۳-۸٫ طبقه ­بندی الگوریتم یادگیری
شبکه ­های عصبی توسط دو نوع اصلی از الگوریتم­های یادگیری تربیت می شوند. الگوریتم یادگیری با ناظر و بدون ناظر.
۳-۸-۱٫ الگوریتم یادگیری با ناظر
در یک الگوریتم یادگیری با ناظر، وزنه­های اتصالات مطابق با اختلاف بین خروجی واقعی و مطلوب شبکه مربوط با یک ورودی داده شده، تعدیل می­گردند. بنابراین یادگیری با ناظر نیاز به یک معلم یا سرپرست دارد تا سیگنال­های خروجی را فراهم نماید. الگوریتم پس انتشار خطا جزء این دسته از الگوریتم­های یادگیری می­باشد[۲۳].

۳-۸-۲٫ الگوریتم یادگیری بدون ناظر
در الگوریتم یادگیری بدون ناظر نیازی به شناخته شدن خروجی­های مطلوب نیست. در طول آموزش فقط الگوریتم­های ورودی به شبکه عصبی ارائه می شوند تا به­ صورت خودکار وزنه­های اتصالاتش برای دسته­بندی الگوهای ورودی در گروه ­های با وجود مشابه سازگار شوند [۲۳].
۳-۹٫ الگوریتم پس انتشار خطا
روش یادگیری پس انتشار خطا (BP) مبتنی بر قانون یادگیری اصلاح خطا^[۷۳] می­باشد. از قانون یادگیری پس انتشار خطا برای آموزش شبکه ­های عصبی چند لایه پیش خور استفاده می­ کنند. قانون پس­انتشار خطا از دو مسیر اصلی تشکیل می­گردد مسیر اول به مسیر رفت^[۷۴] موسوم می­باشد که در آن بردار ورودی به شبکه MLP اعمال شده و تأثیراتش از طریق لایه­ های میانی به لایه­­ی خروجی انتشار می­یابد. بردار تشکیل یافته در لایه­ی خروجی، پاسخ واقعی شبکه MLP را تشکیل می­دهد. در این مسیر پارامترهای شبکه عصبی ثابت و بدون تغییر در نظر گرفته می­شوند. مسیر دوم به مسیر برگشت موسوم می­باشد. در این مسیر بر عکس مسیر رفت، پارامترهای شبکه تنظیم می­گردند. این تنظیم مطابق قانون اصلاح خطا انجام می­گیرد. سیگنال خطا در لایه­ی خروجی شبکه تشکیل می گردد[۲۳].
۳-۱۰٫ الگوریتم­های آموزش شبکه عصبی
در این قسمت تعدادی از الگوریتم­های متفاوت برای شبکه پیش­خور بیان می­گردد. در تمام این الگوریتم­ها از گرادیان تابع عملکرد برای تنظیم وزن­ها و بایاس­ها جهت مینیمم کردن تابع عملکرد استفاده می­گردد [۲۳].
۳-۱۰-۱٫ روش گرادیان نزولی
در این روش وزن­ها در جهت گرادیان منفی تابع عملکرد به روز می­گردند.در این الگوریتم تغییر وزن wjiΔ بین نرون­های i و j به صورت زیر است:
(۳-۹)
طوریکه یک پارامتر به نام سرعت یادگیری است. یک فاکتور وابسته به اینکه آیا نرون j یک نرون خروجی است یا یک نرون مخفی به صورت زیر می­باشد:
برای نرون­های خارجی:
(۳-۱۰)
برای نرون های مخفی:
(۳-۱۱)
در معادله (۳-۱۰) جمع وزن دار شده کل سیگنال های ورودی و yj (t) خروجی هدف برای نرون j می­باشد. همانطور که هیچ خروجی هدف برای نرون­های مخفی وجود ندارد. در معادله (۳-۱۱) اختلاف بین خروجی واقعی و هدف یک نرون مخفی j توسط مجموع وزن­دار شده ترم­های از پیش محاسبه شده برای نرون­های q متصل شده به خروجی j جایگزین می­گردد.برای تعیین وزن­ها و بایاس­ها سرعت یادگیری به گرادیان منفی ضرب می­گردد. هر چه سرعت یادگیری بزرگتر باشد قدم­های به کار رفته بزرگتر و زمان زیادی برای همگرا شدن نیاز خواهد بود و در صورتیکه سرعت یادگیری خیلی کوچک باشد الگوریتم ناپایدار می­گردد [۲۷].
۳-۱۰-۲٫ گرادیان نزولی با مومنتم
الگوریتم یادگیری دیگری که اغلب برای شبکه پیش خور استفاده می گردد الگوریتم گرادیان نزولی با مومنتم می­باشد که همگرایی سریعتری را تضمین می­نماید. ترم مومنتم این امکان را به شبکه می­دهد که فقط به گرادیان­های محلی پاسخگو نبوده بلکه نسبت به تمایلات اخیر سطح خطا نیز عکس­العمل نشان دهد. در واقع ترم مومنتم مثل یک فیلتر عمل نموده و به شبکه این امکان را می­دهد که از نقاط کوچک در سطح خطا چشم­پوشی نماید. بدون ترم مومنتم شبکه ممکن است در گرادیان­های محلی گیر نماید اما با بهره گرفتن از ترم مومنتم از این نقاط عبور می­نماید. الگوریتم یادگیری شبکه با تغییر دادن وزن­ها معادل با مجموع اجزایی از آخرین تغییرات وزن­ها صورت می­گیرد و تغییرات جدید با بهره گرفتن از قوانین پس­انتشار خطا پیشنهاد می­گردد. در واقع مرتبه تأثیر آخرین تغییرات وزن­ها با بهره گرفتن از ثابت مومنتم تعدیل می­گردد. ثابت مومنتم عددی بین ۰ و ۱ می­باشد. وقتی این ثابت صفر می­باشد تغییرات وزن­ها فقط بر مبنای گرادیان محاسبه می­گردد و در صورتی­که ترم مومنتم یک باشد تغییرات مربوط به وزن­های جدید معادل با آخرین تغییر وزن می­باشد و از گرادیان چشم­پوشی می­ شود. گرادیان نیز با بهره گرفتن از مجموع گرادیان­های محاسبه شده برای هر مثال آموزشی به­دست می ­آید ولی وزن­ها و بایاس­ها بعد از این­که تمام مثال­های آموزشی به شبکه تزریق شد به­روز می­گردند. انتخاب تصادفی وزن­ها و بایاس­های اولیه روی عملکرد الگوریتم تأثیر می­گذارد [۲۷].
۳-۱۰-۳٫ الگوریتم یادگیری سریعتر
در بخش قبلی دو نوع از الگوریتم­های آموزش پس­انتشار خطا بیان گردیدند. گرادیان نزولی و گرادیان نزولی با مومنتم. این دو روش برای مسائل عملی کند می­باشند. در این بخش چندین الگوریتم دیگر که نسبت به الگوریتم­های بیان شده ۱۰ تا ۱۰۰ برابر سریع­تر همگرا می­شوند را بیان می نماییم. تمامی الگوریتم­های بیان شده در این بخش به صورت بسته ای عمل می­نمایند[۲۷].
الگوریتم­های سریع­تر به دو گروه تقسیم می­شوند. اولین گروه از تکنیک­های ابتکاری که با بهره گرفتن از آنالیز عملکرد الگوریتم استاندارد شیب نزولی ایجاد می­شوند، استفاده می­نماید. اولین اصلاح ابتکاری تکنیک مومنتم می­باشد.
الگوریتم پس انتشار با سرعت یادگیری متغیر^[۷۵] ۲- الگورتم پس انتشار تطبیقی^[۷۶]
دومین گروه از الگوریتم­های سریع­تر، از تکنیک­های بهینه­سازی استاندارد استفاده می­نمایند. سه نوع از روش­های بهینه­سازی عددی برای آموزش شبکه­ عصبی عبارتند از: گرادیان مرکب^[۷۷]، شبه نیوتن^[۷۸] و لونبرگ - مارکوات^[۷۹].
از آنجا که در این بررسی از الگوریتم لونبرگ – مارکوات استفاده گردیده است، لذا به توضیح مختصر این الگوریتم بسنده می گردد.
الگوریتم لونبرگ – مارکوات
این روش هم مانند روش شبه نیوتن به گونه ­ای طراحی شده است که محاسبه ماتریس هسیان مورد نیاز نمی ­باشد. هنگامی که تابع عملکرد به­ صورت مجموع مربعات خطاها در نظر گرفته شود ماتریس هسیان به صورت زیر تقریب زده می شود.
(۳-۱۲)
و گرادیان هم به­ صورت زیر محاسبه می گردد.
(۳-۱۳)
ماتریس ژاکوبین می­باشد که حاوی مشتقات اول خطای شبکه نسبت به وزن­ها و بایاس­ها J که بردار خطای شبکه ماتریس است. ماتریس ژاکوبین می تواند توسط روش پس­انتشار استاندارد e می­باشد، محاسبه گردد. محاسبه ماتریس ژاکوبین نسبت به ماتریس هسیان ساده­تر می باشد.
الگوریتم لونبرگ – مارکوات از تقریب زیر جهت محاسبه استفاده می­نماید.
(۳-۱۴)
هنگامی که اسکالر µ صفر باشد این روش به روش نیوتن تبدیل می­گردد و هنگامی که µ بزرگ گردد این روش به روش گرادیان نزولی با طول گام­های کوچک تبدیل می­گردد. روش نیوتن در اطراف نقاط خطای مینیموم دقیق­تر و سریع­تر عمل می­نماید. بنابراین هدف، انتقال و رسیدن هرچه به روش نیوتن می­باشد. بنابراین مقدار µ بعد از یک گام موفقیت­آمیز کاهش می یابد (کاهش تابع عملکرد). این روش سریع­ترین روش برای آموزش شبکه ­های پیش خور با اندازه متوسط می باشد.
۳-۱۱- خلاصه فصل
در این فصل شبکه ­های عصبی مصنوعی، ویژگی­ها، کاربرد و خصوصیات آن به طور مختصر شرح داده شد. پارامتر­های موثر در آموزش، انواع الگوریتم­های آموزش بیان گردید.
فصل چهارم
نتایج
۴-۱- مقدمه
برای پیش بینی عدد­آرام­سوزی بنزین موتور با بهره گرفتن از داده ­های تقطیر نیاز به انجام آزمایش تقطیر وجود دارد. مشخصات بنزین موتور نهایی مطابق استاندارد شرکت ملی پالایش و پخش فراورده­های نفتی ایران^[۸۰]بصورت جدول زیر می باشد .

