۲-۴-۴-پنجه‏زنی:
سورگوم مثل دیگر گیاهان زراعی که به خانواده پواسه تعلق دارند توانایی تولید پنجه را دارا می‏باشد(۳۴). تنوع پنجه زنی در این گیاه زیاد است. قدرت پنجه‏زنی کیفیتی بسیار مطلوب برای تولید علوفه و برای تولید دانه نامطلوب است. پنجه‏زنی تحت تاثیر غالبیت انتهایی قرار داشته که به‏وسیله‏ی هورمون‏های گیاهی تنظیم می‏شود. غالبیت انتهایی خصوصیتی وراثتی بوده که تحت تاثیر عوامل محیطی و اکولوژیکی تغییر می‏کند.
عوامل محیطی مانند درجه حرارت، دوره‏ی نوری رطوبت خاک و اکولوژی همانند جمعیت گیاهی عوامل یاد شده با سیستم‏های هورمونی داخل گیاه اثر متقابل داشته و درجه پنجه‏زنی را مشخص می‏نماید. پنجه‏زنی در دمای نسبتا مطلوب، حدود ۱۵/۲۰ درجه سانتی‏گراد اتفاق می‏افتد.
در سورگوم دانه‏ای پنجه‏ها به مدت ۱۰ تا ۱۵ روز بعد از ساقه اصلی خواهند رسید که در نتیجه این، تاثیر نامطلوبی در برداشت دانه بوجود می‏آید. بر خلاف پنجه‏زنی در غلات دانه‏ریز که همزمان رخ می‏دهد، پنجه‏زنی سورگوم معمولا همزمان نیست (۲۰).
همزمان بودن پنجه‏زنی موقعی است که ساقه اولیه به مرحله باز شدن گل‏ها رسیده و به دنبال آن پنجه‏های ثانویه به این مرحله می‏رسد. در تحقیقاتی که بر روی همزمان کردن پنجه زنی انجام گرفته و مکانیسم‏های کنترل پنجه‏زنی مطالعه شد، نتیجه گرفتند که غالبیت انتهایی با کاربرد هورمون‏های گیاهی و سایر تنظیم کننده‏های رشد تغییر می‏یابد (۴۷).پنجه‏ها نسبت به ساقه اصلی بخصوص در رابطه با نگهداری سطح زنده برگ به تنش آب حساسیت بیشتری دارند. میزان حاصلخیزی خاک، شدت نور و تراکم گیاهی نیز در واکنش پنجه‏زنی موثر هستند (۳۴).دوره‏ی نوری تاثیر کمی بر روی روند پنجه‏زنی دارد ولی پنجه‏زنی نسبت به درجه حرارت واکنش مشخصی را نشان نداد. همچنین اگر گیاهانی که در مرحله ۴ تا ۶ برگی بودند، برای چند روز در معرض متوسط درجه حرارت روزانه ۱۸ درجه سانتی‏گراد قرار می‏گرفتند، پنجه زنی آن‏ها تحریک می‏شد.تمام این عوامل موثر حاکی ازآن است که تولید و بقاء پنجه‏ها با موادفتوسنتزی قابل دسترس رابطه دارند (۳۴).
۲-۵-معرفی برخی از هیبریدهای سورگوم علوفه‏ای:
۲-۵-۱- سورگوم علوفه‏ای واریته اسپیدفید:
این هیبرید دارای چند چین بوده و زود به گل می‏رود و در شرایط مختلف کشور بعد از ۷۰-۵۰ روز به گل می‏رود. این رقم مقاوم در برابر گرما، خشکی و تا حدی شوری بوده و سرعت رشد مجدد آن بالاست.
این رقم با سرعت بالایی که دارد حدود ۸ هفته بعد از کاشت می‏توان اولین چین‏برداری را انجام داد و چین‏های بعدی در مدت تقریبی ۶ هفته آماده برداشت می‏شود. در حال حاضر بذر سورگوم علوفه‏ای هیبرید اسپیدفید از طریق کشت لاین‏های والد به میزان کافی در ایران تولید می‏شود (۳۱).
۲-۵-۲-سورگوم علوفه‏ای شیرین هیبرید شوگرگریز:
این هیبرید خوش‏خوراکی بالایی داشته و با افزایش طول دوره‏ی رشد خود میزان قند موجود در ساقه‏ی آن بالا رفته پس جهت تولید علوفه سیلویی رقم مناسبی است. رقم شوگرگریز گلدهی متوسط داشته که پس از ۹۰ روز به گل می‏رود ولی چین‏های بعدی به حدود ۸۰ روز کاهش می‏یابد (۳۱).
