به اعتبار آراء پاتنام مشهود است که دو مؤلفه کلیدی سرمایه اجتماعی یعنی – اعتماد و شبکه اجتماعی و مشارکت درخانواده – سهم بسزایی در روند گسترش شهروندی فعال دارند. بدین صورت که؛ وجود گسترده اعتماد در خانواده به شکل گیری انجمن های داوطلبانه و ایجاد مشارکت مدنی کمک می کند، و از طرفی وجود شبکه های مشارکت مدنی و شهروندی فعال به پرورش شهروندان آگاه به مسائل و امور سیاسی منجر می شود. به طور کلی می توان نتیجه گرفت، از یک سو، اعتماد اجتماعی در خانواده در بین شهروندان، ایمان به دموکراسی پاسخگو و ایجاد شهروندی فعال و مولفه های آن را در اذهان می پروراند، و از جهتی دیگر، وجود شبکه های مشارکت مدنی، آنان را به سوی اعمال رفتارهای دموکراتیک سوق می دهد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
با توجه به ارتباط مفهوم شهروندی و سرمایه اجتماعی، کلمن نیز سرمایه اجتماعی خانواده را به دو نوع تفکیک می کند: سرمایه اجتماعی در داخل خانه و سرمایه اجتماعی خارج از خانواده. سرمایه اجتماعی داخل[۸۷] خانواده زمانی را در برمی گیرد که والدین با یکدیگر و بچه هایشان می گذرانند (ارتباط های درون خانواده)؛ به عبارت دیگر، تعاملات والدین- فرزندان در دل خانواده سرمایه اجتماعی درون خانواده به شمار می آید. سرمایه اجتماعی بیرون خانواده به روابط خارج خانه، در درون اجتماع کلی تر می پردازد که هنجارهای قوی تری برای کمک به اعضای خانواده نسبت به اعضای غیر خانواده به وجود می آورد. سرمایه اجتماعی بیرون خانواده شامل ارتباط با گروه ها و نهادها از جمله خویشاوندان و همسایگان است. بنابراین سرمایه اجتماعی در دو بعد سرمایه اجتماعی درون خانوادگی و بیرون خانوادگی تقسیم می شود (نازک تبار و ویسی، ۱۳۸۷:‌۱۳۱).
در خانواده هایی که والدین درجه بالایی از کنترل را با تنظیم قوانین سخت اعمال می کنند و اجازه برای انحراف کمی از این قوانین وجود دارد، نوجوانان و افرادی که در آستانه بزرگسالی قرار دارند، بیشتر در موقعیتی قرار می گیرند که برای حفظ آنچه که دامنه به حق و مشروع استقلال خود می دانند، دروغ می گویند. یعنی قانون شکن می شوند، در مقابل در خانواده هایی با درجه بالایی از انسجام، نوجوانان و افراد در آستانه بزرگسالی کمتر دروغ می گویند و پای بندی بیشتری به ارزشها و قوانین دارند، چرا که احساس می کنند والدین شان نسبت به افکار و فعالیت های آنها حالات حمایتگرانه ای خواهند داشت. به علاوه نوجوانان و افراد در آستانه بزرگسالی در خانواده های منسجم،‌کمتر در آستانه خطر از دست دادن اعتماد والدین حمایت گر و یاری رسان خود قرار دارند اعتماد به والدین، خود باعث اعتماد به جامعه نیز می شود و این گونه افراد به اعتماد تعمیم یافته می رسند.از نظر کلمن سرمایه اجتماعی شیء واحدی نیست بلکه تنوعی از اشیاء گوناگون است که دو ویژگی مشترک دارند:همه آنها جنبه هایی از ساخت اجتماعی هستند.بخش های معین افرادی را که در درون آن ساخت ها هستند، تسهیل می کنند (کلمن، ۱۳۷۷: ۴۶۲).