از کدام روش یا تکنیک برای شناسایی ریسک استفاده شود؟

هر دسته از روش­های شناسایی ریسک دارای نقاط قوت و ضعف خاص خود است و انتظار نمی­رود که یک روش به تنهایی بتواند تمامی ریسک­ها را شناسایی کند. در نتیجه فرایند شناسایی ریسک در یک پروژه خاص باید ترکیبی از تکنیک­ها و روش­ها را مورد استفاده قرار دهد. به عنوان مثال ممکن است یک پروژه از چک­لیست شناسایی ریسک (مرور گذشته) به همراه تجزیه و تحلیل فرضیات (ارزیابی وضع موجود) و طوفان فکری (روش خلاقانه) استفاده کند.
مهم نیست که چه روشی برای شناسایی ریسک استفاده شود، مهم این است که ریسک­های شناسایی­شده به صورت غیرمبهم تشریح گردند تا اطمینان حاصل شود که فرایند ریسک پروژه بر روی ریسک­های واقعی متمرکز شده است و با رویدادهای غیرریسکی ارزش آن کم نشود. استفاده از شرح ساختار یافته ریسک می ­تواند به شفافیت بیشتر کمک کند. فرازبان^[۷۵] ریسک یک راهکار مفید برای تمایز بین یک ریسک از علل و اثرات آن ارائه می­دهد که در آن هر ریسک با سه شرح به صورت زیر بیان می شود: “در نتیجه یک علت، ریسک ممکن است رخ دهد، که منجر می­ شود به اثر “. ارتباط میان علت، ریسک و اثر در شکل ۲-۳۴ آمده است. (روزبهی و جدا، ۱۳۸۸)
شکل ۲-۳۴- علت، ریسک، اثر (روزبهی و جدا، ۱۳۸۸)
علت
( واقعیت یا شرایط )
اثر
( نتایج ممکن)

نتایج ثبت فرایند شناسایی ریسک­ها
نشانگرها اولین علائم هشداری هستند که بیان می­ کنند یک ریسک رخ داده و یا در شرف وقوع است. همانگونه که در راهنمای PMBOK بیان شده، نشانگرها باید خروجی مرحله شناسایی ریسک باشند، ولی این مطلب منطقی به نظر نمی­رسد، زیرا شناسایی نشانگرهای ریسک­هایی که از امتیاز ریسک پایینی برخوردارند و در نتیجه در برنامه­ ریزی پاسخ به ریسک جایی ندارند، کاملاً بی ­معنی است. به همین خاطر از همه نشانگرهایی که طی مرحله شناسایی ریسک به دست آمده است، باید فهرستی تهیه گردد تا هیچ یک از نشانگرها از قلم نیافتاده و فراموش نشوند. (سبزه­پور، ۱۳۸۹)
بنابراین اصلی­ترین خروجی فرایند شناسایی ریسک­ها، لیست­ریسک­ها^[۷۶] می­باشد. این لیست شامل شرحی از ریسک و مالک پیشنهادی برای هر ریسک می­باشد و همچنین می ­تواند شامل اطلاعاتی در خصوص علل و اثرات ریسک، شرایط فعال­شدن آن و پاسخ­های اولیه به آن باشد. (روزبهی و جدا، ۱۳۸۸)
بنابراین اصلی­ترین خروجی فرایند شناسایی ریسک­ها، لیست­ریسک­ها^[۷۷] می­باشد. این لیست شامل شرحی از ریسک و مالک پیشنهادی برای هر ریسک می­باشد و همچنین می ­تواند شامل اطلاعاتی در خصوص علل و اثرات ریسک، شرایط فعال­شدن آن و پاسخ­های اولیه به آن باشد. (روزبهی و جدا، ۱۳۸۷)

