گفتار نخست : حقوق مادی
الف ) انواع حقوق مادی
در کنوانسیون برن ، به حقوق انحصاری که برای مولّفان در نظر گرفته شده است ، پرداخته و موارد زیر را به خود اختصاص داده است :
۱ – حق ترجمه ؛[۱۵۵]
۲ – حق تکثیر ؛[۱۵۶]
۳ – حق عرضه و اجرای آثار نمایشی و موسیقی ؛[۱۵۷]
۴ – حقوق مرتبط به پخش اثر از وسایل ارتباط جمعی ؛[۱۵۸]
۵ – حق گزارش عمومی ؛[۱۵۹]
۶ – حق اقتباس ، تنظیم یا سایر اصلاحات دیگر ؛[۱۶۰]
۷ – حق اقتباس سینمایی و تکثیر و توزیع و انتقال عمومی چنین اقتباسی ؛[۱۶۱]
۸ – حق برخورداری از منافع حاصل از منافع فروش ؛ [۱۶۲]
الف ۱ ) حق تکثیر و انتشار
در کنوانسیون برن ماده ۹ به حق تکثیر اختصاص یافته و در بند ۲ آمده است « … مشروط بر اینکه چنین تکثیری به بهره برداری عادی اثر لطمه وارد نکرده و به منافع قانونی پدیدآورنده زیان غیر موجه وارد نسازد » .
الف ۲ ) حق تعقیب
از دیگر مواردی که به عنوان حقوق مادی پدیدآورندگان بیان شده است و در ماده ۱۲ بند ۳ به آن پرداخته شده است ، حق تعقیب می باشد . در این ماده آمده است : « واردات و ضبط های صورت گرفته وفق بندهای ۱ و ۲ این ماده بدون اجازه طرف های ذی نفع در کشورهای دیگر که در آن مجاز نیست ، قابل توقیف است .
ماده ۱۴ سوم نیز به حق تعقیب در آثار هنری و نسخه های خطی اختصاص داشته که در بند ۱ مقرر می کند : پدیدآورنده یا پس از مرگ او اشخاص یا نهادهایی که به موجب قوانین ملی مجاز می باشند ، در ارتباط با آثار هنری اصیل و نسخه های خطی اصیل نویسندگان و مصنفان موسیقی ، از حقی برخوردارند که عبارت است از سهیم شدن آنها در حاصل فروش اثری که پس از نخستین واگذاری توسط پدیدآورنده صورت می گیرد ».
الف ۳ ) حق اجاره[۱۶۳] :
علاوه بر این موارد ، موافقت نامه تریپس حقوق مادی خاص دیگری نیز مقرر نموده و مصادیق جدیدی را تحت عنوان حق اجاره بر مصادیق سابق برای پدیدآورندگان یا وراث تولید کنندگان برنامه های رایانه ای ، آثار سینمایی و فونوگرام مورد توجه قرار داده است ، مطابق بند ۱ ماده ۱۰ موافقت نامه ، برنامه های رایانه ای[۱۶۴] چه به صورت کد اصلی ( منبع )[۱۶۵] یا کدهای دیدنی (موضوعی )[۱۶۶] مطابق کنوانسیون برن به عنوان اثر ادبی حمایت می نماید .در بند ۲ ماده ۱۰ نیز حمایت از گزینش و تالیف داده ها را مورد توجه قرار داده است .[۱۶۷] « مجموعه داده ها ، مطالبی دیگر ، چه از طریق ماشین یا به شکلی دیگر قابل خواندن باشند ، که به دلیل انتخاب یا ترتیب محتویاتشان جزو تولیدات فکری به شمار آیند ، به همین صورت مورد حمایت قرار خواهند گرفت . به موجب ماده ۱۱ موافقت نامه که مقرر کرده است : دست کم در برنامه های رایانه ای و آثار سینمایی ، عضو باید برای مولف یا وارث او حق اجاره دادن یا منع اجاره اقتصادی کپی رایت آثار اصلی خود یا کپی آنها به عموم را مقرر دارد . عضو می تواند از اجرای این تعهد در خصوص آثار سینمایی استثنا شود ، مگر اینکه اجاره برای تکثیر گشترده چنین آثاری ، اساساً حق انحصاری تولید مجدد را که به مولف یا وارث او داده شده است ، مخدوش کند . در خصوص برنامه های راپانه ای ، در موردی که خود برنامه ها موضوع اساسی اجاره نباشد ، این تعهد در اجاره اعمال نخواهد شد .« در خصوص برنامه های کامپیوتری حق اجاره یا ممانعت از اجاره تجاری ، حقی است که در هر حالتی به مولف برنامه های کامپیوتری تعلق می گیرد به جز در مواردی که خود برنامه موضوع اساسی اجاره نباشد بلکه موضوع اساسی اجاره محصولی باشد که برنامه مزبور ضمن آن درج شده است ».[۱۶۸]

