شبکه خبر سیمای جمهوری اسلامی ایران در ۲ آبان ۱۳۷۸ به صورت آزمایشی و پس از یکماه در ۲ آذر ۱۳۷۸ آغاز به کار کرد. در حال حاضر مدیریت این شبکه را اردشیر زابلیزاده بر عهده دارد.
این شبکه با ۶۱ بخش خبری جمعاً به مدت ۹:۳۰ ساعت در حال خبر رسانی میباشد. همچنین زیر نویس شبکه در موضوعات عمومی، سیاسی، اقتصادی، هواشناسی، مذهبی، ورزشی و… به مدت ۲۰:۳۰ ساعت جدیدترین اخبار را در اختیار علاقهمندان قرار میدهد. این شبکه چند استودیوی تخصصی را در مرکز فوریتهای پلیس ۱۱۰، سازمان حمل و نقل و ترافیک تهران و سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی تهران راهاندازی کرده و با برقراری ارتباط تصویری آخرین اخبار این حوزهها را به صورت مستقیم پخش میکند. شبکه خبر قصد دارد استودیویی را در بازار بورس تهران نیز راهاندازی کند. برخی از رخدادهای خبری مهم نیز توسط این شبکه به صورت زنده پخش میشود. سخنرانی شخصیتهای مهم سیاسی ایران، کنفرانس خبری هفتگی سخنگوی وزارت خارجه و برخی جلسات مهم مجلس شورای اسلامی مانند جلسات رأی اعتماد یا استیضاح وزرا از آن جملهاند. به رغم فعالیت های این شبکه انتقاد هایی نیز بر آن وارد است برای مثال مشرق نیوز در گزارشی به قلم میلاد ذوالفقاری مهمترین ضعف شبکه خبر را نداشتن آرمان در فعالیت های خود خبر میدهد و آنرا شبکه ای خنثی مینامد (http://fa.wikipedia.org/wiki/)
۲-۲ بخش دوم: رسانه و اعتماد مخاطب
۲-۲-۱ اعتماد به عنوان پدیده ای مهم:
مفهوم اعتماد در علوم اجتماعی، برای بیان و تشریح رابطه میان دو طرف ارتباط استفاده میشود:
کسی که اعتماد میکند و کسی که مورد اعتماد قرار میگیرد. هر دو طرف هدفمند در نظر گرفته میشوند و قصد برطرف کردن نیازهای خود را دارند (Coleman, 1990, 96). همچنین همهی تعاریف اعتماد (برای مثال، Bradach & Eccles, 1989; Fenton, 2000; Gambetta, 1988) بر این نکته تأکید دارند که برای برقراری اعتماد، طرف اعتماد کننده باید کمیتردید و دو دلی داشته باشد. به زعم سلیگمن[۹]، زمانی که اعتماد برقرار میشود، شخص اعتماد کننده هیچ راهی برای بررسی اهداف و ویژگیهای شخص اعتماد شوند در اختیار ندارد. علیرغم زیانهایی که اعتماد کننده را تهدید میکند (Coleman, 1990)، اعتماد انتظار و توقعی است که در اثر تعامل با شخص اعتماد شونده به دست میآید. با قرارگرفتن شک و تردید در این موقعیت، اعتبار به عنصری مرکزی در اعتماد تبدیل میشود. بنابراین راتر[۱۰] اعتماد را چنین تعریف میکند: “انتظار یا توقعی که یک فرد یا گروه در قبال حرف، قول، گفتهها و نوشتههای فردی دیگر میتواند داشته باشد و به آن اتکا کند. مفهوم اعتماد، کلیدی برای درک ما نسبت به رفتارهای انسانی متفاوت است. برای روانشناسان، اعتماد پیش نیاز بنیادین برای هر سازواره ی اجتماعی انسان مدار است. (Eisenstadt & Roniger, 1984). بدون وجود سطوحی از اعتماد، رفتارهای جمعی “کنش پذیری” لازم را نخواهند داشت (Frank, 1988; Orbell & Dawes, 1991). سیاستمداران دریافته اند که اعتماد میان فردی و سازمانی با مشغلههای شهرنشینی (Putnam, 1993) و رفتارهای خاص سیاسی مثل پرداخت مالیات در ارتباط است (Scholz & Lubell, 1998). به عبارت دیگر، میزان ناچیز اعتماد سیاسی تا حد اندکی قادر به پیشبینی رفتارهای قابل تشریح برای نظام سیاسی خواهد بود، مثل “شرکت در اغتشاشات” (Gamson, 1968; Paige, 1971). روانشناسان دریافته اند که بی اعتمادی با نگرانی، بیماری و تشویش همراه است (Mirowsky, 1986 & Ross). در روانشناسی اجتماعی، اعتماد با کار گروهی در ارتباط است (Porter, 1996 & Lilly). با در نظر گرفتن اعتماد به عنوان یک سرمایه اجتماعی (Putnam, 1993)، این نکته قابل پذیرش است که اقتصاددانان، اعتماد را یک عامل مهم در تسهیل فعالیتهای اقتصادی مختلف میدانند (Cummings & Bromiley, 1996; Lorenz, 1999).
