یادگیری الکترونیکی
در طی چند سال اخیر، پیشرفت های قابل توجهی در فناوری رایانه ای بوجود آمده است. با افزایش استفاده از فناوری های مدرن ارتباطی، واژه ای جدید به نام «ای لرنینگ[۲۳]» متولد شد. یادگیری که از طریق استفاده از رسانه های الکترونیکی صورت پذیرد، یادگیری الکترونیکی نامیده می شود (داکرل و مک شین، ۱۳۷۶). بنا به تعریف انجمن کیفیت یادگیری باز و از راه دور، یادگیری الکترونیکی فرایند یادگیری مؤثری است که به صورت دیجیتالی ارائه می شود. یادگیری الکترونیکی با بهره گرفتن از ابزارهای تکنولوژیک مختلف مبتنی بر وب و با بهره گیری از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی به عنوان ابزارهایی جهت بهبود کیفیت آموزش و فراگیری، از طریق ارائه تسهیلاتی جهت دسترسی آسان به منابع و خدمات آموزشی و نیز فراهم نمودن ساز و کارهایی چون تعامل و همکاری از راه دور و استفاده از تجهیزات و امکانات پیشرفته تر، امکان ارائه اطلاعات و دانش را با کیفیت بهتر و بالاتر فراهم می سازد؛ به عبارت دیگر، محتوای دوره آموزشی با بهره گرفتن از انتقال صدا، تصویر و متن و غیره ارائه می شود و با بهره گیری از ارتباط دوسویه بین افراد فراگیر و استاد یا بین فراگیران، کیفیت ارائه دوره آموزشی به بالاترین سطح خود می رسد (زندی و همکاران، ۱۳۹۱، ص ۶۲).
اساسـا آموزش الکترونیکی یکی دیگر از راه های تدریس و یادگیری است. در وسیع ترین تعریف آن، آموزش الکترونیکی شامل آموزش و ارائه یادگیری از طریق تمام رسانه های الکترونیکی ازجمله اینترنت، اینترانت، فرایند آموزش تعاملی اکسترانت، بخش های برنامه های ماهواره ای، نوار صوتی تصویری و تلویزیون و به طور کلی تلاش برای پیاده سازی آموزش الکترونیکی است (گووینداسمی[۲۴]، ۲۰۰۲، ص ۲۸۸). واژه ها و اصطلاحات گوناگون نظیر؛ آموزش از طریق رایانه، آموزش مبتنی بر سی دی، آموزش آن لاین، آموزش مجازی، آموزش مبتنی بر وب، آموزش اینترنتی و اصطلاحات دیگری برای تعریف مجموعه آموزش هایی که از طریق عوامل رایانه ای، چندرسانه ای و اینترنت به یادگیرنده ارائه می شود، تحت عنوان آموزش الکترونیکی یا یادگیری الکترونیکی در نظر گرفته می شوند (ساماراس[۲۵] و دیگران، ۲۰۰۶، ص ۵).
کلارک و مایر (۲۰۰۸، به نقل از اسدی و بهرنگی ۱۳۸۷) یادگیری الکترونیکی را نوعی یادگیری می دانند که توسط رایانه از طریق «سیدی رام[۲۶]»، اینترنت یا اینترانت صورت می گیرد. این نوع یادگیری ویژگی های زیر را در بر دارد:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

شامل محتوایی متناسب با اهداف آموزشی است.

جهت تسهیل یادگیری از روش های مختلف آموزشی نظیر مثال ها و تمرین استفاده می کند.

برای انتقـال محتوا و روش ها، عناصر رسانه ای نظیر تصاویر و واژه ها را به کار می گیرد.

می تواند توسط مربی آموزش داده شود (یادگیری الکترونیکی همزمان) یا برای مطالعات خودآموز فردی طراحی گردد (یادگیری الکترونیکی غیرهمزمان).

برای مبنای اطلاعات و مهارت های جدید که با اهداف یادگیری فردی ارتباط دارد، تشکیل شده و یا عملکرد سازمانی را بهبود می بخشد.