هم چنین بند ۴ ماده ۱۴ موافقت نامه مقرر کرده است : مقررات ماده ۱۱ در خصوص برنامه های رایانه ای ، با تغییرات لازم ، در مورد تولیدکنندگان آثار صوتی و سایر دارندگان حق در مورد آثار صوتی به نحو مقرر در قوانین یک عضو ، قابل اعمال خواهد بود . چنانچه یک عضو از روش خاصی برای پرداخت عادلانه به دارندگان حق در خصوص اجاره آثار صوتی استفاده کند می تواند این روش را حفظ نماید ، مشروط بر اینکه اجاره تجاری آثار صوتی به حقوق انحصاری دارندگان حق برای تکثیر لطمه ای وارد نیاورد . « بنابراین صاحبان آثار یعنی صاحبان برنامه های رایانه ای ، صاحبان آثار سینمایی و صاحبان صوت نگاشت ها یا وارثان آنها می توانند اصل یا کپی آثار خود را اجاره تجارتی دهند یا از اجازه دادن آن جلوگیری کنند . البته این حمایت در موارد مختلف ، متفاوت است ، مگر اینکه موضوع اساسی اجاره محصولی باشد که برنامه رایانهای در پمن آن قرار دارد . در مورد آثار سینمایی ، اجاره محدود کپی های اثر که منجر به تکثیر گسترده نشود ، استثنا شده و مجاز است و در خصوص اثار صوتی طبق بند ۴ ماده ۱۴ ، امکان رزرو آن از سوس کشورهایی که تا امضای موافقت نامه ، قانون محلی حافظ حقوق انحصاری صاحبان برنامه های صوتی داشته اند ، وجود دارد ».[۱۶۹]
ب ) شرائط تحقق حقوق مادی
در کنوانسیون برن در قسمت (الف)و (ب) بند ۱ ماده ۳ ، همین معیار ولی بصورت دیگری بیان شده است و تابعیت نویسنده و محل نشر را از شرائط برخورداری از حمایت قرار داده و اعلام کرده است :
« ۱ ) پدیدآورندگان تبعه یکی از کشور های عضو اتحادیه نسبت به آثار منتشر شده یا منتشر نشده آن ؛
۲ ) نویسندگانی که تبعه یک از کشورهای عضو اتحادیه نیستند اما آثارشان برای اولین بار در یکی از کشوریا به طور هم زمان در یکی از کشورهای عضو و غیر عضو منتشر می شوند ».
همچنین در بند دو این ماده آمده است : بر اساس این معاهده ، پدیدآورندگانی را که تبعه کشورهای عضو اتحادیه نیستند اما در یکی از آن کشورها سکونت معمولی دارند همانند پدیدآورندگان تبعه آن کشورها تلقی می نمایند . در ماده ۴ به معیار حمایت از آثار سینمایی ، آثار معماری و برخی آثار هنرهای گرافیکی و تجسمی اختصاص یافته است مقرر شده : اشخاص زیر مشمول حمایت این معاهده خواهند شد اگر چه شرایط مقرر در ماده ۳ فراهم نباشد :
۱ ) پدیدآورندگان آثار سینمایی که مرکز اصلی تولید کننده یا محل سکونت معمولی او در یکی از کشورهای عضو اتحادیه باشد ؛
۲ ) پدیدآورندگان آثار معماری ای که در یکی از کشورهای عضو بنا شده است و یا آثار هنرهای گرافیکی و تجسمی که در ساختمان مستقر در یکی از کشورهای عضو اتحادیه به کار رفته است .
گفتار دوم : حقوق معنوی
کنوانسیون برن در ماده ۶ مکرر که شامل ۳ بند می باشد به حقوق معنوی پرداخته است . در این ماده کشورهای عضو را ملزم به اعطای تضمین حقوق ذیل به نویسنده ( صاحب اثر ) می کند .