همچنین اعتماد، در علومی همچون مردم شناسی، روابط بین الملل، تاریخ، زیست شناسی اجتماعی[۱۱] و همین طور در مدیریت و آموزش و پرورش و بهداشت به عنوان متغیری مستقل به حساب میآید. به طور خلاصه، اغراق نیست اگر بگوییم اعتماد تقریباً در تمامیتعاملات انسانی نقش مهمی ایفا میکند. این بدان مفهوم است که اعتماد تقریباً در تمام جنبههای زندگی اجتماعی، پیامد و نتایجی به دنبال خواهد داشت. پس چرا نباید بررسی کنیم که آیا اعتماد به رسانههای خبری، الزامی برای مصرف رسانه ای و واکنش به رسانههای خبری در پی خواهد داشت، یا خیر؟ در واقع جالب است که با در نظر گرفتن نقش اساسی اعتماد در علوم اجتماعی، بی اعتمادی در رسانه توجه چندانی به خود جلب نکرده است.
۲-۲-۲ پیشینه تاریخی مفهوم اعتماد:
به لحاظ تاریخی، همواره اعتماد به منزله اعتماد یک سویه نظیر اعتماد زیردست به بالاست، اعتماد محکوم به حاکم، اعتماد ضعیف به قوی و …. مطرح بوده است به نحوی که نقش اعتماد به تأسیس و بقاء نظام های دانش تجربی به معنای واقعی اش به منزله تمدن بزرگ مرتبط است که بدین وسیله شرایطی را اعطا می کند که دیگران (کشورهای قدرتمندتر) می توانند افکار ما را تحت سیطرۀ خود در آورده و از آن طریق انتظار وضعیتی را داشته باشیم که ما را به استعمار آنها (کشورهای ضعیف تر) مجاز سازد، قدیمی ترین تعاریف از اعتماد را در نظریه های افلاطون و ارسطو سپس به طور مشروح در نظریات هابز و لاک روسو (در زمینه های فلسفی) می توان جستجو کرد. تأکید بر اعتماد به منزله عنصر اساسی رفاه متقابل ما و فراتر از آن به عنوان یک بعد از جنبه های ارزندۀ زندگی، هم در علوم سیاسی و هم ستون جامعه شناسی «مفهومی مشترک» است، زیرا بدون وجود اعتماد زندگی اصلاً امکان پذیر نیست. در علوم سیاسی به ویژه در قرون معاصر توکویل نیز سهم بسزایی در پرورش اعتماد بر عهده داشته است (پورمحمدی، ۱۳۷۷، ۵).
۲-۲-۳ مخاطب:
امروزه بحث درباره مخاطبان بخصوص درموج معاصر جهانی شدن [۱۲] جدیترشده است. در دنیای حاکمیت پیام و اطلاعات باید نخست مخاطبان را شکل داد و سپس آنان را به استفاده از رسانه وادار کرد. مخاطب، هدف هر کوشش رسانهای است و باید نخست ترغیب و سپس قانع شود که رسانه در خصوص علاقه و نیاز او پیام میدهد. مخاطب و رسانه بر هم تأثیر میگذارند. مارشال مک لوهان معتقد است که خود رسانه، مخاطب را مینوازد. براساس اظهارات مک لوهان [۱۳] میتوان گفت که مخاطب مرکز توجه و فعالیت رسانه ها است. « هلیوین و فلور [۱۴]» و « ساندرابال راکیچ[۱۵] » به عنوان دو جامعه شناس قصد داشتند تأثیر پیام رسانه ها بر مخاطب و چگونگی کارکرد مخاطب در قبال مضمون و پیام را مورد بررسی قرار دهند. چشم انداز گوناگون ویژگیهای فردی، چشمانداز قشرهای مختلف جامعه و چشمانداز روابط اجتماعی، ما را به این باور میرساند که مخاطب تودهوار یگانه در برابر رسانه بیمعنی است.
