حافظ نیز سروده است :
حافظ از دست مده دولت این کشتی نوح ورنه طوفان حوادث ببرد بنیادت
( حافظ ، بی تا ، ص 90 )
5-10-5- حضرت یوسف (ع)
ای یوسف خوش نام ما خوش می روی بر بام ما ای در شکسته جــام مــا ای رونق بــازار ما
( مولوی ، 1381 هـ ، ص 2)
یوسف دارای یازده برادر بود که فقط بنیامین از مادر با او یکی بود .
پدرش یعقوب (ع) اسرائیل الله بود ، یعنی خود را برای خدا خالص کرده بود . و یوسف (ع) وقتی که نُه سال داشت خواب می بیند ، که این آیه از گفتار خدای متعال است . [ اِنّی رَاَیتُ اَحَدَ عَشَرَ کَوکَباً و الشَّمسَ و القَمَر رَاَیتُهُم لی ساجِدینَ [123] ] ( قران کریم ، یوسف 12/4)
از امام باقر (ع) درباره تأویل این رویا نقل شده : « تأویل آن این بود که یوسف به زودی پادشاه مصر شده و پدر و مادر و برادرانش بر او وارد می شوند .
اما خورشید مادر یوسف، راحیل و قمر پدر او یعقوب و ستاره ها برادران او هستند که وقتی در مصر بر او وارد می شوند ، سجده شکر الهی را به جا می آورند و از هیبت و جمال یوسف خدا را سپاس می گویند و این سجده برای خداوند بوده نه برای یوسف » ( جزایری ، 1386 هـ ، ص 249)
شرح خواب « حضرت یوسف » از زبان صبری در قصیده ای به همین نام :
و اُبنُ یعقوبَ إِذا رَأی الشَمسَ و البَدر مَنَامــاً و للـــرُّؤَی فیــاءُ
بمــر آهمــا رَأی أحَـــدَ العَــشـــر وَ مجــلَاهُ کــوکـب لَألاءَ
سُجَّـــداً کلُّهـــم لـــه و هُـــوَ عَبدٌ ذُبِحَت عنه سَخلَهٌ[124] عجفاء[125]
( صبری ، بی تا ، ص 90)
پسر یعقوب زمانی که خورشید و ماه را در خواب دید .
و در برابر خود و خورشید و یازده ستاره دید .
که همگی بر او سجده کرده اند و او بنده ای است که برایش بره ای ذبح کرده اند .
شاعر در ادامه سروده چنین می گوید :
تَجَلَّت کــانها فَلَـــقُ الصُّبحِ لِسِبطِ الذَّبِیحِ فیها رجاء
وَ نَهَــاهُ عــن إلا باحِه بالسِّرِّ فی الصُّبحِ لِلدُّجَی إفشاءُ
هکذا یَجتَبیکَ رَبُّکَ بالتَّاوِیلِ و اللهُ فاعِـــلٌ ما یشــاء
(منبع پیشین ، صص 90 – 91)
این رویا همچون فلق صبحگاهی متجلی شد و برای فرزند ابراهیم امیدی وجود داشت .
یعقوب پیامبر(ع) او را نهی کرد از این که خوابش را آشکار کند صبحی که افشا کنند تاریکی و ظلمت است .
این بیت اشاره ای است به آیه قرآن کریم [ قال یا بُنَیَّ لا تَقصُصُ رُویاکَ عَلی اِخوَتِکَ فَیَکیدوا لَکَ کیداً اِنَّ الشَّیطانَ لِلاِنسانِ عَدُوٌّ مُبینٌ [126] ] ( قرآن کریم ، یوسف 12/5)
و این چنین خداوند تو را با تعبیر خواب بر می گزیند و خداوند هر کاری که بخواهد آن را انجام
می دهد .
وقتی حضرت یوسف (ع) از پدرش شنید که نباید خوابش را با برادران در میان بگذارد رنگ مبارکش تغییر کرد و به شک و تردید افتاد ، چرا که برادران ، کِسان تندخو و درشت طبع و قوی هیکل و شجاع بودند . یعقوب چون اثر ترس بر او دید ، او را نوازش کرد و در آغوش کشید و خواب او را تعبیر نمود . و دلداریش داد و بشارت ها داد و گفت :« ای فرزند ، زود باشد که واهب بی منّت قامت رعنای تو را به خلعت اجتبا[127] سرافراز و به تشریف تأویل احادیث و تاویل رویا مشرف و ممتاز فرموده اتمام نعمت خود بر تو و آل پدر تو چنان چه بر آبا و اجداد تو پیش از این نموده است نماید » . ( نجار شوشتری ، 1373 هـ ، ص 38)
همچنان که خداوند متعال می فرماید :
[ وَ کَذلِکَ یَجتَبَیکَ رَبُّکَ وَ یُعَلِّمُکَ مِن تَأویلِ الاحادیثِ و یُتِمُّ نِعمَتَه و عَلَیکَ و عَلیء آلِ یَعقوبَ کَما اتَمَّهَا عَلی ابَوَیکَ مِن قَبلُ اِبراهیمَ و اِسحقَ اِنَّ رَبَّکَ عَلیمُ حَکیمٌ[128]] ( قرآن کریم ، یوسف 12/6)
شاعر در این سروده کینه و حسد برادران یوسف را بازگو می کند :
وَرَأوهُ أحَــــبَّ منهــم إلیــه فَأسرُّوا کَیداً وضاع اِلاخاء
وَرَأوا قَتلَــهُ فقــال اخـــــوهُ انما القتُلُ سُبَّـهٌ شَنعــاءِ [129]
قال ألقُوهُ فی غَیَابهِ هذا الجُبِّ حتی یُقصِیهِ عنــه الدِّلَاءَ
( صبری ، بی تا ، ص 91)
برادران یوسف دیدند که یعقوب (ع) یوسف (ع) را بیشتر از آن ها دوست دارد پس کینه به دل گرفتند و برادری را از یاد بردند .
تصمیم گرفتند او را بکشند اما برادرشان گفت کشتن ننگی زشت است .
و برادرش گفت او را در تاریکی این چاه بیندازید تا کاروانیان او را با خود از این جا دور کنند .
پیراهنی که آید از بوی یوسفم ترسم برادران غیورش قبا کنند
( حافظ ، 1373 هـ ، ص 265 )
در رابطه با کینه و حسد برادران یوسف خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید : [ اِذ قالوا لَیوسُفُ وَ اَخوهُ اَحَبُّ اِلی اَبینا مِنّا وَ نَحنُ عُصَبهٌ اِنَّ ابانا لَفی ضَلالٍ مُبینٍ ، اُقتلوا یُوسُفَ اَوِ طَرحوهُ اَرضاً یَخُلَ لَکُم
وَجهُ اَبیکُم و تکونوا مِن بَعدِه قوماً صالِحینَ [130]] ( قرآن کریم ، یوسف 12/8 – 9)
در این هنگام کاروانی در آن منطقه فرود آمد که از اهالی مصر بودند ، آن ها برای برداشتن آب دلوی را به چاه انداختند ، اما وقت

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.
ی دلو را بیرون آوردند ، به جای آب دیدند پسرکی چون قرص ماه در آن نشسته است ، غلامان مسئول آب کشیدن با دیدن یوسف به طرف صاحب خود رفتند و گفتند : « بشارت باد که چنین پسر زیبایی از چاه خارج شده او را بیرون می آوریم و می فروشیم و پول آن را بضاعتی برای خود قرار می دهیم ، برادران یوسف (ع) که در گوشه ای کمین کرده بودند ، جلو آمدند و گفتند : « این پسر بنده ماست که فرار کرده است » ، سپس پنهانی به یوسف (ع) گفتند: « اگر به بندگی ما اعتراف نکنی تو را می کشیم » ، کاروانیان به یوسف گفتند : این ها چه می گویند : یوسف (ع) با ترس گفت ، من بنده آن ها هستم ، کاروانیان گفتند آیا او را به ما می فروشید ؟ گفتند : آری ، یوسف (ع) را به بیست درهم خریداری کردند و او را با خود به مصر بردند . ( بروجردی ، 1380 هـ ، 3/390)
شرح حال یعقوب (ع) در فراق فرزندش یوسف (ع) در اشعار ابوامیمه :
أیَن مَن وَاصَلَ البُـکاءَ حزیناً فَتَوارَی عن مُقلَتَیهِ الضِّیَـاءُ
یوم جاءُوهُ بالقَمِیــصِ عِشاءَ و علیه للإفکِ تجری دِمـاء
و اُدَّعُـوا کاذِبِیـنَ أنَّ أخاهم خانَهُ الذِّئبُ و اُعتراهم بُکاء
قال بَلَ سَوَّلَت نفوسکم الکَیـ دَ فَصبَـرٌ و رحمــهٌ و رجاء
( صبری ، بی تا ، ص 90)
کجاست کسی که با اندوه گریه کرد تا جائی که نور چشمانش رفت .
و آن روز که پیراهن یوسف را آوردند در حالی که از آن به دروغ خون می چکید .
و چه زیبا شاعر در این بیت از آیه قرآن کریم استعانت جسته [ وَ جاء و عَلی قَمیصهِ بِدَمٍ کَذِبٍ [131] ]
( قرآن کریم ، یوسف 12/18)
به دروغ گفتند که برادرشان یوسف توسط گرگ خورده شده و گریه کردند .
و یعقوب در جواب گفت : بلکه نفس شما این مکر را برای شما آراسته است و اینک صبر و امید به خدا برای من باقی مانده است .
کَظَمَ الغَیظَ بالتَّصَبُّرِ دَهراً و الی اللهَ حَقَّ مِنه التِجاء
و دَعا الله و اِلهاً مُستَغِیثاً خاشِعاً قانِتاً فحـلَّ الرِّضاء
( صبری ، بی تا ، ص 90)
مدت زمان طولانی خشم خویش را فرو خورد و به خدا پناه آورد . ملتمسانه و خاشعانه خدا را خواند و به رضای او راضی شد .
و اذ اِبَیــع مـــرَّتَیــنِ نَبِـــیٌّ و رسولٌ کَفَی الاُبَاهَ الإباء
کــلُّ ضَرَّاءَ تَرجُفُ النفسُ منها هی بالصبرِ و التُّقَی سَرَّاء [132]
یا ضَبِیّاً رَأی الکواکبَ فی النومِ سجوداً یَشعُّ منها الضِّیاء
( همان ، ص 91)
آن زمان که پیامبری دوباره به فروش رسید .
و چه زیبا شاعر در این بیت از آیه قرآن کریم استعانت جسته [ قالَ الذی اشتراهُ مِن مِصرَ لِامَراَتهِ اَکرِمی مَثوهُ عَسی اَن یَنَفَعنا اَو نَتَّخِذَه وَلَداً و کَذلِکَ مَکَّنّا لِیوسُفَ فی الارضِ و لِنُعَلِّمَه مِن تَأویلِ الاَحادیثِ وَ اللهُ غالِبٌ عَلی اَمرِه و لکِن اَکثَرَ الناسِ لا یعلَمونَ [133] ] ( قرآن کریم ، یوسف ، 12/20)
 