در بند ۱ آمده است : « مستقل از حقوق مالی پدیدآورنده و حتی پس از انتقال این حقوق ، پدیدآورنده دارای حق ولایت نسبت به اثر است و می تواند به هر گونه تحریف ، حذف یا هر نوع تغییر اثر یا هر نوع لطمه دیگر نسبت به آن که موجب خدشه دار شدن اعتبار یا شهرت او شود ، اعتراض کند » . به موجب این بند حق معنوی شامل حق ولایت بر اثر یا صاحب اثر شناخته شدن نویسنده و حق اعتراض به هرگونه جعل و تحریف و تغییر برای نویسنده به رسمیت شناخته شده است . « ماده ۶ مکرر ، حق حرمت اثر را دارای دو وجه دانسته است :
اول ) منع اعمال تحریف کننده ، ناقص کننده و تغییر دهنده ؛
دوم ) منع اعمال تجاوزکارانه که به شهرت و حیثیت پدیدآورنده لطمه وارد کند ؛
قید تجاوز به شهرت و حیثیت در بند ۱ ماده ۶ مکرر نشان می دهد که اصلاحات و تغییرات جزیی اگر به حیثیت پدیدآورنده لطمه نزند مشمول منع کنوانسیون نیست » .[۱۷۰]
بند ۲ به منتفعین حمایت حقوق معنوی پرداخته و مدت زمان آن را مورد توجه قرار داده است . « حقوق مقرر برای پدیدآورنده وفق بند ۱ یاد شده دست کم پس از مرگ تا انقضای حقوق مالی حفظ می شود و توسط اشخاص یا نهادهایی که به موجب قوانین ملی کشور محل تقاضای حمایت صلاحیت دارند ، اجرا می گردد . با وجود این ، کشورهایی که قوانین حاکم آنها در زمان تصویب یا الحاق به این معاهده فاقد مقررات حمایت پس از مرگ ، مقرردر بند ۱ ماده یاد شده هستند می توانند مقرر کنند که برخی از این حقوق بعد از مرگ پدیدآورنده باقی نمی ماند ». بنابراین حقوق معنوی که مستقل از حقوق مادی برای پدیدآورنده بوجود می آید ، حتی بعد از نقل و انتقال حقوق مالی و اقتصادی آن ، برای صاحب اثر باقی می ماند . بدیهی است که حقوق معنوی غیر قابل انتقال بوده و تنها می تواند برای اشخاص حقیقی منظور گردد ، حتی اگر شخص دیگری مالک حقوق مالی آن اثر شناخته شده باشد . در هر صورت تولید کننده اثر هنری یا ادبی است و اشخاص حقیقی یا حقوقی سفارش دهنده و طرف قرارداد نمی تواند صاحب حق معنوی اثر ادبی و هنری سفارش شده خود باشد . در این کنوانسیون حمایت از حقوق معنوی را لاقل تا پایان مدت حقوق مادی ضروری دانسته است .[۱۷۱]
در موافقت نامه تریپس بدلیل اینکه یک سند تجاری محسوب می شود و هدف و غایت آن تجاری بودن مالکیت فکری می باشد تنها به حقوق تجاری و اقتصادی توجه شده است و از حقوق معنوی مالکیت فکری ذکری به میان نیامده است و مقرراتی نیز در این باره وضع ننموده است . اما از آنجایی که اعضای موافقت نامه ملزم به رعایت اصول ۱ تا ۲۱ کنوانسیون برن می باشند ، موافقت نامه در بند ۱ ماده ۹ اعضاء را از پذیرش حقوق معنوی در قوانین داخلی خود معاف کرده است . « … البته اعضاء طبق موافقت نامه حاضر حقوق یا تعهداتی در خصوص حقوق اعطایی به موجب ماده ۶ مکرر این کنوانسیون یا حقوق ناشی از آن ندارند ». بنابراین اعضای موافقت نامه ، تنها شامل بند فوق می شود اما اگر کشوری هم عضو موافقت نامه بوده و هم به کنوانسیون برن پیوسته است به استناد ماده ۶ مکرر کنوانسیون ، مکلف به رعایت حقوق معنوی پدیدآورندگان است. صرف نظر از منطق صرف اقتصادی تریپس ، دلیلی که در مقررات موافقت نامه را بدین سمت سوق داده است شاید توجه به مقررات داخلی کشورهایی است که در قوانین آنها مقررهای خاص در مورد حقوق معنوی نداشته باشد یا اگر وجود دارد مطابقتی با معیارهای ماده ۶ ندارد .