مخاطب کسی است با گرایشهای ویژه، تجربه های بخصوص، تأثیرپذیر از عوامل گوناگون و دارای نیازها و علایق مختلف. مخاطبان بسته به عوامل فردی و اجتماعی، آن بخش از مجموعۀ مضمون یا پیام رسانه را جذب میکنند که خود میخواهند نه بخشی را که پیام رسان در نظر دارد (قاضی زاده، ۱۳۸۰، ۹۷ )
تاریخ رسانه های جمعی نشان میدهد که مخاطبان میتوانند هم برآمده از خود جامعه باشند و هم از رسانه ها و محتوای آنها براساس نگرش نخست، میتوان رسانه ها را پاسخی دانست به نیازهای عمومی یک جامعۀ ملی، اجتماعی محلی، یا گروه اجتماعی متقدم. در این نگرش، رسانه ها همچنین در پی پاسخگویی به خواسته های مشخص و مورد تأکید مجموعه هایی از افراد ـ نظیر صاحبان مشاغل، جوانان هواداران یک ورزش خاص و غیره هستند. در دیگر سوی، اگر مخاطبان را آفریدۀ رسانهها بدانیم در آن صورت خواهیم دید که آنها در پی یک فنآوری جدید مانند اختراع فیلم رادیو یا تلویزیون پا به عرصه هستی گذاشتهاند یا اینکه به دنبال تأسیس یک کانال جدید به دور آن جمع شدهاند. مطابق این نگرش میتوان از «مخاطبان تلویزیونی» یا «مردمان سینما رو» و یا از خوانندگان یک روزنامۀ خاص یا بینندگان پروپا قرص یک کانال تلویزیونی محبوب سخن گفت. چنین است شکلگیری مخاطبان خاص به دنبال رواج یک شکل یا نوع جدید از محتوی یا یک اجرای بسیار جذاب که معمولاً هم با بازاریابی و تبلیغات زیاد تقویت میشود. رسانه ها برای این منظور ممکن است از تقاضاهای خود انگیختۀ مردم استقبال کنند. یا اینکه گروه ها، نیاز ما و علایق احتمالی را قبل از ظهورشان شناسایی کنند (مک کوبیل، ۱۳۸۰، ۴۰-۳۹) برقراری ارتباط با مخاطب هدف اصلی و عمده هر رسانه جمعی میباشد. این ارتباط در صورتی زود و به موقع برقرار شده و شدت مییابد که فعالیت آن رسانه اولاً مبتنی بر شناخت کم و بیش مخاطب و نیازهای او باشد و ثانیاً در تهیه و انتشار آن، از اصول و شیوه های علمی بهرهگیری شود (رسانه، ۱۳۶۹، ۳)
۲-۲-۴ انواع مخاطبان:
امروزه امکانات جدیدی برای تعریف مخاطبان در حال ظهور است و ما میتوانیم به جای یک گروه یا توده از مخاطبان، از یک فرهنگ سلیقه یا یک شیوه زندگی برای توصیف الگوی گزینش رسانه ها حرف بزنیم هرچند مشکل است اما افراد برحسب سلایق، علایق و نیازها به یکدیگر نزدیک شدهاند (مک کوییل، ۱۳۸۰، ۳۴).
با وجود آنکه دستهبندی مخاطبان به عنوان عامل یا معلول رسانه ها در وضعیتی که مخاطبان رسانهای مداوماً در حال تغییر و شکلگیری هستند آسان نخواهد بود اما در یک سطحبندی اساسی
میتوان چهاردسته از مخاطبان را در نظر گرفت. که با توجه به موضوع تحقیق دو مورد از این دستهبندی را با تأمل بیشتری بررسی میکنیم:
برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.
مخاطبان عام:
همانطور که میدانیم مخاطب در قالب یک گروه یا یک جمع انسانی است که قبل از آنکه به عنوان گروهی از مخاطبان رسانهای شناخته شوند دارای هستی مستقل بودهاند. در شرایط امروزه، بهترین مثال از مخاطبان رسانه ها که میتوان آنها را تا حدودی یک گروه اجتماعی نیز برشمرد میتواند خوانندگان یک روزنامه محلی یا شنوندگان ایستگاه رادیویی یک جماعت خاص باشد. مخاطبان فوق حداقل یک مشخصه هویت بخش اجتماعی/ فرهنگی مشترکی دارند آنها همگی در یک محل زندگی میکنند و عضوی از این اجتماع مسکون هستند (مک کوییل، ۱۳۸۰، ۴۲-۳۹).
مخاطبان عام نیز همه مشتریان یا مخاطبان یک رسانه هستند که به حکم توافق سلیقه، علاقه، نیاز و احساسات خود با رسانه ارتباط دارند. مخاطبان عام پرتعداد و تودهوار هستند و در کل محیط قلمرو رسانه، پراکنده و دسترسی به آنان دشوار و گاه ناممکن به نظرمیرسد، نفوذ و قدرت مخاطبان عام در قبال رسانه خبری و گاه در حد واکنش آنان محدود به نخواندن، ندیدن، نشنیدن و ارتباط نگرفتن با رسانه است و سلیقه، علاقه، نیاز و احساس خود را در رسانه میجویند (قاضی زاده، ۱۳۸۰، ۱۰۹)
گروه خرسندی[۱۶]:
گروه یا دسته خرسندی به عنوان مخاطب برای اشاره به امکانات عدیده مخاطبان برای شکلگیری و باز شکلگیری بر مبنای برخی علایق، نیازها یا رجحانهای رسانهای انتخاب شده است. کاربرد واژه دسته به این معناست که چنین مخاطبان نوعاً جمع سادهای از افراد پراکندهاند که هیچ تعلق متقابلی ندارند. امروزه به دنبال تفکیک بوجود آمده در تولید و عرضه رسانهای به منظور پاسخگویی به تقاضاهای مصرف کنندگان خاص، دسته خرسندی نوع قدیمیتر عمومی مردم شده است. این پدیده چندان هم جدید نیست چرا که روزنامههای مردم پسند و نیز شایعه و مد از دیرباز انواع علایق خاص اما متداخل مخاطبان خود را برآورده کردهاند نیازهایی که این نشریه ها تأمین کردهاند عمدتاً شامل نیاز به اطلاعات علمی، تفریحی و شایعات بودند که زندگی اجتماعی روزمره را تلطیف میکردند. در شرایط کنونی با رنگ باختن اخلاق مذهبی و نیز تجاری شدن رسانه ها این نوع از رسانه ها گسترش یافتهاند. اصطلاح مناسب در این مفهوم فرهنگ سلیقه است که توسط هربرت گانس[۱۷] ابداع شده است. وی این اصطلاح را برای توصیف آن دسته از مخاطبانی بکار میبرد که توسط رسانهها بر مبنای همگرایی علاقه هایشان و نه براساس پس زمینه اجتماعی یا مکان شخص خلق میشوند. گانس فرهنگ سلیقه را مجموع محتواهای مشابه که توسط یک دسته از مردم برگزیده میشوند تعریف میکند.