۲-۵-۳- سورگوم علوفه‏ای هیبرید جامبو:
این هیبرید از کشور استرالیا وارد ایران شده و رقمی‏ است که بسیار دیر به گل می‏رود که این هیبرید حدود ۱۵۰ روز به گل می‏رود. میزان برگ آن نسبت به ساقه از درصد بالایی برخوردار است. درصد قابلیت هضم این واریته ۸/۶۹ بوده و در مناطق مختلف کشور از این رقم ۲ تا ۶ چین علوفه بدست آمد. این رقم مقاومت بالا به خشکی داشته و تحمل به شوری خوبی دارد. با افزایش سن گیاه ساقه‏ی آن شیرین شده و به همین دلیل یکی از ارقام مناسب برای تهیه علوفه سیلویی می‏باشد (۳۱).
۲-۶-اکولوژی سورگوم:
سورگوم بیشتر در مناطق نیمه گرمسیری و معتدل مدیترانه‏ای رشد می‏نماید. از این نظر درعرض جغرافیایی ۴۵ تا ۴۹ درجه عرض شمالی و تا ۴۰ درجه عرض جنوبی رشد می‏نماید. انواع علوفه‏ای و قندی آن بیشتر در عرض شمالی کاشته می‏شوند (۱۸).
سورگوم از سازگاری اقلیمی بالایی برخوردار است و تا ارتفاع ۴۰۰۰ متری از سطح دریا می‏تواند کشت گردد. سورگوم به‏طور معمول گیاهی است روز کوتاه و طول روزهای ۱۰ ساعتی موجب گلدهی زود هنگام آن می‏شود. افزایش طول روز سبب افزایش تولید ماده خشک و تا حدی حفظ کیفیت و تاخیر در گلدهی شده که این هم به ارقام بستگی دارد. اغلب سورگوم‏ها به‏ویژه نژادهای گرمسیری به روزهای کوتاه حساس هستند. حساسیت به طول روز مطلق نیست و به وسیله روند طول روز (افزایش یا کاهش) و مرحله نمو رویشی تعدیل می‏شود (۱۵).
۲-۷- واکنش به خاک:
سورگوم را می‏توان در ردیف گیاهانی قرار داد که حساسیت کمی نسبت به نوع خاک از خود نشان می‏دهند. بهترین خاک برای سورگوم خاکی است که دارای عمق کافی، قوی و قابل تهویه و رطوبت را به اندازه کافی در خود نگه داشته و خاک‏های کمی اسیدی برای رشد سورگوم مناسب‏تر از خاک‏های خاک‏های قلیایی یا کمی قلیایی می‏باشد (۴۷).
سورگوم را در اراضی با واکنش‏های متفاوت (۵/۸-۵/۴)pH= می‏توان کشت کرد. این گیاه در مقابل نمک و شوری خاک حساس بوده و بهترین خاک برای رشد و نمو آن خاک‏های رسی شنی است که از نظر مواد غذایی قوی باشند. خاک‏های شنی به علت آن‏که خیلی زود خشک و گرم می‏شوند، برای کاشت این گیاه مناسب نمی‏باشند (۴۷).
سورگوم را برای تولید جارو باید در اراضی متوسط و حاصلخیز کشت نمود زیرا در غیر این صورت نمی‏تواند شاخه‏های طویل تولید نماید.در اراضی سنگین به شرط این‏که زهکشی شوند محصول خوبی خواهد داد. pH مناسب برای کشت سورگوم علوفه‏ای ۸-۵/۶ می‏باشد (۴۷).
۲-۸-مراحل رشد و نمو کلی سورگوم:
مرحله اول رشد شامل سبز شدن تا زمانی که مریستم انتهایی از حالت رویشی به زایشی تبدیل شود. مرحله دوم رشد از تشکیل پانیکول تا گلدهی و مرحله سوم رشد دوره پر شدن دانه است.
مرحله اول: این مرحله از زمانی که بذر کاشته شود تا خروج جوانه از زمین باتوجه به عمق کاشت، شرایط محیطی همانند دمای محیط و آب حدود ۳ تا ۱۰ روز طول می‏کشد. در این مرحله از رشد رویشی برگ ها و پنجه ها به طور کامل ظاهر شده و ریشه تقریبا به طور کامل استقرار پیدا می‏کند. مدت زمان لازم برای گذراندن این دوره بستگی به خصوصیات ژنتیکی و محیط دارد. از آن جایی که برخی از ارقام زودتر به گل می‏روند، اثر متقابل شدیدی بین دوره نوری و دوره گرمایی برای تعیین طول مدت مرحله اول در رشد سورگوم وجود دارد (۳۴).
