(الیَوم اَکمَلتُ لَکُم دینَکُم، وَ اَتممت عَلیکم نِعمَتی، وَ رَضیتُ لَکُم الإسلامَ دیناً)[۳]
شیوه نبوت محمدی درزمینه تربیت وآموزش جامعه مسلمانان در دوران ۲۳سال پیامبری حضرت محمد (ص)قدم به قدم پیشرفت.یعنی از زمانیکه حضرت جبرییل علیه السلام ((اقراء))تا آخرین کلمه کتاب خدا رابرایشان نازل نمود.
این همان شیوه الهی برای تربیت بشر از زمان کودکی تا دوران رشدش می باشد. نسبت به جامعه رسالت محمدی در مکه و مدینه نیز همین شیوه وجود داشت.
ادبیات اسلامی کودک همان تعبیر ادبی زیبا، تاثیرگذار و صادق در اشارات و برهان­هایش می­باشد، که از ارزش­های اسلامی و اصول وعقاید آن الهام­پذیر است وآن رابه منزله بنیانی برای ساخت وجودی کودک از لحاظ فکری، روحی وروانی،رفتاری و جسمی قرار می­دهد و در رشد توانائی­های فکری، آزادی، موهبت­های فطری و توانایی­های مختلف کودک طبق اصول تربیت اسلامی نقش دارد و کودک بر اساس آن به شیوه درستی که او را آماده انجام رسالت موکول شده به او بر روی زمین می­ کند رشد و تکامل می­یابد. در نتیجه او به همراه افراد جامعه­اش سعادتمند می­ شود، به شرط این که این ادبیات روشن­بینی، رضایت­مندی و منطق را رعایت نماید که براساس اعتقادات موجود این همان معنای رایج ادبیات کودک است. و این مفهوم در بردارنده نیازهای اصلی کودک است، به طوری که بررسی­های عالمان با تقوا در زمینه دین، تربیت، روان­شناسی، جامعه ­شناسی، پزشکی هم­چنین زیبایی­شناختی از این مطلب پرده برداشته است.
در میراث عظیم بشریت امر شگفت­انگیزی دیده می­ شود که قابل توجه است. به راستی که پیروان همه ادیان از جمله بت­پرستی، ادیان آسمانی تا ادیان تحریف شده و به دوراز تحریف بسیار مایل بودند نوعی از ادبیات برای کودک ارائه نمایندکه بیانگر دین وعقیده باشد.
این مسئله در روزگاران بسیار دور رخ داد…
و در اسلام و مسیحیت و یهودیت نیز اتفاق افتاد..
بلکه آغاز دوران “ادبیات نوین کودک”- همان طور که خواهیم دید- اولین صفحه­هایش با داستان­های پیامبران وداستان های موجود درکتاب های مقدس شروع شد ولی ما این حقیقت را ثبت می کنیم تا پاسخ­گوی آن هایی باشیم که می­پندارند کودک در آغاز نونهالی خود، توان پذیرش یا درک روایت­های مربوط به عقیده، معنویات و الفاظ انتزاعی را ندارد .
حتی اگر این ادعا صحیح باشد، باز هم ادبیات کودک بی­نیاز از ابزار درست موفقیت­آمیز برای رساندن این (آگاهی­ها)یا معنویات و امور انتزاعی به عقل کودک نمی ­باشد، و واضح است که عقیده، همان اصل لازم برای ساخت جوهر روحی و فکری کودک است و باید خیلی زود هر چند به شیوه آموزش اشاره­ای، توضیح یا شرح شکل­هایی که اشاره به شیء نامرئی دارد، شکل گیرد.