۲-۲-۵ ویژگیهای مخاطبان:
در فراگرد ارتباط رسانهای، گیرنده عضوی از یک گروه پرتعداد به حساب میآید که عبارتند از: شنوندگان، بینندگان و خوانندگان. همین مخاطب رسانهای در عین حال چهار خصلت عمده دارد:
۱- مخاطب ترکیب «فردهایی» است که آمادگی دارند تا در تجربه های مشترک با منشاء رسانهای همراه شوند. آنان همواره تحت تأثیر داد و ستد جمعی در یک ارتباط میان فردی هستند. ویژگی این فردها این است که محصول رسانه مشترکی را بر میگزینند. این گزینش یا خودآگاه است یا از روی عادت صورت میگیرد.
۲- ویژگی دوم مخاطب «پر تعداد بودن» آن است. پارلز رایت [۱۸] که ویژگی پرتعداد بودن مخاطب را ارائه کرده است. عقیده دارد که مخاطب هر رسانه، در هر برش زمانی، پرتعداد است، چنان پرتعداد که پدید آورندگان رسانه هرگز قادر نیستند با همه مخاطبان تبادل نظر کنند.
۳- مخاطبان بیش از آنکه همذات و هموند باشند «ناهموند و غیرمتشکل» هستند. فردها در درون یک گروه مخاطب معین بیان کننده انواع و اقسام قشرها و طبقههای اجتماعی هستند. مخاطبان گروه یا افراد غیرهموند، اما برگزیده هستند. برگزیدن یک رسانه خاص شاید تنها عرصه مشترک میان آنان باشد.
۴- مخاطبان گروهی «ناشناخته» هستند. دستاندرکاران رسانه ممکن است تعداد محدودی از این گروه پرتعداد را با نام و نشان بشناسد که مخاطبان مشتری، حاصل کار آنان هستند، گو اینکه شاید به تجربه دریابند که مخاطبان آنان چگونه فکر میکنند یا چگونه از خود واکنش بروز میدهند.
(قاضی زاده، ۱۳۸۰، ۱۰۷-۱۰۶)
همه انواع چهارگانه مخاطب رسانهای که از آنها صحبت شد در یک چیز مشترکند: همه آنها به حیطه ارتباطات جمعی مربوط میشوند. ارتباطات جمعی اشکالی از جریان ارتباطی مرکز ـ پیرامون[۱۹] هستند که آنها گیرندگان از فرستندگان جدا و برایشان ناشناختهاند. توسعه مخاطبان از تجمع انبوه خلق در یک محل برای دیدن یا شنیدن یک پیام آغاز و بتدریج در طول تاریخ بزرگتر و غیرشخصیتر شدند. در نهایت مخاطب رسانه های جمعی از اجتماع افرادی پدید آمدند که در یک لحظه پیام مشابهی را دریافت میکنند.
«وره ویک[۲۰]» و «ون کام[۲۱]» مخاطبان رسانهای را برحسب متمرکز یا غیرمتمرکز بودن مخزن اطلاعات و فردی بودن آنها تقسیم بندی نمودهاند. در این رویکرد فرض بر این است که شرکت کنندگان به مانند چرخی که طول یک محور میچرخد گرد هم آمدهاند. در این رویکرد فرض بر این است که شرکت کنندگان واقع در پیرامون یا مرکز و یک یا چند شرکت کنند حاشیهای برقرارشود. با قرار دادن مخزن اطلاعات در برخورد با عامل برگزیننده زمان و موضوع با دو گزینه متمرکز یا فردی بودن آنها، میتوان به چهار نوع رابطه بین فرستنده و گیرنده دست یافت.
نخستین رابطه، مخاطب خطابی است. نظیر کنسرت، سخنرانی، تلویزیون، کتاب و امثال آن نشانگر همان مخاطب متعارف رسانه های جمعی در ارتباطات یک سویه است. اینگونه از مخاطبان تا اندازهای به منبعی برای گزینش متحوی یا تواتر نشر وابستهاند. هر قدر مخاطبان از نظر اجتماعی و مکانی به منبع نزدیکتر باشند به نسبت میتوان آنها را مستقلتر دانست. از این مخاطبان خطابی در مورد مخاطبان پراکنده رسانه های مردم پسند ـ نظیر شبکه های تلویزیونی ملی یا مطبوعات تودهای بیشتر نموده مییابد و به واسطه وجود جریان ارتباطی یک سویه و امکان کم برای ارسال بازخورد مشخص می گردد.