مرحله دوم: شامل توسعه برگ و ریشه و افزایش ماده خشک می‏باشد. ۶۵ تا ۷۵ درصد گسترش سطح برگ در این مرحله است. هر گونه تنشی که منجر به اختلال در این مرحله شود، سبب کاهش عملکرد بذر و علوفه می‏گردد. این مرحله با توقف توسعه سطح برگ و شروع گرده افشانی پایان می‏یابد (۳۴).
مرحله سوم: این مرحله از گرده افشانی تا رسیدگی فیزیولوژیکی دانه طول می‏کشد و آخرین قسمت از چرخه زندگی سورگوم است (۳۴).
۲-۹- زراعت سورگوم:
۲-۹-۱-آماده کردن زمین:
زمینی که در آن سورگوم کاشته می‏شود بایستی بدون علفهای هرز باشد، پس بهتر است قبل از آن از نباتات وجینی و یا لگومینوزها استفاده کرد. هر چند این گیاه به کم آبی مقاوم است ولی بهتر است عملیات شخم را در پاییز انجام داد تا در زمستان رطوبت مناسبی در زمین ذخیره گردد (۴۷).
اگر امکان داشته باشد می توان یک شخم در پاییز و شخم دوم را در اوایل بهار زد (۴۷). در بهار هنگامی که درجه حرارت مناسب باشد و تاریخ کاشت فرارسد زمین را دیسک زده تا کلوخ ها به اندازه کافی خرد شود، سپس لولر زده شده تا زمین صاف و مناسب کاشت باشد. در تهیه زمین باید دقت کافی به عمل آید، زیرا جوانه اولیه سورگوم به کندی از زمین خارج شده و در این مرحله قدرت مقابله با عوامل نامساعد را ندارد (۱۸).
پس عملیات تهیه بستر فیزیکی زمین را می توان به صورت زیر خلاصه کرد:

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.
 

یک دیسک سنگین پس از گاورو شدن جهت همگن کردن رطوبت خاک وجلوگیری از ایجادکلوخه های بزرگ.
 

یک نوبت گاوآهن عمیق.
 

یک یا دو نوبت دیسک.
 

یک نوبت لولر.
 

۲-۹-۲زمان کاشت:
زمان کاشت سورگوم هنگامی است که درجه حرارت در عمق کاشت ۱۲ درجه سانتی گراد باشد. درجه حرارت بیشتر باشد مدت زمان سبز شدن کوتاهترودرصد گیاهان سبز شده افزایش می‏یابد (۴۷).کشت زود باعث می‏شود که دانه ها در زمین فاسد گردند و زراعت مورد هجوم علف‏های هرز قرار گیرد. اگر تاریخ کاشت به تعویق بیفتد زمین آب خود را از دست داده و شرایط مناسب رویش از بین می‏رود. در دمای کمتر از ۷ درجه سانتیگراد بذور جوانه نمی‏زنند. بهترین درجه حرارت برای رویش ۲۱ درجه سانتی گراد است و عمق کاشت ۳ تا ۵ سانتی متر می‏باشد (۲۰و۴۷).
بهترین زمان کاشت سورگوم در خوزستان در نیمه اول فروردین ماه در مناطق شمالی استان و نیمه اول اردیبهشت در جنوب می‏باشد. کشت زودتر از نیمه اول فروردین ماه به دلیل وجود مگس جوانه خوار سودانگراس موجب وارد شدن خسارت به بوته‏های جوان می‏گردد، که این آفت را می‏توان با رعایت تاریخ مناسب کاشت کنترل نمود.
کشت دیرتر از نیمه اول اردیبهشت ماه موجب از دست دادن فرصت زمانی مناسب و عدم استفاده گیاه از شرایط مناسب آب و هوایی جهت رشد و نمو شده و قاعدتا تعداد چین کمتری بدست خواهد آمد.