ادبیات کودک شامل داستان، نمایش­نامه، تئاتر، یا شعر و سرود است، هم چنان که در برگیرنده ادبیات عمومی مثل سلام کردن می باشد که مردم به وسیله آن با هم روبه­رو می­شوند، یا کلماتی که هنگام غذا خوردن یا خوابیدن گفته می­ شود، یا بعضی از مسائل مهم مثل شهادتین، صلوات بر پیامبر، سوره­ها و احادیث کوتاه و بعضی از رفتارهای اجتماعی و به ویژه خانوادگی، که همه این­ها ازهمان زمان کودکی به شیوه درست و مشخصی وجود دارد .هنگامی که کتاب­های سیره و ارث را از لحاظ شعر و نثر مورد بررسی قرار می­دهیم، مطابقت دقیقی در آن چه بدان اشاره شد مشاهده می­کنیم، هم­چنین در احادیث رسول (ص) متون زیادی درباره دوران کودکی، توجه­نمودن به کودکان، تربیت و آموزش آنها، مهربان­بودن با بچه­ها وآموزش نماز، روزه و کارهای خیر به آن­ها وجود دارد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
((ای جوان… به یاد خدا باش تا در حفظ وپناه او باشی
به یاد خدا باش تا او را در برابر خود ببینی
و بدان اگر تمام مردم برای ضرر رساندن به تو جمع شوند هرگز ضرری به تو نمی­رسانند مگر آن چه که خداوند برایت مقرر کرده است..)) تا آخر حدیث.
در گذشته زنان کودکانشان را با آوازهای شیرین در آغوش تکان می­دادند و با این آوازها، ارزش­ها و اندیشه­ های موجود را اشاعه می­دادند.
در دوره اموی مسجدها به وسیله راویان داستان واخبار رونق یافت، اخبار و داستان­هائی که بزرگ و کوچک به طور یکسان به آن­ها گوش می­دادند. و در این عرصه گروهی از مشهورترین داستان نویسان به ویژه در زمینه پندواندرز درخشیدند. سپس ابن­مقفع آمد تا کتاب ((کلیله ودمنه)) و داستان­های عجیب آن درباره دنیای حیوانات وپرندگان را ارائه نماید و بسیاری ازاندیشه­ های عمیق فلسفی رادرآن وارد نماید، و بعضی به اشتباه فکر می­ کنند که این کتاب­ها فقط اختصاص به بزرگ­سالان دارد در حالی که بعضی­ها این داستان­ها را شرح داده، ساختار آن را بدون هیچ دشواری و ابهامی بازسازی کرده واز بین آن­ها داستان­هائی را که برطرف­کننده عیب و نقص موجود در ادبیات وفرهنگ شان بود ،برای کودکان ارائه می دادند،غربی ها هم بعد ازگذشت قرن ها پس از آن که این اثر بی­نظیر برایشان ترجمه شد، اقدام به چنین کاری نمودند، که از آن­ها ((لامرتین)) فرانسوی را نام می­بریم، همین­طور شرقی­ها نیز همین کار را انجام دادند و از میان این دسته می­توان امیر شعرا احمد شوقی وکامل کیلانی و سعید عریان و دیگران را ذکر کرد.
داستان­های “هزارویک شب” با وجود در برداشتن برخی از سخنان زشت، به همراه زیاده­روی در مسائل جنسی، واصرار بر خرافه و جادو، برای کسانی که از آن الهام گرفته و مطالبش را نقل کرده، از جمله کسانی که به ادبیات کودک توجه داشته، و در این زمینه مطالبی را نوشته­اند سرمایه هنگفتی به شمار می­رفت.
موضوعات فراوانی در آثار به جامانده از جاحظ، کتاب اغانی، داستان­های نیکوکاران و داستان­های مربوط به جنگ، علم وجن وجود دارد که برای نویسندگی در زمینه ادبیات کودک می­توان از آن استفاده کرد.
البته داستان­هائی از قرآن و پیامبران و سخنان سرشار ازحکمت واندرز، و تاثیرات عمیق حاصل از آن­ها در رابطه با عقیده و رفتار کودک و ایمان وی به خداوند در این زمینه بی­نظیر است.
قطعا کسانی که یک اثر ادبی را برای کودک مسلمان به نگارش در می­آورند، می توانند در پرتو اسلام و نیز پای­بندی عمیق­شان به ارزش­های زیباشناختی در انواع ادبیات کودک، کارهای زیادی انجام دهند، هم چنین آن­ها وظیفه دارند یافته­ های روان­شناسان، عالمان تربیتی و ناقدان مخلص را بیهوده از بین نبرند، چرا که این محققان برای کشف دنیای درونی کودک زحمت فراوان کشیده و سعی کرده ­اند با هدایت الهی، تجربه­های زنده، و بررسی­های میدانی، آرزوی شناخت عوامل مختلف وتاثیرگذار در عقل، روح، جان و رفتار کودک را برآورده سازند.