مخاطب مراجعهای در این رابطه هنگامی به وجود میآید که افراد بتوانند هر زمان که بخواهند از محتویهای عرضه شده یا از یک منبع مرکزی انتخاب کنند. مخاطب مراجعهای حقیقی، تنها در مورد رسانه هایی مصداق دارد که هدف اصلی آنها، به حداکثر رساندن قدرت انتخاب استفاده کنندگان است. مخاطبان مراجعهای صرفاً مجموعهای از فردفرد مصرف کنندگان اطلاعات هستند. هرچند هنوز این احتمال نیز وجود دارد که نیروها یا اجتماعی در شکلگیری این مجموعه ها نقش داشته باشند. دیسکتهای فشرده، فیلمهای ویدیویی یا روزنامههای رایانهای نمونهای از مخاطبان مراجعهای هستند.
در الگوهای مخاطبان مراودهای عنان هدایت هم دردست گیرنده است و هم دردست فرستنده. این نوع موقعیتی را نشان میدهد که در آن مجموعهای از افراد میتوانند در یک تعامل ارتباطی بطور فعال به یکدیگر مرتبط شده و به مبادله، مشارکت و تعامل با یکدیگر بپردازند. تعداد فزاینده مشترکین اینترنت و چند رسانهایها مانند استفاده کنندگان از تجهیزاتی مانند یک تلفن را میتوان در زمره مخاطبان مراودهای محسوب کرد.
آخرین نوع رابطه بین فرستنده و گیرنده از نظر مخاطب، مخاطبان ثبت نامی هستند. در این نوع مخاطبان مجموعهای به هم پیوسته از افرادی هستند که از امکانات یک شبکه ارتباطی استفاده میکنند و تحت نظارت یک مرکز هستند. این حالت را میتوان در مورد صدور متمرکز قبض مکالمات تلفن یا اشتراک اینترنت مشاهده کرد. این الگو، با انواع مخاطبان رسانهای ارتباط اندکی دارد هرچند مخاطبان رسانه های الکترونیکی ضرورتاً قابل کنترلتر و مداخلهپذیرتر هستند. این الگو بیش از دیگر الگوها با ترسهای ناشی از نظارت و کنترل بیش از پیش ارتباطات خصوصی مردم همراه بوده است (مک کوییل، ۱۳۸۰، ۶۲-۵۶).
۲-۲-۶ نیاز به شناخت مخاطب:
همزمان با ظهور علم ارتباطات، مخاطب نیز عنصری محوری در نظر گرفته و بررسی شد. دیدگاههای مختلف شناخت مخاطب با رویکردهایی متفاوت و به نقش مخاطب و رابطه آن با رسانه نگریستهاند. از سوی دیگر نظامهای مختلف با توجه به رسالت و هدف خود مخاطب را بررسی کردهاند، اما هیچ یک منکر نقش پر اهمیت مخاطب در فرایند ارتباط نبودهاند. رسانههای جمعی بدون شک از پدیدههای بارز جهان معاصر به شمار میروند. سهم آنها در تحول فرهنگی و اجتماعی جامعه بشری در صد سال گذشته به حدی بوده است که دوران کنونی را “عصر ارتباطات” نیز نامیدهاند (نیکو و دیگران، ۱۳۸۱، ۹-۷)
تأمین کنندگان محتوای رسانه ها و ارتباط گران نیاز دارند بدانند پیام هایشان به چند نفر و چه کسانی رسیده است. این رویکردی است که تا حد زیادی در اغلب تحقیقات ارتباطات جمعی- به ویژه آن گاه که تحقیق با هدف برآورد «اثرات» رسانه ها یا مطالعه ی برخی «مشکلات اجتماعی» مرتبط با رسانه ها انجام گرفته- مدنظر بوده است. هنوز هم مدل غالب در اثر پژوهی رسانه ای یا “ارتباطات برنامه ریزی شده” خواستار شناخت دقیق این نکته است که چه کسانی از کدام کانال ها و چه پیامهایی استفاده می کنند. پاسخ به این سؤال یکی از شرایط تخمین اثرات رسانه ای و میزان موفقیت ارتباطی است.
تأمین کنندگان محتوای رسانه ها برای امور مالی، سیاست گذاری، سازماندهی و برنامه ریزی نیاز فراوانی به کسب اطلاعات وسیع در مورد بُرد رسانه ها (که در عین حال معیاری است برای سنجش میزان توجه مخاطبان) دارند. این ملاحظات منجر به ایجاد منافع فزایندۀ “مخاطبان متعارف” می شود. همچنین است که تانستال[۲۲] در خصوص خبرنگاری روزنامه ای ذکر می کند، جذب مخاطب و خشنود ساختن او برای یک سازمان بزرگ رسانه ای که رقابت و سلایق متفاوتی در آن وجود دارد، (به ویژه در بخش های مدیریت، فنی و تحریریه) هدفی است که بر سر آن “ائتلاف” کرده اند و مورد قبول همه است. داشتن مخاطب و داشتن مخاطبی مناسب، شرط بقای یک سازمان رسانه ای است و از این رو، باید مستمراً نشان داده شود.
وابستگی سازمان رسانه ای به اطلاعات بیرونی در مورد مخاطبان اش چیزی نسبتاً جدید در تاریخ ارتباطات جمعی است. این ضرورت به تدریج مشکل آفرین شده و پیوسته عرصۀ ادعاهای متعدد (مثلاً در مورد میزان واقعی رواج و کاربرد فن آوری های جدید مانند ماهواره، کابل و چند رسانه ایها) بوده است. برای نخستین نشریه های چاپی، تنها اطلاع ضروری در مورد مخاطبان شان همان تعداد نسخه های چاپ شده و تعداد نسخه های فروخته شده بود: رقم اول هزینه ها را تعیین می کرد و دومی درآمد را. تا اطلاعاتی را در مورد تعداد و کیستی خوانندگان واقعی خود کسب کنند، اما چنین شناختی معمولاً فقط به صورت پراکنده دست یافتنی بود.