[۱۷۲] « با قبول استثناء ماده ۶ مکرر کنوانسیون برن در موافقت نامه تریپس ، تعدادی از مواد دیگر کنوانسیون برن راجع به حقوق معنوی نیز از شمول موافقت نامه تریپس خارج می شود. مانند بند ۳ ماده ۱۰ ،[۱۷۳] بند ۲ ماده ۱۱ ،[۱۷۴] و بند ۳ ماده ۴ ضمیمه .[۱۷۵] پیامد دیگری با مستثنی دانستن ماده ۶ مکرر کنوانسیون برن پیش بینی می شود ، این است که « کشورهای عضو نمی توانند نقض حقوق معنوی را در هیات حل اختلاف سازمان تجارت جهانی مطرح نمایند ».[۱۷۶]
مبحث سوم : آثار الحاق در حقوق پدیدآورندگان
از آنجا که موافقت نامه تریپس یک موافقت نامه تجاری محسوب و مقررات وضع شده به بعُد مادی مالکیت فکری توجه خاص دارد ؛ لذا از شرائط حصول حقوق مادی مقرر شده که بر قوانین ایران می تواند تاثیر گذار باشد اصلاح ماده ۲۲ قانون حمایت حقوق مولفان ، مصنفان و هنرمندان است که از قسمت (ب) بند ۱ ماده ۳ موافقت نامه متاثر خواهد گردید .
در ماده ۱۵ کنوانسیون برن ، به آثاری اختصاص یافته که با نام مستعار انتشار یافته و هیچ تردیدی در خصوص هویت پدیدآورنده باقی نباشد . قوانین ایران در باره آثار فاقد نام یا با نام مستعار ، مقرره ای نداشته و با پیوستن به تریپس ، قوانین تحت تاثیر ماده ۱۵ قرار خواهد گرفت .
« در موافقت نامه تریپس برای پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه ای و آثار سینمایی حقوق اجاره ای نیز از مصادیق حقوق مادی ذکر شده است ، در حالی که در قانون نرم افزارها و قوانین مرتبط با آثار سینمایی این مصداق دیده نمی شود و تنها در مواد خود به به حق نشر ، عرضه ،اجرا و حق بهره برداری مادی و معنوی را به پدیدآورنده اثرها دانسته است . ضمن اینکه قانون ما بر خلاف تریپس ، به مقوله استیفای حق اشاره نکرده است ».[۱۷۷]
در مورد حقوق مادی و معنوی آثار سینمایی ایرانی در خارج از کشور، آنها می توانند از حمایت های تریپس بهر ه مند شده و اعضای موافقت نامه موظفند نسبت به تکثیر ، توزیع و پخش غیر مجاز آنها جلوگیری به عمل آورند .
علاوه بر حقوق مادی مورد اشاره در کنوانسیون برن ، در ماده ۹ ، ۱۱ و ۱۴ از موافقت نامه تریپس به ترتیب حق تکثیر و حق عرضه واجرای اثر ، حق پخش از وسائطل ارتباط جمعی ، حق بازخوانی و انتقال عمومی ، حق اقتباس و سایر تغییرات و همچنین حق برخورداری از منافع حاصل از بازفروش یا حق تعقیب به عنوان مصادیق جدیدی از حقوق مادی برای پدیدآورنده اثر را مورد حمایت قرار گرفته اند .
در قانون ۱۳۱۰ در حقوق مادی پدیدآورندگان تنها دو حق مقرر شده است که به حق تکثیر و حق پاداش پرداخته شد ؛ اما با الحاق به موافقت نامه حقوقی مانند ایجاد هرگ.نه اثر اشتقاقی ، پخش اصل یا نسخه اثر ، در اختیار عموم قراردادن اثر برای اثرهای ادبی و هنری و همچنین حق تکثیر ، ایجاد اثر اشتقاقی شامل ترجمه و اقتباس اثر ، پخش عمومی یا نسخه اثر از طریق فروش ، عاریه عمومی و اجاره ، پخش رادیو تلویزیونی اثر و سایر صور انتقال برای دارندگان حقوق مرتبط لحاظ گردیده است .