چنین تلاش­ هایی- حتی اگر کامل نباشند– تازمانی که با واقعیت متون اسلامی مخالفتی نداشته باشند، شایان تئوری­سازی و اجرا می­باشند.
به راستی کودکان آگاهی، تجربه و رویاهای ویژه خودرا دارند، و ادیب واقعی کودک کسی است که ابزار این زبان رابه گونه­ ای به کارگیرد که کودک خوشی، زیبائی، نظم و برابری را احساس نماید، در نتیجه نیازهای روحی روانی مطلوب به کامل­ترین و گسترده­ترین شکل دلخواه آن ایجاد می­ شود، و این جاست که کودک تجربه جدیدی را که باعث غنای فکری وسعادت او، و حتی گاهی سبب حیرت و شگفت­زدگی وی می­ شود، به دست می آورد، و کسی که شناخت کاملی از دنیای خاص کودکان نداشته باشد، وفاداری به این وظیفه سنگین برایش بسیار سخت می­ شود، زیرا کودک صادق و بی­ریاست. و بی­پرده مسائل را می­پذیرد یا رد می­ کند. و آزادانه نظر و تصور خود رابیان می­ کند، و به کتاب با اشتیاق و شادمانی روی می­آورد، یا این که با خستگی و بی­اعتنائی آن را به کنار می­افکند. برای کودک سخت است کاری را که دوست ندارد ادامه دهد.. یا همان­طور که می­گویند، کودک، انتقادکننده راست­گوئی است.
در ادبیاتی که مطالعه می­ کند، تعارفی ندارد، هر چند روش آکادمی برای ارزیابی عمل ادبی را نمی­داند.. او فقط صاحب یک چیز است: که همان احساس لذت است..
این سخن را به ویژه برای آن­هائی می­گویم که نوشته­هایشان را برای کودک پر از ارزش­ها و محتواهای گسترده می­سازند، ولی متاسفانه آن ر ادر چارچوبی ضعیف، یا به شکل هنری غمگینی می­نویسند، که نتیجه آن روی گردانی کودک از گوهرهای ارزشمندی ست که هم چون هدیه گران­بهائی آن را برایش در نظر گرفته­اند.
تصویر هنری زنده جذاب همان عنصراصلی است، که بدون آن محتوا در پیچ وخم­های خستگی، بی­اعتنائی و فراموشی دفن می­ شود..
باید همیشه..و در همه حال.. به طورجدی در جستجوی بهترین شیوه­ها، زیباترین شکل­ها و چارچوب­هائی باشیم که ازطریق آن­ها تمامی ارزش­ها و تفکرات موردنظرمان را به کودکان خود تقدیم کنیم .
اگر بعضی می­پندارند که دین و هنرهیچ ارتباطی با هم ندارند و هدف هنر زیبائیست، وهدف دین حقیقت است، اگر چنین عقیده­ای وجود داشته باشد، پس این همان تصوری است که نظریه ((هنر برای هنر)) و سایر نظریاتی که فقط تکیه بر گوش­دادن به تنهائی دارند بدان اشاره کرده ­اند، و آنان فراموش کرده اند یا خود را به فراموشی زده­اند که حقیقت قله زیبائی و حسن است، و دین به عنوان یک مشوق برای سعادت انسان تلاش می­ کند، و زندگی او را در سایه ایمان وصداقت، به نظم و ساختار نوین، مزین می­نماید، و نیز فراموش کرده ­اند که هنر هم برای خوشبخت­نمودن انسان و پویا نمودن زندگیش، به­وسیله زیبائی، خوبی، حقیقت و ایمان تلاش می­ کند، این همان هنر درست است و غیر از این­ها هرچه هست هنریست که اقدامات انجام شده به وسیله تفکرسالم، زندگی درست، و احساسات صادقانه رادنبال نمی­ کند.
اکنون نظر شما درباره این که هنر و دین در یک نقطه واحد با هم برخورد می­ کنند چیست؟؟!