تجزیه و تحلیل کیفی ریسک­ها
در فرایند تجزیه و تحلیل کیفی^[۷۸]، ریسک­ها از نظر میزان اثرات بالقوه هر یک از آنها بر اهداف سازمان با معیارهای کیفی الویت­بندی می­شوند. به عبارت دیگر دو پارامتر احتمال وقوع و شدت تاثیر ریسک با عبارت­های کیفی (خیلی­کم، کم، متوسط، زیاد ، خیلی­زیاد) اولویت­ بندی می­گردند. (سبزه­پور، ۱۳۸۹)
ورودی­های این فرایند و در حقیقت آنچه جهت تجزیه و تحلیل کیفی مورد نیاز است عبارتند از: (عوض­خواه و محبی، ۱۳۸۹)
بر نامه مدیریت ریسک
فهرست ریسک های شناسایی شده
محدوده و دامنه پروژه
خروجی های فرایندهای سازمان

عوامل موفقیت در فرایند تجزیه و تحلیل کیفی ریسک
عوامل گوناگونی که منجر به موفقیت تجزیه و تحلیل کیفی ریسک می­ شود در شکل ۲-۳۳ نمایش داده شده است. توافق بین ذینفعان یک معیار اصلی و فصل مشترک همه موارد می­باشد. رویکرد توافق­شده، مبنای اعتبار فرایند می­باشد. سپس، تعاریف توافق­شده این امکان را فراهم می­ کند که اطلاعات با کیفیت بالا جمع­آوری شوند . در نهایت با رعایت این شرایط فرایند را می­توان با اعتماد کافی اجرا کرد که منجر به صحت خروجی­های آن می­ شود. (روزبهی و جدا، ۱۳۸۸)
شکل۲-۳۵- ایجاد اعتبار در تجزیه و تحلیل ریسک

تکنیک­های تحلیل کیفی ریسک­ها
به منظور تحلیل کیفی ریسک­ها، تکنیک­های مختلفی وجود دارد که عبارتند از : (سبزه­پور، ۱۳۸۹)

ارزیابی میزان اثر یک ریسک روی اهداف اصلی پروژه
ارزیابی کیفی احتمال و شدت اثر ریسک
تعیین موقعیت کیفی درماتریس احتمال و شدت تاثیر
ارزیابی کیفی داده ­های ریسک
طبقه ­بندی ریسک­ها
قضاوت خبرگان
ارزیابی میزان اثر یک ریسک روی اهداف اصلی پروژه

درصد

۰

۶۰

۴۰

۰

۱۰۰

منبع : نگارنده ۱۳۹۳
شکل ۴-۱۸ همسازی فضاهای آموزشی و فرهنگی با اقلیم در شهر لنگرود منبع: نگارنده
رویکردی نو در طراحی مدرسه
تمام مکان­هایی که انسان برای تامین خواسته خود در فراگیری، از آنها استفاده می­ کند مدرسه نام دارد و این مکان­ها، تنها برای یادگیری و آموختن عقاید و نظریات نمی­باشند بلکه برای فهم و ادراک دلایل وجود هر چیز و مناسبت­های دو جانبه و روابط بین انسان و طبیعت نیز مورد استفاده قرار می­گیرند.”

به اعتقاد بسیاری از اندیشمندان، معماری با قدمتی به اندازه تاریخ انسان، به عنوان بخش مهمی از فرهنگ، نقش اساسی در شکل­ گیری و تکامل بشر بر عهده دارد. در این میان، معماری فضاهای آموزشی که دوره زمانی نسبتا طولانی­تری از عمر انسان­ها را در خود جای می­ دهند، سهم بسزایی در این روند دارند. چراکه ویژگی­های خاص محیطی متاثر از هر دو مقوله معماری و آموزش نظیر نور، رنگ و …، به­ ویژه تاثیر فضای آموزشی بر کیفیت آموزش و رفتار دانش ­آموزان و معلمان، سبب رابطه­ای بسیار تنگاتنگ میان معماری و آموزش شده است. والتر گروپیوس (Walter Gropius) در این مورد می­گوید: “اگر محیط آموزشی بخواهد زمینه­ای ثمربخش برای نسل آینده باشد، محیط و ساختمان­هایش می­بایست خلاقه باشند، نه تقلید شده. محیطی محرک برای آزادکردن اندیشه و بیان خلاقه، به همان اندازه روش تدریس دارای اهمیت است.”
گروه معماری Future Systems که در سال ۱۹۷۹ توسط Jan Kaplickyو Amanda Levete شکل گرفته است و در طرح­های خود عمدتا رویکردی تکنولوژیکی همراه با نگاهی به طبیعت را دنبال می­ کنند، پروژه­ای تحت عنوان World Classrooms را در راستای ایجاد شرایط محیطی جدیدی برای آموزش و یادگیری، فارغ از پیچیدگی­های سنتی مراکز آموزشی و مدارس، طراحی نموده ­اند. آنها معتقدند که: “کیفیت محیطی که فرد در آن آموزش می­بیند یعنی عواملی چون فضا، رنگ، نور و صدا، و میزان لذت وی از آن فضا، بر کیفیت یادگیری موثر است.”
همچین آنها در خصوص رویکردشان در طراحی World Classrooms می­گویند:
“به نظر ما کلاس­های آینده در ضمن اینکه می­بایست برای دانش ­آموزان محیطی آرام و راحت باشند، باید به آنها اجازه یادگیری به شیوه خود را نیز بدهد. برای رسیدن به این هدف، می­بایست طرح (فضای آموزشی) قادر باشد خود را با انواع شیوه ­های آموزشی وفق دهد. مسلما چنین محیط آموزشی، نقش سنتی استاد ـ شاگردی را نیز به چالش می­کشد و موجب ایجاد انگیزه برای اندیشه­ های خلاقانه و فراهم آوردن تجربه ­های جدیدی برای همه دست اندرکاران امر آموزش می­ شود.”
هرکدام از این واحدهای آموزشی کپسول­مانند (school-capsules)، با مساحت ۱۰۰ مترمربع و به همراه امکانات لازم برای یک فضای آموزشی با گنجایش حداکثر ۳۰ نفر دانش ­آموز طراحی شده ­اند. پوسته بیرونی طرح از جنس GRP (Glass Reinforced Plastic) می­باشد که با بهره گرفتن از طرح­های دانش ­آموزان هر واحد، روی پوسته طراحی و نقاشی می­ شود. تاکنون دو نمونه از این واحد آموزشی، یکی برای دوره ابتدایی و دیگری برای دوره دبیرستان درRichmond اجرا شده ­اند.

