به طور کلی چهار روش برای ارزیابی کیفیت سود به شرح زیر مطرح است:
۱- روش مبتنی بر مربوط بودن با ارزش سهام:
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
در این روش ارتباط بین مقادیر مختلف سود و قیمت سهام (بازار) به کمک رگرسیون اندازه‌گیری میشود. هرچه میزان ضریب همبستگی تعدیل شده بیشتر باشد، سود متغیر مرتبط‌تری با ارزش است (بارث و همکاران[۵۹]، ۲۰۰۱).
۲- روش مبتنی بر محتوای اطلاعاتی:
در این روش ارتباط بین تغییرات قیمت یا بازده سهام، با سطوح یا تغییرات غیرمنتظره‌ی مقادیر مختلف سود به کمک رگرسیون اندازه‌گیری میشود. هرچه میزان ضریب همبستگی تعدیل شده به یک نزدیک‌تر باشد، نشان دهنده بار اطلاعاتی بیشتری است.
۳- روش مبتنی بر توانایی پیش‌بینی:
در این روش مهم آن است که مقادیر گذشته سود بتواند مقادیر آینده را پیش‌بینی کند. هرچه میزان قدر مطلق میانگین خطای پیش‌بینی کمتر باشد، آن مقدار توانایی پیش‌بینی بیشتری دارد.
۴- روش مبتنی بر سود اقتصادی:
عکس مرتبط با اقتصاد
در این روش بیشتر معیارهای مبتنی بر پیش‌بینی هزینه سرمایه مدنظر قرار می‌گیرد. استنباط این است که این ارقام کیفیت بالاتری نسبت به سود حسابداری دارند. معیار ارزش افزوده اقتصادی از جمله معیارهایی است که بر این روش اتکا دارد (کرنل و لندزمن[۶۰]، ۲۰۰۳).
حسابداری
جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.
۲-۲-۶ ساختارهای کیفیت سود مبتنی بر روابط بین سود، اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی
در این بخش، درباره ساختارهای کیفیت سود و معیارهای مرتبط با آن، که از روابط میان اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی سود مشتق شده است، بحث میشود.
۲-۲-۶-۱ نسبت جریان‌های نقدی عملیاتی به سود
این معیار کیفیت سود، مبتنی بر این دیدگاه است که هرچه نقد شوندگی سود بیشتر باشد، کیفیت آن بالاتر است. در گزارش‌های تحلیل‌گران مالی مانند هریس و دیگران[۶۱] (۲۰۰۲) و راج و دیگران[۶۲] (۲۰۰۲) و در کتاب‌های تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی، این دیدگاه دیده میشود. در ساده‌ترین حالت این رابطه به صورت نسبت جریان‌های نقدی عملیاتی به سود بیان شده است.
۲-۲-۶-۲ تغییر در جمع کل اقلام تعهدی
روش مبتنی بر تغییرات در کل اقلام تعهدی، شیوه ساده‌ای برای اندازه‌گیری کیفیت سود است. طبق این روش تا زمانی که بخشی از اقلام تعهدی دستکاری نشود و در طول زمان ثابت بماند، تغییرات در کل اقلام تعهدی، دستکاری‌های مدیریتی را اندازه‌گیری و معیار معکوسی از کیفیت سود ارائه می‌دهد (دی‌آنجلو، ۱۹۸۶).
۲-۲-۶-۳ پیش‌بینی اقلام تعهدی غیرعادی (اختیاری) با بهره گرفتن از متغیرهای حسابداری
طبق روش تغییرات در کل اقلام تعهدی، همواره اقلام تعهدی دستکاری نشده نامشخص وجود دارد. در مقابل، این روش، متغیرهای حسابداری را به عنوان عامل اقلام تعهدی دستکاری نشده معرفی می‌کند. روش‌های پیش‌بینی متعددی وجود دارد که هر یک حساب خاصی را به عنوان متغیر حسابداری مورد توجه قرار می‌دهند (محمدی، ۱۳۸۸).