از موارد دیگر آثار الحاق از معیار حمایت می توان نام برد . قانونگذار ایران در صورتی از اثرهای ادبی و هنری حمایت می کند که اثر برای اولین بار در ایران چاپ ، پخش ، نشر یا اجرا شده باشد اما اگر این اثر متعلق به ایرانی باشد و در خارج از کشور برای اولین بار انتشار ، پخش و یا اجرا شده باشد از آن اثر حمایتی به عمل نخواهد آورد که با الحاق ایران به موافقت نامه تریپس این حمایت ها شامل تبعه هر یک از کشورهای عضو موافقت نامه خواهد شد چه این اثر در ایران منتشر شده یا منتشر نشده باشد . دومین گروهی که از حمایت برخوردار خواهد شد ، پدیدآورندگانی هستند که تبعه یکی از کشورهای عضو موافقت نامه نبوده اما اثرشان بطور همزمان در یکی از کشورهای عضو موافقت نامه و یکی از کشورهای غیر عضو نشر ، پخش یا اجرا شود . سومین گروه پدیدآورندگانی هستند که تبعه ایران نبوده ولی در یکی از کشورهای عضو موافقت نامه سکونت معمولی خواهد داشت . همچنین در آثار دیداری – شنیداری که دفتر مرکزی یا اقامتگاه و یا محل سکونت معمولی تهیه کنندگان آن در ایران واقع شده باشد . در آثار معماری ، آن دسته آثاری که در ایران بنا شده اند و سایر آثار هنری گنجانده شده در بناها واقع در ایران از حمایت های قانونی برخوردار خواهند شد با توجه به نقائص فراوانی که در مقررات وضع شده در قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای مشاهده می شود ، باید نسبت به رفع آن مطابق با قانون حمایت حقوق مولفان ، مصنفان و هنرمندان و قانون ترجمه و تکثیر نشریات و کتب و آثار صوتی صورت پذیرد کما اینکه در بخش پایانی لایحه جامع چنین اقدامی صورت پذیرفته و نواقص برطرف خواهد گردید.
« به طور کلی در مقایسه موافقت نامه تریپس و قانون ایران (۱۳۷۹) باید گفت که دایره محدودیت ها و استثناهای حقوق پدیدآورنده نرم افزار ، در موافقت نامه تریپس به تبعیت از کنوانسیون برن ، وسیع تر از حقوق ما است چرا که :
۱ – بر اساس بند ۲ ماده ۲ مکرر کنوانسیون که برای اعضای تریپس لازم الاتباع است ، کشور های عضو می توانند شرایطی را مقرر کنند که به موجب آن ، عرضه عمومی برنامه رایانه ای به عموم با هدف آگاه سازی عمومی توسط جراید و رادیو و تلویزیون بدون لزوم کسب اجازه از دارنده حق ، مجاز باشد . این شرایط در قوانین داخلی ما از جمله قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای پیش بینی نشده است .
۲ – بحث صدور مجوز اجباری و اقسام آن در خصوص پخش آثار ادبی و هنری توسط رادیو و تلویزیون و عرضه عمومی آنها که در بند ۲ ماده ۱۱ مکرر کنوانسیون برن پیشبینی شده و هم چنین پیش بینی شرایطی برای عرضه نرم افزار با هدف آگاه سازی عمومی توسط روزنامه ها و مجلات ، رادیو و تلویزیون بدون لزوم کسب اجازه از دارنده حق ، در حقوق ایران دیده نمی شود ».[۱۷۸]
الف) از نقض حقوق مالکیت فکری اعضای سایر کشورهای عضو موافقت نامه در ایران چنانکه امروز بسیار رایج می باشد جلوگیری بعمل خواهد آمد .
ب) اتباع سایر اعضای کشورهای عضو موظف به رعایت و پای بندی به اصول موافقت نامه بوده و آثار اتباع ایرانی در خارج از مرزهای کشور ، مورد حمایت جدی قرار خواهد گرفت .
ج) هیچ یک از اعضای کشورها و قوانین آنها تا مادامی که عضو موافقت نامه تریپس می باشند حق نقض حقوق پدیدآورندگان ایرانی را نخواهند داشت ؛ ضمن اینکه با توجه به حضور فراوان اندیشمندان ایرانی در خارج از مرزها ، حقوق مادی فراوانی را در پی خواهد داشت .
د) در مورد حقوق مادی و معنوی آثار سینمایی ایرانی در خارج از کشور، آنها می توانند از حمایت های تریپس بهر ه مند شده و اعضای موافقت نامه موظفند نسبت به تکثیر ، توزیع و پخش غیر مجاز آنها جلوگیری به عمل آورند .