فضای معماری مدرسه
اگر محیط آموزشی بخواهد زمینه ای ثمربخش برای نسل آینده باشد، ساختمانهایش می بایست خلاقانه باشند, نه تقلید شده. محیطی محرک برای آزاد کردن اندیشه و بیان خلاقه.Walter Gropius
یکی از عوامل موثر تربیتی در آموزش و پرورش نوین, چگونگی فضای معماری مدرسه است. معلم,
کتاب, دانش آموزان, روش های تدریس, مدیریت آموزشی و خانواده از جمله عواملی هستند که معمولا
در فرایند یادگیری موثر تلقی گشته و مورد بررسی و کندوکاو قرار می گیرند. درحالی که درتعلیم و
تربیت جدید, فضای آموزشی و فیزیکی مدرسه نه تنها یک محیط خشک و بی روح و فاقد تاثیر در
فرایند یادگیری محسوب نمی گردد, بلکه بعنوان یک عامل زنده و پویا در کیفیت فعالیتهای آموزشی و
تربیتی دانش آموزان ایفای نقش می کند.
در و دیوار مدرسه نیز همانند علم و کتاب, برای دانش آموزان حامل پیام هستند و با کودکان و
نوجوانان سخن می گویند. دیوارهای بلند و ضخیم, راهروهای تنگ و طویل محصور بودن و زندانی
گشتن را القا می کند و محیط پر گل و سر سبز, کلاسهای تمیز و دارای رنگ مناسب و دلنشین,
آرامش و نشاط را تلقین می کند.
فرم ساختمان در رابطه با اقلیم
شکل ساختمان می تواند تاثیر زیادی در هماهنگ ساختن اقلیم و نیز در تعدیل انتقال شرایط بحرانی
هوای خارج به داخل ساختمان داشته باشد. برای پی بردن به نقشی که شرایط گرمایی هر منطقه(دمای
هوا و شدت تابش آفتاب) در شکل دادن به ساختمانهای آن منطقه دارد, باید نسبت اهمیت هر یک از
عوامل را مشخص نمود. اما به طور کلی می توان چنین گفت که شدت زیاد تابش آفتاب باعث
کشیدگی ساختمان در جهت محور شرقی و غربی می گردد.
در تعیین مناسب ترین فرم ساختمان باید به این نکته توجه نمود که بهترین شکل ساخنمان شکلی
است که کمترین مقدار حرارت(کالری) را در زمستان از داده است و در تابستان نیز کمترین مقدار
حرارت را از آفتاب و محیط اطراف خود کسب نماید. در این رابطه ساختمان با پلان مربع بهترین فرم
شناخته شده است. این عقیده براساس این واقعیت قرار دارد که چنین شکلی کمترین سطح خارجی را
در برابر بیشترین حجم ارائه می دهد. البته این عقیده در مورد ساختمانهای قدیمی که عموما پنجره‎هایی کوچک داشته و به همین دلیل نفوذ آفتاب به داخل آنها قابل چشم پوشی است صادق می باشد.
اما در مورد ساختمانهای معاصر با قسمتهای شیشه خور بزرگ نمی توان چنین حکمی صادر کرد. در
مورد این ساختمانها بهترین فرم را بایستی با توجه به تاثیری که دمای هوا و تابش آفتاب بر هوای

۱- کانادا :
- مرتبط ساختن اجرای سیاست ها و نتایج بدست آمده.
- اندازه گیری معنی دار نتایج براساس یک شاخص واحد.
- بودجه یک ساله انجام می گیرد در حالی که نتایج آن ممکن است بیش از یک سال به دست آید.
- نتایج ممکن است حاصل از یک فعالیت دولت نباشد و چند فعالیت منجر به یک نتیجه واحد شود.
- عدم توازن در ارائه گزارشات مالی به دلیل طبیعت نظام پارلمانی و گرایش دستگاه ها به گزارش عملکردهای مطلوب و عدم گزارش مشکلات.
۲- تانزانیا :
- اگرچه اصلاحات انجام شده در زمینه مدیریت و بودجه ریزی مبتنی بر نتایج مرتبط با یکدیگر بوده اند، لیکن این ارتباط برای همگان آشکار نبوده است. اصلاحات در زمان های مختلف به اجرا درآمده و هماهنگی آنها بر عهده سازمانهای مختلفی بوده که خود را متولی امر دانسته ویک هماهنگ کننده عمومی وجود داشته است.

- انگیزه ها و ابزارهای اجرایی متفاوت عامل اصلاحات بوده اند که باید هرکدام شناسایی شوند.
- اصلاحات عمدتا” از سوی تکنوکرات ها رهبری می شوند و سیاستمداران نقش زیادی درآن ندارند. اگرچه تمایل سیاسی برای اصلاحات وجود دارد.
۳- آمریکا :
- ارزشیابی برنامه(به زعم تلاش ها در زمینه عرضه و تقاضای این ارزشیابی هر دو وضعیت بوده است).
- تشخیص هزینه های برنامه های اجرایی بودجه
- استقرار گزارش گیری مناسب(تعداد کمی از دستگاه های اجرایی مجهز به نظام خودکار به هم پیوسته اطلاعات هزینه و اهداف برای گزارش گیری عملکرد می باشند.
۴- اوگاندا :
- زمینه دستیابی به نتایج به دلیل محدودیت ظرفیتهای بخش دولتی بسیار محدود است. این محدودیت ها هم در زمینه بودجه ریزی و هم برنامه ریزی وجود داشته است.
- دنبال کردن هدف های اقتصادی، با توجه به حجم بدهی ها سرعت حرکت به سوی نتایج توسعه را کاهش داده است.
- انتخاب شاخص های عملکرد برای اهداف یکی از مشکلاتی بوده که باعث طولانی شدن فرایند اصلاحات شده است.
۵- انگلیس :
- تنها مانع برسر راه اجرای برنامه اصلاحات از سال۱۹۹۸ مخالف های حزب مخالف دولت بوده است.
- گزارش های ارزشیابی حاکی از بهبود ارتباط بین دولت مرکزی، دولتهای منطقه ای و سازمانهای ناحیه ای بوده است.
- نظام حسابداری برنامه نیاز به بازبینی دارد.
۶- هلند :
- اسناد بودجه براساس نظام جدید مقایسه بین اهداف مورد نظر عملکرد وآشکار کردن نقاط ضعف را بسیار ساده نموده که همین امر باعث ایجاد یک ساز و کار دفاعی در مقابل نظام جدید از سوی بعضی مدیران شده است. مدیرانی که نمی خواهند کارشان در معرض ارزشیابی قرار گیرد سعی می کنند به بهانه های مختلف خود را مستثنی نمایند.
۷- مصر :
- مهم ترین چالشی که کارشناسان در طرح های نمونه با آن روبرو هستند تهیه مجموعه شاخص های عملکردی است که بتواند به وزارت خانه های دارای فعالیتهای نسبتاً بزرگ به کار برده شود.
- مشکل تسری اقدامات انجام شده در وزارت خانه های نمونه به سایر دستگاه های اجرایی در دست بررسی است.
ج) تجربیات(درس های) حاصل از اجرای بودجه عملیاتی
۱- کانادا :
- با نشستن و بحث کردن راه به جایی برده نخواهد شد بلکه باید کار را شروع کرد زیرا تا زمانی که وارد عمل نشده، دستگاه های اجرایی تعهد دولت نسبت به اجرای نظام را باور نمی کنند.
- نباید انتظار داشت که از همان اول نظام کامل و بدون نقص انجام شود. بلکه بین۵ تا۶ سال تلاش مستمر تمامی بدنه دولت را برای اجرای نسبتاً کامل نظام مورد نیاز است. زیرا همواره موانعی برسرکار وجود دارد یا به وجود خواهد آمد که باید به تدریج مرتفع و از سر راه برداشته شود.
۲- تانزانیا :
- باید تلاش شود برنامه های مختلفی که برای انجام اصلاحات به عمل می آیند هماهنگی لازم را با یکدیگر داشته باشند.
- انتخاب لازم برای فرایند اصلاحات و ایجاد انگیزه ها در این زمینه باید انجام شود.
۳- آمریکا :
- لزوم استفاده از تجربه کشورهای دیگر در زمینه اجرای این نظام، در کاربرد این نظام در آمریکا از تجربیات کشورهای استرالیا، کانادا، نیوزیلند و انگلیس استفاده شده است.
- در بودجه ریزی بر مبنای عملکرد باید هماهنگی با سایر برنامه های توسعه کشور به اجرا درآید.
- اجرای این نظام نیازمند ارتباط بیشتر بین منابع و نتایج است.
۴- اوگاندا :
- متقاعد ساختن رهبران سیاسی در خصوص نتایج هدف های برنامه های توسعه ملی
- اگرچه مهم ترین بخش بودجه را کمکها تشکیل می دهند. فرایند تخصیص منابع طرح های سرمایه گذاری به منظور افزایش کارایی لزوماً در جهت تحقق نتایج هدف ها صورت می گیرد.
- استقرار یک نظام کنترل و ارزشیابی کارآمد برای حصول اطمینان از موفقیت آمیز بودن روند اصلاحات از اهمیت زیادی برخوردار است.
۵- انگلیس :
- قبل از هدف گذاری مشورت های لازم باید به عمل آید.
- هدف گذاری باید برای دوره میان مدت و بلند مدت انجام گیرد.استراتژی های بلند مدت و کوتاه مدت به دستگاه ها امکان می دهد برنتایج عملکرد متمرکز شوند و از عکس العمل کوتاه مدت جلوگیری می نمایند.
- همین اندازه گیری نباید دست کم گرفته شود.اندازه گیری برخی از نتایج مشکل است.با این وجود باید کوشش شود این نتایج اندازه گیری شوند واز محاسبه محصولات واسطه باید خوداری نمود.
- از تعداد شاخص های عملکرد باید خوداری کرد.
- کار را نباید خیلی پیچیده کرد، نظام باید تا حد امکان ساده طراحی شود.
- اجرای کامل نظام یک فرایند بلند مدت است، نباید انتظار داشت در کوتاه مدت نتیجه دهد.
- استقرار نظام تشویق و تنبیه ضروری است.