تبلیغات چی ها و احزاب سیاسی نخستین هم که از رسانه های چاپی استفاده می کردند، مطمئناً خواهان جذب و تحت تأثیر قرار دادن تعداد هر چه بیش تری از مردم بودند. اما اساسی ترین انگیزه برای کسب آگاهی بیش تر در خصوص مخاطبان جذب شده همانا افزایش تبلیغات تجاری در رسانه های چاپی و خیابانی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بوده است. رواج تبلیغات تجاری کسب چند دسته از اطلاعات مربوط به مخاطبان را ضروری ساخت: به ویژه دانستن حجم، توزیع جغرافیایی و ترکیب بندی اجتماعی آن ها، هر یک از این مقوله ها برای آگهی دهنده ها بسیار ضروری بود و می توانست بر مبلغ درخواستی برای فضای آگهی ها تأثیر گذارد.
بدون تردید، این سؤال ها در ابتدا براساس شناخت شخصی و محلی و با بهره گرفتن از حساب سرانگشتی پاسخ داده می شدند. از آن زمان تا حال، هر رسانۀ جدید، نه تنها تعریف یا نکتۀ جدیدی را هم برای سنجش مخاطبان آفریده است (مک کوایل،۱۳۸۰، ۶۰). یکی از وظایف یک جامعه منطقاً سازمان یافته، این است که هر عاملی که ارتباطات کارآمد را مختل میسازد شناسایی و مهار نماید (لاسول، ۱۳۸۳، ۷۴).
برخی عوامل که باعث محدودیت شناسایی و مهار میشوند؛ عوامل روحی –فنی هستند. ارتباطاتی که از محیط خارجی نشأت میگیرد، از خطوط گوناگون اطلاعاتیای میگذرد که در آن فرستندگان و گیرندگان مختلف با یکدیگر پیوند میخورند. پیامهایی که منشأ دیپلماتیک یا روزنامهنگاری دارند، پس از آن که در یک نقطه بازگو کردن در زنجیره انتقال پیام تعدیل شدند، امکان دارد که از میز سردبیران عبور کرده و بالاخره به مخاطبان زیادی برسد (همان منبع، ۶۲-۶۳).
کارکنان شاغل در امر گردآوری و انتشار اطلاعات که از آموزش صحیح بیبهره میباشند، همواره حقایق را تفسیر نادرست کرده یا آنها را نادیده میگیرند. البته اگر تعریف ما از حقایق، آن چیزی باشد که یک ناظر عینی و آموزش دیده میتواند آن را درک کند(لاسول، ۱۳۸۳، ۷۵).
۲-۲-۷ رسانه و اعتماد مخاطب:
رسانه در دنیای امروز نمیتواند صرفاً به فراگیر بودن خود ببالد؛ بلکه رسانههای امروز به دنبال ارتباطهای گروهی هستند تا تأثیر پیام آنان تخصصیتر و بالطبع بیشتر نزدیک به مطلوبنظر آنان باشد در نتیجه طبیعی است که مخاطبِ خود را در گروههای سنی، جمعیتی و فرهنگی خاص جستوجو میکنند و تلاش میکنند تا برنامههای خود را متناسب با دیدگاهها، عقاید و فرهنگ آن مخاطبان، به نمایش بگذارند. در واقع یکی از اصولی که رسانههای جمعی به ویژه تلویزیون به دنبال آن است، مخاطبسازی است. به عبارت دیگر نیروهای اجتماعی یا همان افکار عمومی یکی از پتانسیلها و نیروهای نهفته و دارای اهمیتی است که امروزه بسیاری از نظامها تلاش میکنند با در اختیار گرفتن و جهتدهی به آنها، در جهت تثبیت و پویایی خود یاری بجویند. بنابراین یک رسانه برای حضور همیشگی و درخور توجه نیاز به مخاطب و البته اعتماد او دارد. پوشش آنتنهای یک رسانه و فراگیری آن، هر قدر هم گسترده باشد، اگر اعتماد مخاطبان را به همراه نداشته باشد، عنوان رسانه را یدک کشیدن، خود اطلاق نامعمولی است. به جرأت میتوان گفت که برای هیچ رسانهای به اندازۀ تلویزیون، مخاطب مهم نیست. از این رو میکوشد سلایق و علاقههای گوناگون مخاطبانش را پاسخگو باشد و این موضوع در راستای کارآمدی رسانه بسیار مورد توجه است تا بتواند ارتباطی دوسویه میان مخاطبان و تلویزیون برقرار نماید.