کلمن بر این تاکید می کند که چگونه سرمایه اجتماعی در خانواده و شبکه های اجتماع، منبعی برای سرمایه انسانی افراد می باشد (وینتر۲۰۰۲) به نظر کلمن روابط اجتماعی هنگامی به وجود می آید که افراد کوشش می کنند از منابع فردی خود بهترین استفاده را به عمل آورند. وجود عنصر ساختاری در تعریف کلمن اهمیت زیادی دارد کلمن اشکال عمده سرمایه اجتماعی را تعهدات و انتظارات، ظرفیت بالقوه ی اطلاعات هنجارها و ضمانت های اجرای موثر روابط اقتدار، اعتماد، سازمان اجتماعی انطباق پذیر، سازمان تعهدی پیوندها می داند (همان، ۴۶۶).کلمن حضور اجتماعی در شبکه های خانوادگی و اجتماع را منبعی برای سرمایه انسانی افراد قلمداد می نماید و اصولا آن را ویژگی های ساختاری اجتماعی معرفی می نماید که می تواند به عنوان منبعی برای افراد و تسهیل کنش های هدفمند آنان عمل نماید. حال آنکه در رویکرد جمعی سرمایه اجتماعی، شبکه های افقی و یا هموار به ترتیب، در نظریات فوکویاما و هنجارهای اعتماد و همیاری درون این شبکه ها، منابع سرمایه ای هستند که ذاتا اجتماعی بوده و با حل مشکل کنش جمعی، توسعه اقتصادی و سیاسی را در سطح منطقه و کشور موجب می گردند. موارد متعدد دیگری نظیر کاهش نرخ جنایت، کاهش مراجعات و محکومیت های بزهکارانه، برابری اقتصادی، مدنی و جنسیتی، همگی از مصادیق کارکردهای سرمایه اجتماعی در سطح جامعه و به نفع عموم و نه فرد یا گروه خاص می باشند (گنجی و همکاران، ۱۳۸۴: ۲۸).کلمن روابط بین والدین و فرزندان را در شکل گیری این سرمایه اجتماعی و انسانی موثر می داند. و درجه بالای انسجام خانوادگی باعث می شود فرزندان در آینده در جامعه صداقت بیشتری داشته باشند. همچنین تداوم ارتباط باعث اعتماد و افزایش مشارکت می شود. طبق نظر کلمن روابط مستحکم درون گروهی باعث کاهش اعتماد و در نتیجه کاهش مسئولیت اجتماعی می شود.
عکس مرتبط با اقتصاد
جمع بندی چارچوب نظری
در مجموع با بررسی نظریات پاتنام می توان گفت وی در حوزه شهروندی فعال، مشارکت مدنی خانواده را عاملی مهم در مشارکت سیاسی افراد دانسته است، سرمایه اجتماعی و دموکراسی با انجمن ها و مشارکت مدنی و اجتماعی و کارآمدی دموکراسی پیوند یافته است، در نظریات پاتنام، شهروندان از دولت برجسته ترند و تضمین کننده حکومت خوب محسوب می شوند، سرمایه اجتماعی میان گروهی است که باعث پیوند انجمن ها می شود. همچنین تاثیر درونی سرمایه اجتماعی بر جامعه مدنی است که باعث گسترش ارزش های دموکراسی، مشارکت فعال شهروندان، وجود شهروندانی با جهت گیری اجتماعی و قانونی و همکاری بهتر با دولت می شود و کنش جمعی، خیر عمومی و اعتماد به نهادهای عمومی را به دنبال دارد. در ضمن پاتنام مشارکت فعال شهروندان در امور جمعی را نشانه جامعه متمدن دانسته است.
از میان رویکردهای منفعلانه و فعال نسبت به شهروندی، رویکرد شهروندی فعال است که در آن شهروندان نسبت به مسائل روز دقیق اند، مشارکت جویی دارند و آزادانه عقاید خود را بیان می کنند در پی اصلاح جامعه هستند تعهدات عضویتی داشته در وفاداری و خدمت به دین، جامعه و انجمن های سیاسی پیشتازند.
در بطن جامعه مدنی است که افراد خانواده در شبکه های مدنی مشارکت می کنند. اعتماد و مشارکت نیز دو عنصر مهم شهروندی فعال محسوب می شوند. بدین صورت که اعتماد،بدوا وعمدتا، در خانواده، باعث شرکت افراد در انجمن های داوطلبانه شده و مشارکت مدنی را افزایش می دهد و شهروندانی فعال و آگاه را به وجود می آورد.