۲-۲-۶-۴ پیش‌بینی روابط بین اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی
از لحاظ نظری، رابطه بین اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی، به جنبه‌هایی از رابطه بین سود و وجه نقد می‌پردازد و از مشکلات مرتبط با روش متغیرهای حسابداری جلوگیری می‌کند که توسط دیچاو و دیچو در سال ۲۰۰۲ بیان شده است.
در رویکرد آنها، باقیمانده‌های برآوردی در رگرسیون تغییرات سرمایه در گردش به جریان‌های نقدی دوره قبل، دوره جاری و دوره بعد هر شرکت، کل خطاهای برآوردی اقلام تعهدی توسط مدیریت را شامل میشود و به عنوان معیار معکوسی از کیفیت سود تلقی می‌گردد. معیار دیچاو و دیچو (۲۰۰۲) نیازی به مفروضات در مورد عناصر حسابداری مدیریت نشده ندارد و ارتباط مستقیمی را بین جریان‌های نقدی و سود جاری ایجاد می‌کند. اما بین خطاهای برآوردی دستکاری نشده و مدیریت سودمندی، تمایزی قائل نمی‌شود (رحیمیان و جعفری، ۱۳۸۵، ۵۳).
۲-۳ ارزش بازار شرکت
۲-۳-۱ مقدمه
یکی از مهمترین هدف‌های شرکت‌ها حداکثرکردن ارزش سهام شرکت است. اگر چه امروزه ملاحظات اجتماعی مانند کمک به صرفه‌جویی در انرژی یا حداقل کردن آلودگی‌های محیط زیست و … نیز می‌تواند هدف عمده واحدهای انتفاعی محسوب شود. خط‌مشی‌های یک واحد انتفاعی استراتژی‌هایی است که برای دستیابی به اهداف انتخاب و به کار گرفته میشود. سهامداران علاقه‌مند هستند که حقوق آنان در شرکت تا جایی که امکان دارد افزایش یابد که این خود به معنای تأکید بر سود است اما در عین حال بالا بردن ارزش سهام شرکت یکی از مهمترین هدف‌های مدیریت محسوب میشود. مادام که سهامداران فعلی یا سرمایه‌گذاران بالقوه اطلاعات صحیح و به موقع درباره فعالیت‌های شرکت در اختیار دارند عملکرد بهتر به معنای ارزش سهام بالاتر خواهد بود. هر چند امکان دارد اطلاعات مورد نیاز فوراً در دسترس سرمایه‌گذاران قرار نگیرد، یا درباره مفهوم و معنای اطلاعات در ارتباط با عملکرد آتی شرکت اختلاف نظر وجود داشته باشد، بنابراین توجه اصلی مدیریت به حداکثر رساندن ارزش سهام در بلندمدت معطوف خواهد شد (رهنمای رودپشتی و همکاران، ۱۳۸۵، ۹۶).
عکس مرتبط با محیط زیست
۲-۳-۲ مفاهیم مختلف ارزش
ارزش از جمله متغیرهایی است که بار معنایی گسترده‌ای دارد. گستردگی بار معنایی ارزش با گستردگی رشته‌ها و تخصص‌ها ارتباط دارد، نظیر ارزش اجتماعی، ارزش مالی، ارزش اقتصادی و … نماد هر یک از ارزش‌ها با توجه به اهداف آنها، انتخاب و ارائه می‌گردد (اردبیلی، ۱۳۸۰، ۳۱).
اغلب افراد ارزش را آن چیزی که می‌ارزد تعریف می‌کنند. مفهوم ارزش به مواردی از جمله، به شخصی که ارزیابی را انجام می‌دهد، هدف، زمان‌بندی و مجموعه‌ای از عوامل دیگر بستگی دارد. در نتیجه مفاهیم مختلفی برای ارزش وجود دارد و بیان مفاهیم مختلف آن از اهمیت زیادی برخوردار است.
مفاهیم متعددی برای تعیین ارزش دارایی‌های مالی وجود دارد که عبارتند از: (رهنمای رودپشتی و همکاران، ۱۳۸۵، ۹۷)
ارزش اسمی، ارزش دفتری، ارزش با فرض تداوم فعالیت، ارزش با فرض انحلال شرکت و ارزش ذاتی سهام یک شرکت.