برای چگونگی جلب اعتماد مخاطب میتوان عناصری چند را برشمرد: درک مجموعۀ باید و نبایدهای جامعهای که مخاطب در آن زندگی میکند و به طور کلی باور داشتن نظام فکری و اجتماعی مخاطب، استفاده از مهارتهای ارتباطی در جهت ایجاد جذابیت برای مخاطب و سهولت دسترسی به رسانه برای مخاطب. به عبارتی دیگر باید به عوامل مربوط به پیام و عناصری که ناظر بر محتوا و کیفیت پیام هستند نیز توجه نمود و با در نظر گرفتن عوامل مربوط به مخاطب، همچون بینندهای که دارای قدرت انتخاب است و توجه به عناصر زمینهای همچون دیدگاهها و نگرشهای مخاطب، تجربیات گذشتۀ وی، میزان اعتماد مخاطب به رسانه را در این چهارچوب شکل داد؛ البته اگر بپذیریم میزان اعتماد مخاطبان به هر رسانه یکی از شاخصهای ارزشمند سرمایۀ اجتماعی آن رسانه است. در حقیقت اعتماد مخاطب به یک شبکه یا تلویزیون به طور عام سرمایهای عظیم برای آن رسانه به شمار میآید و اگر این اعتمادسازی به نحوی صحیح پایهگذاری نشود و تدوام نیابد، پیامها صرفاً در فضا منتشر شدهاند، بدون اینکه چرخۀ آنها کامل شود و به مخاطب برسد و طبیعتاً اثری داشته باشند. در واقع آنچه که در دنیای امروز رسانهها به عنوان الگو دارای اهمیت است، الگوی تعاملی است که منجر به دریافت بازخورد پیام و عکسالعمل مخاطبان میشود، که میان فرستنده و گیرندۀ پیام در جریان است و این امر وقتی حاصل میشود که رسانه در ارتباطی تعاملی نسبت با مخاطب قرار گیرد و مخاطب نیز پیامهای رسانه را پذیرا باشد. چنین چرخهای با درنظر داشتن عناصری که پیش از این سخن از آنها به میان آمده میتواند اعتماد مخاطب را به سوی خود جلب کند و در واقع شرط اساسی رابطۀ انسانی همچون قابلیت اتکاء به دیگری و اعتماد شکل میگیرد. به عبارتی دیگر اگر اعتماد را که در زمینههای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و … کاربردهای اساسی دارد، در ابعاد زندگی اجتماعی نادیده بگیریم، معلوم نیست جامعهای شکل بگیرد و زیربنای همزیستی تحتالشعاع قرار میگیرد.
در این میان تلویزیون به جهت گستردگی مخاطب و فراگیری انتشار آن محوریترین رسانۀ مدنظر این نوشته است که بیش از دیگر رسانههای جمعی در کشور ما، نیاز به اعتمادآفرینی و جلب اعتماد مخاطب دارد. البته در تلویزیون نیز با توجه به تنوع برنامههایی که ارائه میکند، انتشار اخبار و اطلاعرسانی یکی از اهداف اساسی و تشکیلدهندۀ شخصیت اصلی رسانه قلمداد میشود. این گونه از برنامههای تلویزیونی به شدت با موضوع اعتماد مخاطب گره خوردهاند؛ چرا که در چرخۀ تعامل با مخاطب سریعتر از دیگر برنامهها منجر به دریافت بازخورد و عکسالعمل مخاطبان میشوند و در چارچوب آن اعتماد نقشی اساسی را ایفاء میکنند. در واقع ارائۀ اطلاعات نادرست و اطلاعرسانی اشتباه میتواند به بیاعتمادی مخاطب دامن بزند و از سویی دیگر در عین حال اصلاح سیاستهای اطلاعرسانی در چهارچوب پاسخگویی به نیاز مخاطب میتواند علاوه بر جلب اعتماد او منجر به جذب مخاطب نیز بشود در نتیجه بدین منظور و در جهت دستیابی به آرمان اعتماد همهجانبۀ مخاطبان به رسانۀ ملی و پذیرفتن آن به عنوان مرجع رسمی و در عین حال حساس به اطلاعرسانی صحیح باید تلاش مضاعف نمود تا با اصلاح برخی نواقص، رابطۀ تعاملی میان رسانه و مخاطب به درستی شکل بگیرد و با بازنگری در برخی امور به ویژه در امر اطلاعرسانی و خبری، پایههای اعتمادسازی هر چه بیشتر تقویت گردد و احیاناً اگر در برخی امور این امر متزلزل شده است به ترمیم آن همت گماشته شود (حیاتی، ۱۳۹۰، http://www.ahlulbaytportal.com)
۲-۲-۸ عوامل موثر در افزایش اعتماد به برنامه های خبری:
۱- تعادل خبری:
که با اعتبار یک برنامه در جلب اعتماد مخاطبان ارتباط نزدیکی دارد و به «شیوه ارائه» اشاره می کند و در آن نظرات مخالف و موافق موضوع مورد گزارش، به یک میزان و اندازه انعکاس می یابند.
۲- سنجش تعادل:
هرادزویت[۲۳] برای سنجش تعادل خبری، دو شیوه را به کار می گیرد، در شیوه اول او اصطلاحات به کارگرفته شده در مورد مسائل و مباحث اجتماعی به وسیله گروه های مختلف سیاسی یا احزاب را مشخص می کند. سپس با بررسی آنها نتیجه گیری می کند که گروه های سیاسی نسبت به یک مبحث چه نظری دارند، موافقند یا مخالف سوگیری آنها مثبت است یا منفی و یا بی طرف! و با توجه به اینها میتوان محاسبه کرد که آیا در موضع گیری اعتدال رعایت شده است یا نه! در شیوه دوم، مصاحبه ها یا نقل قولهای هردو طرف اندازه گیری میشود تا نشان داده شود که آیا نظرات هر دو سو به یک اندازه انعکاس یافته یا نه به یکی فضای بیشتری داده شده است.