شایان ذکر است همانگونه که ذکر شد پدیده سرمایه اجتماعی و شهروندی فعال با یکدیگر ارتباطات زیادی دارند. به طور کلی سرمایه اجتماعی به قدرت و یا امتیازات اجتماعی اشاره دارد،که منافع فردی از طریق شبکه های اجتماعی و به ویژه روابط متقابل در این شبکه های اجتماعی توسعه یافته است (پاتنام ،۲۰۰۰) .بنابراین پژوهش های مربوط به سرمایه اجتماعی به طور معمول بر شبکه هایی متمرکز است که از طریق مشارکت ایجاد شده و در مورد این است که چگونه این شبکه ها را می توان مورد استفاده قرار داد. شهروندی فعال به معنای شبکه ایجاد شده از طریق مشارکت نیست، بلکه اشاره به تعامل واقعی و خیر اجتماعی دارد، که از طریق این کنش به وجود می آید، (مثل مدیریت مطلوب) بنابراین شهروندی فعال خیلی نزدیک به آنچه که پاتنام ( ۱۹۹۳، ص ۱۷۷) به عنوان “اجتماع مدنی” اشاره کرده است؛ می باشد و با این پدیده رابطه نزدیکی دارد. بر اساس این استدلال برخی شهروندان فعال مثلا ایرلندی ها، در مورد شهروندی فعال رابطه بین شهروندی فعال و سرمایه اجتماعی را به شیوه های عملی مربوط می دانند که در آن برخی از اشکال توسعه اجتماعی رخ می دهد: همانند الف) فعال بودن، (ب) دموکراسی و (ج) شهروندی / احساس تعلق اجتماعی داشتن (پاتنام ۲۰۰۷، ۹).
عکس مرتبط با شبکه های اجتماعی
بنابراین، این کنشگران باید ارزش های شهروندی فعال را شناسایی کنند، و تاکید می کنند که سرمایه اجتماعی برای اطمینان از اینکه منابع سرمایه اجتماعی به سمت “خیر عمومی” جامعه حرکت کند، هیچ پیش شرطی ندارد و نسبت به ارزش های شهروندی فعال در دموکراسی و حقوق بشر هیچ تضمینی وجود ندارد. منابع سرمایه اجتماعی دارای هیچ ارزش خاصی نسبت به دموکراسی و حقوق بشر نیست و هنجارها در روابط چنین جوامعی ممکن است مضر باشد که به عنوان ” سمت تاریک” سرمایه اجتماعی هدایت شود .مثلا، مافیا و سازمان های نژادپرستانه و افراطی این گونه اند. به طور خلاصه برخی از جنبه های شهروندی فعال و سرمایه اجتماعی هستند که شبیه هم هستند. اما با شهروندی فعال تنها به یک جنبه از تعامل اشاره می شود، که مبتنی بر ارزش ها است. شهروندی فعال در هدف متفاوت است، به همین دلیل این پدیده ترویج دموکراسی، حقوق بشر و «خیر اجتماعی» در سطح کشور را تضمین می کند. مفهوم شهروندی فعال بسیار کمتر بر نفع شخصی تمرکز دارد. می توان این فرضیه را پذیرفت که در جوامع دموکراتیک هر چه سطح سرمایه اجتماعی بالاتر باشد، سطح شهروندی فعال نیز بالاتر است، اما برای درک بهتر این رابطه تحقیقات بیشتری مورد نیاز است(هوسکینز و ماسچرینی،۲۰۰۸: ۱۱).
در این پژوهش با توجه به نظرات هوسکینز و ماسچرینی (۲۰۰۸) شهروندی فعال با توجه به چهار شاخص اندازه گیری شده است: ایجاد تغییرات اجتماعی، زندگی اجتماعی، دموکراسی و ارزشهای دموکراتیک.
ایجادتغییرات اجتماعی، در فعالیت ها جهت می گیرند. ما به فعالیت هایی اشاره می کنیم که گاهی اوقات به شکل های غیر متعارف مشارکتها یا کنش ها برمی گردد، مانند اعتراض، تظاهرات، تحریم و اعتصابات سیاسی که از درون دموکراسی های مدرن ظهور می کند. در این باره می توان سوالاتی این چنین پرسید: آیا در ۱۲ ماه گذشته فعالیت هایی داشته اید که منجر به« بهبود چیزی» یا «مانع از به اشتباه رفتن چیزی»، خلاف منافع و خیر عمومی و اجتماعی، در کشور خود شوید. لیست فعالیت ها ممکن است مانند شرکت در تجمع قانونی، امضا کردن طومار، تحریم محصولات و عمدا خرید برخی از محصولات به دلایل سیاسی، اخلاقی و یا محیط زیست باشد (مصرف اخلاقی) این ها پرسش هایی است که می توان پرسید(هوسکینز و ماسچرینی، ۲۰۰۸ ).