۲-۹-۳-انتخاب بذر:
در انتخاب بذر بایستی عوامل را مدنظر داشت. این عوامل عبارتند از نوع بذر جهت علوفه یا تولید دانه، طول دوره رشد، کیفیت دانه یا علوفه، مقدار محصول در هکتار، نوع رقم و مقاومت آن نسبت به رطوبت و خشکی.قبل از کاشت بایستی بذور سورگوم بر علیه بیماری‏ها و آفات با سمومی مانند ویتاواکس ضدعفونی گردند. قدرت جوانه‏زنی سورگوم در مزرعه خیلی ضعیف بوده و طبق تحقیقات انجام شده در بهترین شرایط رطوبت و حرارت ۳۰ تا ۵۰ درجه سانتی گراد، درصد جوانه زنی کمتر از شرایط آزمایشگاهی است (۱۸).
۲-۹-۴-میزان بذر مصرفی:
میزان بذر مصرفی بستگی به واریته مورد استفاده، هدف کشت، اندازه بذر، میزان رطوبت قابل دسترس خاک، قوه نامیه بذر دارد. میزان بذر مصرفی برای سورگوم دانه‏ای ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم، برای سورگوم علوفه‏ای در صورتی که از ردیف کار استفاده نماییم و تهیه زمین مناسبی داشته باشیم ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم و در کشت نیمه مکانیزه که عملیات بذر پاشی به وسیله دست و یا بذر پاش صورت می‏گیرد، میزان بذر مصرفی ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم در هکتار است (۴۷).
با توجه به افزایش درجه حرارت و شرایط نامساعدی که در اثر آبیاری غرقابی جهت جوانه زدن بوجود می‏آید، میزان بذر مصرفی ۲۰% بیشتر در نظر گرفته می‏شود (۱۸).
۲-۹-۵-عملیات کاشت بذر:
طریقه کشت سورگوم بر حسب نوع استفاده‏ای که از آن می‏شود، متفاوت است. این گیاه را می توان به صورت های مختلف کشت کرد. در بعضی مناطق به صورت دست پاش کشت شده و همچنین می‏توان آن را به صورت ردیفی با دستگاه خطی کار در مناطقی که هوای گرم دارند مانند سنگال، کشت کرد. در کشت نشایی آن، ابتدا بذر را در خزانه کاشته و پس از آن که ارتفاع نبات در خزانه به ۲۰ و حداکثر ۳۰ سانتی متر رسید، آن را در زمین اصلی نشا می‏کنند (۱۸). کاشت معمولا در مناطق به دو روش انجام می‏گیرد:
۱- به صورت ردیفی:
برای کاشت ردیفی سورگوم ابتدا زمین را فارو زده، که فاصله بین دو ردیف حدود ۵۰ سانتی متر است، سپس می‏توان با ردیف کار اقدام به کشت کرد. در صورتی که سطح خیلی گسترده باشد، بهتر است فاصله ردیف ها را ۷۵ سانتی متر در نظر گرفته، چون دستگاه‏های برداشت موجود با فاصله ۷۵ سانتی متر می‏باشند.
۲- به صورت کرتی:
در صورتی که کاشت به صورت کرتی انجام گیرد، ابتدا بذر با کودپاش سانتریفوژ و یا با دست به صورت یکنواخت در سطح خاک پاشیده شده و سپس با زدن یک دیسک سبک بذر را در عمق مناسب زیر خاک می‏نماییم.
۲-۹-۶-مواد غذایی مورد نیاز سورگوم:
نیاز سورگوم در دوره رشد تقریبا همانند سورگوم است. سورگوم به مواد غذایی به ویژه ازت نیاز شدیدی دارد. واکنش سورگوم نسبت به کودها بستگی بسیار زیادی به رطوبت و بافت خاک، دوره رشد و شرایط جوی دارد. میزان ازت مورد نیاز سورگوم در خاک‏های سبک بیش از خاک‏های سنگین می‏باشد (۴۷).
در مناطق خیلی گرم از کودهای دامی که سبب افزایش درجه حرارت خاک شده، کمتر استفاده می‏شود اما در نواحی معتدله کود دامی به میزان ۲۰ تن در هکتار پخش می‏گردد. مناسب‏ترین روش کوددهی در مورد سورگوم علوفه‏ای کوددهی به روش نواری است. در کودهای فسفره مناسب ترین زمان اعمال کودها پاییز سال قبل و کودهای پتاسه و ازته هنگام کاشت بذر در بهار می باشد. البته در مورد کودهای ازته بهتر است مقداری از کود را به عنوان پایه در نظر گرفته و هنگام کاشت بذر بکار برد و بقیه را در مراحل ۵ تا ۷ برگی شدن گیاه پس از هر چین‏برداری استفاده نماییم (۱۰).