در یادگیری الکترونیکی به خلاف روش سنتی، یعنی انتقال اطلاعات روی کاغذ، مؤلف یا مدرس خود را به متن، تصویر و کاغذ محدود نمی کند. در این روش می توان از پویانمایی، فیلم، توصیف (گفتار)، موسیقی، جلوه های بصری و پرس و جوهای تبادلی استفاده کرد و اطلاعات را به سبک های جدید و به صورت جذاب و مهیج ارائه داد (فورکی نژاد، ۱۳۹۰، ص ۱۷).
مزایای آموزش الکترونیکی:
در آموزش الکترونیکی، ارائه‌ مطالب‌ بر اساس نیازهای فراگیران تغییر می‌یابد و در آن، فضایی ایجاد می‌شود تا فراگیر با فراغ بال، به دور از اضطراب و با حفظ استقلال و اعتماد به نفس، به فعالیت‌های مورد نظر خود بپردازد. آموزش الکترونیکی یک سیستم آموزشی واحد را برای تعدادی از فراگیران فراهم می‌سازد که منجر به ایجاد فرصت‌های آموزشی مختلف می‌شود. آموزش الکترونیکی یک نظام آموزشی هنرمندانه و راه ‌حل جامع می‌باشد که برای مؤسساتی که خواهان حرکت در مسیر فن آوری روز و تغییر روش‌ها و محیط‌های آموزشی خود هستند، امکان دستیابی به شیوه‌های نوین آموزشی را فراهم می کند (حج فروش و همکاران، ۱۳۸۳، ص ۲۹).
۱ ) عدم نیاز به حضور فیزیکی استاد و فراگیر در کلاس درس.
۲ ) برخورداری از یک روش مطالعه‌ی انعطاف پذیر مطابق نیاز فراگیر.
۳ ) آزادی عمل فراگیر برای تنظیم سرعت مطالعه.
۴ ) امکان به دست آوردن دانش و اطلاعات برای عموم مردم.
۵ ) بهره‌مندی فراگیران از مزایای کار گروهی در مطالعه به صورت آنلاین.
۶ ) کنجکاوی و ابتکار بیشتر و دسترسی به تکنولوژی‌های جدید.
۷ ) به روز بودن و قابل استفاده بودن اطلاعات.
۸ ) ارزیابی به صورت آنلاین.
۹ ) تحقق عدالت در نظام آموزشی.
۱۰ ) امکان فراگیری بیش از یک درس یا رشته توسط فراگیر.
۱۱ ) امکان یادگیری در هر زمان، در هر مکان و در هر سن.
۱۲ ) بالا بردن سطح علمی جامعه.
۱۳ ) کاهش هزینه های یادگیری.
۱۴ ) یادگیری انتخابی دوره های آموزشی.
۱۵ ) سریع‌تر مشخص شدن نتیجه‌ی آموزش و یادگیری.
۱۶ ) ماندگاری بیشتر مطالب در ذهن با بهره گرفتن از امکانات چند رسانه ای.
۱۷) پشتیبانی از تعداد زیادی فراگیر در یک درس. ۱۸ ) دسترسی ساده به منابع آموزشی جدید. ۱۹ ) کیفیت بالای ارائه‌ دروس. ۲۰ ) امکان یادگیری فعال و مشارکتی بدون محدودیت‌های جغرافیایی.
به طور کلی می توان اهداف یادگیری الکترونیکی را در سه اصطلاح زیر خلاصه کرد:

یادگیری ارزانتر

یادگیری بهتر

یادگیری بیشتر

همچنین از ویژگی های آموزش الکترونیکی می توان موارد زیر را نام برد:
در سر کلاس الزاماً بایستی سرعت فراگیری خود را با سرعت ارائه مطالب توسط استاد هماهنگ کنید، اما در این روش سرعت انتقال اطلاعات می تواند دقیقاً با سرعت یادگیری شما برابر باشد.
نیازی به حضور فیزیکی در محل خاص نیست.
محدودیت زمانی مفهوم ندارد
به موقع بودن
هر کس به اندازه نیاز بهره برداری می کند (حمیدی، ۱۳۸۸).
لزوم توجه به محتوای آموزش الکترونیکی:
مجموعه ای از مواد اولیه اطلاعاتی (متن، تصویر، صوت و …) یا به عبارت دیگر دارایی ها (اسِت ها[۲۷]) که در قالب اشیای آموزشی[۲۸] به صورت الکترونیکی و با هدف انتقال مفهوم آموزشی تولید شده اند، محتوای یک بستر آموزش الکترونیکی را تشکیل می دهند (اسکندری، ۱۳۸۸، ص ۳). محتواهای آموزش الکترونیکی برای ارائه به یادگیرندگانی تهیه می شود که از لحاظ چند و چون و نیز چگونگی دریافت و پردازش مطالب درسی-آموزشی و به طور کلی اطلاعات، از توانایی ها و امکانان فردی متفاوتی برخوردارند. این موضوع ضرورت توجه به ویژگی های شناختی و پردازش اطلاعات توسط یادگیرندگان را نمایان می سازد. در یادگیری الکترونیکی، باید راهبردهایی اتخاذ شوند که به یادگیرندگان اجازه دهند، آماده ی دریافت محتوای یادگیری شوند (میرزا بیگی و همکاران، ۱۳۸۸، ص ۷۳).
چندرسانه ای ها و نقش آنها در آموزش:
استفاده از چند رسانه‌ای ها در آموزش از مواردی است که قابلیت‌های فناوری اطلاعات را به خوبی در آموزش نشان می‌دهد. امروزه، کاربرد فناوری‏های آموزشی‏ از نرم‏افزارهای تکرار و تمرین به استفاده‏ از محصولات چندرسانه‏ای و فناوری‏های‏ شبکه‏ای پیشرفته تغییر کرده است. رسانه‏های‏ سنتی نظیر تلفن، ضبط صوت، تلویزیون و ماهواره با هم تلفیق شده و درهم تنیدگی‏ چندرسانه‏ای‏ها به وقوع پیوسته است. عناوین‏ لوح‏های فشرده و استفاده از چندرسانه‏ای‏ها در برنامه‏های تلویزیون و صفحات وب، قسمتی از این پیشرفت‏ها و تغییرات را نشان‏ می‏دهند (زمانی، ۱۳۸۵، ص ۱۳۷). واژه چند رسانه، به گردآوری انواع مختلفی از تکنولوژی‌های دیداری و شنیداری با هدف ارتباط بر می‌گردد، انواع مختلف چند رسانه ای شامل متن و صوت و گرافیک و انیمیشن است. هاینک و مولنداوراسل: چند رسانه ای عبارت است از ترکیب چندین رسانه شامل متن و گرافیک و صدا و تصاویر ثابت ویدیویی و انیمیشن که به کمک کامپیوتر به نمایش در بیاید. چند رسانه ای را به مثابه ارائه مطالب با بهره گرفتن از کلمات و تصاویر تعریف می‌کند که منظورش از تصاویر گرافیک، نمودار، عکس، نقشه، انیمیشن و ویدیو می‌باشد (ملکیان و آخوندی، ۱۳۸۹، ص ۱۴۷، نقل از مایر ۲۰۰۱).
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
مایر (۲۰۰۱، ص ۲) در کتاب یادگیری چند رسانه ای خود، ابتدا چند رسانه ها را این گونه تعریف می کند: من چند رسانه ها را به مثابه ارائه اطلاعات با بهره گرفتن از کلمات و تصاویر تعریف می کنم. منظور من از کلمات، ارائه مطالب به شکل کلامی و لفظی نظیر متون چاپ شده و متون گفتاری (مانند صدای گوینده در یک برنامه آموزشی چند رسانه ای) می باشد. منظور من از تصاویر ارائه مطالب به شکل تصویری نظیر گرافیک های آماری شامل اشکال مختلف، نمودارها، عکس ها و نقشه ها و یا استفاده از گرافیک های پویا شامل انیمیشن و ویدئو می باشد.
موضوع استفاده از چندرسانه ای در آموزش، بسیار مورد بحث قرار گرفته است. برخی از مطالعات نشان داده اند که استفاده از چندرسانه ای در فرایند تدریس و یادگیری، وقت و هزینه ی زیادی می طلبد و این برنامه ها ابزارهای بسیار قدرتمندی نیستند که بتوانند هر مسأله یا مشکلی را حل کنند. در مقابل، مطالعات دیگری نیز وجود دارد که برنامه های چندرسانه ای را ابزاری اثربخش در فرایند تدریس و یادگیری می دانند و اثبات کرده اند که چندرسانه ای دارای اثربخشی آموزشی قابل توجهی است. ناجار (۱۹۹۶) تأکید می کند که یادگیرندگان از چندرسانه ای لذت برده و ترجیح می دهند از مواد چندرسانه ای استفاده کنند. همچنین معتقدند که چندرسانه ای ها به آنها کمک می کنند تا بهتر یاد بگیرند. روسن و کو[۲۹] (۲۰۰۱) به موقعیت هایی اشاره کرده اند که کاربرد چندرسانه ای ها مفید به نظر می رسد. از جمله مهم ترین این موارد عبارتند از:

برای نشان دادن نحوه ی عملکرد برخی پدیده ها: برای مثال، برای به نمایش گذاشتن چگونگی تأثیر عرضه بر تقاضا یا نحوه ی جریان یافتن اطلاعات در یک دستگاه دیجیتالی می توان از چند رسانه ای استفاده کرد.