عکس مرتبط با محیط زیست
همچنین ایجاد تغییر اجتماعی به مشارکت و یا اقدام داوطلبانه در فعالیتهای برگزار شده توسط سازمان های جامعه مدنی نیز اشاره دارد که در جهت پاسخگویی دولت و تغییرات اجتماعی مثبت کار می کنند. فعالیت در سازمان های مربوط به جامعه مدنی، مثلا فعالیت های مرتبط با مسائل زیست محیطی گروه و اتحادیه های صنفی و حتی در مواردی به اهدای پول و عضویت در سازمان ها هم حتی ضعیف ترین اشکال اعتراض و فعالیت های تغییر اجتماعی را جهت می دهند. در طی سالها، سازمان های غیر دولتی به طور حرفه ای وحتی با ساختار های سازمانی و رسمی خود، در این زمینه اقداماتی کرده اند. در این زمینه حتی برخی افراد سعی در انجام اشکال جدید و نوآورانه ای نیز کرده اند، مانند کسانی است که با پیدایش و گسترش اینترنت و ICT سعی در پیشبرد اهداف خود در زمینه ایجاد انواع تغییرات اجتماعی کرده اند(همان منبع). بعد دیگری که برای سنجش شهروندی فعال به کار می گیریم، مفهوم عضویت اجتماعی است. مارشال[۸۸]، مفهوم “عضویت اجتماعی” را به عنوان یک جنبه از شهروندی معرفی کرد. در نظریه های اجتماعی شهروندی فعال، مفهومی محوری است که در آن بر ارزش های همبستگی و مشارکت درجامعه، برای تحقق و نیل به یک جامعه ” خوب” تمرکز می شود. از این نظر مهم است که بدانیم چگونه مردم در یک جامعه با یکدیگر و دیگران برخورد می کنند. دراین زمینه باید یادآور شد که «عضویت اجتماعی» بعدی از شهروندی فعال است، که در طی آن، افراد شرکت کننده درطی فعالیت هایی، به عنوان مثال مشارکت در سازمان های فرهنگی و مذهبی، از کیان جامعه خود حمایت می کنند. جامعه به یک گروه از مردم و شبکه ای از روابط اشاره دارد که در آن مردم با منافع مشترک و بر اساس این منافع مشترک همکاری می کنند (بس و همکاران [۸۹]، ۲۰۰۲). همان طور که بس و همکاران (۲۰۰۲) توصیف کردند، یک فرد ممکن است به جوامع مختلف تعلق داشته باشد. جامعه به طور سنتی دارای مفهوم جغرافیایی است، و به فرد اشاره دارد اما به جهانی شدن، نیزتاکید می شود. این عقیده به جوامعی اشاره دارد که در گستره اندازه انتخاب می کنیم، کوچکترین واحد خانواده است و واحدهای گسترده تر شهرها،کشورها یا گروهی از کشورها هستند (بارون،۲۰۰۴ : هوسکینز و ماسچرینی،۲۰۰۸ ). در این زمینه می توان به سطوح مشارکت در زندگی اجتماعی مثل سازمان های مذهبی، کسب و کار، فرهنگی، اجتماعی، ورزش و اولیا و مربیان. این شش جزء شامل هر چهار شاخص عضویت، فعالیت های مشارکت، اهدا کردن پول و کار داوطلبانه و یا سازمان های غیر دولتی اشاره کرد.شاخص های ایده آل از زندگی اجتماعی نیز شامل شرکت در فعالیت های سازمان نایافته و فعالیت های غیر رسمی است و اعمالی که به وضوح با رفتار های مدد رسانی مانند رفتارهای مددرسانی به عنوان مثال کمک به همسایه خود مرتبط است. علاوه بر این، آن باید یک طیف گسترده ای از جوامع ممکن بوده و شامل مشارکت رسمی تر در جامعه باشد(همان منبع).
مفهوم مورد استفاده دیگر در تعریف شهروندی فعال، زندگی سیاسی است. جنبه ای از شهروندی فعال، که مشارکت در دموکراسی است. گاهی اوقات شده است که مشارکت به عنوان متعارف اشاره شده است. این جنبه از شهروندی فعال توسط اگریس و وست (۲۰۰۶) با شناسایی شاخص های سیاسی برجسته شدو اشکال شهروندی فعال توسط وی در این بعد با توجه به شاخص مشارکت در سیستم های نمایندگی سه جنبه است که می توان آن را با تعدادرای دهندگان ، مشارکت در احزاب سیاسی و فعالیت های و نمایندگی زنان وتعداد آنها در مجلس اندازه گیری کرد..ما با میزان مشارکت در سازمان ها و احزاب سیاسی، فعالیت های داوطلبانه، اهدا کردن پول و عضویت و این گونه فعالیت ها می توانیم این فعالیت ها را اندازه گیری کنیم (هوسکینز و ماسچرینی،۲۰۰۸).