 

نظم دهی هیجانی به عنوان یک سازه چند بعدی مورد توجه قرار گرفته است. این سازه شامل آگاهی و فهم و پذیرش هیجان ها، توانایی مهار رفتارهای برانگیخته و به کارگیری راهبردهای نظم دهی هیجانی مناسب است (ورسیمو[۱۱۴]، کاردوسو[۱۱۵] و تایلر[۱۱۶] ،۱۹۹۸؛ لومیت[۱۱۷]، ریم[۱۱۸]، بگبی[۱۱۹]و تایلر[۱۲۰] ،۲۰۰۴؛ گراتز و رمیر[۱۲۱] ، ۲۰۰۴؛ کرتیلر[۱۲۲]، ۲۰۰۲؛ به نقل از عیسی زادگان و فتح آبادی،۱۳۹۰). این ناتوانی، سازمان عواطف و شناخت های فرد را مختل می سازد و احتمال استفاده از سبک های دفاعی روان آزرده وار و ناکارآمد را افزایش می دهد. نارسایی در نظم دهی هیجان می تواند موجب افزایش تجارب منفی شود. بنابراین، هنگامی که افراد احساس می کنند مهار کمی بر موقعیت دارند، آن را منفی و پرتنش تعبیر می کنند. امری که نتیجه آن تجربه عاطفی منفی خواهد بود و این نیز می تواند به مشکلات بین فردی مانند رابطه ای سرد و سبک اجتنابی در ابراز گری هیجانی منجر شود (وانهوله[۱۲۳]، دسمت[۱۲۴]، مگانت[۱۲۵]و بوگرتز[۱۲۶] ، ۲۰۰۶؛ بیلی[۱۲۷] و هنری[۱۲۸]، ۲۰۰۷؛ به نقل از عیسی زادگان و فتح آبادی،۱۳۹۰).
محققان ۹ راهبرد شناختی تنظیم هیجانات را معرفی کرده اند: نشخوار فکری، پذیرش، ملامت خود، ملامت دیگران، تمرکز مجدد مثبت، تمرکز مجدد بر برنامه ریزی، ارزیابی مجدد مثبت، فاجعه انگاری، دیدگاه پذیری (گارنفسکی و همکاران، ۲۰۰۲).
نشخوار فکری: تفکر درباره احساسات و افکاری که مرتبط با اتفاقات منفی است نشخوارفکری گفته می شود (پورفرج عمران، ۲۰۱۱).
پذیرش: پذیرش رخداد و رضایت دادن به آنچه اتفاق افتاده است (یوسفی، ۱۳۸۵).
تمرکز مجدد بر برنامه ریزی: تفکر درباره اینکه با آن حادثه و رخداد چگونه می توان برخورد کرد و در این راه چه قدم هایی برداشت (همان).
ملامت خود: ملامت و سرزش خود به خاطر آنچه که شخص تجربه کرده است (پورفرج عمران، ۲۰۱۱).
ملامت دیگران: سرزنش دیگران و محیط به خاطر آنچه شخص تجربه کرده است (همان).
تمرکز مجدد مثبت: به توجه و تفکر درباره تجارب مثبت به جای تفکر درباره واقعیت تجربه گفته می شود ( همان).
ارزیابی مجدد مثبت: به افکار مربوط به الحاق معانی مثبت با یک رخداد بر حسب رشد فردی گفته می شود(یوسفی، ۱۳۸۵).
فاجعه انگاری: به افکار مربوط به تاکید آشکار بر فاجعه آمیز یا مصیبت بار بودن تجربه گفته می شود (همان).
دیدگاه پذیری: افکار مربوط به نسبی بودن یک رخداد در مقایسه با سایر رخدادها گفته می شود (همان).
راهبردهای ملامت خود، ملامت دیگران، نشخوارگری، فاجعه انگاری راهبردهای منفی تنظیم هیجان را تشکیل می دهند و راهبردهای پذیرش، تمرکز مجدد مثبت، تمرکز مجدد بر برنامه ریزی، بازارزیابی مثبت، دیدگاه گیری بر روی هم راهبردهای مثبت تنظیم هیجان را نشان می دهند (همان).
۸-۲ راهبردهای شناختی تنظیم هیجان و اختلالات هیجانی
در راستای بررسی روابط بین راهبردهای شناختی تنظیم هیجان و اختلالات هیجانی، دیدگاه های شناختی از اهمیت ویژه ای برخوردار است در این خصوص فیلدز[۱۲۹] و پرینز[۱۳۰] (۱۹۹۷) بیان می کنند کسانی که در مقابل حوادث فشارزای زندگی از راهبرد ملامت خود استفاده می کنند و یا دیگران را مقصر می شمارند، بیشتر از دیگران در معرض علایم افسردگی قرار می گیرند. در این راستا پویلر و جانسون[۱۳۱] (۱۹۸۶) بیان داشته اند کسانی که در مقابله با فشارها و رویدادهای منفی، خود را سرزنش می کنند، در نهایت خود را عاجز و ناتوان احساس می کنند و به این نتیجه گیری منفی از خود می پردازند که «من نمی توانم کاری انجام دهم» در نتیجه ی چنین تفکری، اعتماد به نفس آن ها کاهش یافته و اطمینان به خود را از دست می دهند. روشن است که هرچه گرایش فرایند تفکر به سوی منفی نگری بیشتر باشد، شدت استرس تجربه شده در فرد بیشتر می شود و این موضوع خود به تفکر منفی و افسردگی دامن می زند (به نقل از پیوسته گر و حیدری، ۱۳۸۷). همچنین کاوانگ[۱۳۲] (۲۰۰۱) بیان می کند که یکی از ویژگی های بیماران وسواسی این است که نمی توانند توجه خود را از علایم ادراک شده برجسته برگیرند و در واقع قادر نیستند جلوی افکار ناخوانده مزاحم را به طور موثر بگیرند. از سویی کلارک (۲۰۰۴) توضیح می دهد که نشخوار فکری در بیماری وسواس شامل افکاری هستند که به طور پایان ناپذیر مرور می شوند و به ناامیدی درباره آینده و ارزیابی های منفی درباره خود منجر می شود (به نقل از خسروی و همکاران، ۱۳۸۷).

در این راستا صالحی و همکاران(۱۳۹۰) نشان دادند که راهبرد نشخوار فکری یا تمرکز بر تفکر با مشکلات هیجانی(افسردگی، اضطراب، خصومت و حساسیت بین فردی) مرتبط است. ایشان توضیح می دهند که نشخوار فکری به معنای تمرکز توجه روی افکار است و بسته به این که افکار چه محتوایی داشته باشند(مثبت و یا منفی بوده و یا به گذشته و یا آینده مربوط باشند) می توانند حالات هیجانی متفاوتی (استرس، اضطراب، افسردگی و خشم) در فرد ایجاد کنند یا این حالات را تشدید نمایند. علاوه بر این، تمایل معمول فرد به استفاده از برخی راهبردهای تنظیم شناختی هیجان، با ابتلای او به مشکلات هیجانی مرتبط است و این راهبردها پیش بینی کننده مشکلات هیجانی هستند. راهبرد فاجعه انگاری می تواند مستقیما روی حالت هیجانی فرد تاثیر بگذارد. این تاثیر در برخی افراد به صورت حالت زودرنجی، حساسیت نسبت به اطرافیان و در برخی به صورت افسردگی یا غمگینی نشان داده می شود. استفاده از این راهبردها می تواند نتایج هیجانی منفی به بار آورد. در این راستا بیابانگرد (۱۳۸۱) نشان داد که بیماران وسواس فکری-عملی، افکار و پدیده های حافظه را به گونه ای منفی ارزیابی می کنند و این ارزیابی های فاجعه آمیز درباره هجوم افکار منفی با اختلالاتی همانند اضطراب منتشر، اختلال استرس پس از سانحه، افسردگی، هراس همراهند (به نقل از باباپور و همکاران، ۱۳۹۱).
در رابطه با راهبرد پذیرش و اختلال افسردگی مشهدی و همکاران (۱۳۹۰) نشان دادند که پذیرش اتفاقی که رخ داده موجب می شود که افراد سعی کنند با آن اتفاق کنار آمده و برای جبران آن اتفاق تنیدگی زا و بهتر شدن اوضاع زندگی شان تلاش کنند، چون آن ها به بهتر شدن آینده امید دارند در صورتیکه در افراد افسرده این اتفاق به ندرت رخ می دهد. ویلسون و پریچارد[۱۳۳](۲۰۰۵) عنوان می کنند که پذیرش دو حالت دارد : پذیرش به صورت فرایندی که شامل تایید خود به هنگام مقابله با تجارب منفی می شود و پذیرش به صورت منفعل که شامل تسلیم شدن در برابر تجارب منفی و عدم تلاش برای مقابله می شود و این نوع پذیرش در افراد افسرده به وفور اتفاق می افتد. همچنین مدل های رفتاری-شناختی ( OCD) بیان می کند که تلاش های ناموفق در کنترل تفکرات ناخواسته در شکل گیری و تداوم اختلال، نقشی تعیین کننده دارند (بلوچ [۱۳۴]و همکاران، ۲۰۱۰). در این راستا لیهی (۲۰۰۷) بیان می کند که پذیرش یک فکر مزاحم و به عبارت دیگر، برخورد ذهن آگاهانه، گوش به زنگی و سرکوبی را حذف خواهد کرد که می تواند به فرد اجازه دهد تا باورهایی را که به دلیل حالت های اضطراب درونی حفظ نموده اند مورد آزمایش قرار دهند. به طور مشابه عدم قطعیت، می تواند نیاز به نگرانی برای یافتن راه حل های کامل و کمال گرایانه را کاهش دهد (به نقل از باباپور و همکاران، ۱۳۹۱).
از طرفی نظریه پردازان شناختی بالاخص فیلدز و پرینز (۱۹۹۷) عنوان می کنند که راهبرد بازارزیابی مثبت باعث می شود که مردم با حوادث منفی زندگی به صورت راحت تری مقابله نمایند. به نحوی که بررسی عواملی که به افراد کمک کند تا به ارزیابی مجدد تهدیدها بپردازد ممکن است به میزان زیادی در کاهش افسردگی آن ها موثر باشد (به نقل از پیوسته گر و همکاران، ۱۳۸۷). توضیح اینکه به لحاظ نظری در اختلال وسواس فکری – عملی، ارزیابی های منفی افکار مزاحم و ناخواسته در سه حوزه مشخص شده است که عبارتند از: اهمیت تفکرات؛ ارزیابی هایی که اشاره می کنندتفکرات، تهدیدبرانگیز هستند یا از نظر شخصی اهمیت دارند، کنترل تفکرات؛ ارزیابی هایی که بر ضرورت کنترل تفکرات به منظور جلوگیری از پیامدهای تهدیدبرانگیز مرتبط است اشاره می کنند و مسئولیت؛ ارزیابی هایی که اشاره می کنند اگر تفکرات تداوم یابند فرد مسئول حوادث منفی خواهد بود ( OCCWG[135]، ۲۰۰۵، به نقل از باباپور و همکاران، ۱۳۹۱). در این راستا مطالعه حسن شاهی (۲۰۰۳) نشان داده است که افراد دارای اختلال وسواس در مقایسه با افراد به هنجار، تنبیه، نگرانی، ارزیابی مجدد و کنترل اجتماعی بیشتری به کار می برند (به نقل از خسروی و همکاران، ۱۳۸۷).