۲-۳-۳-۱ ارزش اسمی
به موجب ماده ۲۶ اصلاحیه قانون تجارت، ارزش اسمی عبارت است از ارزشی که روی ورقه سهم یا برگ سهم نوشته شده است که به آن مبلغ اسمی سهم نیز گفته میشود.
۲-۳-۳-۲ ارزش دفتری
ارزش دفتری یکی از مفاهیم حسابداری است و با بهره گرفتن از این معیار ارزش هر یک از اقلام دارایی بر اساس داده‌های تاریخی تعیین می‌گردد. در حقیقت همان ارقام و مقادیری است که در ترازنامه شرکت درج میشود.
ارزش دفتری سهام عادی مساوی با مجموع حقوق صاحبان سهام که متعلق به سهام عادی است، میباشد و برای محاسبه آن از تقسیم مجموع حقوق متعلق به سهامداران عادی بر تعداد سهام عادی نزد سهامداران استفاده میشود.
(۲-۱)
۲-۳-۳-۳ ارزش بازار (روز)
ارزش بازار عبارت است از قیمت فروش یک قلم دارایی. مبنای تعیین قیمت بازار اوراق بهادار، روند خرید و فروش آن در بورس اوراق بهادار است. به این ارزش، ارزش مبادله نیز گفته میشود. در تعیین قیمت بازار عوامل مداخله‌گر نظیر عرضه و تقاضا، وضعیت شرکت، زمان، نوع فعالیت، عملکرد شرکت، مدیریت، سهامداران، وضعیت اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، محدوده جغرافیایی و روابط غیررسمی دخالت دارند.
۲-۳-۳-۴ ارزش با فرض تداوم فعالیت
ارزش با فرض تدوام فعالیت یعنی ارزش شرکت به عنوان یک واحد اقتصادی که قرار است فعالیت آن ادامه یابد. در این روش توانایی شرکت از نظر حجم فروش و ایجاد سود مبنای سنجش ارزش شرکت میباشد. به عبارتی بر مبنای قدرت سودآوری که لازمه تداوم فعالیت است، ارزیابی میشود.
۲-۳-۳-۵ ارزش با فرض انحلال شرکت
ارزش شرکت بر اساس این مفهوم عبارت است از وجوه نقدی که پس از انحلال شرکت باقی می‌ماند و بین سهامداران و مالکان شرکت تقسیم خواهد شد. به ارزش محاسبه شده در این روش، ارزش نهایی یا ارزش تصفیه هر سهم نیز گفته میشود. بر اساس رابطه زیر ارزش تصفیه هر سهم محاسبه می‌گردد:
(۲-۲)
۲-۳-۳-۶ ارزش ذاتی (ارزش جاری)
زمانی از این مفهوم استفاده میشود که مسأله سرمایه‌گذاری در سهام و اوراق قرضه یک شرکت مطرح می‌گردد. سرمایه‌گذاران با این اهداف که حداکثر بازده را بدست آورند، ارزش شرکت را ارزیابی می‌کنند. معمولاً ارزش ذاتی را ارزش سرمایه‌گذاری نیز می‌نامند.
۲-۳-۴ مدل اندازه‌گیری ارزش شرکت
شاخص Q توبین یکی از معیارهای مهم ارزیابی عملکرد شرکت‌ها میباشد. این معیار در دهه ۱۹۷۰ مطرح و در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ به طور گسترده‌ای توسط پژوهشگران مورد استفاده قرار گرفت. شاخص توبین برابر است با نسبت ارزش بازار دارییهای شرکت بر ارزش دفتری آن که به نوعی نشان دهنده میزان ارزش شرکت است. زمانی که نسبت Q توبین از یک بزرگتر باشد نشان دهنده آن است که سرمایه‌گذاری در دارایی‌ها تولید کننده درآمدهایی است که ارزش بیشتر از مخارج سرمایه‌ای را ایجاد می‌کند و زمانی که نسبت Q توبین کوچکتر از یک است بدین معنی است که سرمایه‌گذاری در دارایی‌ها بازده چندانی ندارد و رد میشود.