فصل چهارم : مدت حمایت
مبحث نخست : در قوانین ایران
گفتار نخست : در حقوق مادی
الف ) در اثرهای عمومی
یکی از مواد تاثیر گذار موافقت نامه تریپس بر حقوق ایران در صورت الحاق به موافقت نامه ، بحث مدت زمان حمایت از آثار ادبی و هنری می باشد . « منظور از مدت حمایت ، مدت زمانی است که اثر در قلمرو مالکیت خصوصی قرار دارد و حقوق مادی برشمرده شده در انحصار پدیدآورنده اثر یا انتقال گیرندگان و پس از مرگ نیز در اختیار وراث یا موصی له می باشد و در صورت نقض این حقوق ، دارندگان حق می توانند دعوای شخصی در خصوص مطالبه حقوق تضییع شده اشان اقامه نمایند . با انقضاء مدت حمایت ، اثر هنری و ادبی در قلمرو عموم قرار می گیرد و حقوق فردی به نفع حقوق جامعه ساقط می شود و از این پس هر کسی می تواند بدون نیاز به کسب مجوز از آن استفاده نماید ».[۱۷۹] مدت حمایت از حقوق مادی پدیدآورندگان بی انتها نبوده بلکه در قوانین مختلف کشورها و مجامع مربوطه مدت زمان معینی را به کار می گیرند که در خلال آن دوره برای پدیدآورنده حقوقی متصور می شود . این مدت می تواند به صور مختلف محاسبه گردد .
در قوانین ایران حقوق مادی پدیدآورندگان بر اساس ماده ۱۲ قانون حمایت از حقوق مولفان ، مصنفان و هنرمندان که « به موجب وصایت یا وراثت منتقل می شود از تاریخ مرگ پدیدآورنده سی سال است و اگر وارثی وجود نداشته باشد یا بر وصایت به کسی منتقل نشده باشد برای همان مدت به منظور استفاده عمومی در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار خواهد گرفت ».
بر اساس اصلاحیه ای که مجلس شورای اسلامی در این باره در تاریخ ۳۱/۰۵/۸۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده و در تاریخ ۰۷/۰۷/۸۹ توسط ریاست محترم جمهور جهت اجرا به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ابلاغ شده است تغییراتی را به دنبال خواهد داشت : اولین قسمت از این مصوبه از نظر حقوقی ، حقوق مادی مولف ، مصنف و هنرمند که به موجب وصایت و یا وراثت منتقل می شود را از سی سال به پنجاه سال افزایش داد که این قدمی مهم در راستای هماهنگ نمودن قوانین مالکیت فکری با کنوانسیون برن و موافقت نامه تریپس می باشد . دومین تغییر ؛ اینکه در قانون ، درصورت عدم وصایت یا وراثت ، اثر برای استفاده برای استفاده عموم دراختیار وزارت فرهنگ قرار می گرفت که از تاریخ این مصوبه در اختیار حاکم اسلامی ( ولی فقیه ) قرار خواهد گرفت .
قانون ترجمه و تکثیر کتب ،نشریات و آثار صوتی هم به دنبال قوانین فوق الاشاره در ماده ۱ ، مدت استفاده از این حقوق که به وارث منتقل می شود را از تاریخ مرگ مترجم به مدت سی سال دانسته است . حقوق مذکور در این ماده قابل انتقال به غیر است و انتقال گیرنده از نظر استفاده از این حقوق قائم مقام انتقال دهنده برای استفاده از بقیه مدت از این حق خواهد بود .
لایحه جامع قانون حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط نیز در ماده ۴۴ مدت حمایت از حقوق مادی پدیدآورنده را از زمان خلق اثر تا پنجاه سال پس از مرگ او پیش بینی نموده است .