درتعریف شهروندی فعال تنها انواع مشارکت، بلکه بر ارزش ها ی دموکراتیک هم به عنوان بعدی دیگر از شهروندی فعال تاکید می کند. دلیل این امر این است که، در مشارکتهای اجتماعی و سیاسی، فی نفسه، نه لزوما برای یک جامعه دموکراتیک، که برای حقوق بشر می بایست ارزش قائل شد، که سودمند باشد. به عنوان مثال، مشارکت دسته جمعی شهروندان در آلمان نازی حقوق بشر ادامه دموکراسی را تضمین نمی کند. به منظور اندازه گیری شهروندی فعال به این ترتیب لازم است برای اندازه گیری ارزش های درگیر در تعامل به ویژه ارزش هایی که در کیفیت اقدامات انجام شده بهبود مثبت ایجاد خواهد کرد،سوالاتی طرح کرد.
منظور ما از اصطلاح ارزش، چنین است که ارزش « باوری پایدار و یک حالت خاص رفتاری از نظر شخصی و اجتماعی است که به حالت های جایگزین رفتار و حالات دیگر ارجح تر است (روکیچ[۹۰]،۱۹۶۹) و با اعتقادات مختلف درجهان (در مورد رفتار مطلوب) مرتبط است که مبنای نگرشهای مختلف می شود و به طور خاص، این ارزشها مبنایی برای انتخاب کنشهای مختلف ما هستند” ( کانر و بکر ۱۹۹۴، ۶۸ و هوسکینز و ماسچرینی،۲۰۰۸ ).
ارزش های دموکراتیک با دموکراسی مشارکتی، جمهوری خواهی مدنی و با مفهوم اجتماعی “شهروند خوب” در ارتباط است. در این زمینه تاکید بر ارزش نهادن به مشارکت و فضائل مدنی، مانند “همبستگی” و “فعال اجتماعی بودن”، در جهت ایجاد یک جامعه خوب است. ارزش های شهروندی فعال به دنبال این اصول است. ارزش های شهروندی شامل ارزشها ی حقوق بشر و عدم تبعیض هم هست(هوسکینز و ماسچرینی،۲۰۰۸).
بنابراین بعد ارزش های دموکراتیک ترکیبی از شاخصهای ارزشی مشارکت در دموکراسی، حقوق بشر و عدم تبعیض است. مناسب ترین سوالات نظر سنجی در این زمینه این است که چقدر برای یک شهروند، داشتن رای، رعایت قوانین، و نظر مستقل، مهم است و اینکه در یک سازمان داوطلبانه و در عرصه های سیاسی فعال باشد.در این زمینه می توانیم از نژادگرایی و یا تبعیض قومی و نژادی در محل کار و زندگی بپرسیم (هوسکینز و ماسچرینی،۲۰۰۸ ). و می توانیم ازسوالاتی در زمینه درک بین فرهنگی وتجارب بین فرهنگی نیز استفاده نمائیم( همان منبع).
۲-۴ .فرضیه های پژوهش
فرضیات کلی پژوهش:
بین سرمایه اجتماعی خانواده (سرمایه درون خانوادگی و برون خانوادگی) و شهروندی فعال جوانان رابطه معنادار وجود دارد.
فرضیات فرعی پژوهش:
بین سرمایه اجتماعی درون خانواده و شهروندی فعال جوانان تفاوت معنادار وجود دارد.
بین سرمایه اجتماعی برون خانواده و شهروندی فعال جوانان تفاوت معنادار وجود دارد.
بین متغیرهای زمینه ای (تحصیلات و درآمد) جوانان و سرمایه اجتماعی خانواده رابطه ی معنادار وجود دارد.
فصل سوم
روش شناسی پژوهش
۳-۱٫ مقدمه
در فصل گذشته به بررسی مبانی نظری و ادبیات تحقیق پرداختیم. در این فصل، روش تحقیق، جامعه آماری،‌ شیوه نمونه گیری و حجم نمونه،‌ تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها و سپس اعتبار و روایی گویه ها و نحوه تحلیل داده ها را شرح می دهیم. از جمله به تعریف مفاهیم نظری همچون شهروند، شهروند فعال، سرمایه اجتماعی خانواده پرداخته و تعریف عملیاتی این مفاهیم نیز بیان شده همچنین شاخص های شهروندی فعال به تفکیک شرح داده می شود از جمله: تغییرات اجتماعی، زندگی جمعی، دموکراسی پاسخگو و ارزشهای دموکراتیک هستند که به تفکیک شرح داده می شوند.