در علم اقتصاد نظریات بسیاری پیرامون رفتار سرمایه‌گذاری شرکت‌ها در سطوح خرد و کلان اقتصادی مطرح شده است. الگوی توبین یکی از مهمترین نظریه‌های نئوکلاسیک سرمایه‌گذاری است که در مطالعات بی‌شماری مورد استفاده قرار گرفته است.
در پژوهش حاضر برای اندازه‌گیری فرصت‌های رشد و ارزش شرکت از شاخص Q توبین استفاده میشود که از تقسیم ارزش بازار به ارزش دفتری دارایی‌های شرکت به دست می‌آید (مک کنل و سرواس[۶۳]، ۱۹۹۰).
(۲-۳)
۲-۴ نوسانات جریان نقدی، کیفیت سود و ارزش شرکت
۲-۴-۱ مقدمه
تهیه و افشای اطلاعات حسابداری با کیفیت و محتوای بالا توسط شرکت‌ها برای کارکرد صحیح بازار سرمایه کارا، حیاتی میباشد. وجود اطلاعات کافی در بازار سرمایه و انعکاس به موقع و سریع اطلاعات بر روی قیمت اوراق بهادار ارتباط تنگاتنگی با کارآیی بازار دارد.
در چارچوب نظری حسابداری مالی که تعیین کننده اهداف گزارشگری مالی است توجه خاصی به جریان‌های نقدی و امکان پیش‌بینی آن مبذول شده است. در بیانیه مفاهیم حسابداری مالی شماره یک هیئت تدوین استانداردهای حسابداری مالی بیان شده است که «یکی از هدف‌های گزارشگری مالی فراهم آوردن اطلاعاتی است که سرمایه‌گذاران، اعتبار دهندگان و سایر استفاده کنندگان بالفعل و بالقوه را در برآورد مبلغ، زمان و مخاطره دریافت‌های آینده یاری کند» (هیئت تدوین استانداردهای حسابداری مالی آمریکا[۶۴]، ۱۹۷۸، ۳۷).
کمیته تدوین استانداردهای حسابداری ایران نیز در مفاهیم نظری گزارشگری مالی بیان نموده است که «اتخاذ تصمیمات اقتصادی توسط استفاده کنندگان صورت‌های مالی مستلزم ارزیابی توان واحد تجاری جهت ایجاد وجه نقد و قطعیت آن است. ارزیابی توان ایجاد وجه نقد از طریق تمرکز بر وضعیت مالی، عملکرد مالی و جریان‌های نقدی واحدهای تجاری و استفاده آنها در پیش‌بینی جریان‌های نقدی مورد انتظار و سنجش انعطاف‌پذیری مالی، تسهیل می‌گردد» (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، ۱۳۸۶، ۴۷۶).
۲-۴-۲ ارتباط نظری بین جریانات نقدی و کیفیت سود
ارتباط بین سودآوری و جریان‌های نقدی ارتباطی دوسویه میباشد که بایستی به موازات همدیگر قرار داشته باشند. به طوری که اطلاعات وجوه نقد بیانگر چگونگی ارتباط بین سودآوری واحد تجاری و توان آن جهت ایجاد وجه نقد و در نتیجه مشخص کننده کیفیت سود تحصیل شده توسط واحد تجاری است. مسلماً هر چقدر همبستگی بین سود و جریان وجوه نقد مرتبط با آن بیشتر باشد کیفیت سودآوری بالاتر خواهد بود (برادران حسن‌زاده، ۱۳۸۰، ۳۱).
در ادبیات امور مالی گفته میشود که جریان نقدی از سود تعهدی کمتر است و بالا بودن جریان نقدی عملیاتی یک شرکت حاکی از بالا بودن توان سودآوری شرکت دارد. بنابراین اگر جریان نقدی شرکت بالاتر از سود خالص شرکت باشد می‌توان کیفیت بالاتری برای سود خالص در نظر گرفت.