کاهش در میزان فتوسنتز در این دو رقم، در شرایط تنش شوری، می‌تواند به عنوان یک مکانیسم اجتناب از هدرروی آب نیز مطرح شود که نتیجه آن به حداقل رسیدن کاهش آب در اثر تعرق می‌باشد.
سرعت کمتر تثبیت دی اکسید کربن در اثر شوری می‌تواند نتیجه اثرات مستقیم و نامطلوب یون کلر نیز باشد. در انگور سرعت تثبیت دی اکسیدکربن با میزان یون کلر برگ رابطه عکس دارد (Marschner, 1995).
در پژوهشی، برروی انگور مشخص شد که کاهش فتوسنتز و هدایت روزنه‌ای در شرایط تنش شوری، ارتباط با میزان کلر برگ (نه میزان یون‌های Na⁺) دارد
(Prior et al., 1992). یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد که با افزایش شوری، نسبت یون‌های پتاسیم در اثر رقابت سدیم (Na⁺) و نیز یون‌های نیترات در اثر رقابت کلر (Cl^-) کاهش چشم‌گیری یافته همچنین یون‌هایی مثل آهن، منیزیم و روی (Zn²⁺) نیز با افزایش نمک در محلول غذایی، در برگ‌ها و ریشه‌های هر دو رقم کم شدند. پتاسیم، نقش مهمی در ساختن پروتئین در گیاهان عالی دارد. در گونه‌های C₃، بخش عمده پروتئین کلروپلاست، آنزیم ریبولوز ۱ و ۵- بیس فسفات کربوکسیلاز است (Maraschner, 1995). هنگامی که کمبود پتاسیم وجود دارد، به نظر می رسد که ساختن این آنزیم مهم در کلروپلاست آسیب جدی دیده و در نتیجه فتوسنتز کاهش می‌یابد. از طرف دیگر پتاسیم، نقش مهمی در باز شدن روزنه‌ها و کاهش مقاومت روزنه‌ای ایفا می کند. بنابراین با افزایش شوری در هر دو رقم، میزان پتاسیم کاهش و دستگاه فتوسنتز آسیب می بیند.