در ادامه نیز جامعه آماری (جوانان ۱۸ تا ۳۲ ساله مجرد شهر تهران) و مناطق مورد بررسی توضیح داده شده و با بهره گرفتن از فرمول کوکران از ۳۶ درصد جوانان مجرد شهر تهران تعداد ۳۸۴ نفر مورد مصاحبه بسته (از طریق پرسشنامه) قرار گرفتند. متغیر وابسته و مستقل با بهره گرفتن از ازمون های آماری و توصیفی مورد بررسی قرار گرفتند و نتایج در فصل ۴ به تفصیل شرح داده شد.
۳-۲٫ روش تحقیق
روش تحقیق به شیوه گردآوری اطلاعات که در همه علوم یا بخشی از آن مشترک است گفته می شود. روش ها شامل اعمالی مانند مشاهده و سنجش،‌ انجام آزمایش،‌ مدل سازی و نظریه پردازی یا ارائه تبیین و پیش بینی است (میلر، ۱۳۸۰: ۱۵۱)
در علوم اجتماعی روش های تحقیق متفاوتی وجود دارد که ما در این پژوهش از روش پیمایش،‌ از نوع کمی،‌ استفاده کرده ایم.
تحقیق پیمایش روشی است برای گردآوری داده ها که در آن از گروه معینی از افراد خواسته می شود به تعدادی پرسش مشخص که برای همه افراد یکسان است،‌ پاسخ دهند. این مجموعه ها اطلاعات تحقیق را تشکیل می دهند (بیکر،‌ ۱۳۸۶:‌۱۹۶).
۳-۳٫ جامعه آماری
جامعه آماری هر تحقیق،‌ مجموعه ای از افراد،‌ واحدها یا نمودهایی است که در یک یا چند صفت مشترک باشند. به عبارت دیگر،‌ مجموعه افراد جامعه را که نمونه ای از آنها بتواند نمایانگر و معرف آن جامعه باشد،‌ جامعه آماری می نامند. (منصور فر، ۱۳۸۴: ۲).
جامعه آماری این پژوهش کلیه جوانان مجرد ۱۸ تا ۳۲ ساله شهر تهران در سال ۱۳۹۳ هستند که تعداد جامعه آماری آنها ۴۳۸۹۰۲۰ نفر و نمونه آنها ۳۸۴ نفر می شود.
۳-۳-۱٫ واحد تحلیل
واحد تحلیل،‌ واحدی است که اطلاعات از آن گردآوری می شود و خصوصیات آن واحد را توصیف می کنیم. در تحقیقات غالبا فرد،‌ واحد تحلیل است (دواس،‌ ۱۳۹۰:‌۱۳۹) در تحقیق حاضر نیز واحد تحلیل فرد (جوانان مجرد ۱۸- ۳۲ ساله تهرانی مناطق ۱، ۸،‌ ۱۱) می باشند و واحد مشاهده جوان و رابطه اش با خانواده است.
۳-۳-۲٫ سطح تحلیل
سطح تحلیل در تحقیق حاضر فرد می باشد که صفات و خصوصیات افراد را مورد مطالعه قرار می دهد.
۳-۴٫ روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه
«روش نمونه گیری» فرایند انتخاب مشاهدات است که با روش های مختلفی صورت می گیرد و هر روش منطق خاص خود را دارد. روش نمونه گیری در این مطالعه نمونه گیری خوشه ای[۹۱] تصادفی می باشد. در مناطق وسیع جغرافیایی که به دست آوردن فهرست کاملی از اجزای آن غیر ممکن است معمولا این شیوه نمونه گیری مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش نقشه مورد مطالعه را به بخش هایی تقسیم کرده و سپس به روش اتفاقی ساده[۹۲] یا منظم از آن نمونه گیری به عمل می آید (دواس،‌ ۱۳۷۶). شهر تهران دارای ۲۲ منطقه شهرداری است که از بین آنها منطقه ۱ به عنوان بخش بالایی،‌ منطقه ۸ به عنوان منطقه متوسط و منطقه ۱۱ به عنوان بخش پایین در نظر گرفته شد.