برای آموزش مفاهیم انتزاعی: یادگیری مفاهیم انتزاعی پیچیده برای دانش آموزان دشوار است. اشکال گرافیکی در بسیاری از مواقع به خدمت طراحان می آیند و یادگیری مفاهیم را آسان می کنند (رضوی، ۱۳۸۶).

فواید استفاده از چند رسانه ای آموزشی:
فواید استفاده از ابزارهای چند رسانه ای در پژوهش‌های زیادی مورد توجه پژوهشگران بوده و محققان بسیاری، تأثیر آموزش‌های چند رسانه ای و نرم افزارهای آموزشی را در تدریس مورد بررسی قرار داده‌اند؛ که نتایج بسیاری از آن‌ ها بر کاربرد مفید و مؤثر چند رسانه‌ایها و نرم افزارهای آموزشی در تدریس و یادگیری تأکید داشته‌اند (عسگری و همکاران، ۱۳۸۸، ص ۱۷۵). آموزش به کمک رایانه با قابلیت چندرسانهای، میتواند حواس گوناگون را همزمان در فرایند تجربهی چند حسی به کار گیرد و برای افراد با ویژگیهای متفاوت، محیط مطلوب یادگیری ایجاد نماید (اسدی و بهرنگی، ۱۳۸۷، ص ۱۱، به نقل از عالمی ۱۳۷۹). استفاده از چند رسانه ای ها در زمینه آموزش الکترونیکی تأثیر طولانی مدت در یادگیرندگان دارد. در فرایند تفکر و یادگیری آموزش از طریق گوش دادن، نیاز فراگیران را درسطح پایین یعنی حفظ جامعیت و دانش (۲۵%) تأ مین می کند. ولی در مقایسه تأثیر رسانه های تعاملی ترکیبی از صدا، ویدیو، انیمیشن، متن و تصاویر گرافیکی بسیار بالاتر از نرخ (۷۵%) می باشد. علاوه بر این می توان گفت که آموزش های چند رسانه ای به عنوان یک آموزش الکترونیکی درمحیط آموزشی یادگیری جذابی را به وجود می آورد (عبدالسلام و همکاران، ۲۰۰۹، ص ۴۵).
همچنین چند رسانه‌ای ها، توجّه و علاقه فراگیران را جلب می‌کنند، یادگیری را سریع، مؤثرتر و پایدارتر می‌کنند، تجارب واقعی، عینی و حقیقی را در اختیار فراگیران قرار می‌دهند و موقعیت‌هایی را در اختیار قرار می‌دهند که کسب آن‌ ها از راه های دیگر امکان پذیر نیست (فردانش، ۱۳۸۲). علاوه بر این، نرمافزارهای چندرسانهای با فراهم کردن شرایط برای به کارگیری همزمان دو حس شنیداری و دیداری و جذاب و متنوع ساختن فضای یادگیری، باعث سریعتر شدن یادگیری میگردند. آموزش‌های مبتنی بر کامپیوتر در مقایسه با آموزش‌های سنتی دارای مزایایی نظیر بازخورد فوری، اجتناب از قضاوت‌های ذهنی و سوگیرانه (اسکری و اکانر[۳۰]، ۱۹۹۷)، تسهیل فرایند انفرادی کردن آموزش، افزایش دامنه توجّه و انگیزش یادگیرندگان، یادگیری متنوع (بیچ و آوایدا[۳۱]، ۱۹۹۲)، تناسب آموزش با توانمندی‌های یادگیرندگان، ایجاد محیط یادگیری برانگیزاننده و به دور از رقابت‌های ناسالم (هال و همکاران[۳۲]، ۲۰۰۰) و سلسله مراتبی نمودن برنامه‌ها، افزایش قدرت خود تنظیمی و خود بازبینی (هاموند و ارینرون[۳۳]، ۱۹۹۷) می‌باشند (به نقل از قمرانی و جعفری، ۱۳۸۴، ص ۲۳).