عنصر روی (Zn²⁺) نیز در این پژوهش با افزایش شوری، کاهش یافت. روی (Zn²⁺)، نقش مهمی در فعال کردن آنزیم کربنیک آنهیدراز ایفاء می کند (Marschner, 1995). بنابراین در برگ‌های هر دو رقم، شاید به­ دلیل کمبود روی (Zn²⁺) کاهش شدیدی در فعالیت این آنزیم (از آنزیم‌های مسیر تثبیت دی اکسیدکربن) به ­وجود می‌آید بنابراین فتوسنتز آسیب می‌بیند.
همچنین فعالیت آنزیم ریبولوز ۱ و ۵- بیس فسفات کربوکسیلاز در استرومای کلروپلاست نیاز به منیزیم دارد در صورت کمبود منیزیم، فعالیت این آنزیم، متوقف و فتوسنتز کاهش می‌یابد (Marschner, 1995).
سایتوکروم­­ها، از شناخته شده‌ترین پروتئین‌های دارای آهن هستند که نقش مهمی را در سیستم اکسیداسیون و احیاء (Redox)کلروپلاست ایفاء می‌نمایند، فروداکسین نیز از پروتئین‌های دارای آهن بوده و نقش مهمی در جابجایی الکترون دارد (Marschner, 1995). بنابراین طبیعی است که در این دو رقم با افزایش سطح شوری در محلول غذایی، بازده فتوسنتز، به­ دلیل کاهش عناصر مهمی مثل روی، آهن، منیزیم و پتاسیم آسیب ببیند.
در این مورد نیز می‌توان به اثرات مثبت اسید سالیسیلیک به جذب یون‌های مفید و اثرات بازدارندگی آن در جذب یون‌های سدیم و کلر اشاره نمود (Gunes et al., 2007). در این پژوهش کاربرد اسید سالیسیلیک باعث بهبود فتوسنتز در این دو رقم در شرایط شوری شده و اثر منفی شوری بر فتوسنتز را کاهش داده است. در پژوهشی، Ananieva و همکاران (۲۰۰۲) بیان نمودند که کاربرد اسید سالیسیلیک در گیاهان تحت شرایط تنش، بازده فتوسنتز را افزایش می‌دهد، که با نتایج پژوهش‌های ما هم‌سو می‌باشد. هم­چنین، نتایج این پژوهش با یافته‌های Liu و همکاران (۱۹۹۹) در مورد کاربرد مثبت اسید سالیسیلیک در افزایش بازده فتوسنتز در برگ‌های سیب مطابقت دارد.
در پژوهش حاضر، میزان فتوسنتز رقم قره‌شانی در شرایط شوری در مقایسه با تامپسون­سیدلس بالاتر بود. مکانیسم‌های فراوانی در منابع مختلف، برای افزایش بازده فتوسنتز با کاربرد اسید سالیسیلیک در شرایط تنش شوری بیان شده است. یکی از مهم‌ترین این مکانیسم‌ها این است که اسید سالیسیلیک باعث افزایش فعالیت آنزیم‌های روبیسکو (Rubisco) و PEP کربوکسیلاز در شرایط تنش شده است
(Sing and Usha, 2003). مکانیسم دیگر این است که Shi و همکاران (۲۰۰۶) عقیده دارند که اسید سالیسیلیک از طریق افزایش بیوسنتز کلروفیل و نیز افزایش تحرک یون‌های نیترات (NO₃^-) به درون بافت‌ها، باعث افزایش فعالیت فتوسنتز می‌شوند. هم‌چنین Khan و همکاران (۲۰۰۳) بیان نمودند که اسید سالیسیلیک از طریق افزایش هدایت روزنه‌‌ای و انتشار CO₂ بیشتر به درون برگ، می‌تواند باعث افزایش فتوسنتز گردد.
Apel و Hirt (2004) در بررسی‌های خود نشان دادند که تنش شوری با افزایش تولید گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) به کلروپلاست صدمه شدیدی وارد می کند. پس به احتمال فراوان یکی از عوامل تأثیرگذار در کاهش فتوسنتز در این پژوهش، تولید گونه‌های فعال اکسیژن در سیستم انتقال الکترون در کلروپلاست است. گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) باعث صدمه به زیر واحدهای پروتئینی و رنگدانه‌‌های فتوسنتزی سیستم نوری II شده در نتیجه باعث از هم پاشیدن پروتئین‌ها و غیرفعال شدن سیستم نوری II فتوسنتزی می‌شوند (Murata et al., 2007).
در این مورد، اسید سالیسیلیک نقش مهمی را در تنظیم تعادل اکسیداسیون و احیاء (Redox) در عرض غشاء ایفاء نموده در نتیجه با افزایش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی (کاتالاز، پراکسیداز، سوپراکسید دسموتاز، آسکوربات پراکسیداز) باعث بی‌اثر کردن اثرات منفی گونه‌های فعال اکسیژن تولید شده در اثر تنش اکسیدی می‌شود (Yang et al., 2004). همچنین، اسید سالیسیلیک به­عنوان یک پالاینده مستقیم رادیکال‌های هیدروکسیل و یک ترکیب کلات‌کننده آهن محسوب شده در نتیجه از تأثیر مستقیم رادیکال‌های هیدروکسیل و تولید این نوع رادیکال، از طریق واکنش فنتون (Fenton) جلوگیری به­عمل می­آورد (Dinis et al., 1994). اسید سالیسیلیک به احتمال فراوان، از طریق یکی از این مکانیسم‌ها، باعث بهبود بازده فتوسنتز در هر دو رقم انگور شده است.
نتایج این پژوهش نشان داد که در هر دو رقم، کاهش هدایت روزنه‌ای، در اثر اعمال تنش شوری، ظرفیت فتوسنتز خالص را به­ طور معنی‌داری کم نمود. کاهش هدایت روزنه‌ای ناشی از تنش، به­ دلیل تغییرات در تبادلات گازی به­ طور مستقیم بر سرعت فتوسنتز و فرآیندهای بیوشیمیایی تأثیر می‌گذارد (Madava- Roa et al., 2006).
در این مورد نیز اسید سالیسیلیک به­ ویژه در رقم قره‌شانی، نقش کاملاً مثبتی را در کاهش اثرات منفی شوری ایفاء نمود. گزارش شده که در این مورد اسید سالیسیلیک، برعکس اسید آبسزیک، عمل نموده و باعث باز شدن روزنه‌ها می‌شود (Rai et al., 1989).
سدیم نیتروپروسید، در این پژوهش، نقش مهمی در کاهش اثرات منفی شوری بر فتوسنتز ایفاء نمود. نیتریک اکسید به­ طور مستقیم بر سیستم انتقال الکترون فتوسنتز تأثیر می‌گذارد. سیستم نوری II فتوسنتز مکان مهمی برای فعالیت نیتریک اکسید می‌باشد
(Wodala et al., 2008). در کمپلکس سیستم نوری II فتوسنتز مکان‌های مهم برای باند شدن نیتریک اکسید عبارتند از: آهن غیر هم‌ میان Q_A، Q_B، Y_D و پروتئین D₂ (Sanakis et al., 1997).
در این پژوهش، کاربرد سدیم نیتروپروسید به­ ویژه غلظت ۵/۱ میلی‌مولار تا حدودی توانست بازده فتوسنتز را بهبود بخشد. یافته‌های ما در مورد نقش مثبت سدیم نیتروپروسید در بهبود فتوسنتز در شرایط تنش شوری، با یافته‌‌های Hayat و همکاران (۲۰۱۱) و Fan و همکاران (۲۰۰۷) و Xin و همکاران (۲۰۰۹) هم‌سو می‌باشد.
گزارش شده که نیتریک اکسید همراه با پراکسید هیدروژن و آبسزیک اسید، نقش مهمی را در بسته شدن روزنه‌ها ایفاء می‌نمایند (Garcia-Mata and Lamattina, 2003). محلول‌پاشی با نیتریک اکسید هم در تک‌لپه‌ای‌ها و هم دولپه‌ای‌ها باعث بسته شدن روزنه‌ها از طریق یکسری مسیرهای وابسته به کلسیم (Ca²⁺) می‌گردد