روسو در این زمینه در مورد بچه خودش می­گوید((…وظیفه اصلی من در زمینه تربیت کردن او این است که به او چگونه درک­کردن و دوست­داشتن زیبائی­ها را بیاموزم، ذوق و احساساتش را استوار نمایم و شهوت­هایش را از فرودآمدن به سمت خواری وپستی دور نمایم، زیرا اگر چنین شود، راه رسیدن به سعادت برایش هموار می­گردد.
تاریخ ادبیات کودک نزد عرب­ها
تقریباً اکثر مورخان بر این نکته اتفاق نظر دارند که ادبیات کودک از همان دوران کودکی به وجود می ­آید و جزء جدا نشدنی نیازهای مادی و روحی روانی این دوران است؛ زیرا همان طور که کودک به غذا، نوشیدنی، مراقبت و مهربانی نیازمند است به آنچه که باعث غنای فکری و خوشبختی روح و روانش می شود نیاز مبرم وبیشتری دارد و چنان چه این نیازهای مادی و معنویش رابه طور کامل دریافت نکند در معرض انواع رنج­ها و پریشانی­ها قرار خواهد گرفت چرا که این نیازها بخشی از خلقت و فطرت اوست. بدرستی که مادر «از گذشته­های دور تا به امروز» نیازهای فرزندش را به طور ذاتی می­فهمید، و آن­چه را که باعث آسایش و افزایش آگاهی او و سازگار با خلق و خویش بود، برایش فراهم می­نمود.
و این اندیشه اظهار بی­اطلاعی کامل مورخان از تمامی ادبیات شعر و نثر کودک را رد نمی­ کند. زیرا ادبیات کودک در گذشته مورد تحقیق و بررسی، ثبت و فصل­بندی واقع نمی­شد. به ویژه این که ادبیات کودک در سال­های اولیه جزء وظایف خانواده، مادربزرگ، مادر، پدرو دیگر افراد خانواده بود، بدین خاطر تابع اجتهاد شخصی، تقلید وارث بردن یک نسل از نسل دیگر بود.
همچون بسیاری از روایت­ها و شعرهای بزرگان که راویان متخصص در هر جایی آن ها را نقل می­کردند. در ادبیات بزرگ­سالان بسیاری از مسائل مناسب کوچک­ترها به ویژه داستان، خبر، شعر حماسی و موسیقی وجود داشت. و هر قبیله­ای نقال، راوی و شاعران مخصوص به خود را داشت که مردم به آنها احترام گذاشته و با شادمانی به سخنانشان گوش می­دادند و بی­شک کودکان نیز به همراه جماعت شنوندگان در حد فهم خود حکایت­ها، داستان جنگ­آوری­ها و افسانه­ها بویژه امور مربوط به قبیله، جنگ­ها وقایع و پیروزیهایش را دریافت می­کردند. همچنین زنان در خانه یا چادر این داستان­ها را به شیوه­ای ساده و روان برای کودکانشان نقل می­کردند و بر پند و اندرزهای موجود در آنها تأکید می­نمودند. با این وجود در این زمان هم شاهد ایفای نقش شاعران موسیقی (کمانچه) در میان عرب­های بادیه­نشین، روستاها و محافل مردمی هستیم. این شاعران به داستان­ها یا حماسه­های تأثیرگذار شوق­برانگیز آسان فهمیدنی با وزن و قافیه طنین­انداز روی آورده، و همین شاعران قصه­گو یا حماسه­سرا شنوندگان کوچک و بزرگشان را به شادی و طرب می­انداختند، و در توصیف جنگجویی­ها، قهرمانی­ها، شیوه ­های مکر و حیله، انواع عشق و بدبختی، و پایبندی به ارزش می­کردند که آنرا از زبان شاعران آنروز همچون سیف­بن­ذی یزن یمنی، و عنتره بن­شداد و امیره ذات الهمه، و أبی زید هلالی و دیگران می­شنویم هر دوره­ای قهرمانان، ارزش­ها و رویکردهای خود را داشته، و کودکان در دوره های عربی از انواع بی­نظیر سرگرمی­ها هنر و عبرت دور نبوده اند.