ب ) در اثرهای مشترک
در قانون حمایت حقوق مولفان ، مصنفان و هنرمندان در ماده ۶ به تعریفی از آثار مشترک پرداخته و آن را عبارت از « اثری که با همکاری دو یا چند پدیدآورنده بوجود آمده باشد و کار یکایک آنان جدا و متمایز نباشد و حقوق ناشی از آن حق مشاع پدیدآورندگان باشد » ، دانسته است . در تبصره ماده ۱۲ به مدت حمایت از آثار مشترک اشاره شده و مقرر می دارد : « مدت حمایت اثر مشترک موضوع ماده ۶ این قانون سی سال بعد از فوت آخرین پدیدآورنده خواهد بود . به موجب ماده ۱۱ آئین نامه اجراییی حمایت از نرم افزارهای رایانه ای هرگاه اشخاص متعدد در پدیدآوردن نرم افزار مشارکت داشته باشند، چنانچه سهم مشارکت هر یک در پدیدآوردن نرم افزار مشخص باشد، حقوق مادی حاصل از آن به نسبت مشارکت به هر یک تعلق می گیرد. در صورتی که کار یکایک آنان جدا و متمایز نباشد اثر مشترک نامیده می شود و حقوق ناشی از آن حق مشاع پدیدآورندگان است.پس از تصویب اصلاحیه ماده ۱۲ در مجلس شورای اسلامی که اکنون لازم الاجرا گردیده است ، مدت حمایت اثر مشترک موضوع ماده ۶ به پنجاه سال بعد از فوت آخرین پدیدآورنده تغییر یافته است . بنابر این ماده ۴۵ قانون لایحه جامع که مدت حمایت از حقوق مادی اثر مشترک را از زمان خلق اثر تا پنجاه سال پس از مرگ آخرین پدیدآورنده پیش بینی شده است ، تحقق یافته است . قانون ترجمه و تکثیر ، مدت حمایت از آثار مشترک در ترجمه وتکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مقرره ای ندارد .
قابل ذکر است در مصوبه اخیر مجلس مشخص نشده است که مدت حمایت ۵۰ سال شامل پدیدآورندگان نرم افزارهای راینه ای نیز خواهد شد یا خیر ؟
ج ) دراثرهای بی نام یا با نام مستعار
در این خصوص هیچ یک از قوانین ایران در بعد مالکیت ادبی و هنری به آن اشاره نکرده اند . و لذا در صورتی که اثری بی نام یا با نام مستعار ارائه گردد مطابق قاعده کلی ، ‌حقوق مادی برای پدیدآورنده اثر سی سال می باشد . اما در لایحه پیش نویس در مواد ۴۷ و ۴۸ به آن پرداخته است . در ماده ۴۷ مقرر شده است : « در خصوص اثر مستعار یا اثر بی نام ، مدت حمایت از حقوق مادی پنجاه سال از تاریخ انتشار مجاز اثر می باشد . هر گاه قبل از انقضاء مدت مذکور ، هویت پدیدآورنده افشا یا در مورد هویت او تردید زایل شود ، حسب مورد ، مفاد مواد این فصل اعمال خواهد شد . همچنین ماده ۴۸ ، اختصاص به عدم انتشار اثر در مدت مقرر دارد و اشعار می دارد : « در مورد ماده فوق ، در صورت عدم انتشار اثر در مدت یاد شده ، شروع مدت حمایت از زمان خلق اثر محاسبه خواهد شد .
در قانون ایران مدت حمایت بر اساس قرارداد را نیز مقرر داشته است . بر اساس ماده ۱۴ قانون حمایت حقوق مولفان ، مصنفان و هنرمندان « اگر بهره برداری مالی از اثر به موجب قرارداد به دیگری منتقل شده باشد ، انتقال گیرنده می تواند تا سی سال پس از واگذاری اثر از آن بهره برداری کند ، مگر اینکه برای مدت کمتری توافق شده باشد ». « پس از انقضای مدت مذکور در صورت حیات پدیدآورنده ، حق متعلق به خود او و در غیر این صورت تا سی سال پس از فوت پدیدآورنده ، متعلق به ورثه یا موصیٌ له خواهد بود ».[۱۸۰]
د ) در آثار عکاسی
« در مورد آثار سینمایی یا عکاسی و هم چنین هر گاه اثر متعلق به شخص حقوقی باشد یا حق استفاده از آن به شخص حقوقی واگذار شده باشد ، حقوق مادی پدیدآورنده به مدت سی سال از تاریخ نشر یا عرضه اثر مورد حمایت خواهد بود ».[۱۸۱] قانون تشکیل سازمان نظام سینمایی و حمایت از حقوق مادی و معنوی آثار سینمایی ، مدت حمایت از آثار سینمایی را در ماده ۷۸ به مدت حمایت از حقوق مادی می پردازد : « مدت استفاده از حقوق مادی پدیدآورنده موضوع این قانون که به موجب وصایت منتقل می شود از تاریخ مرگ پدیدآورنده پنجاه سال و استفاده به موجب وراثت از تاریخ مرگ پدیدآورنده ، سی سال است و در صورت مشاع بودن ، فوت آخرین شریک ملاک محاسبه می باشد و چنانچه وارثی وجود نداشته باشد و یا به وصایت به کسی منتقل نشده باشد برای مدت سی سال به منظور استفاده عمومی در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار می گیرد ». در ماده ۷۹ حمایت همین قانون نیز آمده است : « حقوق مادی آثار سینمایی که به سفارش شخص حقیقی یا حقوقی پدید آمده باشد از تاریخ نشر تا سی سال متعلق به سفارش دهنده است مگر آنکه توافق کمتری شده باشد ». این ماده نیز علاوه بر حمایت از شخص حقیقی ، مدت حمایت را شامل شخص حقوقی نیز دانسته است .