برای تعیین جریان نقدی باید اقلام غیرنقدی سود حسابداری را به سود محاسبه شده اضافه یا از آن کسر کرد. تحلیل‌گران مالی می‌توانند با در نظر گرفتن اقلام غیرنقدی سود، برآورد مناسبی از جریان نقدی داشته باشند و بر اساس آن کیفیت سود حسابداری را ارزیابی نمایند. در شرایطی که اطلاعات مفصل در خصوص این اقلام در اختیار نیست، معمولاً تنها هزینه استهلاک به عنوان یک قلم غیرنقدی در نظر گرفته میشود (محمدی، ۱۳۸۸).
بنابراین لازم است در رابطه بین سود عملیاتی و جریان‌های نقدی عملیاتی بررسی لازم صورت گیرد. رابطه بین آنها می‌تواند به دو صورت کلی و جزئی انجام گیرد. در بررسی کلی فقط مثبت یا منفی بودن سود و جریان‌های نقدی عملیاتی مطرح میباشد. در صورتی که در بررسی جزئی ارتباط اجزای سود و جریان‌های نقدی عملیاتی مطرح میباشد (محمدی، ۱۳۷۷، ۹۰).
۲-۴-۳ ارتباط نظری بین سود و ارزش شرکت
میزان افزایش ارزش بازار شرکت از دید سرمایه‌گذاران نشانه توانایی سودآوری آتی شرکت بوده و به عنوان یک خبر خوب مبنی بر روشن بودن افق آینده شرکت از دید مدیریت است. از طرفی برخی از سرمایه‌گذاران ممکن است این افزایش را نشانه در دست نبودن فرصت‌های سرمایه‌گذاری، رشد و توسعه و یا عدم استفاده شرکت از این فرصت‌ها بدانند و در نتیجه افزایش ارزش بازار شرکت از دید آنها علامت مثبتی نباشد.
سود سهام را می‌توان در مواردی به عنوان ارزش بازار عنوان کرد که ممکن است در این حالت تئوری علامت‌دهی سهام نیز مطرح گردد: تئوری علامت‌دهی سهام بر این اساس استوار است که مدیر یک شرکت در مورد چشم‌انداز آینده شرکت نسبت به سهامداران شرکت بیشتر می‌داند و بر اساس این تئوری اگر شرکت سود سهام بیشتری نسبت به آنچه توسط بازار پیش‌بینی شده است، اظهار کند این موضوع، ممکن است نشانه این باشد که چشم‌انداز مالی آینده شرکت روشن‌تر از چشم‌انداز مورد انتظار آنهاست (خواجوی، ۱۳۸۴، ۳۸).
۲-۵ پیشینه تجربی تحقیق
با توجه به اهمیت نقدی و تأثیر آن بر سود و ارزش شرکت، تحقیقات متعددی در این زمینه انجام شده است ولی تاکنون تأثیر نوسانات جریان نقدی بر کیفیت سود و ارزش شرکت مورد بررسی قرار نگرفته است. برخی از تحقیقات صورت گرفته در زمینه بررسی جداگانه جریان نقدی و کیفیت سود و ارزش شرکت به شرح زیر میباشد:
۲-۵-۱ تحقیقات صورت گرفته در خارج از کشور
– اسماعیل و کیم[۶۵] (۱۹۸۹) در تحقیقی با عنوان «بررسی رابطه بین متغیرهای جریان نقدی و ریسک سیستماتیک» به این نتیجه رسیدند که جریان‌های نقدی حاصل از عملیات ارتباط معناداری با ریسک سیستماتیک دارد.
– اسلوان[۶۶] (۱۹۹۶) نشان می‌دهد که عملکرد سودآوری قابل انتساب به جزء تعهدی سود نسبت به بخشی از آن که قابل انتساب به جزء نقدی است، کمتر میباشد.
– هوگن و بیکر[۶۷] (۱۹۹۶) دریافتند که تغییرات در جریان‌های نقدی به صورت منفی بر روی بازده سهام اثر می‌گذارد. اما شواهدی مبنی بر وجود رابطه معنی‌دار بین نوسانات سود و سود سهام بدست نیاوردند.