۳- واقعی کردن اهمیت خبر:
اگر سازمان خبری انتخاب خود را در رابطه با عناوین مهم خبری واقعی ننماید، یعنی طبیعی جلوه ندهد، مخاطب در دراز مدت سازمان خبری مزبور را غیر موثق ارزیابی می کند و حتی در ذهن خود به جستجوی دلیلی برای این امر می پردازد.
۴- واقعی کردن انتخاب یک خبر:
اعلام یک یا چند خبر از سوی تهیه کننده و سردبیر به عنوان سرخط خبرها و توجه مخاطبان به آن، یک «بده بستان» و یک رابطه ساده ارتباطی میان مخاطب و تهیه کننده است. وقتی تهیه کننده از میان انبوه خبرها فقط تعدادی را انتخاب و برجسته نمایی می کند، در حقیقت قصد دارد نظر مخاطب را به این نکته جلب کند «اگر همه برنامه خبری را از دست داده ای به این چندتا با دقت توجه کن» چرا که آنها واقعا مهم هستند! و بدین ترتیب مخاطب می فهمد موضوع بحث روز در محافل چه خواهد بود و این، رضایت و خشنودی مخاطب را سبب می شود؛ تهیه کننده نیز مطمئن است که سرفصل مباحث برجسته روز را او تعیین می کند. بدین ترتیب هر دو سوی ارتباط به اهدافی دست می یابند که، برای یکی وجهه اجتماعی و برای دیگری قدرت اجتماعی به همراه می آورد.
۵- ملموس کردن خبر:
وقتی گوینده خبر یک حادثه قتل را از زوایای امنیت اجتماعی اقتصادی و فرهنگی- که باعث رشد چنین اتفاقاتی در جامعه شده است- توضیح می دهد، خبر را از سویی برای مخاطب ملموس میکند و از سوی دیگر آن را در چهارچوب ایدئولوژیکی و سیاسی مورد نظر خود قرار می دهد، یعنی بدون استفاده از الفاظ شعاری و احساسی، یک حادثه خبری را در زنجیره ای قرار می دهد که این، مخاطب را به سرمنشا فکری گوینده هدایت می کند و بنابراین مخاطب دقیقاً متوجه جهت خبر نمی شود.
۶- جذابیت:
یکی از عوامل مهم در ارزیابی پیامگیر از پیام دهنده میزان جذابیت پیام دهنده است. یعنی اینکه پیامگیر تا چه اندازه از پیام دهنده خوشش بیاید دارای اهمیت است. مباحثی همچون ارتباط گوینده با مخاطب و اعتبار برنامه خبری، یا به عبارتی؛ نحوه اجرا، فن بیان و حرکات گوینده، نحوه ارائه تصویر، تنظیم نور و دکور استودیو خبری می تواند از عوامل موثر در جذابیت یک برنامه خبری باشد. پس می توان گفت اعتبار خبری یک سازمان رسانه ای ارتباطی تنگاتنگ با میزان اعتبار گوینده خبری آن دارد (تربتی و نصیریان، ۱۳۹۱، ۸۱).
۲-۲-۹ علل بی اعتمادی به خبر رسانه ها:
بخشی از بی اعتمادی به خبر رسانه ها معلول عملکرد خود رسانه هاست. بنابراین در خصوص علل بی اعتمادی به خبر رسانه ها چند دسته متغیر دخیل هستند:
-۱ عوامل رسانهای:
مجموعه عواملی هستند که ناشی از عملکرد خود رسانههاست. فضای مفهومی اعتماد به اخبار رسانهها با سه مفهوم صداقت، بی طرفی و جاذبه مشخص شده است:
صداقت: پیام رسانی صادقانه رسانه ها عامل مهمی در شکل دهی به فضای مفهومی اعتماد به اخبار رسانه هاست. با این وجود رسانه ها عمداً یا حتی سهواً به منظور دستیابی به اهداف خاصی ممکن است، اقدام به تغییر بعضی از خبرها کنند، این تغییرات به صورت های زیر می تواند انجام شود:
تناقض گویی: به معنی ارائه خبرهای ضد و نقیض.
مبالغه و اغراق: بزرگ جلوه دادن بعضی از خبرها و غلو کردن در خبرها.
تحریف خبر: هرگونه دستکاری در خبر به نحوی که معنای اصلی خبر دگرگون شود.
سانسور: به همان مفهوم رایج خود بکار برده شده، یعنی جدا کردن بعضی از اجزاء خبر از پیکره اصلی آن. این تغییرات در شکل وسیع و گسترده که توسط رسانه ها انجام می شود عامل مهمی در ایجاد بی اعتمادی مخاطب به اخبار رسانه است. در چنین شرایطی آنچه که اتفاق افتاده این که رسانه مخاطب را منفعل فرض کرده است.