بعدها در سیره پیامبر (ص) می­خوانیم که چگونه قومش او را به صحرا– هم چون دیگر کودکان عرب آن زمان– فرستادند جایی که کودک زبان عربی خالص بدون هیچ عیب و غلط و تحریف را می­آموزد و به زندگی در بیابان، مبارزه و سخت کوشی، صرفه­جویی و صبر در آن عادت می­ کند، و عقاید و آداب و رسومی را که نمایان­گر ارزش­هایی چون دوستی و محبت، بخشش و صبوری، و دلیری و بی­باکی­اند، به طور عمیق فرا می­گیرد؛ آن جا که بیابان با تمام گستردگی و رها شدگی(آزادی) خویش، در روح انسان انعکاس می­یابد، و آن جا که هر کسی نقش سازنده­ای دارد که با ایفای آن نقش به خود و جامعه­اش خدمت می­ کند، در آن هنگام صحرا اولین مدرسه­ای بود که در آن کودک هر آن چه را که از لحاظ :
روحی
جسمی
عقلی
و اجتماعی
برایش مفید بود، می­آموخت.
و کودک بعد از فرستاده­شدن به بیابان و فراگیری اصول زبان و حفظ کردن مقداری از شعر و داستان و شرح حال جنگجویان، و مجهز شدن به بسیاری ارزشها، رسم ورسومات ونسب­شناسی آن­ها به آغوش خانواده­اش باز می­گشت
تا به زندگی در بین آن­ها طبق اصول تربیتی مقبول ادامه دهد. کودک بر می­گردد تا کلام آهنگین پیشگویان و افسانه­ های تحریف شده ادیان گذشته، و خرافه­های بت­پرستی و بت­ها را بشنود، و علوم رایج اشتباه درباره اسرار هستی و بررسی پدیده­های طبیعی را بیشتر به شکل خرافه وساده لوحی و توهم­آمیز و نه به شکل واقعیت­های درست علمی فرا گیرد.
تا این که خورشید درخشان اسلام در آن مکان­های دور می­تابد، و به عقیده­ای پاک، تسلیم ناپذیر، آسان دعوت می­ کند؛ این که خداوند یکتاست وشریکی ندارد، همه چیز را او آفریده، همه اموربه دست اوست، نزائیده و زائیده نشده است، و هیچ همتا و نظیری ندارد ، هم چنان که به پاکی و خلوص، عدالت و آزادی، دوستی، صداقت و مهربانی دعوت می­ کند و با تعصبات نژادی و بت­پرستی مواجه می­ شود، و از ستم و سوءاستفاده و برتری­طلبی با حسب و نسب نفرت دارد «همه شما از نسل حضرت آدم و آدم از خاک است» و از فرجام واردشدن در کشمکش، جنگ و مبارزه­طلبی به خاطر امور پست دنیوی، یا مفاخر دروغین دوری می­ کند، و پایه­ های جدیدی برای قهرمانی، بخشندگی و روابط انسانی ایجاد می­نماید. و این­گونه است که درگیری همیشگی بین اولین مؤمنان و در رأس آنان حضرت محمد (ص) و بین آیین شرک آمیز گذشته، و ارزش­های پست و والا به وجود می­آید، و حق– بعد از تجربه تلخی – پیروز می­ شود و شکل ظاهری و ساختار زندگی تغییر می­ کند و دنیای تازه­ای سرشار از حقیقت و خوبی، دوستی و زیبایی در سایه پرچم توحید و هدایت­گری
قرآن- قانون بی­نظیر زندگی- و با ارشاد
و رهبری عاقلانه و حکیمانه حضرت محمد (ص) بنده و فرستاده خدا به وجود می­آید.