گزارش‌های گوناگونی که سازمان‌هایی مانند یونسکو منتشر کرده است، حاکی از آن است که فناوری اطلاعات موجب ایجاد تغییراتی اساسی در فرایند یادگیری شده است. امروزه با توجه به گوناگونی جوامع، انسان‌ها، خلاقیت‌ها و علاقه‌مندی‌های آنان، نیاز به وجود تنوع روش‌های یادگیری وجود دارد و این امر نیازمند یک قالب جدید از آموزش است که انعطاف کافی را در این زمینه داشته باشد (نوروزی و همکاران، ۱۳۸۷، ص ۱۲، نقل از حداد و جورچ ۲۰۰۰). سیوین-کاچالا[۳۴] (۱۹۹۸) در یک فرا تحلیل ۲۱۹ بررسی انجام شده در طی سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۷، تأثیر تکنولوژی رایانه بر یادگیری و پیشرفت را ارزیابی و گزارش کرد که اولاً دانش آموزان عادی و دارای نیازهای ویژه در محیط غنی تکنولوژی، پیشرفت زیادی در دوران پیش دبستانی تا سطوح بالاتر نشان می‌دهند و ثانیاً نگرش دانش آموزان نسبت به یادگیری و عزت نفس مثبت است (همان منبع، ص ۳۳۱).
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که آموزش مبتنی بر چند رسانه‌ای ها می‌تواند به درک مطلب و یادداری دانش آموزان کمک کند. در واقع چند رسانه ای های آموزشی از جمله نظام رسانه ای هستند که با توجه به ماهیت چند حسی شان، می‌توانند به راحتی با انواع سبک‌های یادگیری سازگار شده و یا شکل‌های گوناگون تعامل، یادگیری آسان و پایداری را فراهم نمایند. از مزایای چند رسانه‌ای ها می‌توان به ایجاد خلاقیت، صرفه جویی در زمان، حذف فعالیت‌های غیر مفید، افزودن زمان برای ارتباط با شاگرد و مباحثه، ارائه‌ مطالب در قالب‌های متنوع، شناسایی سبک‌های متفاوت یادگیری، یادگیری فعال همراه با بازخورد، امکان تکرار، یادگیری متناسب با سرعت ویژه‌ی فراگیر ضمن کنترل فرایند یادگیری، تسهیل مشارکت در فعالیت‌ها و برقراری تعامل و رابطه دو سویه با کاربر نام برد (زارعی زوارکی و جعفرخانی، ۱۳۸۸، ص ۲۴).
مایر (۲۰۰۱) دلیل منطقی ارائه‌ چند رسانه ای یعنی ارائه‌ مطالب در قالب کلمات و تصاویر را به کار گیری کل ظرفیت شناختی انسان برای پردازش اطلاعات می‌داند. مزایای آموزش با چندرسانه‌ای در محورهای زیر قابل تبیین است:
۱٫ یادگیری حالتی فعال دارد و از چرت زدن دانش‌آموزان جلوگیری می‌کند، چرا که در مقابل یک کامپیوتر نمی‌توان این‌گونه رفتار کرد. ماشین نیاز به دست کاری‌هایی دارد که حداقلی از توجه را طلب می‌کند.
۲٫ هر اقدام خلاف شاگرد در طول یک تمرین فوراً‌ یادآوری و اصلاح می‌شود و در مقابل خطاها نمی‌توان به مجادله و یا مغلطه پرداخت.
۳٫ بسیاری از محصلین در مقابل کلاس و معلم به دشواری می‌توانند اندیشه‌های خود را بیان دارند و این عوامل منع‌کننده در مقابل کامپیوتر وجود ندارد. محصلین می‌دانند که ممکن است اشتباه بکنند، بی آنکه مورد تحقیر و یا سرزنش قرار بگیرند.
۴٫ هر محصل می‌تواند بر حسب توانایی و قدرت یادگیری خود کار کند.
۵٫ نحوه آموزش به گونه‌ای است که جذابیت آن از کلاس‌هایی که به شکل سنتی اداره می‌شوند بیشتر است.
۶٫ تجسمات چندرسانه‌ای، مفاهیم ذهنی و انتزاعی را قابل فهم می‌کند (آی دبلیو و همکاران، ۱۳۸۸).
«چری» می‌گوید که دوازده دلیل برای استفاده از پروژه های چند رسانه ای در کلاس درس وجود دارد که عبارتند از:

انگیزه دانش آموزان را برای مشارکت در فعالیت‌ها را افزایش می‌دهد.

همه مهارت‌های زبانی مانند خواندن، نوشتن، گوش دادن و صحبت کردن را ترکیب می‌کند.

مهارت‌های همکاری را در بین دانش آموزان به وجود می‌آورد.