، کلامی‌یا حالت بدنی) اطلاق می‌شود (لویس، ۲۰۰۰).
تعریف عملیاتی: در این پژوهش، منظور از ابراز گری هیجان، نمره ای است که آزمودنی در پرسشنامه ابرازگری هیجانی (EEQ) بدست می آورد.
کنترل هیجانی:
تعریف مفهومی: گرایش به بازداری در ابراز پاسخ‌های هیجانی است.
تعریف عملیاتی: در این پژوهش، کنترل هیجانی نمره ای بود که آزمودنی از طریق پرسشنامه کنترل هیجانی (ECQ) (راجر[۴۰]،۱۹۹۸) کسب می‌کند و شامل باز داری هیجانی، تمایل به بازداری و سرکوب هیجان تجربه شده، مرورذهنی، تکرار رویدادهای هیجانی ناراحت کننده، کنترل پرخاشگری وکنترل خوش خیم وکنترل تکانه‌های آشفته کننده درطی انجام کار می‌باشد.
دو سو گرایی در ابراز گری هیجانی
تعریف مفهومی: تمایل به ابراز هیجان، ولی قادرنبودن، ابرازهیجان، بدون تمایل واقعی و یا ابراز کردن و بعداً پشیمان شدن را شامل می‌شود.
تعریف عملیاتی: در این پژوهش، منظور از دوسو گرایی در ابراز هیجان، نمره ای هست که آزمودنی در پرسشنامه دو سوگرایی در ابرازگری هیجانی (AEQ) بدست آورده بود.
تیپ شخصیتی D
تعریف مفهومی: تیپ شخصیتی D به عنوان یک تیپ شخصیتی آشفته تعریف می شود که شامل دو رویداد همزمان هیجان پذیری منفی (تمایل به تجربه ی هیجانات منفی) و بازداری اجتماعی (تمایل به بازداری از خود ابرازی در تعاملات اجتماعی) است (لاندن[۴۱]، ۲۰۰۸).

تعریف عملیاتی: در این پژوهش، منظور از تیپ شخصیتی D، نمره ای است که آزمودنی در پرسشنامه تیپ شخصیتی D، به دست آورده بود.
فصل دوم
مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق
۲-۱- مقدمه
در اواخر دهه ۱۹۴۰ مک لین[۴۲] (۱۹۹۴) این مساله را مطرح کرد که تجربه هیجانی بسیاری از بیماران مبتلا به اختلال‌های روان تنی پایین تر از سطح هشیاری نمادین و بسط کلامی[۴۳] قرار دارد. او به فقدان تصویر سازی ذهنی در بیماران روان تنی و پاسخ ضعیف آنها به روان درمانی مبتنی بر بینش توجه کرد. مک لین این ویژگی‌ها را به نقص در تجسم نمادین هیجانها نسبت می‌دهد؛ عملکردی که مک لین معتقد است به نئو کرتکس مربوط است (برموند[۴۴] و همکاران، ۲۰۰۶). کلمن[۴۵] (۱۹۵۲) ویژگی‌های مشابهی را در بیماران روانپزشکی گزارش کرد. این ویژگی‌ها شامل: فقدان آگاهی هیجانی، کاهش یادآوری رویا، تفکر عینی، سبک بیرونی زندگی[۴۶] (که در آن رفتار به وسیله قوانین، برنامه‌ها و انتظارات دیگران هدایت می‌شود نه احساسات، آرزوها و ارزش‌های شخصی)، فقدان جلوه‌های عاطفی چهره، ظرفیت محدود برای همدلی و خود آگاهی و وضعیت اندامی‌خشک[۴۷] می‌باشد (برموند و همکاران، ۲۰۰۶). بعدها اصطلاح آلکسی تایمیا توسط سیفنوس[۴۸] (۱۹۷۲، ۱۹۷۳)، برای توصیف مجموعه ای از ویژگی‌های شناختی و عاطفی بیماران مبتلا به اختلال‌های روان تنی به کار برده شد (بنکیر[۴۹] و همکاران، ۲۰۰۱). از این رو در این فصل نخست پایه‌های نظری آلکسی تایمیا، سبک‌های ابراز هیجان و تیپ شخصیتی D، شرح داده شده، سپس به تحقیقات انجام شده در ارتباط با مؤلفه‌های فوق پرداخته شده است.
۲-۲- آلکسی تایمیا
۲-۲-۱- تعریف لغوی آلکسی تایمیا
در فرهنگ‌نامه واژه‌های روان‌شناسی آلکسی تایمیا این‌گونه تعریف شده است یک جدائی بین فرایندهای عاطفی و شناختی که به‌صورت ویژگی‌های درهم تنیده شده در بعضی افراد معتاد و یا منشأ و خاستگاه روان‌تنی به‌صورت یک اختلال مشاهده می‌شود. به‌طور نمونه شخص دارای آلکسی تایمیا به‌طور نسبی دارای هیجانات نامتمایز و تفکری مایل به ساکن بودن افراطی دنیوی دارد. Alexia یعنی ناتوانی و thymia یعنی بیان احساسات هیجانی یا ناآگاهی از هیجانات درونی. این واژه دقیقا به معنی «نداشتن واژگان برای احساسات» است و برای توصیف افرادی به کار می‌رود که در ابراز احساسات خود مشکل دارند. آلکسی تایمیا واژه ای یونانی است که به معنی نبود واژه برای ابراز هیجان‌ها است و به لحاظ مفهومی به صورت دشواری در تشخیص احساسات، دشواری در توصیف احساسات و تفکر برون مدار تعریف می شود (باگبی[۵۰] و همکاران، ۱۹۹۴).
آلکسی تایمیا بعنوان یک صفت شخصیتی به معنای فقدان یا بروز مشکلاتی در شناسایی، توصیف و درگیر شدن با احساسات فردی است که اغلب به نفهمیدن احساسات دیگران نیز منجر می‌شود (پاویو و مک کیلوچ[۵۱]، ۲۰۰۴).
۲-۲-۲ -تعریف اصطلاحی آلکسی تایمیا
آلکسی تایمیا به وضعیتی اطلاق می‌شود که فرد قادر به ابراز هیجان خود نباشد. این افراد در ابراز کلامی‌هیجانات و استفاده از تخیلات خود دچار مشکل می‌باشند. در چنین شرایطی بیماران در معرض خطر بیماری‌های روان‌تنی عمده مانند زخم معده، ناهنجاری‌های انسدادی مزمن تنفسی، اختلالات قلبی عروقی و؛ و نیز برخی از اختلالات روان‌پزشکی مثل افسردگی، اختلال شخصیت مرزی، وابستگی به مواد و … می‌باشند.