(Garcia-Mata and Lamattina, 2001).
در نخودفرنگی و باقلا، آبسیزیک اسید با افزایش تحریک تولید درونی نیتریک اکسید، به­عنوان عاملی برای بسته شدن روزنه‌ها محسوب می‌شود (Neill et al., 2002). براساس یافته‌های بدست آمده بر روی گیاهان نخودفرنگی و باقلا، نشان داده شد که آنزیم نیترات ری­داکتاز از طریق تولید نیتریک اکسید در یاخته‌های محافظ روزنه باعث بسته شدن روزنه‌ها می‌شود (Neill et al., 2002). بنابراین احتمال می‌رود با تحریک بسته شدن روزنه‌ها به­وسیله نیتریک اکسید در شرایط تنش شوری، جریان تعرق، کاهش و به دنبال آن یون‌های سمی Na⁺ و Cl^- کمتری وارد بافت‌های گیاهی در معرض تنش شوری ‌شوند.
همچنین به نظر می‌رسد که کاربرد نیتریک اکسید در این پژوهش، با افزایش فعالیت آنتی‌ اکسیدانی، باعث کاهش صدمات اکسیدی ناشی از گونه‌های فعال اکسیژن شده، در نتیجه مقاومت گیاه را به تنش شوری افزایش داده و در نهایت باعث بهبود فتوسنتز شده است. یافته‌های ما در مورد تأثیر مثبت نیتریک اکسید در کاهش صدمات اکسیدی ناشی از تنش شوری با یافته‌های Shi و همکاران (۲۰۰۷) مطابقت دارد. از طرفی کاربرد نیتریک اکسید با تحریک فعالیت پمپ‌های پروتونی و آنتی‌پورت Na⁺/H⁺ در تونوپلاست و نیز افزایش نسبت K⁺/Na⁺ (Wang et al., 2009) میزان یون‌های سمی سدیم را کاهش داده و از اثر رقابتی آن بر یون‌های پتاسیم کاسته، بنابراین احتمال می رود در این پژوهش، از این طریق نیز، بر بازده فتوسنتزی افزوده باشد.
۵-۲-۳- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان نشت یونی
میزان نشت یونی غشاء یاخته‌ای، با افزایش شوری در هر دو رقم ( به­ ویژه در سطوح بالای شوری در قره‌شانی)، به میزان زیادی افزایش یافت (شکل­های۴-۷ و ۴-۸). در غلظت‌های بالای شوری، نفوذپذیری غشاء یاخته‌ای افزایش یافته و در نتیجه پایداری غشاء کاهش می‌یابد و در نهایت منجر به نشت الکترولیت‌ها می‌گردد (Kaya et al., 2007). همچنین، پراکسیداسیون لیپیدی غشاء که در نتیجه رادیکال‌های آزاد اکسیژن بوجود می‌آید، باعث از دست رفتن خاصیت نیمه تراوایی غشاء یاخته‌ای شده (Basaga, 1989) در نتیجه نشت یونی افزایش می‌یابد.
در این پژوهش کاربرد اسید سالیسیلیک تا حدودی توانست از اثرات منفی شوری بر نشت یونی غشاء برگ کم نماید، اما با افزایش سطح شوری، از تأثیر این ترکیب، کاسته شد. اسید سالیسیلیک به­عنوان یک مولکول سیگنال دهنده مهم باعث افزایش تحریک مسیرهای سیگنالینگ گونه‌های فعال اکسیژن در طول تنش شوری شده در نتیجه نقش مهمی در مقاومت به تنش شوری گیاهان ایفاء می کند (Borsani et al., 2001). نقش حفاظتی اسید سالیسیلیک در حفظ یکپارچگی غشاء یاخته‌ای در پژوهش‌های Gunes و همکاران (۲۰۰۷) نیز بیان گردیده است.
در پژوهش دیگری نشان داده شد که کاربرد اسید سالیسیلیک باعث کاهش نشت یونی در محور زیر لپه خیار شده است (Kang and Saltveit, 2001). همچنین، Foyer و همکاران (۱۹۹۱) در پژوهش‌های خود نشان دادند که گیاهان دارای سیستم آنتی‌اکسیدانی قوی و پیچیده، برای محافظت از غشاء یاخته‌ای در برابر رادیکال‌های آزاد اکسیژن می‌باشند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد اسید سالیسیلیک در واکنش با گونه‌های فعال اکسیژن، باعث بیان تعدادی از ژن‌های دفاعی برای مقابله با تنش می‌شود (Foyer and Noctor, 2003). به نظر می‌رسد که در این پژوهش، اسید سالیسیلیک در هر دو رقم انگور، با افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی گیاه، در مقایسه با گیاهان شاهد، به احتمال زیاد، به نحو موثری رادیکال‌های آزاد اکسیژن را خنثی نموده و باعث پایداری و ثبات بیشتر غشاء پلاسمایی شده است.
در این پژوهش، عناصر مهمی مانند کلسیم و روی (Zn²⁺) با بالا رفتن غلظت نمک در محلول غذایی، کاهش یافتند. کلسیم با پیوند به گروه‌های فسفات و کربوکسیلات فسفولیپیدها و پروتئین‌ها، در سطح غشاء، باعث پایداری غشاء‌های یاخته‌ای می‌شود (Marschner, 1995). بنابراین در شرایط کمبود کلسیم، نشت یونی غشاء افزایش و ساختمان غشاء از هم می‌پاشد (Marschner, 1995).
از طرف دیگر در تنش شوری، کلسیم موجود در جایگاه‌های تبادلی در غشاء می‌تواند توسط یون‌های سدیم (Na⁺) جایگزین شود، ولی سدیم نمی‌تواند جایگزین نقش کلسیم در پایداری و حفظ سلامتی غشاء باشد (Marschner, 1995). هم‌چنین پژوهش­های مختلف نشان داده‌اند که روی (Zn²⁺) نیز با واکنش با گروه‌های سولفیدی (R-SH) پروتئین‌های غشاء باعث پایداری غشاء می‌شود (Marschner, 1995). روی (Zn²⁺)، هم‌چنین از اجزاء ساختاری آنزیم سوپر اکسید دسموتاز است، بنابراین در شرایط کمبود روی، فعالیت‌این آنزیم، به میزان زیادی کاسته شده در نتیجه انتظار می‌رود که گونه‌های اکسیژن فعال، به­ ویژه سوپر اکسید، افزایش یافته و به دنبال آن پراکسیداسیون لیپیدی غشاء افزایش یافته و در نهایت، نشت یونی غشاء افزایش می‌یابد. بنابراین انتظار می رود که در‌ این پژوهش، با افزایش شوری، نشت یونی در هر دو رقم به دلیل افزایش گونه‌های فعال اکسیژن و کمبود عناصری مانند کلسیم و روی افزایش یابد.
کاربرد سدیم نیتروپروسید در غلظت­های ۱ و ۵/۱ میلی‌مولار، در کاهش میزان نشت یونی غشاء یاخته‌ای، تاحدودی موثر بود. اما در بالاترین سطح شوری، کاربرد ‌این ترکیب، تأثیر معنی‌داری بر کاهش نشت یونی غشاء نداشت. نشت یونی، انعکاس صدمات اکسیدی به غشاء یاخته‌ای است.
نیتریک اکسید از طریق دو مکانیسم بسیار مهم، صدمات اکسیدی گیاهان را کاهش می‌دهد. در مکانیسم اول، نیتریک اکسید با رادیکال سوپر اکسید ترکیب شده و تولید پروکسی نیتریت (ONOO^.) می کند (حذف رادیکال سوپراکسید)، سپس پروکسی نیتریت با پراکسید هیدروژن واکنش داده (حذف پراکسید هیدروژن) و باعث تولید یون­های نیتریت (NO₂^-) و اکسیژن (O₂) می‌شود (Martinez et al., 2000; Beligni and Lamatina, 1999). در مکانیسم دوم، نیتریک اکسید به عنوان مولکول سینگال دهنده عمل نموده و باعث افزایش فعالیت سیستم‌های آنتی اکسیدانی گیاه می‌گردد (Shi et al., 2007).