پیامبر ضمن پر اهمیت جلوه­دادن دستورات اسلام، به کودکان نیز توجه دارد، و به یارانش چگونه مهربانی کردن و خوش رفتاری (احترام گذاردن) به بچه ها را یاد می­دهد، و آن ها را به اجرای عدالت در بین فرزندانشان حتی در بوسیدن دعوت می­ کند، و پشت مبارک خود را مرکب نوه هایشان امام حسن و امام حسین (ع) قرار داده و با ملاطفت و محبت با آن­ها بازی می­ کند، و نهال فضیلت و برتری را در وجود آن­ها می­کارد، و به آنان قرآن و وضو و نماز و فرمان­برداری در برابر دستورات خدا را می­آموزد، و هنگام راه­رفتن در کوچه و محل به بچه ها سلام می­ کند، و به آنان لبخند می­زند، و به سئوالات آن­ها – با صبر و حوصله – پاسخ می­دهد، و برای مسلمانان حقوق شرعی بچه­ها را از زمان جنینی، شیرخوارگی، خردسالی، کودکی و نوجوانی بیان می­نماید، و این مسئله­ایست که فقهای برجسته ما در زمینه ­های تربیت، سرپرستی، نفقه و ارث و حق آموزش و نگهداری کودکان، آن را ذکر می­ کنند. هم­چنین پیامبر (ص) سخنان فراوانی در زمینه رفتار با کودکان، و امور واجب بر آن­ها مثل نماز، روزه و سوارکاری بیان کرده ­اند، که این­ها بخش­های مختلفی در رابطه با زندگی کودک از لحاظ جسمی، روحی- روانی و فکری می­باشد. قرآن کریم نیز به یتیم و مال او مراقبت از او، حقوق و سرپرستی­اش توجه زیادی دارد، و پیامبر(ص) به ثواب­هایی که از طرف خداوند مقابل عمل به دستورات قرآن و سنت به این کودکان در انتظار ماست، اشاره فرموده­اند. بنابراین کسی که اقدام به تربیت درست این کودکان نماید در نزد خداوند -و نزد فرزندان- از پاداش کاملی وَ قُل ربی اَرحَمهُما کما ربیانی صَغیراً)[۴]
به راستی در میان کدام یک از ادیان قبل از اسلام این کسی که اقدام برخوردار است.( به تربیت درست این کودکان نماید در نزد خداوند- و نزد فرزندان- از پاداش کاملی وَ قُل ربّی اَرحَمهُما کَمّا رَبیانی صَغیراً)[۵]
به راستی در میان کدام یک از ادیان قبل از اسلام زیبایی، کمال ،توجه به مراقبت از کودک را آن گونه که در دین پاک ما وجود دارد می­بینی؟؟
سرانجام در دوره خلفا و تابعین و کسانی که به خوبی راه آنان را ادامه می­دادند در زمینه ­های مختلف تربیت کودک و توجه به وی، از دستورات فرزندان اسلام پیروی نمودند.
عمربن خطاب می­گوید: «به فرزندانتان» شنا و سوارکاری، بیاموزید و آنان را از ضرب­المثل­های رایج، و شعر نیک سیراب گردانید.
هشام­بن عبدالملک به معلم فرزندش می­گوید: «اولین چیزی که تو رابه آن سفارش می­کنم، این است که او را به کتاب خدا رهنمون شوی و او را از بهترین اشعار سیراب گردانی. سپس او را در میان قبایل عرب جای بده، و شایسته­ترین شعرشان را انتخاب کن، و او را با پاره­ای از حلال و حرام، و سخنرانی­ها و داستان­های غزوات پیامبرآشنا کن. امام غزالی نیز می­گوید: «به درستی که انتخاب روش درست در تربیت کودکان جزء مهم­ترین و پر تأکیدترین مسائل است، چرا که فرزند امانتی نزد پدر و مادرش می­باشد. و قلب پاکش گوهر درونی ساده، بدون هیچ نقش و تصویرست، و قابلیت پذیرش هر نقشی به خود را دارد، و به هر آنچه که به سمتش روانه شود، مشتاق است، پس اگر خیر برای او مورد امتحان قرار گیرد و به او آموزش داده شود بر اساس همان رشد خواهد کرد و در دنیا و آخرت سعادتمند می­ شود، غزالی بعد از صحبت مفصل درباره شیوه تربیت کودک در مرحله اول یعنی همان مرحله تقلید و تعلیم که جزء مهم­ترین دوران زندگی انسان از لحاظ مشخص­شدن خصوصیات اخلاقی و شخصیتی است به مرحله بعدی یعنی مرحله آموزش می­رسد و می گوید: «کودک در «مکتب» مشغول می­ شود، و قرآن، حدیث، اخبار و حکایت­های نیکان و … را می­آموزد»[۶]
داستان سرایان در میان داستان­های قرآن کریم محتوایی غنی برای کودکان یافتند، که به شکل ساده­ای برای آنان روایت می شد، هم­چنین بعضی از مسائلی که در احادیث نبوی، جنگ­های پیامبر و جنگ­های صحابه و افراد بعد از آن­ها آمده، و مبارزۀ مسلمانان برای گسترش دعوت اسلامی در مشرق زمین و غرب آن، اخبار دانشمندان، نیکوکاران، جهانگردان، تجارت­کنندگان و نیز اخبار سایر امت ها ؛همۀ این منابع، باعث غنای داستان­های کودک شده است بخصوص بعداز از محروم شدن ازفتوحات و گسترش حکومت، تعداد زیادی از مؤلفان مسلمان و ثبت­کنندگان میراث، به ثبت حکایت­ها و افسانه­ های زمان و مکان­های مختلف روی پرداختند که ما بعضی از تألیفات قدیمی خاص در این زمینه­هارا ذکر می­کنیم.