آلکسی تایمیا به ناتوانی در پردازش شناختی اطلاعات هیجان و تنظیم هیجان‌ها گفته می‌شود. آلکسی تایمیا سازه ای است چند وجهی متشکل از دشواری در شناسایی احساسات، دشواری در توصیف احساسات برای دیگران و جهت گیری فکری بیرونی. (پاویو و مک کیلوچ، ۲۰۰۴ ).
آلکسی تایمیا با دشواری در ایجاد تمایز میان حالات هیجانی مختلف و توانایی محدود تفکر در هیجانات و با بهره گرفتن از آن‌ ها به هنگام مواجهه با موقعیت‌های استرس زا ارتباط دارد. هوش هیجانی و آلکسی تایمیا با متغیر‌های دیگر نظیر خود آگاهی، افسردگی، اضطراب، عزت نفس و استرس ادراک شده نیز رابطه دارند. خود آگاهی و عزت نفس احتمالاً هوش هیجانی بالاتر و آلکسی تایمیا هوش هیجانی پایین تر را پیش بینی می‌کند و بین هوش هیجانی با افسردگی، اضطراب و استرس ادراک شده همبستگی معکوس وجود دارد (مشتاق زاده، ۱۳۸۳).

۲-۲-۳- ویژگی‌های آلکسی تایمیا
آلکسی تایمیا، ساختاری است که احتمالاً با کنترل هیجانی مرتبط است (کینگ[۵۲] و همکاران، ١٩٩٢). آلکسی تایمیا عدم ابراز هیجانها، به دلیل نقص در توانایی برای پردازش و تنظیم هیجانها به شیوه شناختی (گرین[۵۳] و همکاران، ١٩٩١؛به نقل از سرویس[۵۴] و همکاران، ١٩٩٩) یا بازداری آگاهانه تر ابراز هیجانی است. آلکسی تایمیا، یک اختلال ویژه در کارکرد روانشناختی است که به وسیله مشکلاتی در توانایی برای بیان کلام عاطفه و برای خیال پردازی ماهرانه مشخص می‌شود. این اختلال سه مؤلفه اصلی دارد که عبارتند از: الف) مشکل در تشخیص احساسهای شخصی؛ ب)مشکل در توصیف احساسها و افکار جهت گیری شده به بیرون و سعی در تطبیق خود با نظرات دیگران (همان منبع).
مشکل در ابراز هیجان و تمیز حالتهای هیجانی از حواس بدنی، از مشخصه‌ های دیگر آلکسی تایمیا است (گراس[۵۵] و همکاران،٢٠٠٠). اندازه گیری آلکسی تایمیا مخصوصاً در بیماران می‌تواند مهم باشد؛ زیرا بین نوع اولیه و ثانویه اختلال، تمایزهایی قائل شده اند. نوع ثانویه این اختلال، بازداری هیجانی در واکنش به یک تجربه آسیب زا را نشان می‌دهد (سرویس و همکاران، ١٩٩٩). ناتوانی در بازشناسی و توصیف کلامی‌هیجان‌های شخصی، فقر شدید تفکر نمادین که آشکار سازی برخورد ها، احساسات، تمایلات وسائق‌ها را محدود می‌کند، ناتوانی در به کارگیری احساسات به عنوان علایم مشکلات هیجانی، تفکر انتزاعی در مورد واقعیت‌های کم اهمیت بیرونی، کاهش یادآوری رویاها، دشواری در تمایز بین حالت‌های هیجانی و حس‌های بدنی، فقدان جلوه‌های عاطفی چهره، ظرفیت محدود برای همدلی و خودآگاهی. همچنین نارسایی در تنظیم و مدیریت هیجان‌ها (فرایند گذار از پردازش به عمل) نیز از ویژگی‌های نارسایی هیجانی است (باگبی و همکاران، ۱۹۹۴).
۲-۲-۴- ساختار و انواع آلکسی تایمیا
ساختار و ویژگی‌های آلکسی تایمیا شامل موارد زیر می‌باشد :
الف) نارسایی و توانایی ضعیف در متمایز کردن احساسات هیجانی
ب) نارسایی در تخیل و تجسم
ج) نارسایی در بیان کردن تجربیات هیجانی به صورت کلامی
د) نارسایی برای تجربه کردن احساسات هیجانی
ه) کاهش تمایل برای فکر کردن درباره هیجانات
انواع آلکسی تایمیا را می‌توان به وسیله استفاده از ساختار دو عاملی مشخص کرد که بیانگر یک بعد شناختی (الف، ج و ه) و یک بعد عاطفی (ب و د) است. با توجه به پژوهشهای صورت گرفته فقط آزمودنی هایی که در مقیاس آلکسی تایمیا، با نمرات بالاتر از ملاک ۷۰ (توانایی پایین برای تجربه هیجانات) و پایین تر از ملاک ۳۰ (توانایی بالاتر برای تجربه هیجانات) برای تشکیل دادن زیر گروه‌هایی از آلکسی تایمیا انتخاب شده اند:

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.
 

آلکسی تایمیا کامل یا تیپ I
 

آلکسی تایمیا تیپ II
 

آلکسی تایمیا تیپ III
 

لکسی تایمیا
 

بهنجار که ” مودال” نامیده می‌شوند افرادی هستند که دامنه نمرات درصد ۳۰-۷۰ می‌باشد.
 

نیمرخ « مخلوط/متناقض» (ویگرهوتس[۵۶] و همکاران، ۲۰۰۸).
 

آلکسی تایمیا تیپ I : به وسیله هیجان پذیری پایین و خیال پردازی ضعیف در ترکیب با شناخت‌های ضعیف همراه با هیجان‌ها توصیف می‌شود.
آلکسی تایمیا تیپ II : با هیجان پذیری پایین و توام با شناخت‌های ضعیف به همراه هیجانات مشخص می‌شود.
آلکسی تایمیا تیپ III : بر عکس آلکسی تایمیا تیپ II، هیجان پذیری پایین و تخیل ضعیف اما با شناخت‌های خوب رشد یافته به همراه هیجانات مشخص می‌شود.
لکسی تایمیا : با هیجان پذیری بالا و خیال پردازی غنی توام با شناختهای خوب توسعه یافته به همراه هیجانات توصیف می‌شود.
گروه پنجم : که گروه بهنجار یا مودال نامیده می‌شود، آنها نمرات نرمال و متوسطی هم در بعد شناختی و هم در بعد عاطفی به دست می‌آورند.
گروه ششم : که هیچ یک از ملاک‌های ۵ تیپ فوق را ندارد و به عنوان افراد با پروفایل(مخلوط/متناقص) نام گذاری می‌شوند (برموند[۵۷] و همکاران ، ۲۰۰۶).
در ادامه به طور خلاصه به شرح انواع آلکسی تایمیا می‌پردازیم:

آلکسی تایمیا تیپ I
 

خودبسندگی ( رضایت از خود و بی علاقه گی به دیگران و مشکلات آنها) و خجالت ( احساس کم رویی و داشتن دشواری در ارتباط با دیگران) تیپ I را پیش بینی می‌کند.
ویژگی مهم تیپ I آلکسی تایمیا، شامل انزوا از روابط اجتماعی و دامنه محدودی از ابراز هیجانات در شرایط بین فردی می‌باشد که بوسیله فقدان همدلی و اجتماعی بودن ایجاد می‌شود.
آلکسی تایمیا تیپ I هیچ نوع رابطه ای با شکایت کردن و نشانه‌های اختلالات روان شناختی ندارد، همچنین با اضطراب ناتوان کننده و یا عزت نفس پایین ارتباط ندارد، اما افراد دارای تیپ I حالت تدافعی دارند، هیجانات نامعقول (مانند ترس از اینکه شکست بخورند)، یا صفات شخصیتی که قابل قبول نیست را به دیگران نسبت می‌دهند ( فرافکنی). وقتی آنها در تجربه ی رویدادهای زندگی شکست می‌خورند، این شکست را متوجه دیگران کرده و دیگران را برای مسائل شخصی خودشان مقصر می‌دانند، که می‌تواند واکنشی در برابر کنترل و یا دخالت بیش از حد دیگران باشد (ویلیامز[۵۸]، ۱۹۹۴). افراد تیپ I مانند اشخاص اسکیزوئیدی احساس انزجار نسبت به معاشرت دارند و این عقیده را دارند که دیگران آنها را در روابط درگیر می‌کنند و از این راه هویت و فردیت آنها را از بین می‌برند.