در برگ‌های ذرت نشان داده شده است که نیتریک اکسید، باعث افزایش بیان ژن‌های مربوط به آنزیم‌های آسکوربات پراکسیداز و کاتالاز شده است (Zhang et al., 2006). در خیار، کاربرد نیتریک اکسید در شرایط تنش شوری، باعث افزایش فعالیت آنزیم‌های کاتالاز، آسکوربات پراکسیداز و گایاکول پراکسیداز گردید (Shi et al., 2007).
بنابراین مطابق با پژوهش‌های ذکر شده در بالا، کاربرد نیتریک اکسید در هر دو رقم انگور به­ ویژه در سطوح شوری پایین (۲۵ و ۵۰ میلی‌مولار)، با افزایش فعالیت آنتی اکسیدانی، باعث حذف رادیکال‌های آزاد مخرب غشاء یاخته‌ای گردیده و در نتیجه، از نشت یونی غشاء یاخته­ای برگ تا حدودی کاسته است.
۵-۲-۴- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان مالون­دی­آلدئید
میزان مالون­دی­آلدئید (MDA) تحت تأثیر شوری در هر دو رقم، افزایش یافت (شکل­های ۴-۱۱ و۴-۱۲). تنش شوری با افزایش صدمات یونی و اسمزی در گیاه منجر به محدودیت در فتوسنتز شده که به­نوبه خود باعث افزایش تولید رادیکال‌های فعال اکسیژن (ROS) می‌گردد (Hernandez and Almansa, 2002 ). افزایش تولید گونه‌های فعال اکسیژن و نیز کاهش حذف آن‌ ها (به­ دلیل بهم خوردن تعادل رادیکال‌های فعال اکسیژن و آنزیم‌های آنتی اکسیدان) باعث صدمات اکسیدی ثانویه مانند پراکسیداسیون لیپیدی غشاء شده و در نهایت، منجر به از دست رفتن خاصیت نیمه تراوایی غشاء می شود (Hernandez and Almansa, 2002). افزایش میزان مالون­دی­آلدئید در‌ این دو رقم، می‌تواند دلیلی بر تنش اکسیداتیو باشد.
Porath و Mayber (1969) بیان نمودند که تنش شوری منجر به پراکسیداسیون شدید لیپیدی می‌گردد که‌ این شاخصی از آسیب اکسایشی‌ ایجاد شده توسط شوری در غشاء‌های یاخته‌ای می‌باشد. در زمان تنش شوری، محتوای مالون­دی­آلدئید که شاخصی از پراکسیداسیون لیپیدی در طی تنش می‌باشد در ارقام حساس افزایش می‌یابد، بنابراین حفظ ترکیب لیپیدی غشاء یاخته‌ای در محیط‌های شور، عامل مهمی ‌برای مقاومت به شوری محسوب می‌شود (Mansoury, 2000).
در مطالعه حاضر، میزان مالون­دی­آلدئید در برگ‌های هر دو رقم، انعکاس درجه پراکسیداسیون لیپیدی غشاء می‌باشد که با افزایش غلظت نمک در محلول غذایی میزان آن به شدت افزایش یافت. به­نظر می رسد که در این پژوهش با افزایش شوری، میزان رادیکال‌های آزاد اکسیژن افزایش یافته و باعث پراکسیداسیون لیپیدی غشاء شده است.
پراکسید هیدروژن (H₂O₂) با رادیکال سوپراکسید، واکنش داده و باعث تشکیل رادیکال‌های هیدروکسیل می‌شوند.‌ این رادیکال‌های هیدروکسیل، از طریق واکنش با گروه‌های متیلن (Methylene) اسیدهای چرب غیراشباع (که از ترکیبات اصلی لیپیدهای غشاء محسوب می‌شوند) باعث پراکسیداسیون لیپیدی غشاء شده و میزان مالون­دی­آلدئید افزایش می‌یابد (Blokhina et al., 1999).
اسید سالیسیلیک، نقش مهمی‌ در پیشگیری از صدمات اکسیدی‌ ایفاء نموده و باعث کاهش پراکسیداسیون لیپیدی غشاء می‌شود (Hovarth et al., 2007). اسید سالیسیلیک، به­عنوان یک پالاینده مستقیم رادیکال‌های هیدروکسیل محسوب می‌شود
(Dinis et al., 1994). همچنین، Rao و Davis (1999) در پژوهش‌های خود نشان دادند که اسید سالیسیلیک با افزایش فعالیت آنتی‌اکسیدانی گیاهان، باعث محافظت غشا‌ها از تنش‌های اکسیدی می‌گردد.
در‌ پژوهش حاضر، با کاربرد اسید سالیسیلیک، به­ ویژه در غلظت­های ۲۰۰ و ۳۰۰ میلی­گرم در لیتر، فعالیت آنزیم‌های آنتی­اکسیدانی مانند کاتالاز، گایاکول پراکسیداز، سوپر اکسیددسموتاز و آسکوربات پراکسیداز، افزایش یافته و به­احتمال فراوان، فعالیت رادیکال‌های آزاد اکسیژن مانند سوپر اکسید، پراکسید هیدروژن و رادیکال هیدروکسیل را کاهش داده و از ‌این طریق، میزان صدمات اکسیدی به غشاء را کم و در نهایت، میزان مالون­دی­آلدئید کاهش یافته است.
Tari و همکاران (۲۰۰۲) در بررسی‌های خود نشان دادند که با پیش تیمار اسید سالیسیلیک در گوجه‌فرنگی‌های تحت تنش شوری، میزان پراکسیداسیون لیپیدی غشاء به طور چشم‌گیری کاهش یافت.
در این پژوهش، کاربرد سدیم نیترو پروسید در غلظت های ۱ و ۵/۱ میلی مولار، توانست تا حدودی، باعث کاهش پراکسیداسیون لیپیدی غشاء و در نهایت کاهش تولید مالون­دی­آلدئید گردد.
نیتریک اکسید از طریق سه مکانیسم مهم، باعث کاهش پراکسیداسیون لیپیدی غشاء یاخته‌ای می­ شود. در مکانیسم اول، نیتریک اکسید با رادیکال‌های لیپید آلکوکسیل (LO^.) و لیپید پروکسیل (LOO^.) واکنش داده و باعث توقف زنجیره پراکسیداسیون لیپیدی از یک مسیر مستقیم شده و در نتیجه میزان مالون­دی­آلدئید کاهش یافته است (Beligni and Lamatina, 1999). در مکانیسم دوم، آنزیم لیپوکسی ژناز، که یکی از آنزیم‌های اکسید کننده بوده و باعث پراکسیداسیون لیپیدی غشاء می‌شود، که به احتمال فراوان، با کاربرد نیتریک اکسید، باعث جلوگیری از فعالیت‌ این آنزیم از طریق احیاء آهن از شکل Fe³⁺ به Fe²⁺ می‌گردد (Zhu et al., 2006). همچنین، Hernandez و Almansa (2002)، در پژوهش‌های خود نشان دادند که کاهش در میزان مالون­دی­آلدئید ، ناشی از افزایش فعالیت آنزیم‌های آنتی اکسیدانی است، که باعث کاهش پراکسید هیدروژن و صدمه به غشاء می‌شود. بنابراین در مکانیسم سوم، نیتریک اکسید از طریق افزایش فعالیت آنزیم‌های آنتی اکسیدانی، باعث حذف رادیکال‌های آزاد اکسیژن گردیده و از‌ این طریق، میزان صدمه به غشاء کاهش یافته است.
این نتایج، با یافته‌های Kopyra و Gwozdz (2003) و Cheng و همکاران (۲۰۰۲) هم سو می باشد.
۵-۲-۵- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان محتوای نسبی آب برگ (RWC)
نتایج به­دست آمده نشان داد که تنش شوری، باعث کاهش معنی‌داری در محتوای نسبی آب برگ، در هر دو رقم انگور گردیده است (شکل­های۴-۹ و ۴-۱۰). به­نظر می رسد که قسمتی از صدمه وارد آمده به گیاهان تحت تنش شوری، ناشی از نوعی کم آبی یا خشکی فیزیولوژیکی ‌باشد (تنش اسمزی) که به احتمال فراوان در پژوهش حاضر، باعث کاهش محتوای نسبی آب برگ (RWC) در هر دو رقم شده است.