همچنین راهبرد شناختی تنظیم هیجان تمرکز مجدد مثبت و تمرکز مجدد بر برنامه ریزی به صورت مستقیم با خوش بینی و عزت نفس و به صورت منفی با اضطراب رابطه دارد (گارنفسکی و همکاران، ۲۰۰۱). توضیح اینکه افرادی که در مواجهه با رویدادهای تنیدگی زا، از راهبردهای سازگارانه تمرکز مجدد مثبت و تمرکز مجدد بر برنامه ریزی استفاده می کنند افسردگی کمتری گزارش می کنند. در واقع رابطه منفی راهبردهای سازگارانه با افسردگی به این دلیل است که استفاده از این راهبردها موجب می شود که فرد با نگاهی متفاوت به ارزیابی رویدادهای منفی بپردازد و به جنبه های مثبت و فواید احتمالی که آن رویداد در درازمدت برای وی به دنبال دارد، توجه کند، در نتیجه ناراحتی و تنیدگی کمتری را تجربه کرده و راحت تر با آن رویداد کنار می آید (مشهدی و همکاران، ۱۳۹۰).
در ارتباط با دیدگاه گیری هم می توان بیان داشت که دیدگاه گیری موضوع مهمی در ارتباط با بهزیستی است ( آلان و گیلبرت، ۱۹۹۵، جانوف بولمن، ۱۹۹۲؛ به نقل از گارنفسکی و همکاران، ۲۰۰۲). به نحوی که عبدی و همکاران (۱۳۸۹) طی پژوهشی نشان دادند که تاکید بر نسبیت اتفاق در مقایسه با سایر وقایع با کارکرد بهتر و کاهش افسردگی وخیم همراه است.
از سویی هیز[۱۳۶] (۲۰۰۴) بیان می کند مولفه های تنظیم هیجان مانند پذیرش هیجان، ممکن است به افرادی که از نظر هیجانی آسیب پذیر هستند اجازه دهد که در زمان و مکان کنونی باشند و در نتیجه به جای آن که واکنشی بیش از حد اضطرابی به موقعیت نشان دهند (به عنوان مثال، فاجعه آمیز کردن)، درک عینی تری از میزان تهدید به دست آورند. این دیدگاه توسط برخی مدل های نظری و استراتژی های مداخله پیش بینی شده است که با تغییر دادن واکنش افراد به حالت های اضطرابی و رویدادهای زندگی، سعی در تعدیل اضطراب و سایر اختلالات هیجانی دارند. از سویی شواهد پژوهشی رودبوف و هیمبرگ[۱۳۷](۲۰۰۸) نشان می دهد که مشکل در تنظیم هیجان، ممکن است عامل مهمی در اختلالات اضطرابی باشد.
در این راستا این دو پژوهش گر بیان می کنند که رفتارهای مقابله ای غیرانطباقی، از قبیل اجتناب از فعالیت ها و تماس اجتماعی به وفور در افراد افسرده به وقوع می پیوندد. به نحوی که بیمار به منظور فراهم ساختن زمان بیشتر برای نشخوار فکری یا برای افزایش آرامش خود، فعالیت هایش را کاهش می دهد، چون به اشتباه معتقد است که نشخوار فکری، فرصت برای بهبودی فراهم می سازند. فرد ممکن است از مواد مخدر به عنوان وسیله ای برای تنظیم خلق استفاده کند. در برخی موارد، فرد از آسیب زدن به خود یا خودتنبیهی، برای رهایی از افسردگی و رسیدن به احساساتی غیر از غمگینی یا از دست دادن عاطفه استفاده می کند. افسردگی در اثر فعال شدن نشخوار فکری و الگوهای پاسخ دهی ناسازگارانه، تداوم یافته و تشدید می شود. در این رابطه، یک برانگیزنده ی رایج این فرایندها، فکر منفی درباره ی خود، آینده یا جهان یا نشانه هایی مانند احساس خستگی، بی انگیزه بودن یا غمگینی است. در این راستا پورفرج (۲۰۱۱) نشان داد که سبک اسناد ملامت خود، به خاطر آنچه که خودشخص تجربه می کند، مرتبط با افسردگی است.
از طرفی ولز (۱۳۸۵) در تبیین رابطه راهبردهای ناسازگار تنظیم هیجانی و اضطراب بیان می کند که شکست در ایجاد مقابله هایی که باعث رمزگذاری حافظه ی مربوط به تروما می گردند و هم چنین افکار ممتد ( نگرانی، نشخوار فکری)، نظارت بر تهدید و ارزیابی منفی از علائم، مانع پردازش اطلاعات جدید می شوند. در این حالت، اطلاعات آن قدر محدودند که نمی توانند یک طرح سازگارانه برای برخورد با تهدید به وجود آورند. علاوه بر این، این پردازش ها باعث خطرناک تر دیدن وقایع می شود و فعالیت های توام با اضطراب را افزایش می دهند. در نتیجه طرح ها و برنامه های سازگارانه تر نمی توانند به وجود آیند.
به نظر می رسد که صفات شخصیتی افراد هم تاثیر مهمی بر راهبردهای تنظیم هیجان آن ها داشته باشند . برای تبیین روابط بین ویژگی های شخصیتی و آمادگی های هیجانی الگوهای نظری مختلفی مانند نظریه آیزنگ و گری[۱۳۸] به کار رفته است (متیوس[۱۳۹] و گلی لند[۱۴۰]، ۱۹۹۹، به نقل از حسنی و همکاران ،۱۳۸۷). از دیر باز روابط بین اختلالات عاطفی و مزاج و شخصیت های معین افراد مانند سیکلوتایمی[۱۴۱]، افسردگی و هیپومانیا مورد تایید قرار گرفته است (کراپلین[۱۴۲]، ۱۹۲، کرچمر[۱۴۳]، ۱۹۲۱، زرسن[۱۴۴]، ۱۹۹۶؛ به نقل ازمایر[۱۴۵]، ۲۰۰۲). علاوه بر این صفات شخصیتی نقش به سزایی در خودنظم بخشی و تنظیم هیجان ایفا می کند و درک این نقش نیازمند بررسی روابط موجود بین ابعاد شخصیت و راهبردهای تنظیم هیجان است (حسنی و همکاران، ۱۳۸۷). از این رو لازم است مفهوم شخصیت و صفات شخصیتی به تفصیل مورد بررسی قرار گیرد.
۹-۲شخصیت
واژه شخصیت از کلمه لاتین «پرسونا» مشتق شده است که به ماسک نمایشی اشاره دارد که هنرپیشه های رومی در تئاترهای یونانی بر چهره می زدند. شخصیت عبارت است از الگوی نسنتا پایدار صفات، گرایش ها، یا ویژگی هایی که تا اندازه ای به رفتار افراد دوام می بخشد (فیست و جی فیست، ۲۰۰۲).
بنابراین مفهوم اصلی و اولیه شخصیت ، تصویری صوری و اجتماعی است و براساس نقشی که فرد در جامعه بازی می کند، ترسیم می شود یعنی فرد در واقع به اجتماع خود شخصیتی ارائه می دهد که جامعه براساس آن، اورا ارزیابی می نماید (شاملو، ۱۳۷۸؛به نقل از فرجی، ۱۳۹۰).
آلپورت[۱۴۶] در این باره به گردآوری و ذکر پنجاه تعریف متفاوت پرداخته است. برخی به جنبه های بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی شخصیت، برخی به عکس العمل های رفتاری و رفتارهای مشهود، برخی به فرایندهای ناهشیار و رفتار آدمی و برخی به ارتباط های متقابل افراد با یکدیگر و نقش هایی که در جامعه بازی می کنند توجه نموده و شخصیت را بر همان مبنا تعریف کرده اند. بنابراین دامنه تعاریف از فرایندهای درونی ارگانیسم تا رفتارهای مشهود ناشی از تعامل افراد، در نوسان است اما شخصیت در مفهوم کلی خود باید شامل: قواعد مربوط به کنش های منحصر به فرد افراد و قواعد مشترک بین آن ها، جنبه های پایدار و تغییرناپذیر کنش انسان و جنبه های ناپایدار و تغییرناپذیر آن، جنبه های شناختی (فرایندهای تفکر) جنبه های عاطفی (هیجانات) و جنبه های رفتاری فرد باشد (گروسی، ۱۳۸۰).
آلپورت از مجققین بزرگ در زمینه شخصیت سازمان یابی نظام های بدنی و روانی به عنوان ویژگی های رفتاری و فکری در فرد را شخصیت می نامد (راس،۱۳۸۲).
شلدون[۱۴۷]پویا بودن شخصیت را در تعریف خود مطرح نموده و چنین عنوان می کند: «سازمان یافتگی پویشی جنبه های ادراکی، عاطفی، انگیزشی و بدنی فرد را شخصیت گویند» (سیاسی،۱۳۷۴).
کتل شخصیت را این چنین تعریف می کند: «شخصیت چیزی است که به ما اجازه می دهد پیش بینی کنیم که شخص در یک موقعیت معین چه خواهد کرد، یعنی چه عملی از او ناشی خواهد شد». هیلگارد در تعریف خود، از کلیت شخصیت فاصله گرفته و نوعی برگشت به قوای ذهنی را در تعریف خود نشان داده است. او شخصیت را چنین تعریف می کند: «شخصیت الگوهای معینی از رفتار و شیوه های تفکر است که نحوه سازگاری شخص را با محیط تعیین می کند» (کریمی،۱۳۷۶).
کلی شخصیت را اینگونه تعریف کرده است: شخصیت عبارت است از روش هر فرد از جستجو برای تفسیر معنای زندگی (همان).
۱-۹-۲ طبقه بندی شخصیت
طبقه بندی شخصیت دارای پیشینه ای دیرین و باستانی است (اسمعیلی کورانه، ۱۳۸۴):
بقراط و جالینوس: بقراط بدن انسان را آمیزه ای از چهار خلط: خون، بلغم، صفرا و سودا می دانست که این چهار خلط در رابطه با عناصر چهارگانه طبیعت (آب، خاک، آتش و هوا) است و بنا به نظر این پزشک یونانی، خون شخص به هنجار، هر چهار عنصر را به مقدار مساوی دارد. در صده دوم میلادی جالینوس بر پایه نظر بقراط این عقیده را پیدا کرد که مردم بر حسب غلبه هر یک از چهار خلط مذکور در بدن دارای یکی از چهار مزاج صفراوی، دموی، بلغمی و سوداوی خواهند بود (کی نیا، ۱۳۷۶).
کرچمر: طبقه بندی کرچمر، که یادآور انسان شناسی جنایی لومبروزو است، بیش از هر طبقه بندی دیگر مورد توجه جرم شناسان واقع شده و به کار گرفته شده است. سه تیپ اصلی کرچمر که در کتاب او به نام «ساخت بدن و منش» مورد بررسی قرار گرفته عبارتند از: تیپ استخوانی یا لاغراندام، فربه تنان، تیپ سخت پیکران با تیپ عضلانی (اسمعیلی کورانه، ۱۳۸۴).
شلدون: به نظر شلدون یک ساختمان فرضی بیولوژیک در انسان وجود دارد که ان را تیپ مورفوژنی یا تیپ بیولوژیک می نامند. شلدون پس از مدت ها بررسی دقیق ترکیب جسمانی افراد را بر اساس سه عنصر به سه دسته تقسیم نمود: عنصر اول اندومورفی نام دارد، عنصر دوم مزومورفی و عنصر سوم اکتومورفی نام دارد (ستوده، ۱۳۸۱).
فروید[۱۴۸]: فروید عوامل سازمان دهنده شخصیت آدمی را عبارت از نهاد، خود و فراخود می داند.
آیزنک: آیزنک بر اساس یک سری مطالعات تجربی ثابت کرد سه عامل اصلی در شخصیت وجود دارد که برون گرایی، روان نژند گرایی و پسیکوزگرایی نام دارد (آیزنک، ۱۹۹۷).
۲-۹-۲ مدل پنج عاملی شخصیت
نظریه پنج عاملی شخصیت که به پنج عامل بزرگ نیز معروف است، از سوی دو روان شناس ساکن ایالات متحده به نام کاستا و مک کری در اواخر دهه ۸۰ میلادی ارائه شد و در اوایل دهه ۹۰ میلادی مورد ارزیابی مجدد قرار گرفت. زیربنای این نظریه در درجه اول کارهای آیزنک بود. ماتیوز و دیری[۱۴۹] ( ۱۹۹۸) اشاره دارند که این نظریه از جهاتی دارای پایه های منطق کلامی و از زوایایی دارای زیربنای آماری است. دیگمن[۱۵۰] (۱۹۹۰) معتقد است که طرح پنج عاملی ویژگی های شخصیت را نشان می دهد و محصول چهار دهه تلاش و کوشش علمی در این زمینه است. پنج عامل اصلی و بزرگ عبارت اند از: روان نژندگرایی، که عصبیت یا بی ثباتی هیجانی نیز نامیده شده، برون گرایی، بازبودن به تجربه، دلپذیر بودن یا توافق و وجدانی بودن. از نظر بلوک[۱۵۱] ( ۱۹۹۵) عوامل روان نژندگرایی و برون گرایی، از تحلیل های کتل گرفته شده، عامل بازبودن به تجربه درونزاد کاستا و مک کری و عوامل توافق و وجدانی بودن از تحلیل واژگان موجود در زبان انگلیسی به دست آمده اند (به نقل از حق شناس، ۱۳۸۵).
پژوهش های تاییدکننده پنج عامل بزرگ شخصیت :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
 

 

 

 
 

 
 

 

بخش اول : طرح تحقیق
۱ . ۱ . ۱ . بیان مسئله
قالب قصه یکی از سبک های بیانی جالب توجهی است که یک نویسنده با بهره گرفتن از آن درصدد القای پیام های مورد نظر خویش به شیوه ی جذاب می باشد . خداوند هم که در قرآن از بهترین اسلوب ها جهت القای مقاصد خویش بهره برده در مواردی از قالب قصه نیز استفاده می نمایند .
قصص هم که حجم قابل توجهی از آیات قرآنی را به خود اختصاص داده مورد توجه فراوان مخاطبان قرآن به این قسم آیات شده ، البته چون قرآن کتاب قصه نیست و پروردگار متعال هم درصدد داستان سرایی نمی باشد لذا از ذکر جزئیات خودداری نموده و به بیان اجمالی با هدف رساندن پیام های مورد نظر اکتفا کرده است .
به دلیل همین اجمال ، عده ای جهت تفسیر و روشن شدن ابهام به کتب تاریخی و اهل کتاب – که به مقتضای ذکر جزئیات قصص در کتب آسمانی شان – آگاهی نسبی از تفصیلات قصص داشتند مراجعه می کردند . در این بین برخی از اهل کتاب که از خلط داستان ها با خرافات هیچ ابایی نداشتند هنگام بیان داستان جعلیاتی را هم عنوان می کردند ، به تدریج همین خرافه ها و جعلیات وارد کتب تفسیر شد و به عنوان تفاسیر آیات قصص مورد استفاده قرار می گرفت .
این خرافه ها که به اسرائیلیات معروف گشتند تا حدی پیش رفتند که بعضاً عصمت انبیاء و ملائک الهی را نیز زیر سوال بردند .
همین بی توجهی و به خلاف عقل و دین و تاریخ و … بودن خرافه ها ذیل قصص قرآنی به عنوان تفسیر این دست از آیات ، آسیبی جدی به تفسیر برخی آیات وارد نمود به گونه ای که بعضی مفسران در مواجهه با قصص قرآنی در تفسیر خود رویکرد و روش خاصی را اتخاذ کردند .
علامه طباطبایی (ره) از جمله مفسران برجسته ای است که ذیل آیات مربوط به قصص با نگاهی دقیق و روشمند به تفسیر پرداخته و نظر صحیح را ارائه نموده است .
و این پژوهش درصدد بررسی دیدگاه های علامه طباطبایی (ره) ذیل قصص و استخراج نقطه نظرات ایشان راجع به داستان های قرآنی و نیز اسرائیلیات که ناگزیر با قصص قرآنی همراه گشته ، می باشد .
بنابراین سوال اصلی پژوهش حاضراین است : « رویکرد علامه طباطبایی (ره) نسبت به قصص قرآنی چیست ؟ »
۱ . ۱ . ۲ . پیشینه ی تحقیق
در رابطه با المیزان و روش علامه طباطبایی (ره) آثار مختلفی تالیف شده که هر یک از زاویه ای خاص المیزان را مورد بررسی قرار داده اند . از جمله آثار مهم که به صورت اختصاصی به المیزان و روش های تفسیری علامه و دیدگاه های ایشان در رابطه با موضوعات مختلف پرداخته ، « کتاب علامه طباطبایی و حدیث » تالیف خانم شادی نفیسی و کتاب «‍‍ِ روش علامه طباطبایی در المیزان » نوشته ی آقای علی الاوسی است . کتاب دیگری نیز در مورد قصص موجود در المیزان به نام « داستان های قرآن و تاریخ انبیاء در المیزان » توسط آقای حسین فعال عراقی تدوین گردیده است .
خانم نفیسی در فصل هفتم کتاب خویش با عنوان « معیارهای فهم و نقد حدیث در روایات داستانی » به روایاتی که ذیل آیات قصص مطرح شده ، اشاره دارد . چون اصل بحث در کتاب حول محور معیارهای فهم و نقد روایات از دیدگاه علامه می چرخد ، لذا مولف روایاتی که دربردارنده ی مطالب مربوط به یک قصه می باشد را مورد توجه و بررسی قرار می دهد . ابتدا به ذکر نظرات بزرگان و مفسران راجع به این نوع روایات پرداخته و سپس بر نقطه نظرات علامه متمرکز می شود . در توضیح انواع نقد های علامه در مورد این قبیل روایات به نمونه هایی نیز اشاره می کند . اما به صورت خاص و برجسته به دیدگاه های کلی علامه راجع به قصص توجه ننموده است .
بنابراین هدف این پژوهش این است که به بررسی تمام آیات قصص و استخراج آراء و دیدگاه های علامه طباطبایی (ره) و نیز روایاتی که در خصوص قصص قرآنی مطرح شده بپردازد و به طور مشخص انواع دیدگاه ها و نقدهای علامه در مورد آیات قصص و روایات مورد نظر را تبیین نماید .
آقای الاوسی هم به ذکر نظرات علامه به اجمال توجه دارد ، به نظر او روش برخورد علامه با قصص چنین است : ایشان به صورت یک فرد کاملا آگاه و آشنا به بیان قرآن ، با رعایت ترتیب نزول ، آیات قصه قرآنی را تبیین می کند و چنان آن را برای مخاطب می نمایاند که کل قصه در مقابل او قرار گرفته بدون این که نیاز به تفصیل وجزئیات آن باشد .
جناب الاوسی سپس به روش نقد علامه در برخورد با روایات قصص هم اشاره ای نموده و نهایتاً قصه ی هود ( ع ) را که در المیزان به آن پرداخته شده ، مطرح می کند و دوباره به ادامه بررسی روش های کلی علامه می پردازد . بنابراین ایشان هم به اجمال راجع به برخورد علامه در رویارویی قصص بسنده کرده است . و بسیاری از ابهامات اعم از ارائه ی دیدگاه های علامه راجع به اهداف ذکر قصص در قرآن ، ویژگی های قصه های قرآنی و ذکر روش علامه در تفسیر آیات قصص و نیز معیارهای نقد علامه در رویارویی با تفاسیر و روایات اسرائیلی ذیل قصص هم چنان باقی است .
آقای فعال عراقی که کتاب خود را در دو جلد تدوین نموده ، در ابتدا به مباحثی مربوط به قصه و تعاریف و مسائل مربوط به آن در پیش گفتار اشاره نموده و سپس شناختی اجمالی از سبک علامه در ذکر قصص مطرح می کند که البته بسیار موجز و مختصر است ، پس از آن به ذکر تفصیلی قصص از المیزان روی می آورد . در ذکر قصص از المیزان نیز ابتدا آیاتی که علامه ذیل آن ها قصه ای را ارائه نموده آورده شده بعد از آن تفاسیر علامه ذکر شده و اگر در بحث روایی مربوط به آیات ، مسائلی در خور قصه مورد نظر وجود داشته ، آن ها

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.
را نیز عنوان نموده است .
نهایتاً می توان چنین نتیجه گرفت که کل کتاب به گردآوری آیات و تفاسیر قصص و روایات مربوط به آن ها اختصاص دارد بدون این که راجع به عناصر قصه و اهداف آن ذیل قصص سخنی به میان آید و این تالیف فقط شناخت قصص مذکور در المیزان را برای محقق آسان نموده اما تحلیلی از آن پیشاروی مخاطب قرار نمی دهد .
مقالاتی هم که ارائه شده غالباً به صورت مختصر و اجمالی به موضوع خاصی در المیزان اشاره می کند . به عنوان مثال شاخص ترین مقاله در این موضوع مقاله ی « تفسیر قصص قرآن در رویکرد علامه طباطبایی (ره) » است که نظرات علامه را به شکل مختصر همراه با دیدگاه سایر مفسرین راجع به برخی آیات قصص از نظر مخاطب می گذارند .
اما در این پژوهش چند هدف مورد توجه است :
۱- به بیان نظرات علامه طباطبایی راجع به هدف خدای متعال از ذکر قصص امم و انبیای سلف در قرآن اشاره کند .
۲- تمام دیدگاه های علامه در مورد ویژگی های قصه های قرآنی را استخراج نماید .
۳- روش های علامه در تفسیر آیات قصص را برجسته نماید .
۴- روش ها و معیارهای نقد علامه را در قبال تفاسیر و روایات اسرائیلی به صورت کامل تبیین کند .
البته درست است که کتب و مقالات و پایان نامه های متعدد راجع به المیزان تالیف و تدوین شده اما یا دیدگاه علامه در موضوعی با دیدگاه های سایرین مقایسه شده و یا به دلیل کلی بودن بررسی روش های علامه در المیزان ، نقطه نظرات علامه در مورد قصص ، به تفصیل تبیین نشده و در این موضوع مشخص تمام منابع به نوعی ناقص است . لذا سعی خواهد شد فقط به طرح نظرات علامه نسبت به ویژگی ها و اهداف قصص بپردازد و با مطالعه ی تفصیلی و جز به جز تفسیر آیات قصص ، نقطه نظرات علامه نسبت به موضوع مورد نظر استخراج شده و با ذکر شواهد متعدد شیوه های نقد علامه نسبت به تفاسیر ذیل آیات قصص مطرح و این پژوهش یک اثر شاخص در خصوص دیدگاه های علامه طباطبایی (ره) نسبت به قصص شود .
امید است که به این مهم نایل آید .
۱ . ۱ . ۳ . بیان جنبه های مجهول و مبهم تحقیق
چون در آثار تالیفی پیرامون المیزان روش های کلی علامه در تفسیر انواع موضوعات ذیل آیات و روایات مورد توجه قرارگرفته و معیارهای کلی استخراج و ارائه گردیده ، در موضوع قصص نیز به کلیات بسنده شده و غالب معیارهای تفسیر و نقد علامه که ذیل سایر آیات و رویات است روایات و آیات قصص را نیز شامل گردیده . مثل این که با قرآن موافقت داشته باشد و با سنت قطعی مخالف نباشد و از نظر عقلی نیز صحیح باشد و سایر موارد .
به همین دلیل در موضوع قصص به صورت خاص و ویژه به دیدگاه ها و روش های علامه توجه نشده تا مخاطب با شاخصه های تفسیر و نقد علامه در قبال آیات و روایات قصص آشنا شود و به دلیل مجهول بودن این شاخصه ها ، دیدگاه ها و روش های علامه ، این پژوهش درصدد است مجهولات موجود در موضوع قصص را معلوم و آشکار نماید و برای این منظور به تمام آیات قصص توجه می کند تا ریز نظرات علامه به صورت کامل استخراج و در مقابل دیدگان مخاطب قرار گیرد .
۱ . ۱ . ۴ . سوال اصلی تحقیق
رویکرد علامه طباطبایی (ره) نسبت به قصص قرآنی چیست ؟
۱ . ۱ . ۵ . سوالات فرعی تحقیق
۱ . ۱ . ۵ . ۱ . هدف از ذکر قصه در قرآن چیست ؟
۱ . ۱ . ۵ . ۲ . نظر علامه (ره) نسبت به اعتبار نقل قصه ها در قرآن چیست ؟
۱ . ۱ . ۵ . ۳ . روش علامه در تفسیر قصه های قرآن چگونه است ؟
۱ . ۱٫ ۵ . ۴ . علامه در نقد قصص قرآنی چه روش هایی را اتخاذ کرده است ؟
۱ . ۱ . ۶ . پیش فرض های تحقیق
۱ . ۱٫ ۶ . ۱٫ قرآن کتاب قصه و تاریخ نیست که تمام قصه را همراه با جزئیات مربوط به آن ها ذکر کند .
۱ . ۱ . ۶ . ۲ . آیات قصص حجم قابل توجهی از قرآن را به خود اختصاص داده اند .
۱ . ۱ . ۶ . ۳ . اغلب قصه ها فقط در یک سوره متمرکز نشده و در کل قرآن پراکنده است .
۱ . ۱ . ۷ . فرضیه های تحقیق
۱ . ۱ . ۷ . ۱ . علامه طباطبایی (ره) معتقد است که خداوند با ذکر قصص در موارد متعدد اهدافی چون بیان ولایت الهی ، تاویل حوادث و وقایع ، عبرت آموزی ، بیان سنت های الهی و … را دنبال می کند .
۱ . ۱ . ۷ . ۲ . نقل قرآن از قصص صحیح و معتبر است برخلاف نقل کتب مقدس که دستخوش تحریفات فراوانی گشته است .
۱ . ۱ . ۷ . ۳ . به نظر می رسد مفسر مرحوم پس از نقل قصص از قرآن و ذکر آن از کتب مقدس توضیحات لازم جهت تفسیر را ارائه می کند .
۱ . ۱ . ۷ . ۴ . به نظر می رسد مولف المیزان ذیل قصص به نقد نقل های کتب و روایات پرداخته ، تا با نمایاندن موارد تعارض با عقل ، نقل ، تاریخ و … صحت و سقم روایات و قصص را به وضوح آشکار نموده و نهایتاً حکم به اسرائیلی بودن آن ها بدهد .
۱ . ۱ . ۸ . جنبه های جدید بودن و نوآوری تحقیق
چون آثار تالیفی پیرامون المیزان غالبا به نظرات علامه راجع به استفاده از روایات و بررسی اجمالی روش تفسیری علامه در المیزان و موضوعاتی چون اسباب نزول و … می باشد ، اثر جدی و مورد توجهی در مورد رویکرد علامه نسبت به قصص نبوده ، این پژوهش درصدد است که با ارائه ی دیدگاه های کلی علامه در مورد قصص به همراه ذکر نمونه های مختلف نقد علامه از بیان داستان ها و بزرگ نمایی معیارهای تفسیر و نقد علامه در این باره ، اثرمشخص و قابل استنادی ایجاد نماید و یک منبع مستقل در ارائه ی تمام دیدگاه های علامه ذیل آیات و رویات قصص تدوین شود .
۱ . ۱ . ۹ . بیان اهمیت موضوع تحقیق ( ذکر فواید علمی و
کاربردی )
فایده نظری ( علمی ) که حاصل خواهد شد این است که علامه از روش تفسیری قرآن به قرآن در تفسیر قصص بهره می برد و نشان می دهد که نقل قصص از کتب مقدس و روایات اسرائیلی قابل اعتماد نبوده و قصص موجود در قرآن است که معتبر و قابل اعتماد می باشد .
فایده کاربردی که به دست می آید این است که نقطه نظرات کلی علامه ذیل تمام قصص قرآنی ارائه شود و بدون مراجعه به المیزان محققین بتوانند با نظرات علامه و تحلیل های ایشان درباره قصص آشنا شده و آن را مورد مطالعه قرار دهند .
۱ . ۱ . ۱۰ . روش جمع آوری اطلاعات
پژوهش حاضر از انواع تحقیقات توصیفی – تحلیلی است که اطلاعات مورد نظر آن غالبا به شیوه ی کتابخانه ای تهیه می شود . در این تحقیق از منابع دست اول و نیز دسته دوم استفاده می گردد و ابزار جمع آوری اطلاعات فیش خواهد بود .
۱ . ۱ . ۱۱ . نتایج علمی و عملی تحقیق
برجسته ترین نتیجه ی علمی تحقیق ، نمایش کامل دیدگاه ها و معیارهای علامه در تفسیر و نقد آیات قصص با ذکر نمونه های مختلف است . و مهم ترین نتیجه ی عملی تحقیق ، تهیه ی اثر مستقل و مدّون در ذکر دیدگاه های علامه ذیل آیات و روایات قصص است که نیاز محقق را برای رجوع به المیزان و بررسی دیدگاه های علامه در این مورد مرتفع می نماید .
۱ . ۱ . ۱۲ . سازماندهی تحقیق
پژوهش حاضر دارای چهار فصل خواهد بود . فصل اول : کلیات ، فصل دوم : ویژگی ها و اهداف قصه های قرآنی ، فصل سوم : روش علامه در نقل و تفسیر داستان های قرآن و فصل چهارم : روش علامه در نقد تفاسیر مذکور ذیل آیات قصص .
فصل اول با سه بخش عهده دار بیان طرح تحقیق ، مفهوم شناسی و شناخت تفسیر و مفسر می باشد.
در فصل دوم در بخش اول ویژگی ها و در بخش دوم اهداف قصه های قرآنی از نظر علامه مطرح می شود .
فصل سوم به سه بخش تقسیم می شود : بخش اول قصص قرآنی و بخش دوم قصص روایی را با ویژگی ها و معیارهای خاص خود براساس دیدگاه علامه ، تبیین می کند . بخش سوم به تطبیق قصص قرآنی با تورات و انجیل اختصاص دارد .
فصل چهارم روش علامه در نقد تفاسیر را در دو بخش ارائه می کند . بخش اول روایات تفسیر قصص را نقد می کند و بخش دوم نظرات مفسران دیگر را به بوته ی نقد می گذارد .
پایان بخش مطالب نتیجه ی بحث خواهد بود و در انتها فهرست منابع می آید .
بخش دوم : مفهوم شناسی
چون هر بحث نظری با تعریف مفاهیم کاربردی اش آغاز می شود . در این پژوهش نیز ابتدا به تعریف مفاهیم کاربردی موضوع مورد نظر و لغات پر استعمال در روند تحقیق پرداخته می شود . بنابراین واژگان قصص ، نباء ، حدیث ، تمثیل ، حکایت ، عبرت و داستان مورد بررسی قرار می گیرد .
۱ . ۲ . ۱ . قصص
از ریشه ی قصّ به معنای قطع نمودن و کوتاه کردن است .[۱] و در معنای دیگر پیگیری اثر چیزی یا شخصی استعمال شده است .[۲]
سپس به خبر[۳] و بیان واقعه یا حکایتی و نقل قصه نیز [۴] معنا گردیده است . به نظر می رسد می توان میان این معانی ارتباط برقرار نمود . به این صورت که چون واقعه ای در گذشته رخ داده ، از شخص حاضر پنهان است و گویا دست او از آگاهی نسبت به آن کوتاه گردیده و با پیگیری و بیان آن ، نسبت به آن واقعه آگاهی می یابد .
چنان که هر دو معنا در قرآن کریم آمده است :
در معنای پیگیری در آیه یازدهم سوره قصص آمده « وَ قَالَتْ لِأُخْتِهِ قُصِّیهِ » که مادر حضرت موسی( ع ) به خواهر وی گفت تا به دنبال برادرش – موسی ( ع ) – برود و پیگیری کند چه کسی او را از آب گرفته است .[۵]
 
 

الگوریتم کلونی مورچه‌ها[۴۲]
 

روش بهینه‌سازی گروه مورچه‌ها یکی از زیر شاخه‌های هوش گروهی است که در آن از رفتار مورچه‌های واقعی برای یافتن کوناه‌ترین گذرگاه میان لانه و چشمه خوراکی[۴۳] الگوبرداری شده است. هر مورچه برای یافتن خوراک در گرداگرد لانه به گونه تصادفی حرکت و در طی راه با بهره گیری از ماده شیمیایی به نام فرومن، از خود ردی بر جای می‌گذارد. هر چه شمار مورچه‌های گذر کرده از یک گذرگاه بیشتر باشد، میزان فرومن انباشته روی آن گذرگاه نیز افزایش می‌یابد. مورچه‌های دیگر نیز برای گزینش گذرگاه، به میزان فرومن آن می‌نگرند و به احتمال زیاد گذرگاهی را که دارای بیشترین فرومن است بر می‌گزینند. به این شیوه، حلقه بازخور مثبت پدید می‌آید. گذرگاه هرچه کوتاه‌تر باشد، زمان رفت و برگشت کاهش و مورچه بیشتری در یک زمان مشخص از آن می‌گذرد. از این رو، انباشت فرومن آن افزایش می‌یابد. شایان یادآوری است که گزینش گذرگاه دارای بیشترین فرومن، قطعی نیست و احتمالی است. به همین سبب، امکان یافتن بهترین جواب[۴۴] وجود دارد. روش ACO، نوعی فرااکتشافی است که برای یافتن گشایشهای تقریبی برای مسائل بهینه‌سازی آمیختاری[۴۵] سودمند است.

شکل۲‑۲ – روال حرکت مورچه در ACO [41]
روش ACO، مورچه‌های ساختگی به‌وسیله‌ی حرکت بر روی گرافِ مساله و با وانهادن[۴۶] نشانه‌هایی بر روی گراف، همچون مورچه‌های واقعی که در گذرگاه خود نشانه‌های به جا می‌گذارند، سبب می‌شوند که مورچه‌های ساختگی بعدی بتوانند گشایشهای بهتری را برای مساله فراهم نمایند. [۲۱]

 

PSO یا بهینه سازی گروهی ذرات
 

روش بهینه‌سازی ازدحام ذرات[۴۷] یک الگوریتم جستجوی اجتماعی است که از روی رفتار اجتماعی دسته‌ های پرندگان مدل شده است. در ابتدا این الگوریتم به منظور کشف الگوهای حاکم بر پرواز همزمان پرندگان و تغییر ناگهانی مسیر آنها و تغییر شکل بهینه‌ی دسته به کار گرفته شد. در PSO، ذرات[۴۸] در فضای جستجو جاری می‌شوند. تغییر مکان ذرات در فضای جستجو تحت تأثیر تجربه و دانایی خودشان و همسایگانشان است. بنابراین موقعیت دیگر ذرات[۴۹] Swarm روی چگونگی جستجوی یک ذرات اثر می‌گذارد. نتیجه‌ی مدل‌سازی این رفتار اجتماعی فرایند جستجویی است که ذرات به سمت نواحی موفق میل می‌کنند. ذرات در Swarm از یکدیگر می‌آموزند و بر مبنای دانایی بدست آمده به سمت بهترین همسایگان خود می‌روند. اساس کار PSO بر این اصل استوار است که در هر لحظه هر ذره مکان خود را در فضای جستجو با توجه به بهترین مکانی که تاکنون در آن قرار گرفته است و بهترین مکانی که در کل همسایگی‌اش وجود دارد، تنظیم می‌کند. فرض کنید می‌خواهیم زوج مرتب (x,y) را طوری بدست آوریم که تابع ،F(x,y)=2x+y، مینیمم شود. ابتدا نقاطی را به صورت تصادفی در فضای جستجو، روی صفحه‌ی x-y انتخاب می‌کنیم. فرض کنید این Swarm را به ۳ همسایگی تقسیم کنیم که در هر همسایگی نقاط موجود با یکدیگر تعامل دارند. در هر همسایگی هر یک از نقاط به سمت بهترین نقطه در آن همسایگی و بهترین مکانی که آن نقطه تاکنون در آن قرار داشته است، حرکت می‌کند. برای حل یک مسئله چند متغیر بهینه‌سازی می‌توان از چند Swarm استفاده کرد که هر یک از Swarmها کار مخصوصی را انجام می‌دهند. این همان ایده‌ای است که کلونی مورچه از آن ریشه می‌گیرد. روش PSO یک الگوریتم روش جستجوی سراسری [۵۰] است که با بهره‌گیری از آن می‌توان با مسائلی که پاسخ آنها یک نقطه یا سطح در فضای n بعدی می‌باشد، برخورد نمود. در اینچنین فضایی، فرضیاتی مطرح می‌شود و یک سرعت ابتدایی به آنها اختصاص داده می‌شود، همچنین کانال‌های ارتباطی بین ذرات درنظر گرفته می‌شود. سپس این ذرات در فضای پاسخ حرکت می‌کنند، و نتایج حاصله بر مبنای یک «ملاک شایستگی» پس از هر بازه‌ی زمانی محاسبه می‌شود. با گذشت زمان، ذره‌ها به سمت ذره‌هایی که دارای سنجه شایستگی بالاتری هستند و در گروه ارتباطی یکسانی قرار دارند، شتاب می‌گیرند. مزیت اصلی این روش بر راهبردهای بهینه‌سازی دیگر، این است که شمار فراوان ذرات ازدحام کننده، سبب نرمش پذیری و انعطاف روش در برابر مشکل پاسخ بهینه محلی [۵۱] می‌گردد.[۲۲, ۲۳]

ایده PSO، برای اولین بار توسط کندی و ابرهارت در سال ۱۹۹۵ مطرح شد. PSO، یک الگوریتم محاسبه ای تکاملی الهام گرفته از طبیعت و براساس تکرار می‌باشد. منبع الهام این الگوریتم، رفتار اجتماعی حیوانات، همانند حرکت دسته جمعی پرندگان و ماهی‌ها بود. از این جهت که PSO نیز با یک ماتریس جمعیت تصادفی اولیه، شروع می‌شود، شبیه بسیاری دیگر از الگوریتم‌های تکاملی همچون الگوریتم ژنتیک پیوسته و الگوریتم رقابت استعماری است. برخلاف الگوریتم ژنتیک ، PSO هیچ عملگر تکاملی همانند جهش و تزویج ندارد. از این جهت می‌شود گفت که الگوریتم رقابت استعماری شباهت بیشتری به PSO دارد تا به GA.[52] هر عنصر جمعیت، یک ذره نامیده می‌شود (که همان معادل کروموزوم در GA و یا کشور در الگوریتم رقابت استعماری) است. در واقع الگوریتم PSO از تعداد مشخصی از ذرات تشکیل می‌شود که به طور تصادفی، مقدار اولیه می گیرند. برای هر ذره دو مقدار وضعیت و سرعت، تعریف می‌شود که به ترتیب با یک بردار مکان و یک بردار سرعت، مدل می‌شوند. این ذرات، بصورت تکرارشونده ای در فضای n‌ـ‌بعدی مسئله حرکت می‌کنند تا با محاسبه مقدار بهینه بودن به عنوان یک ملاک سنجش، گزینه‌های ممکن جدید را جستجو کنند. بُعد فضای مسئله، برابر تعداد پارامترهای موجود در تابع مورد نظر برای بهینه سازی می باشد. یک حافظه به ذخیره بهترین موقعیت هر ذره در گذشته و یک حافظه به ذخیره بهترین موقعیت پیش آمده در میان همه ذرات، اختصاص می‌یابد. با تجربه حاصل از این حافظه‌ها, ذرات تصمیم می گیرند که در نوبت بعدی، چگونه حرکت کنند. در هر بار تکرار، همه ذرات در فضای nـ‌بعدی مسئله حرکت می‌کنند تا بالاخره نقطه بهینه عام، پیدا شود. ذرات، سرعت‌هایشان و موقعیت‌شان را بر حسب بهترین جواب‌های مطلق و محلی به‌روز می‌کنند. یعنی:

رابطه ۲-۱
رابطه ۲-۲
که در آن :

 

 

سرعت ذره :
 

متغیرهای ذره :
 

اعداد تصادفی مستقل با توزیع یکنواخت: ,
 

فاکتورهای یادگیری : ,
 

بهترین جواب محلی :
 

بهترین جواب مطلق :
 

می‌باشند. الگوریتم PSO، بردار سرعت هر ذره را به‌روز کرده و سپس مقدار سرعت جدید را به موقعیت و یا مقدار ذره می‌افزاید. به‌روز کردن‌های سرعت، تحت تأثیر هر دو مقدار بهترین جواب محلی و بهترین جواب مطلق قرار می‌گیرند. بهترین جواب محلی و بهترین جواب مطلق، بهترین جوابهایی هستند که تا لحظه‌ی جاری اجرای الگوریتم، به ترتیب توسط یک ذره و در کل جمعیت به دست آمده‌اند. ثابت‌های , به ترتیب، پارامتر ادراکی و پارامتر اجتماعی نامیده می‌شوند. مزیت اصلی PSO این است که پیاده‌سازی این الگوریتم ساده بوده و نیاز به تعیین پارامتر‌های کمی دارد. همچنین PSO قادر به بهینه‌سازی توابع هزینه‌ی پیچیده با تعداد زیاد مینیمم محلی است.

شکل ‏۰۲‑۳ به روز رسانی بردار سرعت و مکان در PSO [42]
در زیر شبه کد مربوط به الگوریتم PSO آورده شده است:
For each particle
Initialize particle
END
Do
For each particle
Calculate fitness value
If the fitness value is better than the best fitness value (pBest) in history
set current value as the new pBest
End
Choose the particle with the best fitness value of all the particles as the gBest

 
 
 

دنیا و آنچه در اوست هیچ گاه نتوانست او را خشمگین کند؛ هرگاه حقّی ضایع می شد، هیچ چیز جلودار خشم او نمی شد تا اینکه بر او چیره می شد. از امام حسن (ع) نقل کرده اند: «هیچ گاه به خاطر نفس خویش خشمگین نشد و برای نفس خویش بر چیزی چیره و غالب نشد»[۲۲۰].
پیامبر (ص) با صراحت کامل اعلام می کرد: من برای رسالت خود مزدی از شما نمی طلبم «قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا»[۲۲۱].
او با اخلاص تمام به نشر و تبلیغ دستورات الهی می پرداخت و هرگز چشم داشتی به مال و جاه و مقام نداشت.
۴-۱-۴- ورع و تقوا
۴-۱-۴-۱- ورع و تقوای مبلغ
ورع و تقوا امری لازم برای مبلغ اسلامی است. چرا که مردم مبلغ اسلامی را انسانی مقدّس و پاک و نماینده صفا و پاکی می دانند و از وی انتظار دارند که به عنوان راهنمای سایرین برای رسیدن به خوبیها و نزدیک شدن به خدا، خود، دارای صفت ورع و تقوا باشد؛ به واجبات و فرایض عمل کند، از گناهان دوری گزیند، عفیف و پاکدامن باشد، هوا و هوس را سرکوب کرده، امیر نفس خویش باشد و حتی بالاتر از آن، شبهات، مکروهات و بسیاری از مباح‌ها نیز چشم بپوشد. بنابراین، ناپسند و سبب بی اعتمادی و سوء ظن به اسلام است.
توجیه آنان برای این بی رغبتی و بی اعتمادی این است که: وقتی یک عالم اسلامی که داعیه‌ی تبلیغ اسلام دارد و حجت الاسلام خوانده می شود، یعنی نماینده اسلام است، مرتکب گناه و معصیت شود، پس در این صورت از عموم مردم که معترف به جهل خود هستند چه انتظاری می توان داشت.
آری، عملکرد ناصحیح یک انسان مسلمان موجب سوءظن و بی اعتمادی جامعه می شود و این خیانت به اسلام و مسلمانان است.
متأسفانه، جامعه نیز گاه از کاه، کوهی می سازد و از مکروه، کبیره ای غیر قابل آمرزش؛ بدون اینکه بیندیشد که این، عملکرد یک شخص و بیانگر شخصیت و خوی و خصلت اوست و ربطی به اسلام ندارد. آن گناه را به پای همه اسلام و عالمان و مبلغان اسلامی می نویسند، غافل از اینکه باید اشخاص را از طریق اسلام بشناسند، نه اسلام را از طریق افراد؛ یعنی اسلام باید ملاک و معیار خوب یا بد بودن افراد باشد نه افراد، ملاک خوب یا بد بودن اسلام، از این رو مولای متقیان، علی (ع) می‌فرماید:
«علیک بالورع، فانّه عون الدین و شیمه المخلصین؛[۲۲۲] بر تو باد پارسایی؛ زیرا آن یاور دین و خصلت مخصان است».
و نیز در کلام دیگری می فرماید:
«علیکم بلزوم الدّین و التّقوی و الیقین فهنّ أحسن الحسنات و بهنّ تنال رفیع الدّرجات[۲۲۳]؛ بر شما باد التزام به دین و تقوا و یقین، که اینها بهترین خوبی‌هایند و به واسطه‌ی آنها به سربلندی نایل می‌گردید».
به فرمایش امیر مؤمنان (ع):
«التقو ظاهره شرف الدنیا و باطنه شرف الآخره[۲۲۴]؛ ظاهر تقوی سربلندی دنیا و باطن آن شرافت آخرت است».
چه بسیار افرادی که به واسطه‌ی عملکرد ناصحیح برخی از مبلغان، از اسلام و روحانیت دلسرد شده‌اند. برای نمونه، به مطلبی که در کتاب تجارب مبلّغان هنرمند آمده است توجه کنید:
برادر پاسداری می‌گفت: آقای روحانی مدتی با ما بود و مطالبی که می‌گفت خیلی به دلم می نشست. به قدری صحبت‌هایش برایم دلنشین بود که فراموش ناشدنی بوده، ولی یک روز سرِ بازار قم دیدم کسی به شکل مرموزی خودش را از من پنهان کرد و رفت! کنجکاو شدم ببینم او که بود که نمی‌خواست من ببینمش؟! وقتی پی گرفتم، شناختمش. همان روحانی بود که مرا شیفته خود کرده بود ولی با لباس شخصی! وقتی او را بدون لباس روحانی اش دیدم، یک لحظه تمام آنچه او مرا به آن ساخته بود، از دلم محو شد.[۲۲۵]
اگرچه در این ماجرا مبلغ هیچ گناه شرعی مرتکب نگشته، اما از نظر عرف، دچار امر ناپسندی شده است. مرحوم مدرس یزدی، خطاب به طلاب فرمودند: «گناه عرفی بدتر از گناه شرعی است»[۲۲۶].
۴-۱-۴-۲- ورع و تقوای پیغمبر (ص)
پیامبر اسلام (ص) نمونه اعلای ورع و تقواست، چرا که هیچ گاه لغزشی از وی دیده نشد. گرچه رسول خدا (ص) در جامعه ای شرک آلود می زیست و در کودکی از نعمت پدر و مادر نیز محروم شد، اما چنان پاک و پرهیزکار بود که در اوان جوانی به لقب «امین»[۲۲۷] شهرت یافت.
محمد مصطفی (ص) در اجتماعی زیست که انواع و اقسام ازدواج‌ها مانند: «شغار»[۲۲۸]، «بدل»[۲۲۹]، «استبضاع»[۲۳۰]، «رهط»[۲۳۱] و «جمع»[۲۳۲] مرسوم بود، اما تا سنّ بیست و پنج سالگی ازدواج نکرد[۲۳۳]. وی چنان پارسا و پرهیزکار بود که شایستگی مقام نبوت را پیدا کرد.

او پیش از رسالتش، بیست و پنج سال به تنهایی زندگی کرد. در همان سالها خدیجه بنت خُوَیلد که زنی تاجر، شرافتمند و ثروتمند بود، آوازه‌ی صفا، پاکی، پارسایی و پرهیزکاری وی را شنید و از او برای شراکت در تجارت دعوت کرد؛ به او اطمینان کرد و با سرمایه‌ی خویش وی را به سفری تجارتی فرستاد. وقتی که رسول امین (ص) از مسافرت تجارتی شام بازگشت، خدیجه فرستاده ای را نزدش فرستاد و گفت:
ای پسر عمو! من به واسطه‌ی خویشاوندی و شرافتی که در میان قومت داری و همچنین به سبب امانت داری، و راست کرداری و خوش خلقی‌ات علاقمندت شده ام.
پس به وی پیشنهاد ازدواج داد.
این در حالی بود که خدیجه در آن زمان از لحاظ نَسَبی در طبقه متوسطی از قریش بود و از نظر احترام و شرافت، جزء شریف ترین افراد قریش و بسیار ثروتمند بود، به گونه ای که تمامی مردان قریش آرزوی همسری او را داشتند.
رسول خدا (ص) ماجرا را با عموهای خویش در میان گذاشت. حمزه، عموی پیامبر (ص)، به نزد خویلد رفت و خدیجه را برای پیامبر (ص) خواستگاری کرد.[۲۳۴]
آری، پیامبر خدا (ص) در جامعه ای که زن، محور دلبستگی های آنان بود، دو دهه و اندی از عمر خویش را بدون هرگونه ارتباط مشروع یا نامشروعی با زنان، در نهایت صفا و پاکی و پرهیزکاری گذرانده و حتی پس از ازدواج، در سرزمینی که مردان آن به یک همسر اکتفا نمی کردند، سالهای متمادی در کنار خدیجه (س) زندگی کرد و تا او زنده بود، همسر دیگری اختیار نفرمود.[۲۳۵]
۴-۱-۵- ساده زیستی
ساده زیستی یعنی زندگی به دور از تجمل، اشرافی گری و اسراف. به بیان دیگر ساده زیستن با ساده‌ترین امکانات و بسنده کردن به آنچه برای گذراندن زندگی ضروری است.
۴-۱-۵-۱- ساده زیستی مبلغ
جایگاه تبلیغ و هدایت مردم اقتضا می کند که مبلغ، زندگی ساده و عاری از اشرافی گری داشته باشد؛ زیرا مقام تبلیغ در نظر اسلام – برخلاف سایر مکتبها – یک مقام الهی و مردمی است در حقیقت، مبلغ بر فکر و جان مردم حکومت می کند و این با داشتن زندگی مجلل و اشرافی، ویرانه‌ای است. در هر جامعه ای، افراد نادار و محروم بسیاری هستند که از ساده ترین امکانات زندگی بی‌بهره‌اند و با رنج و مشقت بسیار، برای داشتن یک زندگی ساده و معمولی تلاش می کنند. در هر جامعه‌ای انسانهای مسکین و مستمندی هستند که در حسرت غذایی ساده، روزها در تکاپوی آنند و شبها با شکم گرسنه سر بر بالین می گذارند. وظیفه مبلغ، آگاه کردن توانگران جامعه از محرومیتهاست. او وظیفه دارد وجدان سرمایه داران و ثروتمندان جامعه را بیدار و به یاری ترغیب کند.
بدین جهت، مبلغ اسلامی باید زندگی ساده و خالی از تجملی داشته باشد تا از سویی خود، همیشه به یاد محرومان و نیازمندان جامعه باشد و از سوی دیگر، برای رفاه خود، مرتکب اعمال مخالف با اهداف عالی تبلیغ نشود و با زندگی ساده اش سبب دلگرمی مرد محروم شود.
از آنجا که تبلیغ اسلامی نوعی پیشوایی و رهبری افکار و دلهای مردم است، شاید بتوان گفت ساده زیستی امری ضروری برای تبلیغ است؛ چرا که وقتی علاء بن زیاد حارثی از رفتار زاهدانه برادرش عاصم نزد امیرالمؤمنین شکایت کرد، حضرت دستور داد عاصم را بیاورند. حضرت وقتی عاصم را دید، چهره در هم کشید و فرمود: «آیا از خانواده ات شرم نمی کنی؟ به فرزندانت رحم نمی کنی؟ آیا گمان می کنی که خدا اشیاء پاکیزه را بر تو حلال کرده و در عین حال دوست نمی داری از آنها استفاده کنی؟» عاصم عرض کرد: «یا امیرالمؤمنین! پس چرا شما در غذا به خوراک سخت، و در لباس به پوشش خشن اکتفا کرده اید؟» حضرت نیز فرمود: «ویحک… إنّ الله تعالی فرض علی ائمه الحقّ ان یقدّروا انفسهم بضعفه الناس کیلا یتبیغ بالفقیر فقره؛[۲۳۶] وای بر تو… همانا خدای بزرگ بر پیشوایان حق را واجب کرده که (وضعیت زندگی) خویش را با ضعیفان مردم برابر کنند، تا اندوه فقر، بینوایان را گریبان گیر رنجی جانکاه نسازد.»
آری، ساده زیستی خصیصه‌ی پیشوایان دینی و خصلت انبیاست. آنان در نهایت سبک باری و سادگی زیستند. آنان وارستگانی بودند که دوستی دنیا را به دل راه ندادند و سراسر عمرشان به چیزی جز هدف نیندیشیدند. آنها با برگزیدن زندگی ساده توانستند امّت خویش را ارشاد و رهبری کنند و اعتقاد به آخرت را در دلهای ایشان زنده سازند.
مبلغ اسلامی رهرو راه انبیاست و تمام کوشش او در جهت نشر فرهنگ دین و مقاصد مقدس و الهی است. او در پی ترویج تعالیم ناب اسلامی است و بدون ساده زیستی و آزادی از قید و بند تجملات، توان رسیدن به مقصد را ندارد؛ زیرا وابستگی و دلبستگی به دنیا غل و زنجیری است که مانع از پیشرفت وی در راه مقدسش می شود.
امام صادق (ع) می فرماید: «اذا رایتم العالم محبا لدنیاه فاتهموه علی دینکم قان کل محب لشیء یحوط ما احب[۲۳۷]؛ هرگاه دیدی که عالمی دنیا دوست است، او را در دینتان متهم کنید، چون آن کسی که به چیزی دلبسته است، تنها بدان می اندیشد.»
این نکته را نیز باید در نظر داشت که ساده زیستی به معنای محروم کردن خویش از نعمتهای زندگی حتی امکانات ساده و ابتدایی زیستن نیست، بلکه به معنای قناعت کردن به یک زندگی ساده و معمولی، مطابق با شأن مبلغ اسلامی، زمان، مکان و جامعه ای که مبلغ در آن زندگی می کند، است.
۴-۱-۵-۲- ساده زیستی پیغمبر (ص)
پیامبر اسلام (ص) آینه‌ی صفا و سادگی بود و در غایت سادگی می زیست؛ تجملات و زرق و برقهای مادی را از زندگی خود زدوده بود و در اوج قدرت و رفعت، بسان انسانی ساده و معمولی زندگی می کرد. جلوه های ساده زیستی پیغمبر (ص) را می توان در سه محور بررسی کرد: در خوراک، در پوشاک و دیگر لوازم خانه.
۴-۱-۶- آراستگی
آراستگی ظاهر، یعنی رسیدگی به وضع ظاهری از نظر پاکیزگی، نظم و ترتیب و … در پوشاک و چهره. البته این به معنای تجمل پرستی، پیروی از مد و استفاده از لباسها و پوشاک گران قیمت و فاخر نیت، بلکه منظور، استفاده‌ی بهینه از امکانات موجود و پوشیدن لباسهایی است که در عین سادگی، تمیز و مرتب اند. به عبارت دیگر، رعایت نظم و پاکیزگی در پوشاک و چهره، به گونه ای که مانع از تنفر و آزردگی خاطر دیگران شود.
۴-۱-۶-۱- آراستگی ظاهر مبلّغ
یکی از مسائل بااهمیت در زندگی اجتماعی انسانها، پیراستگی ظاهر و برون است. ژنده پوشی در جامعه امری ناپسند و مذموم است و هیچ جامعه و مذهبی به پوشیدن پوشاک نامرتب و نامناسب سفارش نمی کند؛ هرچند پوشیدن لباسهای نو یا فاخر را نیز ضروری نمی داند. آنچه مهم است آراستگی، بهداشت و نظافت پوشاک و چهره است.
از آنجا که مبلغ، در ارتباط مستقیم و چهره به چهره با مردم است، رعایت پیراستگی و آراستگی ضروری است. آشفتگی ظاهر و لباس مبلغ، موجب انزجار، بی علاقگی و بی اعتمادی مخاطبان نسبت به وی می گردد و این موضوع از تأثیر سخن وی می کاهد. دیل کارنگی در مورد تأثیر آراستگی ظاهر در روح و روان شخص سخنران می گوید:
یک روانشناس، پرسش نامه ای برای عده‌ی زیادی فرستاد. در این پرسش نامه، از تأثیر لباس بر آنها سوال شده بود. همه پاسخ دادند وقتی که لباس تمیز و مرتب پوشیده اند، احساس اینکه یک چنین لباسی را در بر نموده اند اثری در آنها می گذارد که غیرقابل بیان است؛ ولی اثراتش قطعی و حقیقی است.
لباس مرتب و تمیز در آنها اعتماد به نفس ایجاد می کرد و بر عزّت نفسشان می افزود. آنها اظهار داشتند وقتی به چهره‌ی یک فرد موفق در می آمدند، احساس می کردند درباره موفقیت و رسیدن به آن راحت تر فکر می کنند. چنین است اثر لباس در مورد نفس پوشنده‌ی آن.[۲۳۸]
این نویسنده درباره اثر آراستگی ظاهر بر مخاطبان و شنوندگان می گوید: من بارها متوجه شده ام چنانچه سخنران شلوار کهنه، کت و کفش بی ریخت پوشیده باشد و قلم وخودکار و یا مداد از جیب رویی بیرون آمده باشد، و یا روزنامه و کیسه‌ی توتون در لباسش برآمدگی ایجاد نموده باشد، شنوندگان به یک چنین مردی همان قدر احتارم می گذارند که خودش برای خود قائل است!
آیا تصور نمی کنید آنها فکر کنند افکار این مردم هم به اندازه‌ی موی نامرتب و کفش واکس نخورده‌ی او در هم و برهم است؟
اسلام برای زیبایی و آراستگی درونی اهمیت بسیاری قائل است، اما آراستگی برون را نیز سفارش می کند.
آرایش ظاهر، مطابق با اصول فکری و اعتقادی و نیز رعایت نظافت و پاکیزگی از خصوصیات بارز یک مسلمان و مؤمن حقیقی است. مبلغ، به عنوان یک مسلمان مؤمن و نیز به عنوان راهبر و راهنما، همواره مورد توجه و بررسی ردم قرار می گیرد. از سویی، کوچک ترین نقص و بی نظمی در وضعیت ظاهری وی، بسان کوه عظیمی در میان دشتی پهناور جلوه گر می شود. بنابراین، مبلغ دینی نیاز مبرم به آراستگی ظاهر دارد. به گفته‌ی یکی از مبلغان اسلامی، «اگر از دهانمان «دُرّ» ببارد، ولی ظاهرمان مرتب نباشد، کسی دُرّمان را هم نخواهد پذیرفت.[۲۳۹]
در مورد آراستگی ظاهر به چند نکته باید توجه داشت.

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.
 

 

لباس باید متناسب با شأن، مقام و موقعیت اجتماعی شخص باشد؛
 

پوشاک گرانبها و فاخر، جز اینکه وسیله‌ی نمایش و فخر فروشی باشد ثمری ندارد، و بیشتر سبب ایجاد فاصله و شکاف روحی – روانی میان فرد و سایرین می گردد؛
 

آنچه در پوشیدن لباس مهم است، پاکیزگی و تمیز بودن است نه نو بودن.
 

۴-۱-۶-۲- آراستگی ظاهر پیغمبر (ص)
آراستگی ظاهر، نشانه ای از شخصیت، تربیت و فرهنگ انسان است. در واقع انسانها به طور فطری، آراستگی و زیبایی را دوست دارند. به همین دلیل، رسول خدا (ص) به نظافت لباس و بدن توجه زیادی داشتند و خوشبویی ایشان زبانزد همگان بود. فردی گفته است: «یکی از عوامل موفقیت رسول الله (ص) در گسترش اسلام، تمیزی، خوشبویی و آراستگی ظاهر ایشان بوده است.»[۲۴۰]
۴-۱-۷- شجاعت
۴-۱-۷-۱- شجاعت مبلغ
شجاعت در حد اعتدال، یکی از ضروری ترین خصایص اخلاقی برای مبلغ اسلامی است. شجاعت یکی از ملکات نفسانی و صفات درونی است که هنگام ضرورت، رخ می نماید و انسان را در گفتار و کردار، استوار می گرداند. مبلغ دینی اگر شجاع باشد می تواند در برابر بدعت‌ها، کج روی‌ها و جهالت‌ها بایستد و سخن حق را در سخت ترین شرایط بگوید و به آن عمل کند.
«پیامبران و جانشینان بر حقشان که از طرف خداوند مبعوث می شدند دارای شجاعت بودند، زیرا اینان با اختلاف درجات و تفاوت شعاع مأموریتشان، موظف بودند با شرک و عقاید باطل مبارزه کنند، مردم را از اسارت تقلیدهای کورکورانه‌ی آبای نادانشان برهانند و به توحید دعوت کنند. مأموریت داشتند مردم را از هواپرستی که ریشه اصلی تمام گناهان است بازدارند، آنان را به تقوا و درست کاری بخوانند و به راه سعات سوق دهند و انجام این کارهای سنگین و مهم، بدون شجاعت و قوت روح، ناممکن بود. از این رو، همه آنها به قدر لزوم، دارای شجاعت بودند و مأموریت خود را در حوزه ای که باید انجام وظیفه کنند با قوت و نیرومندی، به موقع به اجرا می گذاردند.
امروز نیز خطبای اسام و داعیان الی الله که این کار مقدس را برگزیده، هدایت مردم را پذیرا شده، قدم به جای قدم انبیا نهاده [اند] و مردم را به دین حقّ می خوانند، باید همانند رهبران الهی شجاه باشند و با قوّت و صراحت سخن بگویند؛ زیرا شجاعت و قّت ضمیر در چگونگی سخن گویندگان اثر می گذارد. با قاطعیت حرف می زنند و در گفته های آنان ضعف و سستی احساس نمی شود.»[۲۴۱]
گهگاه در تبلیغ، مسائلی پیش می آید که اگر مبلغ با شهامت نباشد، ممکن است حقیقت را فدای مصلحت موهومی که در ذهن دارد و یا محیط پدید اورده است، کند.
در این گونه موارد، مبلغ باید با یاری خداوند، خرافات و باورهای موهوم را از ذهن جامعه بزداید و در این راه، انبیا را بنگرد که چگونه اندیشه های نو را در برابر عقیده های نادرست عرضه می کردند و از هیچ چیز نمی هراسیدند.[۲۴۲]
مبلغان حقیقی و با ایمان کسانی هستند که «الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّـهِ وَیَخْشَوْنَهُ وَلَا یَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّـهَ»[۲۴۳]؛ تبلیغ رسالتهای الهی می کنند و (تنها) از او می ترسند، و از هیچ کس جز او بیم ندارند. و می‌دانند که گمراهی و ضلالت دیگران به آنان ضرر نمی رساند.
۴-۱-۷-۲- شجاعت پیغمبر (ص)
پیامبر اکرم (ص) در تبلیغ رسالتش، شجاعت و شهامت حیرت آوری داشت، به گونه ای که أنس بن مالک می گوید:
«کان رسول الله (ص) أشجع الناس[۲۴۴]؛ پیغمبر خدا (ص) شجاع ترین مردم بود». ابن عمر نیز می گوید: «ما رأیت أحداً أجوه ولا أنجد ولا أشجع و لا أوضأ من رسول الله (ص)[۲۴۵]؛ کسی بخشنده تر و نترس‌تر و شجاع تر و پاکیزه تر از پیغمبر خدا (ص) ندیدم».