ه ) در اثرهای سفارشی
مدت حمایت از اثرهایی که در نتیجه سفارش پدید می آید تا سی سال از تاریخ پدید آمدن متعلق به سفارش دهنده است ، مگر آن که برای مدت کمتری یا ترتیب محدود تری توافق شده باشد .[۱۸۲] « پس از اتمام این مدت ، حقوق مذکور در صورت حیات پدیدآورنده ، متعلق به خود او و در غیر این صورت تا مدت سی سال بعد از فوت پدیدآورنده ، از آن ورثه او یا موصیٌ له خواهد بود ». در قانون ترجمه و تکثیر به مدت حمایت در این زمینه اشاره نکرده است . قانون جامع حمایت در ماده ۴۶ در خصوص اثر عکاسی و اثرهای جمعی آورده است : « در خصوص اثر عکاسی ، اثر دیداری – شنیداری ، اثر ناشی از سفارش و اثر ناشی از استخدام ، اثری که حق استفاده آن به شخص حقوقی واگذار شده باشد ، اثر متعلق به شخص حقوقی و اثر جمعی ، مدت حمایت از حقوق مادی پنجاه سال از تاریخ پدید آمدن اثر ، تاریخ نشر یا عرضه هرکدام که آخرین تاریخ باشد ، است . نرم افزار ممکن است به سفارش شخص حقیقی یا حقوقی پدید آمده باشد. بر اساس ماده ۱۰ حقوق مادی نرم افزارهائی که مطابق ماده (۶) قانون پدید می آیند به مدت مقرر در ماده (۱) قانون (۳۰ سال) متلعق به سفارش دهنده است، مگر اینکه برای مدت کمتر یا ترتیب محدودتری توافق شده باشد ولی حقوق معنوی نرم افزارها متعلق به پدیدآورنده است.
و ) در نرم افزارهای رایانه ای
در قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای مدت حقوق مادی سی سال از تاریخ پدیدآوردن نرم افزار دانسته اند. ماده ۹ایین نامه اجرایی هم حقوق مادی و معنوی نرم افزار به پدیدآورنده تعلق دارد. استفاده از تمام یا قسمتی از حقوق مادی موضوع قانون برای مدت ۳۰ سال یا کمتر، با قید شرط یا بدون شرط به اشخاص دیگر قابل نقل و انتقال می باشد. اشخاصی که به ترتیب فوق اجازه نشر یا عرضه یا اجرای نرم افزاری را که دیگری پدیدآورده است به دست آورده اند مکلفند نام پدیدآورنده را نیز در نسخ عرضه شده ذکر نمایند مگر اینکه با پدیدآورنده به گونه ای دیگر توافق شده باشد.
گروهی معتقدند علت کوتاه بودن مدت زمان حمایت از برنامه های رایانه ای ، کوتاه بودن عمر مفید این برنامه ها قانون گذار را مجاب کرده است که در مقایسه با دیگر آثار ادبی و هنری ، مدت زمان کوتاه تری را برای حمایت از حقوق مادی لحاظ کند ».[۱۸۳] لایحه جامع در ماده ۱۵۵ مدت زمان را با هماهنگی بیشتر با کنوانسیون برن و موافقت نامه تریپس تا پنجاه سال پس از انتشار اثر و در صورت عدم انتشارتا پنجاه سال پس از خلق اثر مقرر داشته است . ماده ۱۵۶ همین لایحه مدت حمایت برای اثرهایی را که توسط رایانه پدید آمده باشد را ۵۰ سال پس از خلق اثر دانسته است .

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.