– ((نهایه الارب))
– ((مختصر العجائب و الغرائب منسوب به مسعودی ))
– ((الوزراء و الکتاب ))
– ((الأغانی ))
– ((البخلا))
– ((کلیه و دمنه ))
– ((هزار و یک شب))
– ((القدح المعلی ))
– ((مقامات حریری و مقامات بدیع الزمان همدانی ))و غیر از این دو
– ((وبسیاری از داستان های واعظان ))
و با وجود این که بیشتر این کتاب­ها در اصل برای کودکان نوشته نشده است ولی منبعی سرشار از انواع داستان و شعرهای گوناگون بوده است که مربیان و مادربزرگ ها و پدر و مادرها از آن ها الهام می­گرفتند و از لابه­لای کتاب ها مسائل مناسب با سن خلق و خو و عقیده کودک را خارج نموده در پوششی نو و جذاب آن را به کودک ارائه می کردند. به عنوان مثال در کتاب «هزار و یک شب» بسیاری از خرافه­ها و یاوه­گویی­های بی اساس و تصاویر جنسی زشت وجود دارد، همین مساله بسیاری از نویسندگان جدید را بر آن داشت که عیب و نقص­هایش را بر طرف نمایند، و بعضی از داستان­های این کتاب را در کتاب ها یا نمایشنامه­های رادیو و تلویزیون به شکل ساده، جالب و سودمندی ارائه دهند، هم چنین می­بینیم که در کتاب «کلیه و دمنه» داستان­های فراوانی در مورد پرندگان و حیوانات وجود دارد ولی به دلیل استفاده از شیوه فلسفی و مبالغه رمزی، درک آن برای کودک ضعیف است. به همین خاطر نویسندگان داستان­های کودک در اروپا و کشورهای اسلامی تلاش نموده ­اند که این داستان­ها را به داستان­هایی هدف­دار ساده و دارای گرایش اخلاقی تبدیل کنند.
دانشمندان اسلامی در گذشته می­دانستند که شیوه تربیتی کامل برای کودک تنها با توجه و در نظر گرفتن جنبه­ های مختلف زیر کامل می­ شود:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

عقیدۀ دینی

دست­آوردها و حقیقت­های علمی

جنبه­ های شاد و طنزآمیز

پای­بندی­های اخلاقی

پرورش مهارت­ های ورزشی

رشد و توسعه استعدادها یا مهارت ­ها و نوآوری­های هنری

غنی­سازی دستاوردهای فرهنگی

درست نیست که مربیان اسلامی از توجه به شوخی و شادمانی خودداری کنند چرا که رسول خدا ((شوخی می­کرد)) و جز ((حقیقت)) را نمی­گفت و به مسلمانان دستور می­داد که هر لحظه دل­های خود را شاد نگه دارند، زیرا زمانی که دل­ها خسته شوند کور می­شوند.

به راستی که کودکان در تاریخ اسلامی وعربی ما بخش­های زیادی از ادبیات کودک را به پیش برده­اند، در حالی که این اندیشه بی­توجهی مورخان و مولفان به ادبیات کودک را رد نمی­ کند، ما می­توانیم انواع این ادبیات را در زیر خلاصه نماییم:

اول: داستان­های اخبار و غزوه­ها، ضرب­المثل­ها و حکایت­های نیکان و صالحان (داستان­های واقعی و تاریخی).
دوم: داستان­های وارد شده در قرآن