۳-۵٫ شیوه تعیین حجم نمونه
برآورد حجم نمونه یکی از قسمت های اساسی هر تحقیق پیمایشی است زیرا اگر نمونه خیلی بزرگ باشد امکانات و وقت تلف خواهد شد و از سویی دیگر اگر نمونه خیلی کوچک باشد،‌ دقت نتایج پایین می آید (سرایی،‌ ۱۳۸۲: ۱۲۷). حجم نمونه بستگی به دو عامل دارد؛ اول،‌ برای آمارگیری در نظر گرفته شده است و دوم، قابلیت اعتماد و اطمینان،‌ که برای دقت نتایج مورد نیاز است (منصور فر، ۱۳۸۴: ۳۱۷). در واقع هر قدر نمونه بتواند نمایندگی جامعه را بهتر ایفا کند،‌ نتایج را با اطمینان بیشتری می توان به جامعه تعمیم داد. در این تحقیق حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران تعیین می شود:
روش نمونه گیری و حجم نقریبی آن، جمعیت جوانان شهر تهران به گزارش منابع خبری معتبر[۹۳] ۳۶% جمعیت شهر تهران جوانان مجرد ۱۸ تا ۳۲ساله هستند. یعنی از ۱۲۱۸۳۳۹۱ نفر، حدود ۶۰۲۰۴۳۸ نفر، می باشد. که از فرمول زیر به دست آمد:

=

در نتیجه، مجموعا ۳۸۴ پرسشنامه از سه منطقه تهران (یک، هشت و یازده) جمع آوری شد. که در هر منطقه ۶۴ نفر زن و ۶۴ مرد پاسخگوی سوالات شدند.
در بخش بعدی به تعاریف نظری و سپس تعاریف عملی متغیرهای مستقل و وابسته می پردازیم.
۳-۶ مفاهیم نظری
۳-۶-۱٫ تعاریف نظری متغیرها
شهروند: شهروند از شهر ریشه می گیرد و «city» از واژه ی لاتینی «لویتاس» مشتق است. لویتاس تقریبا معادل واژه پلیس در زبان و فرهنگ یونانی است. بنابراین شهر تنها مجتمعی از ساکنین یک منطقه ی معین نیست بلکه مفهوم واحد سیاسی مستقل را افاده می کند دقیقا به همین دلیل است که شهروند فقط به ساکن شهر گفته نمی شود بلکه معنای فراتر از آن را به همراه دارد. شهروند ضمن اینکه ساکن شهر است در سازماندهی شهر و تدارک و تنظیم قواعد زندگی در شهر و تدوین قانون حاکم بر شهر و مملکت نیز مشارکت دارد. (نوابخش، ۱۳۸۵: ۱۶)
سرمایه اجتماعی: منظور از سرمایه اجتماعی سرمایه و منابعی است که افراد و گروه ها از طریق پیوند با یکدیگر (و نوع این ارتباطات) می توانند به دست آورند (بوردیو۱۹۸۶؛ کلمن۱۹۸۸؛ پاتنام۱۹۹۳ به نقل از شارع پور، ۱۳۸۵: ۱۱).
وجود واژه «اجتماعی» در مفهوم سرمایه اجتماعی تاکید بر این دارد که این منابع دارایی شخصی و فردی نیستند. این منابع در شبکه روابط قرار دارند. سرمایه انسانی عبارت است از آنچه شما می دانید (مجموع شناخت ها، مهارت ها و تجربیات). ولی سرمایه اجتماعی بستگی دارد به این که شما چه کسانی را می شناسید و با چه افرادی در ارتباط هستید (حجم این ارتباطات، کیفیت آن و تنوع شبکه های ارتباطی فرد).
واژه «سرمایه» نیز تاکید بر این دارد که سرمایه اجتماعی مثل سرمایه انسانی یا مالی، مولد[۹۴] است: این سرمایه شما را قادر می سازد تا ارزشی به وجود آورید، کاری انجام دهید، به هدفی نائل شوید، ماموریتی در زندگی انجام داده و نقشی در جهان ایفا کنید. لذا هیچ فردی نمی تواند بدون سرمایه اجتماعی، به موفقیت نائل شود. (شارع پور،۱۳۸۵: ۱۵).
سرمایه اجتماعی خانواده: اصطلاح سرمایه اجتماعی خانواده به نظر کلمن، نشان دهنده یک گروه، شبکه اجتماعی و روابط بین افراد بالغ و کودکان است که در زمان رشد کودکان بسیار مهم است. آنچه که در سرمایه اجتماعی خانواده ها مهم است ارتباطات درون خانوادگی و بین خانوادگی است (نازک تبار و ویسی، ۱۳۸۷: ۱۳۰).