۲-۱۰-عملیات داشت:
در عملیات داشت بایستی نکاتی مورد توجه قرار گیرد. این نکات شامل موارد زیر است:
۱-سورگوم گیاهی است که نیاز شدیدی به عملیات داشت دارد (بخصوص ۴۵-۴۰ روز اولیه). قدرت جوانه زدن سورگوم در بیرون آمدن از خاک و لایه خاکی که بر روی آن قرار دارد، بسیار ضعیف است. به همین دلیل و نیز به دلیل ایجاد سله، رشد غیر یکنواختی خواهیم داشت (۴۷). مزرعه را باید پس از کاشت آبیاری نماییم و فاصله آبیاری اول و دوم باید خیلی کوتاه باشد تا از سله بستن خاک جلوگیری به عمل آید.
۲-بطور کلی، سورگوم به علت آن که دارای دانه‏های کوچکی می‏باشد در زمان جوانه زدن به آب فراوانی نیاز ندارد ولی کمبود رطوبت و یا فقدان آن رشد را به تاخیر انداخته و یا متوقف می‏سازد، زیرا جوانه اولیه آن در مقابل خشکی حساس است. در زمان به ساقه رفتن نیاز سورگوم به آب زیاد است. لکن مقدار آب مورد نیاز در مختلف رشد بستگی به رقم و شرایط آب و هوایی منطقه دارد و مقدار آن به مراتب کمتر از ذرت بوده و بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلی متر متغیر است (۴۷).
۳-چون سورگوم در ابتدای کاشت رشد بطئی دارد لازم است برای حفاظت آن از هجوم علف‏های هرز دقت زیادی به عمل آید و در صورتی که ما به صورت جوی و پشته سورگوم را بکاریم، مبارزه با علف‏های هرز و سله شکنی به آسانی انجام می‏گیرد. مبارزه با علف‏های هرز به صورت مبارزه مکانیکی و شیمیایی بر اساس نیاز انجام می‏گیرد، مبارزه مکانیکی به وسیله ادوات داشت مقرون به صرفه است. همچنین می‏توان از علف کش‏ها جهت مبارزه با علف‏های هرز استفاده کرد. وجین دستی هم یکی از راه‏های مبارزه با علف‏های هرز است (۱۰). بهترین راه برای مبارزه با علف های‏هرز در کشت‏های مکانیزه استفاده از روش های تلفیقی مکانیکی- شیمیایی می‏باشد.
سورگوم گیاهی است که بایستی در مراحل اولیه رشد از نظر مبارزه با علف‏های هرز مورد توجه قرار گیرد، چون رشد کندی دارد. در ابتدای رشد یک یا دوبار وجین ضروریست، که بهتر است در دو مرحله انجام گیرد. مرحله اول وقتی است که سورگوم به ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ سانتی‏متر برسد و مرحله دوم زمانی است که ارتفاع گیاه ۵۰ تا ۶۰ سانتی‏متر است (۱۰).
برای مبارزه شیمیائی با علف‏های هرز زراعت سورگوم می‏توان به طریق زیر عمل کرد: استفاده از علف‏کش آترازین به میزان ۵/۰ تا ۱ کیلوگرم ماده موثردر هکتار که عمدتا پهن برگ ها را کنترل کرده و بر خی باریک برگ ها مانند اویارسلام را نیز کنترل می کند (۱۸).علف‏کش توفوردی به میزان ۵/۱ لیتر در هکتار برای کنترل علف‏های هرز پهن برگ علف کش ارادیکان قبل از کاشت به صورت مخلوط با خاک به میزان ۶-۴ لیتر در هکتار هم پهن برگ‏ها و هم باریک برگ‏ها را کنترل می‏نماید (۱۰).
۲-۱۱-آفات:
آفات شناخته شده در کشور ایران که در درجه اول اهمیت قرار دارند عبارتند از:
۱-مگس جوانه خوار سودانگراس : معمولا در اوایل فصل مشاهده می‏گردد که با تغییر تاریخ کشت و کشت به موقع می توان از ظهور آن پیشگیری کرد (۳۱).
۲-سزامیا (کرم ساقه خوار) : این آفت بیشتر در ناحیه شمالی استان خوزستان دیده می‏شود و معمولا در مزارع آلوده در تمام فصل مشاهده می‏گردد، در صورت بالا بودن تراکم آفات می توان سریعا نسبت به برداشت مزرعه اقدام نمود (۱۰).
۲-۱۲-برداشت: