۱۶%

۲۱%

فریدن برگ^[۲۱](۲۰۰۷)

دوره الکترونیکی

-

۲۳.۹%

نیستور و نیوبر^[۲۲](۲۰۱۰)

کارآموزی برخط

-

۳۳.۷%

ویلینگ و جانسون^[۲۳](۲۰۰۴)

دروس برخط

-

۳۵%

اسمیت^[۲۴](۲۰۰۶)

دوره الکترونیکی

-

۳۶%

یوکسال ترک و اینان^[۲۵] (۲۰۰۶)

کار آموزی بر خط

-

۵۴.۲%

پارک (۲۰۰۹)

آمار افت تحصیلی در آموزش الکترونیکی را این‌گونه می­توان جمع­بندی کرد:
افت تحصیلی در تحصیل الکترونیکی به مراتب بیشتر از حضوری است.
نرخ افت تحصیلی متفاوت است اما متوسط افت تحصیلی ۳۲ درصد در آموزش­های الکترونیکی مشهود است.
هر چند تردیدی بر بالا بودن افت ­تحصیلی در آموزش الکترونیکی نیست، اما مهم‌تر از گزارش توصیفی آمار افت تحصیلی، بررسی علل زمینه ساز و ارائه راهکارهای مناسب جهت مدیریت این معضل است. این پژوهش با علم به این واقعیت که عوامل متعددی ممکن است زمینه ساز این معضل شوند، در صدد شناسایی متغیرهای پیش ­بینی کنندۀ افت تحصیلی دانشجویان الکترونیکی است. ضرورت موضوع پژوهش از چند دیدگاه قابل بررسی است:
مدیران و دست­اندرکاران نظام­های آموزشی در تصمیم ­گیری خود برای توسعه و پذیرش فناوری در آموزش، پایین بودن شکست و بالا بودن موفقیّت دانشجویان را به عنوان یک شاخص حیاتی لحاظ می­ کنند، لذا برای زمینه­سازی پذیرش همگانی آموزش الکترونیکی در سیستم­های آموزشی، کاهش میزان افت و تضمین موفقیت دانشجو از اهمیت به سزایی برخوردار است. از طرف دیگر، شناخت عوامل زمینه­ ساز عدم موفقیت دانشجو در تحصیل الکترونیکی، با کاهش هزینه­ها و افزایش رضایت­مندی مشتری، زمینه اثربخشی هر چه بیشتر موسسه آموزشی را فراهم می­ کند.

اساتید و کارکنان با درک عوامل مرتبط با ریزش، مشروطی، افت یا ترک تحصیل دانشجویان می­توانند اقداماتی انجام دهند تا میزان مشروطی را کاهش دهند.
دانشجویان وقت و هزینه قابل توجهی برای تحصیل به روش الکترونیکی صرف می­ کنند، این هزینه­ها شامل هزینه­ های مستقیم (شهریه) و هزینه فرصت - ادامه تحصیل به روش دیگر یا ورود به بازار کار- است که برای دانشجوی مشمول افت بسیار سنگین خواهد بود؛ لذا مدیریت این پدیده و پیش ­بینی وضعیت تحصیلی دانشجو، در وقت و سرمایه وی صرفه­جویی خواهد کرد.
از آنجا که آموزش، یک صنعت بزرگ در جهان محسوب می­ شود، شکست و خروج هر دانشجو به معنای از دست دادن یک مشتری و موجّه نبودن سرمایه ­گذاری در حوزه آموزش الکترونیکی خواهد بود؛ لذا شناسایی علل زمینه ساز و تضمین موفقیت دانشجو، صنعت آموزش الکترونیکی کشور را به صنعتی پایا و مطمئن تبدیل خواهد کرد.
با توجه به آنچه گذشت و نظر به نوپا بودن این نوع آموزش عالی در ایران و با اهتمام به بالا بودن افت تحصیلی می‌توان اهمیت پرداختن به این پژوهش را توجیه و تبیین کرد.
۱-۴ سؤال ‌های تحقیق
هدف کلی این پژوهش شناسایی عوامل پیش ­بینی کننده میزان موفقیت دانشجویان در آموزش الکترونیکی و ارائه مدل مبتنی بر هوش مصنوعی برای عوامل پیش ­بینی کننده است. نظر به پیچیدگی عوامل موثر بر وضعیت تحصیلی دانشجو به ویژه یادگیرنده الکترونیکی، پس از بررسی دقیق پیشینه پژوهش­های انجام شده در خارج از کشور که مشروح آن در فصل دوم خواهد آمد، مهم‌ترین علل زمینه­ ساز به ویژه از بعد یادگیرنده، شناسایی و با توجه به اهمیت در سؤالات پژوهشی گنجانده شد که به قرار زیر است:
متغیرهای دموگرافیک (جنسیت، سن، تأهل)، چه مقدار از تغییرات میزان موفقیت دانشجو را در آموزش الکترونیکی تبیین می‌کنند؟
متغیرهای مربوط به پیشینه تحصیلی (فاصله بین دو مقطع تحصیلی، معدل مقطع قبل)، چه مقدار از تغییرات میزان موفقیت دانشجو را در آموزش الکترونیکی تبیین می­ کنند؟
متغیرهای اجتماعی- اقتصادی (اشتغال، سکونت، تأمین‌کننده هزینه تحصیل)، چه مقدار از تغییرات میزان موفقیت دانشجو را در آموزش الکترونیکی تبیین می­ کنند؟
متغیرهای روانی- فنی (اطمینان رایانه ای، اضطراب امتحان، مرکز کنترل، استقلال در یادگیری)، چه مقدار از تغییرات میزان موفقیت دانشجو را در آموزش الکترونیکی تبیین می­ کنند؟
متغیرهای رسانه­ای (دسترسی به اینترنت، رایانه قابل حمل، تلفن همراه)، چه مقدار از تغییرات میزان موفقیت دانشجو را در آموزش الکترونیکی تبیین می­ کنند؟
متغیرهای مربوط به تجارب یادگیری الکترونیکی (عادت به یادگیری الکترونیکی، معدل اولین ترم تحصیل، رضایت­مندی تحصیلی)، چه مقدار از تغییرات میزان موفقیت دانشجو را در آموزش الکترونیکی تبیین می­ کنند؟

۱۶

۸۵-۸۴

۳۴۸۰۴

۲۸۲۰۵

۸۱۰

۱-۳- منشا گیاهی و اهمیت اقتصادی کنجد
کنجد (Sesamum indicium L.) یکی از دانه های روغنی مهم در کشاورزی بیشتر مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر جهان است که احتمالا قدیمی ترین دانه روغنی است که بشر آنرا شناخته و مصرف نموده است(رستگار،۱۳۸۴). در نوشته های تاریخی از کنجد به نام های بنی سید۱، جینجلی۲ ، سیم سیم ۳و تیل ۴ نیز یاد شده است(به نقل از لازمی،۱۳۸۵).
منشا گیاه کنجد کاملا مشخص نیست، تعدادی شواهد باستان شناسی مربوط به ۴۰۰۰ سال قبل یا بیشتر ارائه شده حاکی از این است که کنجد یک محصول روغنی باارزش بالا در بابل ۵و اسیرا ۶ بوده است. در پاکستان نیز بذر سوخته کنجد پیدا شده که به زمان مشابه برمی­گردد. بنابراین منشا اولیه کنجد می ­تواند متعلق به منطقه بین النهرین، یا شبه قاره هند و یا منطقه ایران و افغانستان باشد(کنوین، ۱۹۶۵).

سابقه کشت و پراکندگی گونه های مختلف کنجد در آفریقا، ایران، افغانستان، هندوستان و استرالیا آنقدر زیاد است که در رابطه با محل دقیق اهلی شدن آن اتفاق نظر نیست. واویلف نیز، هند را منشا کنجد دانسته است(خواجه پور، ۱۳۸۶).در حالی که در برخی منابع نیز موطن اصلی کنجد آفریقا ذکر شده ولی به سرعت از طریق آفریقا در هندوستان و چین پراکنده و به مراکز ثانوی انتشار آن آغاز گردید(رستگار ،۱۳۸۴). هرودوت مورخ یونانی (۴۲۵-۴۸۴ قبل از میلاد مسیح) در آثار خود به این گیاه در محدوده بین النهرین اشاره می کند و Watt منشاء اصلی کنجد را آسیا و ایران می داند. در قدیمی ترین اطلاعات می توان به کشت آن در ایران توسط حکام شهر اور در فواصل سالهای ۲۰۰۰-۲۱۳۰ قبل از میلاد یعنی ۴۰۰۰ سال پیش دسترسی یافت که اثبات می کند ایران یکی از نقاط عمده کشت کنجد بوده است(رشیدی،۱۳۹۱).
۱-Beniseed 2-Gingelly
۳-Simsim 4- Till
۵- Babylon 6-Assyria
مجموعه های مهم گونه ها، تیپ ها و واریته­های کنجد، اینک در قاره ی آمریکا، هندوستان، شوروی، و به میزان کمتر در ژاپن نگاهداری می­ شود و مجموعه ی ژن با ارزشی را در اختیار متخصصان اصلاح نژاد قرار می­دهد(ناصری،۱۳۷۵).
دانه کنجد به خاطر کمیت و کیفیت بالای پروتئین و روغن خوراکی آن، از ارزش غذایی بالایی برخوردار است. روغن کنجد دوام خوبی دارد و از نظر میزان اسید لینولئیک غنی است. پروتئین کنجد سر شار از اسید آمینه گوگرددار است. دانه کنجد همچنین سرشار از از هیدرات های کربن مفید، مواد معدنی و ویتامین بوده و مستقیما قابل مصرف است. فرایند های برشته کردن دانه کنجد ان را لذیذ و خوشمزه می کند. دانه کنجد برای مخلفات غذا و تزئین نان، بیسکویت و گوشت پخته نیز به کار می­رود(احمدی، ۱۳۷۸).
۱-۴- خصوصیات گیاهی کنجد
کنجد از خانواده Pedaliacae ، جنس Sesamum و گونه زراعی آن indicum می­باشد. کنجد به طور مشخص، بوته ای عمودی یکساله و گاهی چند ساله است که ارتفاع آن به ۲- ۵/۰ متر می­رسد. سیستم ریشه ای آن رشد کامل دارد. دارای گل های متعدد بوده و میوه آن کپسول می باشد که حاوی دانه های کوچک روغنی است(برار،۱۹۸۲).
۱-۴-۱- ریشه
دو تیپ عمده ی کنجد معمولا مشخصند: کنجد دیررس که گهگاه به صورت کنجد چند ساله نیز مطرح می شود و سیستم ریشه ی آن گسترده و نفوذی است، و کنجد زودرس که ریشه های آن کمتر گسترده و بیشتر سطحی است. با این وجود، میان آب وهوا و رشد قسمت های بالای بوته و سیستم ریشه رابطه ای نزدیک دارد. در تیپ های زودرس و معمولا تک ساقه، به نسبت تیپ های دیررس تر وانبوه تر، رشد عمودی ریشه سریعتر است، اما در تیپ دوم گستردگی ریشه سریعتر صورت می گیرد(تاتیل،۱۹۵۲).
ریشه های کنجد در خاک های رسی نسبت به خاک­های شنی بیشتر گسترده می­شوند. این گیاهان مردابی شدن خاک را حتی برای یک دوره نسبتا کوتاه تحمل نمی­کند( هاشمی دزفولی و همکاران، ۱۳۷۶).
۱-۴-۲- ساقه
ساقه کنجد راست و ارتفاع آن بین ۵۰ تا ۲۰۰ سانتیمتر واکثراً ۷۰ سانتیمتر است. مقطع ساقه معمولاً مربع شکل و گاه مستطیلی و پهن و دارای شیار های عمودی است و ممکن است صاف، کمی کرکدار یا زیاد کرکدار باشد، که مقدار کرک روی ساقه با مقاومت در برابر خشکی مربوط می باشد. رنگ ساقه از سبز روشن تا ارغوانی متغیر و معمولاً سبز تیره است. بر روی ساقه اصلی شاخه های فرعی به وجود  میآیند.در بعضی واریته از پائین ترین گره یک تا سه عدد شاخه فرعی به موازات شاخه اصلی رشد می­ کند که به آنها اصطلاحا تک شاخه می­گویند ولی در برخی ارقام از گره­های مختلف تعداد بیشتری شاخه فرعی بوجود می­آیند که آنها را چند شاخه می­گویند(رستگار،۱۳۸۴).
بوته ممکن است تک ساقه و یا داری انشعابات جانبی باشد. محل پیدایش شاخه های به تیپ رشدی رقم بستگی دارد. ساقه دهی ممکن است از ناحیه پائینی و یا بالائی ساقه اصلی باشد. انواع تک ساقه معمولا زودرس بوده و از لحاظ یکنواختی رسیدگی، کمتر بودن ریزش دانه (در انواع دارای کپسول شکوفا)، سهولت عملیات برداشت و حمل­ونقل مطلوب تر از انواع منشعب می­باشند. بیشتر ارقام زراعی از نوع تک ساقه هستند(خواجه پور،۱۳۸۶).
۱-۴-۳- برگ
برگ ها در یک بوته یا در بین ارقام از نظر شکل و اندازه بسیار متنوع است. به طور کلی برگ های پائین بوته معمولا پهن، گاه خمیده و اغلب حاشیه آنها به آشکار دندانه­دار است. برگ های میانی بدون بریدگی نوک تیز، و گاهی کمی دندانه دار است. برگ های بالایی، باریک تر و نوک تیزتر است. در واریته های مختلف برگ ها ممکن است متقابل و برگ های بالایی متناوب هستند. ترتیب برگ­ها دارای اهمیت است زیرا این ویژگی تعیین کننده تعداد گلهایی است که از کنار برگها می رویند و از این رو بر عملکرد مطلوب بذر در هر بوته اثر می گذارد. ترتیب متقابل برگها موجب چند برابر شدن گلدهی می شود. رنگ برگها از سبز کم رنگ تا سبز تیره در ارقام مختلف متغیر است در همه واریته ها برگها چسبناک و تا حدی کرکدار هستند(افکاری، ۱۳۸۸).
۱-۴-۴-گل آذین
گل ها در قسمت انتهایی ساقه اصلی و شاخه ها و به صورت منفرد ظاهر می­شوند. حداکثر تعداد، هشت عدد گل نیز در محل اتصال برگ به ساقه گزارش شده است. رنگ گلبرگ ها سفید و ارغوانی بوده و داخل گلبرگ ها لکه های تیره وجود دارد. گل ها دارای یک یا دو شهدگاه دائمی و فنجانی شکل در قاعده است. گلبرگ کوتاه و کشیده که از قاعده دمگل درست از زیر شهدگاه بوجود می آیند، گل های جوان را در بر میگیرند. این برگها در موقع رسیدن گلها می افتند. گل های کنجد متقارن بوده و دارای دو لوله جام. گل پنج قسمتی است که رنگ سفید و درون لوله لکه های قرمز رنگی وجود دارند. بخش های کاسه گل کوتاه از قاعده به هم پیوسته و باریک، نوک تیز و کرک دار می باشند. لوله جام گل بخصوص در سطح فوقانی پوشیده از کرک است. اندام های نر (پرچم ها) ۴ عدد هستند، که به طور جفت در مقابل لبه جام گل قرار گرفته و یک جفت آن کوتاه تر از جفت دیگر می باشد، اندام های نر دارای رنگ سفید مایل به سبز می باشند و بساک ها به وسیله میله بلندی به یک شکل منقار مانند کوتاه و متورمی منتهی می­گردند. کنجد دارای تخمدان فوقانی بوده و هر تخمدان از دو حفره بهم پیوسته تشکیل شده است که گاهی حاوی چهارحفره نیز می باشند(چود و همکاران،۱۹۷۷).
۱-۴-۵- میوه
میوه کنجد کپسولی است که مقطع آن مستطیل شکل و بسیار شیاردار است و نوک مثلثی شکل کوتاه دارد. اندازه کپسول بسیار متغیر و در شکل اصلی آن که استوانه ای و دارای کناره های صاف است که انواع بسیار مختلفی دارد. روی یک بوته ممکن است کپسول به چند شکل دیده شود که علت آن ژنتیکی و محیطی است. طول کپسول می تواند از ۵/۲ تا ۸ سانتیمتر و تعداد حفره ها از ۴ تا ۱۲ عدد تغییر کند و کپسول ها تا حدی کرک دارند(لازمی،۱۳۸۵).
۱-۴-۶- دانه
دانه های کنجد بیضوی و کمی صافند و در قسمت ناف دانه نسبت به انتهای مقابل آن باریک ترند. وزن هزار دانه ۴-۲ گرم است و پوسته خارجی بذر نرم یا مضرس بوده و رنگ آن سیاه، سفید، زرد و قهوهای مایل به خاکستری می باشد. کیفیت روغن دانه سیاه از دانه روشن بیشتر است(قائمی، ۱۳۶۵).
۱-۵- خصوصیات اکولوژیکی و سازگاری
Sesamum indicumاساساً یک محصول خاص مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری تلقی می شود، اما با اصلاح واریته های مناسب گسترش آن به مناطق معتدلتر امکان پذیر است (ناصری،۱۳۷۵).گیاهی است گرمادوست و روز کوتاه که به هوای گرم و نور زیاد احتیاج دارد و ارقام زودرس و دیررس آن طول دوره ی رشدی بین ۸۰ تا۱۵۰ روز دارند و از نظر ارتفاع از سطح دریا معمولا در ارتفاع کمتر از ۱۲۵۰ متری می رویند وتا ارتفاع ۱۵۰۰ متری نیز ممکن است سازگار شود (رستگار،۱۳۸۴).
نیاز حرارتی آن بین ۲۵ تا ۲۷ درجه سسانتی گراد متغیر است. دمای کمتر از ۲۰ درجه سانتیگراد رشد را کند و کمتر از ۱۰ درجه سانتیگراد باعث توقف رشد این گیاه می شود. دمای کم در زمان گل دهی موجب عقیم شدن گرده ها گردیده و ریزش گل ها را موجب می شود. در حالی که دمای بیش از ۴۰ درجه سانتیگراد باروری و دانه بندی را کاهش می دهد (لازمی، ۱۳۸۵).
خاک های دارای بافت متوسط شامل لوم، لوم شنی ریز و لوم سیلتی با ساختمان خوب و باروری متوسط برای کنجد ایده آل بشمار می روند. اما گیاه در طیف وسیعی از خاک ها رشد می کند و خاک های نیمه سنگین و فقیر را تحمل می کند. خاک های کم عمق، اسیدی و دارای محدودیت نفوذپذیری سطحی و زیر سطحی برای کنجد نامطلوب به شمار می روند.کنجد اسیدیته حدود خنثی را ترجیح می دهد، اما اسیدیته ۵/۵ تا ۸ را تحمل می کند.حساس به بور محسوب محسوب می شود. علائم مسمومیت ناشی از فراوانی بور به صورت سوختگی حاشیه و رأس برگها مشاهده می شود(خواجه پور، ۱۳۸۶).
تبخیر و تعرق حقیقی در کنجد معمولا کمتر از تبخیر و تعرق پتانسیل است، زیرا در حالت طبیعی عرضه آب به گیاه محدود بوده و در نتیجه گیاه از طریق بستن روزنه ها با تعریق زیاده از حد مقابله می کند. درباره میزان نیاز کنجد به آب اطلاعات منتشر شده کمی وجود دارد و علت آن این است که کشت کنجد تجارتی بندرت فاریاب است. کاشت آبی کنجد در مناطق خشک که آب و هوای آفتابی خشک بسیار مناسب دارند بیشترین بازدهی را داراشت و کم بودن رطوبت بروز بیماری های قارچی را کاهش می دهد (برار و آیوجا، ۱۹۷۹).در صورتی که میزان بارندگی معادل ۵۰۰-۶۵۰ میلی متر باشد کنجد محصولی عالی به بار می آورد اما با بارندگی ۳۰۰ میلی متر نیز محصول تولید می کند. اگر میزان بارندگی کمتر از ۳۰۰ میلی متر باشد محصول خوبی بدست نخواهد آمد (سبک روی فومنی، ۱۳۸۹).کنجد از لحاظ مقاومت به شوری در سطح پایینی بوده و جزء گیاهان حساس به شوری محسوب می شود (امام و نیک نژاد،۱۳۷۳).
۱-۶- اهمیت غذائی کنجد
دانه های سفید تا زرد کنجد بصورت کامل در تهیه نان، کیک و شیرینی مورد استفاده قرار می گیرند. دانه و برگ کنجد بعنوان داروی گیاهی در طب سنتی کاربرد دارند. دانه کنجد از لحاظ پروتئین، چربی، کلسیم و فسفر غنی بوده و منبع خوبی از ویتامین های Aو B( شامل تیامین، ریبوفلاوین و نیاسین) محسوب می شود. مقدار پروتئین دانه کنجد به مقدار نیتروژن خاک بستگی داشته و غالبا بین ۱۹ تا ۲۷ درصد متغیر می باشد. میزان روغن دانه کنجد از ۴۵ تا بیش از ۶۰ درصد متغیر است و وجود بیش از ۵۰ درصد روغن در دانه مطلوب بشمار می رود. تولید ارده، حلوا ارده و حلوا شکری از دانه کنجد از کاربرد های مهم دانه کنجد می باشند. این محصولات به دلیل داشتن مقدار زیادی پروتئین و روغن پر کیفیت، غذائی مقوی به شمار می روند(خواجه پور،۱۳۸۶).
۱-۷- خصوصیات روغن کنجد
به دلیل کیفیت عالی بذر کنجد، این بذر را ملکه دانه های روغنی می نامند. روغن کنجد در گروه روغن های غیر خشک شونده(not drying oil) با ضریب یدی ۱۱۸-۱۰۴ قرار دارد.
ترکیب اسید های چرب روغن کنجد عبارتند از:
اسید چرب اولئیک ۸/۴۹-۳/۴۵%
اسید چرب لینو لئیک ۲/۴۱-۷/۳۷%
اسید چرب پالمیتیک۱/۹-۸/۷%
اسید چرب استئاریک ۷/۴-۶-۳%
اسید چرب آراشیدیک ۱/۱-۴/۰%
روغن کنجد تصفیه نشده میتواند از رنگ پر رنگ تا کم رنگ تغییر کند و هر جا که تولید می شود مستقیما در آشپزی مصرف می شود.این روغن معمولا مطبوع بوده و طعم آجیلی آن مورد علاقه مردم است. کنجاله کنجد ۴۰% پروتئین داشته ، بادوام و بسیار مطلوب دام است. ثبات و پایداری روغن کنجد زیاد است و اکسید نمی شود این خاصیت به خاطر وجود نوعی روغن به نام سزامولین(Sesamolin) است که در اثر تجزیه به یک ماده ضد اکسید شدن به نام سزامول تبدیل می شود که مانع اکسید شدن روغن دانه کنجد می شود. به همین دلیل از روغن کنجد می توان چندین بار برای سرخ کردن استفاده نمود(افکاری،۱۳۸۸).

امروزه در برخی از کشورها از جمله ایالات متحده، برای متخصصین بیطرف این امکان وجود دارد که با کودکی مصاحبه نموده و سپس اظهارات وی را در دادگاه بازگو کنند. علت اتخاذ این روش این است که گاهی کودکان به دلایلی از جمله سن کم، سطح پایین قابلیت‌های زبانی و مهارتهای حافظه، مشکلات تمرکز، کمرویی و … توانایی بیان اظهارات حتی به صورت ضبط ویدئویی را نیز ندارند(لاندمن:۱۳۸۲، ۱۴۲).

در این صورت سازمان بهزیستی میتواند به یاری کودک آمده، به عنوان فردی آموزش دیده که هم برای کودک و هم برای دادگاه قابل اعتماد است، اظهارات کودک و نظرات وی را به دادگاه منتقل نمایند و بدین وسیله امکان مشارکت کودکان بدون حضور فیزیکی در جریان رسیدگی را فراهم آورند.
بند دوم: ایجاد آمادگی در کودک بزهدیده برای مشارکت در فرایند رسیدگی
کودکانی که به عنوان بزهدیده کودک آزاری وارد سیستم قضایی میشوند به خصوص کودکانی که مجبور به حضور در دادگاه هستند، آسیبدیدگی های مضاعفی را تجربه میکنند. این مسأله یکی از عواملی است که باعث میشود کودکان بزهدیده خود را از چشم نظام عدالت کیفری پنهان نموده و تحمل رنجهای ناشی از بزه دیدگی را، به ورود به سیستم ناآشنا و ارعابآور قضایی ترجیح دهند. یکی از تدابیری که امروزه در برخی از کشورها برای رفع این مشکل اندیشیده شده است، برنامههای مربوط به آماده کردن کودک برای مشارکت در فرایند کیفری و حضور در دادگاه است. هدف از اجرای این برنامهها، تلاش در جهت کاهش آسیبهای بالقوهای است که بهدلیل درگیر شدن کودکان در نظام عدالت کیفری ایجاد میشود(توجهی:۱۳۸۹، ۶۲۵).
برای آشنایی بیشتر با اقدامات مربوط به آمادهسازی کودکان، در این قسمت از بحث، به بررسی مؤلفه های اصلی آن که با توجه به برنامههای اجرایی تنظیم گردیده است خواهیم پرداخت. این مؤلفه ها عبارتنداز: آموزش و اطلاعرسانی درباره فرایند رسیدگی، کاهش استرس کودکان و همراهیکردن کودکان در دادگاه. پیش از ورود به بحث باید توجه داشت که برای آمادهکردن کودک، لازم نیست کلیه برنامهها را در مورد وی اجرا نمود؛ بلکه باید هر کودک را به صورت جداگانه ارزیابی کرده و با درنظرگرفتن نیازها و دغدغه های وی، برنامههای لازم برای آمادهشدن او را تنظیم نمود. مددکار اجتماعی سازمان بهزیستی با مصاحبههایی که با کودک بزهدیده و خانواده وی انجام میدهد، میتواند نیازها و نگرانیهای آنها را دریابد و برنامههای خود را بر روی این نیازها متمرکز سازد(اسکندری:۱۳۹۰، ۵۸).
الف آموزش و اطلاعرسانی درباره فرایند رسیدگی
بسیاری از دغدغه های کودکان ناشی از ناآگاهی درباره فرایند دادرسی است. کودکان اطلاعاتی درباره چگونگی فرایند دادرسی و جایگاه خود در این فرایند ندارند. آنها نمیدانند به عنوان بزهدیده چه اقداماتی باید انجام دهند و چه مقرراتی را باید رعایت نمایند و همین ناآگاهی باعث نگرانی آنها و خانوادههایشان میشود. در صورتی که مددکار اجتماعی سازمان بهزیستی به این نتیجه برسد که بخشی از نگرانیهای کودک بزهدیده و خانواده وی ناشی از ناآگاهی است، میتواند با ارائه آموزشهای لازم از دغدغه های آنان بکاهد. مددکار اجتماعی سازمان بهزیستی برای اینکه به خوبی از عهده انجام این وظیفه برآید، باید اطلاعات کافی درباره مسائل حقوقی و شیوه های آموزش آن به کودکان و خانواده ها داشته باشد. ارائه اطلاعات و آموزشها باید با توجه به نیاز کودک باشد. بنابراین مددکار سازمان بهزیستی ابتدا باید آنچه کودک نمیداند و دانستن آن برایش مفید است به خوبی درک کند و سپس با زبان و شیوهای که برای او قابل فهم است، نگرانیهایش را برطرف کند. برای تعیین میزان اطلاعات کودک، میتوان از سؤالات ازپیشتعیینشده کمک گرفت. برای مثال برای دریافتن سطح اطلاعات کودک درباره دادگاه میتوان پرسید:
ـ آیا شما میدانید چرا باید به دادگاه بروید؟
ـ در دادگاه چه کسانی حضور دارند؟
ـ وظیفه قاضی در دادگاه چیست؟
ـ منظور از متهم و بزهدیده در دادگاه کیفری چیست؟
ـ قاضی در دادگاه درباره چه کسی از شما سؤال می کند؟
ـ چرا باید در دادگاه حقیقت را گفت؟ اگر شخصی در دادگاه دروغ بگوید، چه اتفاقی میافتد؟(الله‌یاری:۱۳۸۸، ۵۰).
یکی از مفاهیمی که در این مرحله باید برای کودک بزهدیده تشریح شود « مفهوم مسؤلیت » است. کودکان درباره مسؤلیت، ذهنی آشفته دارند. کودک بزهدیده اغلب، در رابطه با آنچه که اتفاق افتاده است، احساس گناه میکند. گمان میکند او متهم را دچار مشکل کرده است و در برابر آشفتگیهایی که به خاطر فاش کردن ماجرا دامن گیر دیگران شده است، خود را مسؤل میداند. کودکان برای مشارکت مؤثر در فرایند کیفری، باید بدانند که در برابر رفتار دیگران مسؤل نیستند. هنگامی که شخصی تصمیم میگیرد که قانونشکنی کند، باید تبعات آن را نیز بپذیرد. همچنین کودک باید بفهمد که با گفتن ماجرا، مسؤل نتیجه دادگاه نیست؛ بلکه این قاضی است که تصمیم گیرنده است. اظهارات او قسمتی از مدارک و اطلاعات زیادی است که قاضی جمعآوری میکند. تنها وظیفه او این است که ماجرا را آنگونه که اتفاق افتاده است، به زبان خودش برای قاضی بیان نماید(الله‌یاری:۱۳۸۵، ۱۷).
ب. کاهش استرس کودک بزهدیده
یکی از روشهایی که امروزه در برخی از کشورها مورد استفاده قرار میگیرد و کارایی خود را در کاهش استرس کودکان به اثبات رسانده است، روش نقش بازیکردن می‌باشد. نقش بازیکردن از طریق ایجاد یک فعالیت سرگرم کننده و آشنا کردن کودک با تشریفات ناآشنای دادگاه، اضطراب کودک را کاهش میدهد. در این روش، کودک با قرار گرفتن در نقش بزهدیده در دادگاه و پاسخدادن به سؤالات، مهارت های مربوط به خوب گوشدادن، فکرکردن و بلند و واضح پاسخدادن را میآموزد. همچنین یاد میگیرد که کجا و چگونه بگوید که سؤالی را نفهمیده است و یا پاسخ را نمیداند. یکی دیگر از روش های کاهش استرس کودک آموزش تکنیکهای خودآرامسازی به آنها میباشد. روش فوق این امکان را برای کودک فراهم میکند که هنگام مواجهه با عوامل تنشزا، بدون نیاز به کمک دیگران از اضطراب و استرس خود بکاهد(کشفی:۱۳۸۷، ۱۴۹-۱۵۰).
هنگامی که کودک نشانه های استرس را بروز میدهد، تنفس به شیوه مؤثر اولین اقدام برای به نظم در آوردن انرژی اوست. برای اجرای این تکنیک بهتر است، کودک در وضعیتی آرام و راحت قرار بگیرد. سپس باید نفس عمیقی کشیده، مدتی مکث نموده، به آرامی هوا را خارج نماید و همزمان با خارج شدن هوا عضلات بدن خود را شل کند. کودک برای به دست آوردن آرامش باید این نوع تنفس را ۱۰ تا ۲۰ بار انجام دهد. روش دیگر خودآرامسازی، تصویرسازی ذهنی است. تصویرسازی به معنای فکرکردن به منظرهها، تصویرها و احساسهایی است که برای کودک خوشایند است. کودک باید چشمهای خود را ببندد، فکر خود را متمرکز کند و خود را در مکانی تصورکند که در آنجا احساس آرامش، آسودگی و اطمینان خاطر دارد. این روش راهی مؤثر برای رها شدن از نگرانیها و تغییر نگرشهای منفی است. تکنیک انقباض عضلانی نیز یکی از روش های رایج خودآرامسازی است. برای استفاده از این روش کودک باید عضلات بدن خود را به ترتیب منقبض کند، کمی نگهدارد و سپس رها کند تا تفاوت بین این دو حالت را در یابد. کودک در طول انجام این عمل باید نفس عمیق بکشد و در حالی که هوا را خارج میکند ماهیچهها را نیز رها کند تا هر چه اضطراب و تنش است از بدن او خارج شود(کشفی :۱۳۸۷، ۱۵۰).
سازمان بهزیستی میتواند این تکنیکها را طوری آموزشدهد که برای کودک سرگرم کننده باشد. به این ترتیب علاقه کودک به تمرین و تکرار، بیشتر شده و مهارتهای خودآرامسازی در وی ارتقاء مییابد.
ج. همراهی کردن کودک بزهدیده در دادگاه
یکی از راه های مؤثر برای کاهش نگرانیهای رایج کودکان، همراهیکردن آنها در دادگاه میباشد. حضور فیزیکی یک فرد آشنا و صمیمی روشی عملی و آسان برای جلوگیری از اضطراب کودک و کمک به تمرکز وی در دادگاه است. فرد همراه باید از نگاه کودک، صمیمی و قابل اطمینان باشد؛ بنابراین توجه به نظر او درباره اینکه چه کسی در دادگاه همراه او باشد، اهمیت زیادی دارد(دانش:۱۳۸۵، ۶۷).
مددکار اجتماعی سازمان بهزیستی باید در این مورد با کودک گفتگو کند و در صورت لزوم مشورتهای لازم را به او ارائه دهد. بسیاری از کودکان دوست دارند در جلسه دادگاه والدین همراهشان باشند. در اغلب موارد حضور والدین، حمایت عاطفی مؤثری را فراهم نموده و باعث اطمینان خاطر و احساس امنیت کودکان میشود. اما گاهی نیز حضور آنها در دادگاه برای کودک مفید نیست. زیرا ممکن است آنها افراد پراسترسی باشند، یا از اینکه کودک ماجرای کودک آزاری خود را فاش میکند احساس شرمندگی کنند و این مسأله بر اظهارات او تأثیر گذار باشد. مددکار اجتماعی سازمان بهزیستی با در نظرگرفتن همه جوانب، باید به کودک کمک کند تا بهترین تصمیم را در این مورد بگیرد. علاوه بر این، وی میتواند به افرادی که همراه کودک هستند آگاهیهای لازم را درباره وظایفشان در دادگاه و چگونگی حمایت از کودک ارائه کند. همراه کودک باید بداند که هنگامی میتواند بهترین کمک را به کودک بنماید که آرامش خاطر داشته باشد و خود را مطمئن و دلگرم نشان دهد(الله‌یاری:۱۳۸۸، ۵۲).
او باید پیش از تشکیل دادگاه، در طول جلسه دادگاه و پس از پایان آن، همراه کودک بماند و در همه این مراحل همواره کودک را دور از متهم نگهدارد. همچنین باید در کودک احساس امنیت ایجاد نماید و در مواقع لزوم حمایتهای لازم را از او به عمل آورد. در بسیاری موارد کودک تمایل دارد شخصی که او را برای دادگاه آماده کرده است، در دادگاه نیز او را همراهی کند. به همین دلیل سازمان بهزیستی با توجه به تاریخ برگزاری دادگاه باید برنامه ریزی لازم را برای حضور داشته باشد.
فصل سوم: نقش سازمان بهزیستی در مرحله صدور و اجرای حکم
در بین مراحل دادرسی مرحله صدور و اجرای حکم دارای اهمیت ویژهای است. بعد از طی مراحل مختلف، همه نگاه ها به حکم دادگاه است که ببیند تا چه اندازه با موازین علمی و عدالت اجتماعی سازگار است و چقدر به رسالت خود مبنی بر دفاع از مظلوم جامه عمل پوشانده است. عالمانه و عادلانه بودن حکم دادگاه واجرای صحیح آن باعث افزایش اعتماد مردم نسبت به دستگاه عدالت کیفری میشود و بالعکس ناعادلانه بودن آن باعث سلب اعتماد مردم و ناکارآمدی نظام کیفری خواهد شد. روح عدالت خواهی جامعه از نظام عدالت کیفری انتظار دارد که علاوه بر محکوم کردن بزهکار، بزهدیده را نیز مورد حمایت و تفقد قرار دهد و آلام و خسارتهای وارد بر او را نادیده نگیرد؛ به ویژه هنگامی که بزهدیده، کودکی بیگناه و بیپناه است(خالقی:۱۳۹۴، ج۲، ۲۵۸).
امروزه ضرورت توجه به بزهدیده و حمایت از او در حکم دادگاه مورد توافق جرمشناسان قرار گرفته است. این احکام حمایتی در خصوص کودکان بزهدیده کودک آزاری باید حتیالامکان دو مؤلفه جبران آثار بزه دیدگی و پیشگیری از تکرار بزه دیدگی را مورد توجه خود قرار دهد. در این بین سازمان بهزیستی، هم در مرحله صدور و هم در مرحله اجرای این احکام میتوانند تأثیرگذار بوده وبه عنوان یک کارشناس، مشاور و ضابط خبره خدمات لازم را به مرجع قضایی ارائه نمایند.
گفتار اول: نقش سازمان بهزیستی در صدور و اجرایدستورات دادگاه ضمن صدور حکم بزهکار
مرحله صدور حکم فرصتی است برای نظام عدالت کیفری تا بتواند اهداف حمایتی خود را در حکم گنجانده و به این ترتیب اقدامی تأثیرگذار در جهت ترمیم آثار بزه دیدگی و پیشگیری از بزه دیدگی مجدد کودک آزاری انجام دهد. لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان صدور احکام حمایتی در رابطه با کودک بزهدیده را، ضمن صدور حکم بزهکار، مورد توجه قرار داده است. ماده ۴۵ لایحه مذکور مقرر می دارد:«دادستان می تواند در جرایم موضوع مواد ۷ و ۸ و بند «د» و «هـ» ماده ۱۰ و ماده ۱۲ این قانون چنانچه شخص مرتکب از والدین کودک ونوجوان باشد و سابقه جرایم عمدی علیه کودک و نوجوان نداشته باشد، با موافقت کتبی مرتکب و رعایت غبطه کودک و نوجوان و در صورت لزوم با متناسب نمودن قرار تأمین صادر شده یا صدور قرار تأمین متناسب، تعقیب را معلق کند. دادگاه نیز میتواند رأساً یا به تقاضای دادستان با رعایت شرایط مذکور و احراز مجرمیت، صدور حکم را به تعویق اندازد. تعلیق تعقیب دعوی یا تعویق صدور حکم نباید موجبات بزه دیدگی یا ورود آسیب بیشتر به کودک و نوجوان را فراهم سازد. مرجع قضایی ضمن قرار صادره، اجرای یک یا چند مورد از دستورات زیر را برای مرتکب مقرر میکند:
الف)تکلیف به انجام یا خودداری از انجام امر یا رفتاری خاص؛
ب)تکلیف به گذراندن دوره های خاص آموزشی و فراگیری مهارتهای مربوط به تربیت و مراقبت کودک و نوجوان و ارائه گواهی آن؛
ج)مراجعه به مراکز درمانی، بازپروری یا توانبخشی برای درمان اعتیاد، بیماری یا اختلالات رفتاری و روانی ویا جسمی؛
د)خودداری از اشتغال به کار یا حرفه معین؛
هـ) اقدام جهت درمان اعتیاد، بیماری یا اختلالات رفتاری و روانی و یا جسمی کودک و نوجوان؛
و)مراجعه به سازمانها و نهادهای حمایتی دولتی و یا غیردولتی به منظور بهرهمندی از خدمات و مساعدتهای اجتماعی آنها؛
ز) معرفی خود در فواصل معین و برای مدت مشخص به شخص یا اشخاص معرفی شده از سوی مرجع قضایی؛
ح) جبران یا فراهمآوردن ترتیب جبران زیانهای ناشی از جرم ».
مروری بر بندهای مختلف این ماده نشان میدهد که هدف از تعیین این دستورات توسط دادگاه، ترمیم آثار بزه دیدگی(بندهای «هـ» و «ح») و پیشگیری از کودک آزاری(بند های «ب»، «ج» ، «د» ، «و» و «ز») بوده است.
تبصره ۱ ماده مذکور مرجع قضایی را مکلف مینماید که «جهت اجرای مفاد این ماده، نظر تخصصی مددکار اجتماعی بهزیستی یا واحد حمایت دادگستری را جلب و حسب مورد مدت تعلیق تعقیب دعوا یا تعویق صدور حکم و مهلت اجرای دستورات مقرر را مشخص نماید».
مددکاران سازمان بهزیستی برای اظهار نظر در این مورد باید با جوانب مختلف شخصیت والد بزهکار و شرایط زندگی او آشنا باشند؛ سپس با توجه به توانایی های وی و نیز نیازهای کودک بزهدیده کودک آزاری، در رابطه با مدت تعلیق تعقیب یا تعویق صدور حکم، نوع دستوراتی که باید توسط دادگاه مورد حکم قرار گیرد، مهلت اجرای دستورات و چگونگی انجام آنها، نظرات تخصصی خود را به مرجع قضایی اعلام نمایند. مددکاران سازمان بهزیستی باید نظرات خود را همراه با دلایل و استدلالهای قانعکننده بیان کنند تا مرجع قضایی بتواند با آگاهی کامل نسبت به جنبه های مختلف موضوع، حکم مورد نظر را صادر نماید. علاوه بر اظهار نظر تخصصی در رابطه با صدور حکم، مددکاران اجتماعی سازمان بهزیستی در مرحله اجرا نیز میتوانند به عنوان مأمور مراقبتی نقش تأثیرگذاری را ایفا نمایند(طرقی:۱۳۹۴، ۶۳).
هدف از قرار دادن دوره مراقبت، اصلاح و باز پروری بزهکار، جبران آثار ناشی از جرم و پیشگیری از تکرار جرم، با مشارکت وی، میباشد. این امر مستلزم نظارت، سرپرستی و ارشاد بزهکار در دورانی است که تحت مراقبت قرار میگیرد. افرادی که وظیفه نظارت بر شخص بزهکار در این دوران را دارند، نیازمند کسب مهارتهای خاص با پشتوانه کار حقوقی و اجتماعی هستند. به همین دلیل « در بسیاری از کشورهای جهان مأمورین مراقبتی از میان مددکاران مجرب انتخاب میشوند که برای نمونه میتوان به کشورهای استرالیا، سوئد و کانادا اشاره کرد. در انگلیس نیز مأمورین مراقبتی، با رعایت شرایط خاصی از بین مددکاران اجتماعی انتخاب و استخدام میشوند. ماده ۴۷ لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان، وظیفه نظارت بر نتایج اقدامات و دستورات صادر شده و پیگیری انجام صحیح و مناسب آنها را بر عهده مددکاران سازمان بهزیستی قرار داده است. مددکاران اجتماعی سازمان بهزیستی در اجرای این وظیفه باید با رعایت موازین جرمشناسی، روانشناسی و جامعهشناسی و … بزهکار را تحت نظارت خویش قرار دهند، مشارکت وی را در اجرای دستورات حمایتی جلب نمایند، مشاوره و راهنمایی‌های لازم را به والدین و کودک بزهدیده ارائه دهند و چنانچه والد بزهکار در انجام وظایف خود مبنی بر جبران آثار بزه دیدگی کودک و پیشگیری از بزه دیدگی مجدد وی کوتاهی نماید، مراتب را با ذکر پیشنهادات حمایتی به دادگاه صالح گزارش دهند(پرنور:۱۳۸۸، ۱۱).
علاوه بر آنچه گفته شد، بند «الف» ماده ۴۶ لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان نیز، در جهت حمایت از کودک بزهدیده کودک آزاری، به دادگاه اجازه داده است که کودک یا خانواده او را به سازمانها یا نهادهای مسؤل یا فعال در زمینه مساعدت به افراد و خانواده های بیبضاعت، معرفی کند. سازمان بهزیستی با آگاهی از این قوانین میتواند در صورت لزوم، در قالب پیشنهادات حمایتی، اعمال آن را از مرجع قضایی تقاضا نمایند.
گفتاردوم: نقش سازمان بهزیستی در صدور و اجرای حکم حضانت و سرپرستی کودک بزهدیده
یکی از مهمترین مسائلی که دادگاه ضمن صدور حکم باید نسبت به آن تعیین تکلیف نماید، مسأله حضانت، ولایت و سرپرستی کودک بزهدیده است. بر اساس ماده ۴۶ لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان دادگاه میتواند ضمن صدور حکم این حقوق را از والدین، اولیاء و سرپرستان قانونی سلب نماید؛ سپس کودک را طبق قوانین مربوط به سرپرستی کودکان فاقد سرپرست به خانواده جدیدی بسپارد و یا اینکه سرپرستی او را به سازمان بهزیستی و یا سایر مراکز واگذار نماید. تعیین حضانت کودک امری تخصصی و مستلزم سنجیدن فاکتورهای مختلف است. بنابراین مرجع قضایی برای صدور حکم در این باره نیازمند مشاوره و اظهار نظر کارشناسانی خبره و با تجربه است. مددکاران اجتماعی سازمان بهزیستی به دلیل نوع آموزشهایی که دیدهاند، در صورت درخواست دادگاه، میتوانند در این مورد نظرات کارشناسانه ارائه نمایند.
بند اول: تصمیمگیری در رابطه با حق حضانت والدین
یکی از خدماتی که سازمان بهزیستی می تواند به مرجع قضایی ارائه نمایند، اظهار نظر در مورد صلاحیت والدین و میزان توانایی آنها در نگهداری از کودک است. امروزه، در برخی کشورها، به دلیل افزایش درخواست مراجع قضایی نسبت به تعیین حضانت کودک، ارزیابیهای تعیین حضانت، بخش مهمی از روانشناسی قضایی را به خود اختصاص داده است. استفاده از تستهای روانشناسی، مصاحبههای کلینیکی و مشاهده روابط بین والدین و کودک از جمله روشهایی هستند که معمولاً برای تعیین حضانت کودک بهکارمیروند. سازمان بهزیستی برای تعیین حضانت کودک باید والدین را به دقت مورد ارزیابی قرار دهند و چنانچه امیدی به بازگشت آنها و سامان یافتن خانواده وجود دارد، از طریق برنامههای آموزشی و درمانی، سعی کنند محیط خانه را برای حضور کودک و رشد و تربیت صحیح او مهیا نمایند. آنها باید همواره مدنظر داشته باشند که خانواده بهترین محل برای زندگی کودک و رشد طبیعی اوست و سپردن کودک به والدین و دادن تعلیمات لازم به آنها معمولاً مصالح کودک را تأمین خواهد نمود. سازمان بهزیستی تنها در صورتی باید به جدا کردن کودک از خانواده بیاندیشند که به دلیل عدم مشارکت والدین و عمق مشکلات خانوادگی امیدی به سامان یافتن مجدد خانواده وجود نداشته باشد. تدبیر دیگری که می تواند در تصمیم گیری راجع به حضانت راهگشا باشد، سپردن کودک به والدین به صورت مشروط و قابل تجدیدنظر است. در این روش، دادگاه کودک را به والدین میسپارد؛ به شرط اینکه آنها تعهد نمایند که در تربیت و رشد وی کوشا باشند و او را به صورت دورهای نزد مددکار یا مشاوری که از طرف دادگاه تعیین میشود حاضر نمایند. در این صورت مددکار اجتماعی سازمان بهزیستی میتواند به عنوان مأموری از طرف دادگاه بر نحوه تربیت کودک و رفتار والدین نظارت داشته و گزارش آن را به دادگاه ارائه نماید. چنانچه در طی مدت تعیین شده، والدین به تعهدات خود عمل نکنند دادگاه در حکم صادره تجدیدنظر کرده و در صورت نیاز از والدین سلب حضانت مینماید(ایروانیان:۱۳۸۸، ۲۳۹).
بند دوم: سپردن کودک به خانواده جایگزین
چنانچه با انجام اقدامات سازمان بهزیستی بازگشت کودک نزد خانواده میسر نگردد، مراقبت در خانواده جایگزین( بستگان و غیر بستگان) در اولویت بعدی خواهد بود. در صورتی که کودک به طور موقت به خانواده جایگزین سپرده شود، سازمان بهزیستی باید اقدامات مقتضی را جهت بازسازی و توانمندسازی خانواده وی انجام دهد تا هرچه سریع تر کودک نزد والدین اصلی خود برگردد. خانواده جایگزین باید از نظر عاطفی و تربیت جسمانی پاسخگوی نیازهای کودک بزهدیده باشد و بتواند در جهت ترمیم آثار بزه دیدگی وی گام بردارد. این خانواده باید کودک را با علاقه و با روی باز بپذیرد و با او بدون تبعیض و مانند سایر اعضای خانواده رفتار نماید. در انتخاب خانواده جایگزین بهتر است اولویت به کسانی داده شود که با کودک رابطه خویشاوندی دارند. برادر و خواهر بزرگتر، پدر بزرگ و مادر بزرگ و سایر بستگان، معمولاً نسبت به کودک دلسوزتر و مهربانتر بوده و بهتر میتوانند او را به عنوان یکی از اعضای خانواده بپذیرند(اسکندری:۱۳۹۰، ۶۱).
یکی از مهمترین نکاتی که سازمان بهزیستی در انتخاب خانواده جایگزین باید مد نظر قرار دهند، مشارکت کودک بزهدیده و والدین او در صدور این حکم است. زیرا توجه به نظر آنها در انتخاب خانواده مناسب، به طور مؤثری تأمین کننده اهداف مورد نظر خواهد بود. مزیت سپردن کودک بزهدیده به خانواده جایگزین این است که کودک علیرغم جداشدن از والدین خود، از جریان عادی زندگی در خانواده محروم نمیماند و محبت، توجه و مراقبتی را که برای رشد صحیح او لازم است، دریافت میکند. مشکلی که ممکن است در اجرای این روش مراقبتی پیش آید این است که علیرغم کلیه سختگیریهایی که در انتخاب یک خانواده مورد اعتماد صورت میگیرد، ممکن است این خانواده صلاحیت و حساسیت لازم را در تربیت کودک نداشته باشد. حتی ممکن است این خانواده از کودک سوء استفاده کرده و از او بهرهکشی نماید و یا اینکه با محبت بیش از اندازه و غفلت از رفتارهای غلط وی در امور تربیتی او خللی ایجاد کند. لذا لازم است سازمان بهزیستی به صورت مستمر بر خانواده جایگزین نظارت نمایند. چنانچه با تشخیص سازمان بهزیستی عدم شایستگی خانواده فرزندپذیر، سوءرفتار با کودک و عدم شایستگی در نگهداری و تربیت کودک تحت سرپرستی محرز شود به نحوی که با ارائه خدمات مشاورهای و پیگیریهای کارشناسی ادامه سرپرستی ممکن نباشد یا مخاطرهآمیز باشد میبایست مراتب فوراً به دادگاه جهت فسخ حکم سرپرستی اعلام شود(اسکندری:۱۳۹۰، ۶۱-۶۲).
بند سوم: سپردن کودک به سازمان بهزیستی

اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
در ارتباط با اهمیت موضوع باید گفت که با توجه به گستردگی و پیچیدگی حاصل از تکنولوژی مدرن و ظهور نسل جدید جرایم سایبری و شبکه ای در محیط های مجازی، حقوق جزا وارد مرحله جدیدی چه در حقوق ماهوی و چه در حقوق شکلی شده است به طوری که تنها شرط مبارزه با اینگونه جرایم شناسایی، تجزیه و تحلیل و شناخت کامل نحوه ارتکاب اینگونه جرایم است دراین تحقیق که در برگیرنده نسل سوم جرایم که شامل جرایم سایبری و اینترنتی یعنی جرایم در محیط های شبکه های فراملی و به صورت مجازی می باشد اینجانب سعی نموده ام که تا با تبیین مفهوم جرایم سایبری و شناسایی اینگونه جرایم و شناسایی قوانین کیفری که مقنن ایران در راستای حمایت از داده ها و وسایل اینترنتی در محیط های مختلف وضع نموده است و بر حقوق ایران حاکم است راهی جهت شناخت و مبارزه با اینگونه جرایم بازگردد و به عنوان خطوط راهنما برای وارد شدن به نسل جدیدی از جرایم استفاده گردد.

همچنین این تحقیق می تواند راهگشای مناسبی برای آشنایی با جرایمی که امنیت ملی را به خطر می اندازد باشد و همین امر می تواند سبب آشنایی با نسل جدید جرایم سایبری برای محقق و سایر دانش پژوهان باشد و هر یک از این موضوعات خود شامل مباحث علمی گسترده و جدیدی بوده و مجال یک تحقیق علمی وسیع را برای دانش جویان و دانش پژوهان فراهم خواهد کرد.
مرور ادبیات و سوابق مربوطه
هرکشوری با توجه به میزان استفاده و بهره مندی شان از فناوری اطلاعات در معرض خطرات و تهدیداتی است که ممکن است به وسیله کاربران انجام شود مثلاً کشور آمریکا چهار مرحله از پنج مرحله تشکیل دولت الکترونیک را پشت سر گذاشته است در کشور ایران نیز از سال ۱۳۸۰ به بعد وقوع جرایم سایبری سیر صعودی به خود گرفته است و مجرمان با بهره گیری ازاین امکانات و در فضای سایبری براحتی جرایمی را انجام می دهند، مانند جعل سایبری، کلاهبرداری سایبری، عمده آثار و پژوهش انجام گرفته در حوزه سایبری در حقوق ایران بصورت محدود می باشد و بشکل محتوایی به بررسی جرایم سایبری به شکل جداگانه نوشته شده است مانند:
۱-پاکزاد، بتول، تروریسم سایبری تهدیدی نوین علیه امنیت ملی، معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی، چاپ اول، تابستان ۱۳۹۰.
جرایم رایانه ای در بخشی از رایانه تنها وسیله جرم است اصالت ندارد و داخل در جرایم سنتی است اما اگر فضای سایبر تنها نقش وسیله یا پشتیبان اقدامات گروه تروریستی باشد، تروریسم سایبری داخل در تروریسم است پس جرم انگاری تروریسم رایانه ابزار باید در قانون ضد تروریسم صورت بگیرد و قانونگذار ایران، به تروریسم سایبری دو چهره ی کاملاً متفاوت بدهد یک چهره به عنوان جرم رایانه ای و یک چهره به عنوان تروریسم، در مرحله ای از تدوین قانون جرایم رایانه ای، بنابراین بود که ماده ای به صراحت از تروریسم سایبری یاد کند که باتوجه به ملاحظات سیاسی وحقوقی که نسبت به عنوان تروریسم درایران وجود دارد، عملاً این پیشنهاد به مرحله نهایی نرسید.
۲-شیرزاد، کامران، جرایم رایانه ای از منظرحقوق جزای ایران و حقوق بین الملل، شرکت نشر بهینه فراگیر، چاپ اول، ۱۳۸۸.
جرایم رایانه ای از حیطه حقوق جزای عمومی مسائل متعددی را مطرح می کنند. در آیین دادرسی جرایم رایانه ای تخصص مقامات از نقطه نظر جرم یابی از اهمیت بالایی برخوردار است. وابستگی به محیط سایبر، درکشور ما نیز هر روز افزونتر می گردد «جرایم مرتبط با محتوا با جرایم محتوایی، قسمت سیاه فناوری اطلاعات است که معایب و نارسایی های آن را به تصویر می کشد و زدودن این زنگار سیاه به دو طریق میّسر است: نخست شناسایی ماهیت فضای سایبر و دوم اتخاذ تدابیر پیشگیرانه و سرکوب گر متناسب با فضای مجازی اینترنت.
۳-جلالی فراهانی، امیر حسین، کنوانسیون جرایم سایبر و پروتکل الحاقی آن، خرسندی، چاپ اول، ۱۳۸۹.
پیشرفت ها و دگرگونیهای اجتماعی و اقتصادی موجب پیدایش انواع جدید جرایم و همچنین ارتکاب جرایم سنتی به وسیله فناوری های نوین شده است. که همین امر موجب حفاظت از سیستم های رایانه ای، با تصویب و اجرای هماهنگ تدابیر قانونی جهت پیشگیری از رفتار مجرمانه شده است.
۴-بشیری، عباس، پوررحیم، مریم، اسرار تجاری الکترونیکی کاربردی در قانون تجارت الکترونیک ایران، جاودانه، چاپ اول، ۱۳۹۰.
حقوق اسرار تجاری به عنوان شاخه ای از حقوق مالکیت فکری در بستر دنیای مجازی و الکترونیکی مورد بررسی قرار می گیرد و سپس هر نوع اطلاعات که دارای ارزش اقتصادی مستقل و بالقوه یا بالفعل است به سبب آنکه عموماً نا شناخته می باشد، به عنوان تعریفی جامع و مانع از اسرار تجاری ارائه می گردد.
در رابطه با تحقیق باید اضافه شود با توجه به اینکه میزان استفاده کنندگان اینترنت در طی سال های اخیر به طور تصاعدی افزایش پیدا کرده است و ارتباط رایانه ها با یکدیگر در قالب شبکه های اطلاع رسانی، بر سرعت اطلاعات در جهان افزوده است، همین امر موجب شده تا محیط سایبر، تبدیل به فضایی شود که کسانی که قصد اضرار به افراد را دارند به راحتی مرتکب جرایمی مانند: جعل، کلاهبرداری رایانه ای، پورنوگرافی هویت، جرایم علیه حساب پست الکترونیک افراد و جرایم بی شمار دیگری شوند رایانه نیز امکان ارتکاب این جرایم را افزایش داده است و تاکنون نیز تحقیق شایسته و جامعی در رابطه با این موضوع صورت نگرفته است این تحقیق قواعد مبهم را روشن و به تحلیل دقیق این مسائل می پردازد.
جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق:
بررسی قوانین و مقررات حاکم بر جرایم سایبری در حقوق ایران موضوع بسیار جدید بوده و در مورد آن تاکنون کار چندانی صورت نگرفته است مضافاٌ اینکه آشنایی با جرایم سایبری در حقوق ایران و بررسی مقررات حاکم بر آن برای امنیت ملی سودمند است.
اهداف مشخص تحقیق
فصل یکم: به شناسایی فضای سایبری در حقوق کیفری پرداخته و محدوده این فضا را مشخص می کنیم.
درفصل دوم: به شناسایی جرایم سایبری در حقوق کیفری پرداخته و با توسل به ارکان تشکیل دهنده جرم به شناسایی این جرایم اقدام می کنیم.
درفصل سوم: به قوانین و مقرراتی که بر جرایم سایبری وضع شده است و سپس به شناسایی این قوانین و تجزیه و تحلیل آن ها در هر مورد می پردازیم.
در فصل چهارم: جرایم سایبری یک پدیده نوین تلقی شده و به عنوان تهدیدی جدید علیه امنیت ملی فرض می شود که هنوز برای آن نظام حقوقی مشخص شکل نگرفته است باید از جنبه های مختلف شناخته شود.
سؤالات تحقیق:
سوال اصلی: چه جرایمی در فضای سایبر موجب وضع قوانین سایبری شده است؟
و این جرایم چه تأثیری بر امنیت ملی می گذارد؟
متغیر مستقل:
تحلیل مقررات حاکم بر جرایم سایبری
متغیر وابسته:
بررسی مقررات حاکم بر جرایم سایبری در حقوق ایران
فرضیه ‏های تحقیق:
امنیت ملی و فضای سایبر از آن جهت که در صدر برنامه های هر کشوری قرار دارد و اکنون نیز فضای سایبری به عنوان رقیبی برای امنیت تلقی شده و می تواند امنیت ملی را تهدید کند باید محدوده و فضای آن مشخص شود.
از آن جهت که در گذشته قوانینی برای جرایمی که در فضای سایبر اتفاق می افتاد وجود نداشت. اکنون قانون گذار در جهت حمایت از داده ها و منافع ملی اقدام به وضع قوانین سایبری نموده که می تواند بر امنیت مؤثر باشد.
تعریف واژه‏ ها و اصطلاحات فنی و تخصصی:
فضای سایبری- جرایم سایبری- قوانین سایبری- امنیت ملی
فضای سایبری:
تعریف مفهومی: یک دنیای مجازی که توسط کاربران اینترنت موجودیت پیدا کند.
تعریف عملیاتی: به دنیای مجازی همچون اینترنت گفته می شود که اشخاص در آن ها از طریق رایانه ها به یکدیگر متصل شده و ارتباط برقرار می کنند.
جرایم سایبری:
تعریف مفهومی: به رفتارهایی که بر ضد فضای سایبر ارتکاب می یابد.
تعریف عملیاتی: به جرایمی که توسط کاربران و در فضای سایبری توسط اینترنت، رایانه شبکه های ارتباطی صورت می گیرد
قوانین سایبری:
تعریف مفهومی: مجموعه قوانینی که بر جرایم سایبری حاکم است.
تعریف عملیاتی: مجموعه قوانین و مقرراتی که توسط قانون گذار در جهت حمایت از داده ها و سیستم های رایانه ای کاربران، دستگاه دولتی اقدام به وضع قوانین کیفری نماید تا موجبات امنیت ملی فراهم شود.
امنیت ملی
تعریف مفهومی: به اقداماتی که به منظور آسایش عمومی انجام می شود.
تعریف عملیاتی: به اقداماتی که برای حفاظت از دولت، سرزمین و افراد ساکن آن در برابر تهاجمات فیزیکی یک نیروی خارجی صورت می گیرد تا از منابع مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی،نظامی دولت در برابر حملات نیروهای داخلی یا خارجی دفاع شود.
روش شناسی تحقیق:
الف- شرح کامل روش تحقیق بر حسب هدف، نوع داده ها و نحوه اجراء
(شامل مواد، تجهیزات و استانداردهای مورد استفاده در قالب مراحل اجرایی تحقیق به تفکیک):
تذکر: درخصوص تفکیک مراحل اجرایی تحقیق و توضیح آن، از به کار بردن عناوین کلی نظیر، «گردآوری اطلاعات اولیه»، «تهیه نمونه‏های آزمون»، «انجام آزمایش‏ها» و غیره خودداری شده و لازم است در هر مورد توضیحات کامل در رابطه با منابع و مراکز تهیه داده‏ها و ملزومات، نوع فعالیت، مواد، روش‏ها، استانداردها، تجهیزات و مشخصات هر یک ارائه گردد.
ب- متغیرهای مورد بررسی در قالب یک مدل مفهومی و شرح چگونگی بررسی و اندازه گیری متغیرها:
پس از بررسی و توصیف مقررات حاکم بر جرایم سایبری و شناخت جرایم سایبری به تحلیل این مقررات به عنوان متغیر مستقل بر حقوق ایران به عنوان متغیر وابسته پرداخته می‌شود.
ج –شرح کامل روش (میدانی، کتابخانه های) و ابزار (مشاهده و آزمون، پرسشنامه، مصاحبه، فیش‏برداری و غیره) گردآوری داده‏ها :
با عنایت به موضوع مورد بررسی روش تحقیق توصیفی- تحلیلی می باشد. پس ابتدا موضوع تحقیق مورد توصیف قرار گرفته و سپس به تجزیه و تحلیل پرداخته می شود. منابع و مآخذ مورد استفاده در این تحقیق، به شیوه ی کتابخانه ای ، اینترنتی ،مصاحبه و گفتگو با کارشناسان گردآوری شده است و از کلیه منابع مرتبط با موضوع اعم از کتب ، مقالات ، فصلنامه ها ، وب سایت ها ، مصاحبه کارشناسان استفاده شده است. از دشواری های این تحقیق، باید به محدودیت هایی که در زمینه گردآوری منابع وجود داشت اشاره کرد با توجه به اینکه کتابهایی دراین زمینه نوشته شده بود و اگر کتابی به طور پراکنده و مجزا مرتبط با موضوع مورد بررسی نوشته شده بود، کمیاب و دسترسی به آن نیز مشکل بود.
د – روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها:
روش تحقیق بصورت کیفی می باشد.
فصل اوّل:
تعریف و ویژگی های

تصمیم اولیه برای برنامه ریزی و حصول توافقات مقدماتی

تعیین و شناسایی دستورهای سازمان
روشن سازی رسالت و ارزش های سازمان
ارزیابی محیط خارجی؛ فرصت ها و تهدید ها
ارزیابی محیط داخلی؛ نقاط قوت و ضعف
شناسایی مسایل استراتژیکی که سازمان با آن مواجه است
تنظیم استراتژی هایی برای مدیریت مسایل استراتژیک
تدوین دیدگاه سازمانی کارساز برای آینده
شکل۲-۱: نمودار فرایند برنامه ریزی استراتژیک برایسون. ]۶[.
فرد دیوید در مقاله خود الگویی جامع را برای مدیریت استراتژیک معرفی می کند(شکل۲-۲) و آن را بسیار متداول و قابل قبول می خواند، اجزای تشکیل دهنده این الگو عبارتند از: ]۳[
تعیین مأموریت
بررسی عوامل خارجی
بررسی عوامل داخلی
تعیین اهداف بلند مدت
تدوین، ارزیابی و انتخاب استراتژی ها
تعیین هدف های سالانه و سیاست ها
تخصیص منابع
محاسبه و ارزیابی عملکرد
بارخورد
شکل۲-۲: الگوی جامع مدیریت استراتژیک دیوید. ]۳[.
البته رویکردهای معتبر دیگری نیز در زمینه فرایند برنامه­ ریزی استراتژیک توسط صاحب­نظران ارائه شده است. از این قبیل می­توان به فرایند برنامه­ ریزی و مدیریت استراتژیک مدل ای پی او^[۳۶]، مدل جان تامپسون^[۳۷]، مدل ج ارجنتی^[۳۸]، مدل ام آی ام^[۳۹]، مدل گلوئینگ، مدل هاکس^[۴۰]، مدل تلفیقی پیرس و رابینسون^[۴۱]، مدل ایگور آنسوف^[۴۲] و مدل هنری مینتزبرگ^[۴۳] را نام برد که همگی با پیروی از مسیر مشترکی به انجام مدیریت استراتژیک در سازمان­ها اشاره دارند.
۲-۱۲-۱ مأموریت سازمان یا شرکت
مأموریت یک سازمان نشان دهنده علت یا فلسفه وجودی و رسالت سازمان بوده و به عبارتی دیگر بیانگر هویت سازمان است. هر سازمان چه مکتوب باشد چه نباشد دارای یک فلسفه یا مأموریت است این فلسفه یا مأموریت است که هرگونه فعالیت سازمان و رفتار کارکنانش و یا به عقاید و ارزش های صاحبان و مدیران سازمان شکل می دهد.
مأموریت سازمان، مقصد آن سازمان است، یا در واقع فلسفه وجودی آن. یک مأموریت خوب طراحی شده، هدف بنیادی و بی نظیری را تعریف می کند که باعث متمایز شدن یک شرکت از دیگر شرکت های مشابه اش می شود و قلمروی فعالیت های شرکت را، در مورد محصولات ( کالاها و خدمات) عرضه شده و بازارهای هدف، مشخص می کند. مأموریت شرکت در واقع نقطه اشتراک انتظارات کارکنان است و تصویری واحد از شرکت به گروه های ذی نفع مهم در محیط وظیفه ای شرکت ارائه می دهد]۱[.
تعریف مأموریت و اهداف سازمان در انجام تجزیه و تحلیل برای فرایند مدیریت استراتژیک، در تعیین راستا و انتخاب استراتژی، اجرا و در ارزیابی کامل فرایند مدیریت یک چهار چوب اساسی تشکیل خواهد داد]۵[.
۲-۱۲-۲ مقایسه چشم انداز های سازمان با مأموریت سازمان
برخی از سازمان ها برای مأموریت و چشم اندازهای سازمان دو سند تهیه می کنند. اگر در بیان مأموریت سازمان سعی شود که به این پرسش پاسخ داده شود( ما به چه کاری مشغول هستیم؟) در سند مربوطه به چشم اندازهای سازمان به این پرسش پاسخ داده خواهد شد ( ما می خواهیم چه بشویم؟) در حقیقت مأموریت سازمان ( ما به چه کاری مشغول هستیم؟) و چشم اندازهای سازمان هم ( ما می خواهیم چه شویم؟) می باشد.
۲-۱۲-۳ اجزای تشکیل دهنده مأموریت سازمان
مأموریت سازمان ها از نظر حجم، محتوا، شکل و پرداختن به جزئیات با هم متفاوت اند. بیشتر کارشناسان و افراد صاحب نظر در مدیریت استراتژیک چنین می پندارند که مفاد مأموریت سازمان باید دارای نه ویژگی بر جسته باشد.( از نه جزء مهم تشکیل می شود]۳[. با توجه به مأموریت سازمان باید بتوان به پرسش های زیر پاسخ داد:
مشتریان: مشتریان چه کسانی هستند؟
محصولات یا خدمات: محصولات و خدمات عمده شرکت چیست؟
بازارها: از نظر جغرافیایی، شرکت در کجا رقابت می کند؟
فن آوری: آیا شرکت از پیشرفته ترین فن آوری ها استفاده می کند؟
توجه به بقاء و رشد و سودآوری: آیا شرکت برای رشد و سلامت مالی از تعهد لازم برخوردار است؟
فلسفه: باورها، آرزوها و الویت های اخلاقی اصلی شرکت چیست؟
ویژگی ممتاز: شرکت دارای چه مزیت رقابتی یا شایستگی ممتاز است؟
توجه به تصور مردم: آیا شرکت نسبت به مسائل اجتماعی، جامعه و محیطی واکنش مناسب نشان می‌دهد؟
توجه به کارکنان: آیا کارکنان به عنوان یک قلم دارایی ارزشمند برای شرکت به حساب می آیند؟
۲-۱۲-۴ تجزیه وتحلیل محیطی
هر سازمان در داخل یک محیط تحت تأثیر عوامل مختلفی است که هر یک توانایی تغییر در وضعیت آن سازمان را دارا می باشد. لازم است برای تحلیل وضعیت سازمان، عوامل تاثیرگذار بر آن را شناخت و این عوامل را مورد بررسی و تحلیل قرارداد. شرایط محیطی و عوامل آن بر روی سازمان های مختلف تاثیر یکسانی نداشته، چه بسا یک عامل برای سازمانی فرصت محسوب گردیده، در حالیکه همان عامل برای سازمان دیگر تهدید به حساب آید. بنابراین برای هر سازمان می بایست شرایط محیطی خاص آن سازمان را مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. همچنین برای تمام سازمان ها نمی توان از یک راه مشخص جهت تحلیل محیطی سازمان بهره جست، بلکه هر سازمان می بایست متناسب با ویژگی های خاص خود را از میان راه های مختلف، روش متناسب تر را انتخاب نموده و تحلیل محیط را بر آن مبنا قرار دهد]۳[. همچنین عوامل داخلی نیز بر روی عملکرد سازمان تأثیر گذاشته و با توجه به ویژگی های خاص خود سازمان را در رسیدن به اهداف یاری رسانده و یا از رسیدن به آن باز می دارند. برای شناخت قوت ها و ضعف های هر سازمان نیز روش های متفاوتی وجود داشته که متناسب با ویژگی های آن سازمان می بایست روش مناسب تر را انتخاب نموده و جهت تعیین نقاط قوت و ضعف داخلی سازمان از آن بهره جست. در ادامه بر اساس تحلیل های محیطی ئ داخلی بهترین نوع استراتژی را جهت فعالیت انتخاب نموده و بر اساس آن استراتژی های مرتبط را معرفی و مورد تحلیل قرار داد]۳[.
۲-۱۲-۴-۱ بررسی محیط خارجی
بررسی محیطی عبارت است از نظارت، ارزیابی و نشر اطلاعات به دست آمده مربوط به محیط سازمانی، میان افراد کلیدی و موثر آن سازمان، بررسی محیطی هم چنین ابزاری است که شرکت از آن برای جلوگیری از شوک های استراتژیک و تضمین سلامت بلند مدت بهره می برد. در بررسی عوامل خارجی فرصت ها و تهدید های پیش روی سازمان ها شناسایی می شوند تا مدیران بتوانند با تدوین استراتژی مناسب از فرصت ها بهره برداری کنند و اثرات عوامل تهدید کننده را کاهش دهند یا از آنها پرهیز نمایند زیرا تغییر هر روزه محیط و طولانی بودن افق زمانی مدیریت استراتژیک، نامشخصی در محیط را بیشتر افزایش می دهد و به این ترتیب حاکمیت خویش را بر روی سازمان به اولویت در می آورد، فرصتها و تهدید هایی را که محیط به سازمان عرضه می کند برای مدیریت استراتژیک کانون های تصمیم را تشکیل می دهد]۵[.
در این بخش از پژوهش، روش های موجود در بررسی محیطی با ویژگی های خود ارائه گردیده تا با توجه به خصوصیات موجود در صنعت مورد مطالعه ( صنعت چوب ) بهترین روش جهت شناسایی استراتژی های مناسب برای ادامه فعالیت در مورد مطالعاتی مربوطه ( شرکت تخته شهید باهنر گرگان ) انتخاب گردد.
۲-۱۲-۴-۱-۱ بررسی عوامل خارجی
هدف از بررسی عوامل خارجی این است که از فرصت هایی که می توان از آنها بهره برداری کرد و تهدیداتی را که می توان از آنها احتراز نمود یک فهرست نهایی تهیه شود. همان گونه که از مفهوم واژه « نهایی» استنباط می شود، بررسی عوامل خارجی یا این هدف انجام نمی شود که فهرست کاملی از هر عاملی که می تواند بر سازمان اثر بگذارد، تهیه شود؛ بلکه هدف شناسایی متغیرهای اصلی است
که شرکت باید در برابر آنها واکنش عملی نشان دهد]۳[.
در این قسمت با تشریح سه روش در بررسی عوامل خارجی در حوزه محیط عمومی، محیط صنعتی و حوزه مشترک آن دو ، ضمن بیان عوامل و فاکتور های مورد بررسی در هر یک از آن محیط ها ویژگی های هر یک نیز بیان شده و در نهایت بهترین روش پیشنهاد گردیده است.
۲-۱۲-۴-۱-۱-۱ روش اول
در این روش محیط استراتژیک سازمان به مجموعه ای از ۵ گروه نیروی خارجی تقسیم می گردد که این محیط همان محیط عمومی تلقی می گردد و این ۵ گروه طبقه بندی شده عبارتند از:
نیروهای اقتصادی
نیروهای اجتماعی، فرهنگی، بوم شناسی و محیطی
نیروهای سیاسی، دولتی و قانونی / حقوقی
نیروهای فن آوری
نیروهای رقابتی
این عوامل تشکیل دهنده فرصت ها و تهدیدهای خارجی هستند که می توانند به نفع سازمان و یا به ضرر سازمان در آتیه باشند. شناسایی و ارزیابی فرصت های خارجی و تهدیدات باعث می شود که شرکت بتواند برای خود مأموریتی تدوین نماید، برای دستیابی به هدف های بلند مدت استراتژی هایی را طرح ریزی نماید و برای دستیابی به هدف های سالانه سیاست هایی را در نظر بگیرد. زیرا بقای بسیاری از سازمان ها تنها در گرو این واقعیت است که آنها بتوانند فرصت های موجود را در محیط خارج را شناسایی و از آنها بهره برداری کنند]۳[.
الف) نیروهای اقتصادی