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

سرمایه اجتماعی ساختاری درون خانواده: به جنبه های قابل رویت و شاید عینی تر، ملموس تر مفهوم سرمایه اجتماعی که در روابط غیر رسمی، شدید، با دوام و چهره به چهره درون خانواده اشاره می نماید و جزء ساختاری پیوندها و روابط درون خانواده را از جهت وسعت و شدت آن شامل می شود. (هارپر،‌ ۲۰۰۲) شامل مولفه های تعاملات بین اعضای خانواده، تعداد فرزندان، حضور والدین در خانه و اشتغال پدر و مادر است.

سرمایه اجتماعی ساختاری بیرون خانواده: سرمایه اجتماعی که برای رشد فرد مهم است، در محدوده خانواده جای ندارد بلکه می توان آن را به بیرون از خانواده و در جامعه که دربرگیرنده روابط اجتماعی افراد و در بستگی که به وسیله این ساختار روابط به نمایش درمی آیند (شبکه) ارتباطات افراد را با نهادها یافت.
به عبارتی دیگر بعد از سرمایه اجتماعی، به روابط عینی و پیوندهای خارج از خانه افراد در درون اجتماع کلی تر اشاره دارد که منابعی را جهت کمک به اعضای خانواده ایجاد می نماید. شامل مولفه های تحرک و جابه جایی مکانی، ارتباطات اجتماعی (رفت و آمد خانوادگی، عضویت فرد در نهادها و انجمن ها) و فروبستگی بین نسلی می باشد.
سرمایه اجتماعی شناختی درون خانواده: شامل آن بعد از سرمایه است که به تجلیات انتزاعی تر سرمایه از قبیل ادراکات از حمایت، بده بستان، اعتماد، هنجارها و ارزش ها در درون خانواده اشاره دارد شامل مولفه های سطح انتظارات اعضای خانواده، آگاهی خانواده، صمیمیت بین اعضای خانواده، اعتماد درون خانواده و حمایت خانواده می باشد.
سرمایه اجتماعی شناختی بیرون خانواده: به بعد دیگری از سرمایه اجتماعی می پردازد که به تجلیات انتزاعی تر سرمایه اجتماعی یعنی آن چیزی که افراد فکر یا احساس می کنند (به عنوان مثال آیا آنها به سایر افراد اعتماد می کنند) در بیرون خانواده اشاره دارد. (دسیلوا، ۲۰۰۵: ۲۹). شامل اعتماد بیرون خانواده (تعمیم یافته) همکاری و حمایت اجتماعی می باشد.
شهروندی فعال:
شهروندی فعال اینگونه تعریف شده است: «مشارکت در جامعه مدنی، اجتماعی و یا زندگی سیاسی، با احترام متقابل و عدم خشونت شرح داده می شود و با حقوق و دموکراسی مطابقت دارد» (هوسکینز و ماسچرینی، ۲۰۰۸: ۴۶۲)
این تعریف از شهروندی فعال شامل طیف گسترده ای از فعالیت های مشارکتی است. محدوده دموکراسی مشارکتی، از جمله اقداماتی است که دولت ها را پاسخگو نگه می دارد، نشانگان دموکراسی اقداماتی شامل رای گیری، و همچنین مشارکت در زندگی روزمره جوامع است. تعریف جامع به سوی اشکال جدیدی از شهروندی فعال متمایل است مانند مسئله سیاست و یکی کردن و مسئولیت مصرف، و همچنین شکل های سنتی تر از عضویت در احزاب سیاسی و سازمان های غیر دولتی. بسیاری از نویسندگان صراحتا به «شهروندی دموکراتیک چند فرهنگی» اشاره می کنند.
۳-۶-۲٫ تعاریف عملیاتی متغیرهای پژوهش:
شهروندی فعال:
شهروندی فعال، بر خلاف فعالیتهای مدنی، مشارکت در انجمن ها و باشگاه ها را شامل نمی شود، از نظر قانونی مذاکره برای دسترسی به کالاها و خدمات عمومی مطلقا می تواند با مشارکت پیوندی شهروندان فعال متفاوت باشد، به عنوان مثال، تحت فشار انجمن های مدنی به ارائه خدمات عمومی می پردازد، که این در سائو پائولو و مکزیکو سیتی بسیار نادر است.