هرگاه حکومت بدست بچه‌ها (کم عقلان) افتاد با مردم در آشکار معاشرت ( نیکو) داشته باشید و در نهان با آن‌ ها مخالفت کنید.
بنابراین اینکه بعضی از شیعیان تصور می‌کردند که چون در اقلیت هستند تنها موظف به رعایت حقوق متقابل بین خودشان می‌باشند و در مورد دیگر مسلمانان هیچ وظیفه‌ای ندارند نادرست می‌باشد چنان که از امام سجّاد ☻ نقل شده است:
یَغْفِرُ اللَّهُ لِلْمُؤْمِنِ کُلَّ ذَنْبٍ وَ یُطَهِّرُهُ مِنْهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ مَا خَلَا ذَنْبَیْنِ تَرْکَ التَّقِیَّهِ وَ تَضْیِیعَ حُقُوقِ الْإِخْوَانِ[۲۲۹]
خداوند هرگناهی را برای مؤمن می‌بخشد و او را در دنیا و آخرت از آن گناه پاک می‌گرداند به غیر از دو گناه: ترک تقیّه و ضایع کردن حقوق برادران دینی.
امام صادق ☻ چنین می‌فرماید:«…عَلَیْکُمْ بِالْوَرَعِ وَ الِاجْتِهَادِ وَ اشْهَدُوا الْجَنَائِزَ وَ عُودُوا الْمَرْضَى وَ احْضُرُوا مَعَ قَوْمِکُمْ مَسَاجِدَکُمْ وَ أَحِبُّوا لِلنَّاسِ مَا تُحِبُّونَ لِأَنْفُسِکُمْ أَ مَا یَسْتَحْیِی الرَّجُلُ مِنْکُمْ أَنْ یَعْرِفَ جَارُهُ حَقَّهُ وَ لَا یَعْرِفَ حَقَّ جَارِهِ»[۲۳۰]
بر شما باد به پرهیزکاری و کوشش( در راه دین ) شما در تشییع جنازه ها شرکت کنید، بیماران را عیادت نمایید و با قوم خود در مسجدهایشان حاضر شوید برای مردم چیزی را بپسندید که برای خود می‌پسندید آیا شما حیا نمی‌کنید که همسایه‌تان حق شما را رعایت کند و شما حق او را رعایت نکنید؟

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.
 

تأمین امنیّت
 

واژه‌ی امنیّت همانند بسیاری از واژه‌های سیاسی و اجتماعی تحولات زیادی را از سر گذرانده است به نحوی که نمی‌توان تعریف خاصی از آن ارائه دارد، بلکه باید از عناصر اصلی آن سخن گفت.

عنصر اساسی در مفهوم امنیّت «فقدان تهدید یا به حداقل رساندن تهدید‌های اجتماعی » است و احساس آرامش در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ، ثمره امنیّت است.

از نظر اسلام امنیّت نخستین شرط یک اجتماع سالم است. و بقدری دارای اهمیّت است که در اسلام پاداش‌های بزرگی برای حافظان امنیّت و نظم عمومی مشخص گردیده و برای افرادی که آن را به مخاطره بیافکنند مجازات‌های سختی پیش‌بینی شده است[۲۳۱]
تعریف امنیّت
امنیّت در مبنای عینی، یعنی، فقدان تهدید نسبت به ارزش‌های کسب شده و در معنای ذهنی، یعنی فقدان هراس.. از اینکه ارزش‌های مزبور مورد حمله قرار گیرد.[۲۳۲]
یکی دیگر از اهداف تقیّه مداراتی، تامین امنیّت در جامعه است، امنیّت برترین موهبت الهی برای فرد و جامعه‌ی انسانی است و اسلام بر ضرورت تامین آن به عنوان یک معروف تأکید نموده است. از آن‌جا که همه‌ی مسلمانان اعضای یک خانواده‌ی بزرگ هستند و در یک خانواده آن‌چه برای رشد و تداوم و ثبات آن مهم است، امنیّت و صلح و صفای اعضای آن است، بنابراین هرچه این عوامل را تهدید می‌کند محکوم است.
امنیّت، اساسی‌ترین نیاز بشر است و تأمین آن نخستین وظیفه حکومت‌هاست تعبیرات آیات و روایات نشان می‌دهد که آبرو و حیثیت افراد همچون مال و جان آن‌ هاست.[۲۳۳] بلکه از بعضی از جهات مهم‌تر ست، اسلام می‌خواهد در جامعه اسلامی امنیّت کامل حکفرما باشد. نه تنها مردم در عمل به یکدیگر هجوم نکنند. بلکه از نظر زبان مردم، و از آن بالاتر از نظر اندیشه و فکر آنان نیز در امان باشند. و هرکس، احساس کند که دیگری در منطقه افکار خود تیرهای تهمت را به سوی او نشانه‌گیری نمی‌کند، و این امنیتی است که در بالاترین سطح که جز در یک جامعه مذهبی و مؤمن امکان‌پذیر نیست.[۲۳۴]
حضرت ابراهیم ☻ بعد از بنای کعبه، نخستین خواسته خود از خدا را مساله امنیّت برای مردم آن سرزمین قرار داد. [۲۳۵]
از این رو می‌بینیم اذیّت مؤمن (به هر شکلی) حرام است. بر این پایه ورود ناهنجار به مقدسات ملی و مذهبی هر قوم و طایفه‌ای نیز بر دیگران حرام می‌شود و این بعد دیگر تقیّه است که نمود اخلاقی- اجتماعی دارد. بدیهی است رسیدن به اهداف عالیه‌ی هر مکتب و دینی جز در پناه سپر امنیّت میسّر نیست و بدون داشتن امان از دشمن و نفوذ تخریبی وی، آن اهداف تحقق نخواهند یافت.
رعایت موازین اخلاقی در نگه‌داشتن خود از تعرّض به حریم مقدّسات دیگران تا آن‌جا در نظر قرآن مهم است که مسلمانان را از دشنام دادن به کفار و پاروی مقدسات آنان نهادن منع می‌کند و می‌فرماید: وَ لَا تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّواْ اللَّهَ عَدْوَا بِغَیرْ عِلْمٍ کَذَالِکَ زَیَّنَّا لِکلُ‏ِّ أُمَّهٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلىَ‏ رَبهِّم مَّرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُم بِمَا کاَنُواْ یَعْمَلُون‏[۲۳۶]
(به معبود) کسانى که غیر خدا را مى‏خوانند دشنام ندهید، مبادا آنها (نیز) از روى (ظلم و) جهل، خدا را دشنام دهند! اینچنین براى هر امّتى عملشان را زینت دادیم سپس بازگشت همه آنان به سوى پروردگارشان است و آنها را از آنچه عمل مى‏کردند، آگاه مى‏سازد (و پاداش و کیفر مى‏دهد)
مسلمانان در میان خود نیز وظیفه دارند نسبت به شخصیت یکدیگر احترام بگذارند و حرمت همدیگر را نگه‌دارند و کاری نکنند که موجب رنجش دیگری را فراهم سازند. انگشت‌گذاری قرآن بر مصادیقی مانند: مسخره‌نکردن، منت‌نگذاشتن، غیبت نکردن و… نشان دهنده‌ی آن است که شخص مسلمان باید نسبت تعرض به حریم اخلاقی و حریم شخصی یا اجتماعی دیگران پا روی نفس خود بگذارد و خود را از ورود به آن بازدارد. یعنی به خلاف خواسته‌های درونی یا آن چه می‌پندارد خوب است و وظیفه اوست عمل کند و این همان معنای تقیّه است.
روشن است که این آموزه‌ها به منظور حفظ امنیّت روانی افراد جامعه و مصلحت کلی نظام اسلامی امت اسلام است و توجیه عقلی آن نیز بر کسی پوشیده نیست.
امام باقر در این باره می‌فرماید: « مَنْ أَطَابَ الْکَلَامَ مَعَ مُوَافِقِیهِ لِیُؤْنِسَهُمْ وَ بَسَطَ وَجْهَهُ لِمُخَالِفِیهِ لِیَأْمَنَهُمْ عَلَى نَفْسِهِ وَ إِخْوَانِهِ فَقَدْ حَوَى مِنَ الْخَیْرَاتِ وَ الدَّرَجَاتِ الْعَالِیَهِ عِنْدَ اللَّهِ مَا لَا یُقَادِرُ قَدْرَهُ غَیْرُهُ »[۲۳۷]
کسی که با موافقانش به نیکویی سخن گوید تا با آن‌ ها انس گیرد و با مخالفانش با خوش‌رویی برخورد کند تا از خطر آنان برخود و برادرانش ایمن شود، نزد خداوند به چنان درجاتی دست می‌یابد که غیر از او هیچ‌کس به اندازه‌گیری آن درجات قادر نیست.
این سخن امام ☻ به خوبی بیانگر نقش تقیّه در ایجاد امنیّت جامعه است.
یکی از تقیّه‌های ائمه ♣ که در این باب می‌توان بیان کرد تقیّه امام حسن عسکری ☻ است دوره کوتاه امامت ایشان در اوضاع سخت سیاسی آن زمان به گونه‌ای بود که خود و خانواده‌اش کاملا زیر نظر حکومت بودند تا مبادا فرزندی از امام زنده بماند از آن‌جا امام ☻ به خوبی متوجه خطر بود تولد فرزندش را که در سال ۲۵۵ قمری واقع شده بود حتی از بسیاری از شیعیان مخفی کرد.
امام ☻ طی نامه ای به یارانش می‌فرماید: (هنگام عبور من) کسی بر من سلام نکند و با دستش به من اشاره نکند زیرا شما در امنیّت نیستید ( و ممکن است با این کارها خود را به دردسر بیندازید[۲۳۸] هم‌چنین آن حضرت ☻ خطاب به یکی از شیعیان خود می‌فرماید: … هرگاه شنیدی کسی به ما دشنام می‌دهد تو راهت را بگیر و برو ( و کاری به کار او نداشته باش) مبادا که جواب او را بدهی یا این که خود را بشناسانی زیرا ما در شهر بدی زندگی می‌کنیم.[۲۳۹]
و در پایان می‌فرماید: «فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ لَا تَتَعَرَّضُوا لِمَقْتِ اللَّهِ بِتَرْکِ التَّقِیَّهِ وَ التَّقْصِیرِ فِی حُقُوقِ إِخْوَانِکُمُ الْمُؤْمِنِین‏»[۲۴۰]
تقوای الهی پیشه کنید و خود را بواسطه ترک تقیّه و کوتاهی در ادای حقوق برادران مؤمنتان در معرض غضب خداوند قرار ندهید.
از آن‌جا که بنیادی‌ترین نیاز بشر نیاز به امنیّت است که از وجوه امنیّت که در دین مورد تاکید قرار گرفته حفظ نفس و تأمین امنیّت جانی انسان‌هاست. یکی دیگر از وجوه امنیّت این است که افراد باید از امنیّت اعتقادی برخوردار باشند که باورهای درستی داشته باشند و باورهای دینی و شخصیّت‌های مذهبی آن‌ ها بی حرمتی قرار نگیرند. امام سجاد ☻ می‌فرمایند: «وَ امْنُنْ عَلَیَّ بِالصِّحَّهِ وَ الْأَمْنِ وَ السَّلَامَهِ فِی دِینِی وَ بَدَنِی‏»[۲۴۱]

 

ج- تقیّه کتمانی
 

یکی از اقسام تقیّه، آن است که در دوران حکومت باطل تا ظهور دولت حق، فی‌نفسه مطلوب می‌باشد و این همان تقیّه‌ای است که نقطه‌ی مقابل اذاعه و اظهار و انتشار حق بوده و مترادف با کتمان و راز داری است. یعنی تقیّه کننده حق و واقع را کتمان می‌کند.
مقصود اصلی از این قسم تقیّه، حفظ مذهب حقّه اهل بیت ♣ در برابر قدرت‌های باطل و حکومت‌های جائر است، به این نحو که چنان‌چه پیروان اهل بیت ☻ ، به ظاهر در تحت سیطره و قدرت حکومت باطل و ضد شیعه قرار گیرند و طبعا این چنین حکومتی، قدرت و توان کشف خویش را با توطئه‌ها و نیرنگ‌های مختلف، جهت از بین بردن مذهب حقّه امامیه صرف می‌کند و هر چه بیش‌تر سعی خود را در راه محو آثار این مذهب عزیز معطوف می‌دارد. در چنین شرایط حساس که حفظ کیان اسلام بستگی به کتمان و پنهان نمودن مذهب دارد. لازم است شیعیان چنین تقیّه‌‌هایی را رعایت نمایند در قرآن شریف خداوند به این تقیّه در مورد مؤمن آل فرعون اشاره فرموده است. «وَ قَالَ رَجُلٌ مُّؤْمِنٌ مِّنْ ءَالِ فِرْعَوْنَ یَکْتُمُ إِیمَانَه‏»[۲۴۲]
مرد مردم از آل فرعون که ایمانش را پنهان می‌کرد گفت…
امامان معصوم ♣ درباره تقیّه کتمانی تاکید فرآوان نموده و برای حفظ اساس مذهب و کیان اسلام واقعی، آن را مورد سفارش کامل قرار داده‌اند. تا جایی که در مورد کسانی که این تقیّه را رعایت نکنند فرموده‌اند که او دارای دین نخواهد بود.[۲۴۳]
امام صادق ☻ می‌فرماید:« وَ الْمُذِیعُ لِمَا أَرَادَ اللَّهُ سَتْرَهُ مَارِقٌ مِنَ الدِّینِ»[۲۴۴] کسی که فاش می‌کند آن‌چه را که خدا خواسته پوشیده‌ ماند از دین خارج است.
معلی بن خنیس از امام صادق ☻ نقل کرده که فرمودند:
ای معلی، امر و مسلک ما را کتمان کن و آن را فاش و پخش نکن، همانا کسی که آئین و فرامین ما را پنهان سازد و آن را منتشر نکند خداوند در دنیا به او عزت می‌دهد و نوری در پیش روی او در آخرت قرار می‌دهد که او را به بهشت می‌رساند و اگر کسی مسلک ما را پنهان نسازد و آن را شیوع دهد، خداوند او را مورد مذلت و خواری قرار می‌دهد و در آخرت نور را از وجود او می‌گیرد و پیش روی او ظلمتی قرار می‌دهد که او را به جهنم می‌کشاند.[۲۴۵]
حدیث دیگری از امام صادق ☻ در این رابطه است که چنین می‌فرماید:
تحمل امرما تنها به تصدیق و پذیرفتن آن نیست از جمله تحمل امر ما پنهان‌داری و نگه‌داشتن آن از نااهل می‌باشد به شیعیان ما سلام برسان و به آن‌ ها بگو: خدا رحمت کند بنده‌ای را که دوستی مردم (مخالفین ما) را به سوی خود جلب کند آن‌چه را می‌فهمند به آن‌ ها بگویید و آن‌چه را نمی‌پذیرند از آن‌ ها بپوشید. سپس فرمود: به خدا قسم کسی که به جنگ ما برخاسته زحمتش برای ما از کسی که چیزی را که نمی‌خواهیم از قول ما می‌گوید، بیشتر نیست چون دانستید کسی (امر امامت و احادیث مخصوص ما را) فاش می‌کند نزد او بروید و او را از آن بازدارید اگر پذیرفت چه بهتر و گرنه کسی را که بالاتر از اوست و از او حرف شنوی دارد بر او تحمیل کنید (تا منعش کند و بازش دارد)
همانا شما در برآوردن حاجت خویش هرگونه چاره‌جویی و لطافت را به کار می‌بندید. پس با حاجت من نیز همان گونه رفتار نمایید (یعنی با لطافت او را از فاش کردن اسرار ما بازدارید) اگر از شما پذیرفت چه بهتر و گر نه سخنش را زیر پای خود دفن کنید( نشنیده بگیرید) و نگویید او چنین و چنان می‌گوید زیرا با نقلتان مردم را بر من و خودتان می‌شورانید به خدا قسم اگر شما آنچه را من می‌گویم بگویید اعتراف می‌کنم که شما اصحاب منید…[۲۴۶]
امام باقر ☻ در روایتی به یاران خود چنین می‌فرماید:
عقیده خود را نسبت به جبت و طاغوت و رجعت ابراز نکنید اگر گفتید شما که در گذشته چنین عقیده‌ای داشتید به آنان بگویید امروز دیگر چنین حرفی را نداریم و با این سخن دل مخالفان را بدست آورید تا از آزارشان در امان باشید پیامبر   در این راه پول‌ها خرج می‌کردند شما حاضر نیستید که با زبانتان این کار را انجام بدهید.[۲۴۷]
با توجه به این روایات و روایات مشابه آن مشاهده می‌شود که ائمه معصومین ♣ مؤمنین را به پنهان کاری عقیده در مواضع لزوم فرمان می‌دهند و شرط رضایتشان را عمل به تقیّه می‌دانند.
«عبدالعزیز بلخی» می‌گوید:
روزی در راه منتهی به بازار گوسفند فروش‌ها نشسته بودم که ناگهان چشمم به جمال امام حسن عسکری ☻ منوّر شد، با خود گفتم، خوبست فریاد کنم: مردم این حجّت خداست او را بشناسید، امّا امام ☻ انگشت سبابه‌اش را بر دهان گذاشت و به من فهماند که سکوت کنم… شب همان روز خدمت حضرتش رسیدم، رو به من کرد و فرمود: اگر تقیّه نمی‌کردی کشته می‌شدی، یا تقیّه و پنهان‌کاری یا مرگ و کشته شدن، پس تقیّه کنید و نفس‌های خود را نگه دارید.[۲۴۸]
این روایت ترسیم کننده بارزترین شکل اختناق و فجایعی است که در آن عصر سایه شوم خویش را بر جامعه گسترده بود، از این رو امام عسکری ☻ امر زندگی و ادامه حیات سیاسی را در چنین جامعه‌ای، دایرمدار میان انتخاب دو گزینه می‌داند، تقیّه و حفظ حیات، عدم تقیّه و کشته شدن. و بی‌جهت نبود که حضرت به یارانش می‌فرمود: «آگاه باشید، بزرگترین واجبات خداوند بعد از دوستی ما و دشمنی با دشمنان ما بکار بردن اصل تقیّه برای حفظ خود و برادران دینی و آشنایان‌تان است.»[۲۴۹]
اصولا در آن زمان که امکان ارتباط امام ☻ با یارانش بسیار مشکل بود امام بسیاری از حقایق را مخفیانه و بوسیله نامه برای اصحاب بیان می‌کرد و در بیان علت این کار می‌فرمود: «وَ لَوْ لَا مَا یَجِبُ مِنْ تَمَامِ النِّعْمَهِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْکُمْ لَمَا أَرَیْتُکُمْ مِنِّی خَطّاً وَ لَا سَمِعْتُمْ مِنِّی حَرْفاً مِنْ بَعْدِ الْمَاضِی‏»[۲۵۰]
اگر نبود این که خداوند می‌خواهد نعمت را بر شما تمام کند شما هیچ‌گاه بعد از امام سابق، نه از من نوشته‌ای می‌دیدید و نه کلامی می‌شنیدید.
و در حدیثی حضرت از اصحاب خود می‌خواهد که برای فراگرفتن معارف و احادیث اهل‌بیت ♣ به اصحاب خاص که مورد اطمینان آن حضرت‌اند مراجعه کنند که حضرت اسرار را به آن‌ ها گفته و آنان را قابل و لایق بیان احکام و معارف شیعه دانسته است و درگفته‌های این گونه افراد شک روا ندارند[۲۵۱]
وضعیّت سخت زمان امام حسن عسکری ☻ ادامه داشت تا در زمان فرزندشان، که حتی شیعیان از نام آن حضرت نیز بی اطلاع بودند و آن را هم باید کتمان می‌کردند در زمان امام حسن ☻ زمانی که یکی از شیعیان خاص از امام بعد از او می‌پرسند امام ☻ نام او را نمی‌آورد و با نشانه‌هایی همچون آن کس که پاسخ نامه‌های مرا از تو طلب خواهد کرد، یا آن کس که بر من نماز خواهد خواند یا آن کس که تو را از آن‌چه در کیسه است خبر می‌دهد، او را معرفی می‌کند[۲۵۲]
در زمان نایب دوم امام زمان ♠ شیعیان اصرار فراوانی داشتند که نام آن حضرت را بدانند اما آن حضرت نامه‌ای به وسیله محمد بن عثمان ( نایب دوم) فرستاده و چنین فرمود: «لِیُخْبِرَ الَّذِینَ یَسْأَلُونَ عَنِ الِاسْمِ إِمَّا السّکُوتَ وَ الْجَنَّهَ وَ إِمَّا الْکَلَامَ وَ النَّارَ فَإِنَّهُمْ إِنْ وَقَفُوا عَلَى الِاسْمِ أَذَاعُوهُ وَ إِنْ وَقَفُوا عَلَى الْمَکَانِ دَلُّوا عَلَیْهِ »[۲۵۳]
باید به اطلاع آنان که از اسم (من) می‌پرسند رسانیده شود یا باید سکوت کنید و وارد بهشت شوید یا آن‌که سخن گفته (و افشای راز کرده) و وارد آتش شوید آن‌ ها اگر نام مرا بدانند آن را فاش می‌کنند و اگر مکانم را مطلع باشند دیگران را به آن مکان راهنمایی می‌کنند.
شیعیان با اقتدا کردن به شیوه‌ی تقیّه کتمانی امام معصوم ♣ راه آنان را ادامه دادند.
التفات به مطلب زیر نشان می‌دهد که چگونه دانشمندان مبرزی چون جابربن یزید جعفی به خاطر اختناق حاکم نمی‌توانسته‌اند رسالت تعلیمی – تبلیغی خود را در جامعه‌ی ظلمت نشان به خوبی ایفا نمایند و در نتیجه گوهر‌های حکمت ناب رسالت را با خود به گور ببرند.
جابر می‌گوید امام باقر ☻ نود هزار حدیث به من آموخت که تا کنون به احدی نگفته‌ام و هرگز هم نخواهم گفت. جابر سپس می‌گوید به امام ☻ گفتم با این همه رازهای ناگفتنی بارگرانی بر دوش من نهاده‌ای، اکنون با توجه به این که باید آن‌ ها را به احدی نگویم بسا ممکن است سینه‌ام دچار خفقان شود و به چیزی مثل جنون دچار شوم. فرمود: ای جابر هر وقت چنین احساسی کردی به صحرا برو، گودالی بکن و سرت را در آن فرو ببر و بگو محمد بن علی به من چنین و چنان گفت[۲۵۴]
در خاتمه این بحث به حدیثی از امام صادق ☻ استناد می‌کنیم. عبدالله بن ابی یعفور از امام صادق ☻ نقل می‌کند که ایشان چنین فرمودند: دین خود را حفظ کنید و آن را با حجاب تقیّه بپوشانید همانا کسی که تقیّه ندارد ایمان ندارد. شما در میان مردم (مخالفین) مانند زنبور عسل در میان پرندگانید. همان‌طوری که اگر پرندگان بدانند آن‌چه را در دل‌های زنبور عسل هست چیزی از آن باقی نمی‌گذارند اگر مردم از آن‌چه که قلب‌ها و ضمیرتان وجود دارد علم پیدا کنند که همان محبت و دوستی ما اهل‌بیت است یقینا با زبان‌هایشان شما را مورد هلاکت قرار می‌دهند و زنبوروار شما را در پنهانی و آشکارا مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند. خداوند کسی را که بر ولایت ما ثابت قدم باشد رحمت کند.[۲۵۵]

 

کتمان اسرار و حفظ مکتب تشیّع
 

رازداری و کتمان اسرار، یک راهبرد عملی و موفقیت آمیزی برای همه‌ی شرایط زندگی است که البته در موقعیّت تقیّه هم برای خود و هم برای جمع یک الزام طبیعی محسوب می‌شود که پیروزی و موفقیت را به دنبال دارد. قرآن هم به این نکته اشاره دارد که یک سری مسائل محرمانه در زندگی است که برملا شدن آن‌ ها پیش از موقع موجب خساراتی گاه جبران ناپذیری می‌شود و باید تا حصول نتیجه پوشیده بمانند و چنین می‌فرمایند: « یَأَیهُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَسْلُواْ عَنْ أَشْیَاءَ إِن تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ ».
ای مؤمنان از چیزهایی می‌پرسید که برملا شدن آن‌ ها سبب ناراحتی شما شود.[۲۵۶]
افشای یک سری مسائل محرمانه علاوه بر آن که پیامد منفی روانی برای عموم مردم دارد چه بسا موجب لو رفتن نقشه‌ی حرکت خنثی‌گرانه نیز باشد و هدف مدیریت جامعه را عقیم گرداند. توجه به لزوم تحفظ و پنهان‌کاری نسبت به مسائل مهم در وضعیت تقیّه و به خصوص آن زمان که یک اقلیت تحت تعقیب بوده باشد.
چنان‌چه در برهه‌هایی از زمان چنین موقعیتی بر مکتب تشیّع تحمیل شده است. ضرورت بیش‌تری پیدا می‌کند زیرا آن‌ ها علاوه بر هدف حفظ خود، توسعه و رسیدن به قدرت‌ اجتماعی را هم در برنامه جهادی خود دارند پس باید نسبت به محافظت خود، هدف‌های میان راهی، هدف‌های دراز مدت و نهایی، اسرار مبارزاتی و هر آن‌چه بطور مقطعی یا همیشگی پیروزی‌شان را با مشکل مواجه سازد. از دسترس مخالفان دور نگه دارند.
از این جهت امامان معصوم ♣، شیعه را به شدت از افشای اسرار آل محمد ♣ بر حذر می‌دارند و در برخی روایات این افراد را بدتر از دشمنان و کارشان را کاری‌تر از حربه‌ی آنان علیه مکتب تشیّع دانسته‌اند. امام صادق ☻ فرمود:
«مَنِ اسْتَفْتَحَ نَهَارَهُ بِإِذَاعَهِ سِرِّنَا سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِ حَرَّ الْحَدِیدِ وَ ضِیقَ الْمَحَابِس‏»[۲۵۷]
آن‌که روزش را به فاش نمودن راز ما آغاز کند، خداوند داغی آهن و تنگنای زندان‌ها را بر او چیره خواهد کرد.
مفضل و فضیل دو نفر از شیعیان می‌گویند ما با گروهی در محضر امام صادق ☻ بودیم که برای ما مطالبی را افاده می‌فرمود. پس از آن‌که می‌خواستیم از حضور ایشان مرخص شویم نزدیک درب منزل، برای خداحافظی، ایستادند و به طرف ما رو کردند و گفتند:
خدا شما را مورد رحمت خودش قرار دهد امر ما را اشاعه ندهید و از آن در جایی سخن نگویید مگر برای آن‌که اهلیتش را دارا باشد، که همانا اشاعه دهنده‌ی راز ما کارش به زیان ما از دشمن ما سخت‌تر است بروید در پناه مهر الهی و راز ما را فاش نکنید. [۲۵۸]
در زمان امام سجاد ☻ به علت فشار وارد بر شیعیان از سوی حکومت و عامه، امام طی دستورالعملی کلی خطاب به شیعیان چنین می‌فرماید:

 
 
 

 

 
 
 

۲۷

 

 

۲۷۲

 

 

۱۶۷

 

 

۳-۵- روش گردآوری اطلاعات
برای گردآوری اطلاعات در مرحله اول تحقیق از روش کتابخانه ای استفاده شده است و در مرحله بعد برای گردآوری داده ها از روش میدانی با ابزار پرسشنامه استفاده شده است. به این ترتیب که پس از انتخاب پرسشنامه و کسب مجوز از مدیریت بانکهای شهرستان مشگین شهر با معرفی نامه صادره از واحد پژوهش دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمی جهت معرفی محقق به عنوان دانشجو و کار پژوهشی انجام شده به عنوان پایان نامه جهت اخذ مدرک کارشناسی ارشد، پرسشنامه در بین نمونه های مورد مطالعه توزیع شده و پس از جمع آوری اطلاعات برای تجزیه و تحلیل وارد نرم افزار شده است.
۳-۶- ابزار گردآوری داده ها
در این تحقیق از دو روش برای جمع‌ آوری داده‌ها استفاده شده است:
۳-۶-۱- روش کتابخانه‌ای
برای جمع‌ آوری اطلاعات مربوط به ادبیات تحقیق و آشنایی با تحقیقات مربوطه به کتب، پایان‌نامه‌ها، مجلات و مقالات مراجعه گردید. و ضمنآ با جستجوی اینترنتی و مراجعه حضوری به کتابخانه عمومی شهرستان و بانکها اطلاعات مورد نیاز جمع‌ آوری تا مورد استفاده قرار گیرد.
۳-۶-۱- روش میدانی
برای گردآوری داده‌های پرسشنامه‌ای که شامل مقیاس‌های اعتماد، پذیرش سیستم و استفاده واقعی می باشد، روش میدانی مورد استفاده قرار گرفت. این پرسشنامه‌ها بین ۲۰۰ نفر از پرسنل بانکهای شهرستان مشگین شهر به روش نمونه گیری تصادفی ساده بدون جایگرین انتخاب شده بودند، توزیع گردید که از این تعداد ۱۷۰ پرسشنامه تکمیل شده، مورد بررسی و استفاده قرار گرفت.
همچنین برای جمع آوری داده های مورد نیاز از نمونه آماری از طریق توزیع پرسشنامه استاندارد با طیف لیکرت ۵ عاملی توسط خود محقق صورت گرفته است.
۳-۷- روش ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها
پژوهش حاضر پس از تکمیل پرسشنامه، داده های گردآوری شده، بر اساس مقیاس‌های اندازه گیری متغیرها کدگذاری شده و با نرم افزار SPSSوAmos پردازش و تجزیه و تحلیل شد. روش های مورد نظر برای تجزیه و تحلیل شامل:
۱- تجزیه و تحلیل توصیفی: روش های توصیفی شامل معیارهای تمایل به مرکز و پراکندگی و درصد فراوانی می باشد که برای طبقه بندی داده ها و نمایش آنها از طریق جداول فراوانی استفاده شده است.
۲- تجزیه و تحلیل استنباطی: جهت آزمون نرمال بودن متغیرها از آزمون اسمیرنوف-کلوموگروف استفاده خواهد شد. همچنین جهت آزمون فرضیه ها، از روش مدل سازی معادلات ساختاری و تحلیل عاملی تاییدی استفاده خواهد شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها و انجام عملیات آماری نیز از نرم افزارهای آماری SPSS , Amos نسخه ۲۰ استفاده شده است.
در این تحقیق به دلیل فهم و درک کامل‌تر داده‌ها نه صرفاً توصیف آن‌ ها، و همچنین شناسایی ارتباط و تأثیر مستقیم و غیرمستقیم متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته و همچنین شناخت بیشتر سایر متغیرهای که بر متغیر وابسته اضافه می‌شوند و موجب گسترش مدل شده از روش آماری مدل معادلات ساختاری استفاده گردید.
مدل یابی معادلات ساختاری، انواع گوناگونی از مدل‌ها را با هدف‌های مشابه برای صورت‌بندی روابط میان متغیرهای مشاهده شده به کار می‌برد. بدین صورت که آزمونیّ را برای یک مدل نظری مفروض شده فراهم می‌آورد. بنابراین، مدل‌های نظری گوناگونی را می‌توان به روش مدل یابی معادلات ساختاری آزمون کرد. مدل‌های نظری مفروض فرض می‌کنند که چگونه مجموعه‌ای از متغیرها، سازه‌ها را تعریف می‌کنند و چگونه این سازه‌ها با یکدیگر مرتبط می‌باشند(هومن، ۱۳۸۴).
به عبارت دیگر، پژوهشگر با بهره گرفتن از تئوری و پژوهش‌های صورت پذیرفته یک الگو یا مدل نظری را می‌سازد. بنابراین، الگوی نظری به عنوان یک نیم‌رخ نظری، دیدگاه و رویکرد پژوهشگر را نسبت به موضوع مورد پژوهش نشان می‌دهد. مبانی نظری مورد استفاده پژوهشگر و غنای آن می‌تواند این نیم‌رخ نظری را قوی‌تر سازد. این نیم‌رخ نظری در سطح سازه می‌باشد. بنابراین، الگوسازی نظری را می‌توان به قرار زیر تعریف کرد: صورت بندی سازه‌هایی که به شکلی خاص با یکدیگر در ارتباط می‌باشند (هومن ،۱۳۸۴).
یکی از مهم‌ترین عناصر مدل‌های معادلات ساختاری سازه‌هایی هستند که علاوه بر مبانی نظری به صورت مشاهده‌ای نیز قابل مطالعه می‌باشند. سازه‌ها متغیرهایی هستند که به طور مستقیم قابل مشاهده و اندازه‌گیری نمی‌باشند. بنابراین، به صورت غیرمستقیم مورد مشاهده و اندازه‌گیری قرار می‌گیرند. متغیرهای مشاهده شده یا معرف، متغیرهایی می‌باشند که به منظور تعریف یا استنباط سازه استفاده می‌شوند (هومن ،۱۳۸۰).
۳-۷-۲- آزمون‌های برازندگی مدل کلی
آزمون‌های برازندگی متعددی برای معادلات ساختاری ارائه شده است که پیوسته در حال توسعه و تکامل هستند. برنامه مدل یابی معادلات ساختاری[۴۹]، تعدادی از شاخص‌های برازندگی را معرفی می‌کند (هومن،۱۳۸۴). در این پژوهش با بهره گرفتن از شاخص‌های کای اسکوئر(مربع خی[۵۰])، نسبت کای دو به درجات آزادی، جذر برآورد، واریانس خطای تقریب[۵۱] ، شاخص نرم شده برازندگی [۵۲]، شاخص نرم نشده برازندگی[۵۳] ، شاخص برازندگی تطبیقی[۵۴]، شاخص برازندگی فزاینده[۵۵]، شاخص خوبی برازندگی[۵۶] و بر ازش مدل مورد بررسی قرار گرفت. به همین دلیل به توضیح مختصری در مورد آن‌ ها پرداخته شده است.
شاخص برآزش کای دو: مقدار کای دو، شاخصی برای فرض صفر قابل قبول در جامعه است، کای دو معنی‌دار حاکی از این است که مدل برای داده‌های جامعه، قابل قبول نیست. مقدار کای دو، تحت تأثیر حجم جامعه قرار می‌گیرد و برای نمونه‌های بزرگ احتمال رد فرض صفر افزایش می‌یابد. مقادیر بزرگ کای دو حاکی از بر آزش بد و مقادیر کوچک آن نشان از خوبی بر آزش مدل دارد (سرمد و همکاران ،۱۳۸۷).
نسبت کای دو به درجات آزادی: این شاخص به قدر مطلق پسماندها توجه دارد و هرچه به یک نزدیک‌تر باشد، بیانگر خوبی بر آزش مدل است. درجه آزادی کای دو از فرمول زیر بدست می‌آید (هومن، ۱۳۸۴).
جذر برآورد واریانس خطای تقریب: این شاخص کمتر تحت تأثیر حجم گروه نمونه است، مستلزم مقایسه با مدل صفر نیست، و بنابراین پژوهشگر ناگزیر نیست مانند شاخص برازندگی تطبیقی، مدلی را با استقلال کامل متغیرهای مکنون بیان کند؛ مقدار این شاخص که به واقع همان آزمون انحراف هر درجه آزادی است، برای مدل‌هایی که برازندگی خوبی دارند کمتر از ( ۰۵/۰)است. مقادیر بالاتر از آن تا (۰۸/۰) نشان دهنده خطاهای معقولی برای تقریب در جامعه است. مدل‌هایی که مقادیر این شاخص برای آن‌ ها (۱/۰) یا بیشتر باشد برآزش ضعیفی دارند (هومن،۱۳۸۴).
شاخص نرم شده برازندگی: این شاخص برآزش های دو مدل مختلف را در یک مجموعه از داده‌ها مقایسه می‌کند. یکی از این مدل‌ها ممکن است مدل صفر یا خط پایه باشد. شاخص مذکور اطلاعاتی درباره نسبت بهبود ممکن از مدل صفر به بهترین مدل برازندگی حاصل از مدل مفهومی، فراهم می‌آورد. چون دامنه این شاخص بین صفر و یک قرار دارد، یک مدل مطلوب به حساب می‌آید (بنتلر و بونت[۵۷]۱۹۸۰؛ نقل هومن ،۱۳۸۴ ).
شاخص نرم نشده برازندگی یا شاخص تاکر- لویز[۵۸]: این شاخص که به وسیله بنتلر و بونت (۱۹۸۰) توسعه یافته، نه تنها در مقایسه یک مدل با مدل صفر، بلکه در مقایسه مدل‌های مختلف، بکار رفته و برای پیچیدگی مدل جریمه می‌پردازد (هومن،۱۳۸۴).
شاخص برازندگی تطبیقی: این شاخص، از طریق مقایسه یک مدل به اصطلاح مستقل که در آن، بین متغیرها هیچ رابطه‌ای نیست، با مدل پیشنهادی مورد نظر، مقدار بهبود را می‌آزماید اگر این شاخص بزرگ‌تر از یک باشد، برابر یک، و اگر کوچک‌تر از صفر باشد، برابر با صفر قرار داده می‌شود (هومن،۱۳۸۴).
شاخص برازندگی فزاینده: این شاخص وسیله هویل و پانتر[۵۹] (۱۹۹۵) توصیه شده و مقدار آن بر پایه قرارداد، باید دست کم( ۹/۰) باشد تا مدل مورد نظر پذیرفته شود(هومن، ۱۳۸۴).
شاخص خوبی برازندگی: این شاخص برابر با نسبت مجموع محذورات تفاوت‌ها به واریانس‌های مشاهده شده است. بر پایه قرارداد، مقدار این شاخص باید برابر یا بزرگ‌تر از ۹/۰ باشد تا مدل مورد نظر پذیرفته شود (هومن،۱۳۸۴). این شاخص اندازه‌ای از مقدار نسبی واریانس‌ها و کواریانس‌ها است که به گونه مشترک، توسط مدل توجیه می‌شود و می‌توان این شاخص را به عنوان مشخصه مشابه   در رگرسیون چند متغیری در نظر گرفت (هومن،۱۳۸۰).

 

فصل چهارم نتایج
 

۴-۱- مقدمه
در این فصل در ابتدا فراوانی و درصد ویژگی‌های جمعیت شناختی نمونه آماری ارائه می‌شود. در ادامه میانگین و انحراف معیار متغیرهای مورد مطالعه به صورت مجزا و تفکیک شده توضیح داده می‌شود و سپس هر یک از فرضیات با بهره گرفتن از ضریب همبستگی پیرسون تحلیل می‌شود. نهایتاً مدل مفهومی پژوهش توسط مدل معادلات ساختاری مورد آزمون قرار گرفته و شاخص‌های برازش نهایی ارائه می‌شود.
۴-۲- توصیف جمعیت شناختی نمونه آماری
در بخش نخست آماره های توصیفی متغیرهای جمعیت شناختی شرکت کنندگان ارائه می‌شود:
جدول ۴-۱ توزیع فراوانی و درصد نسبی جنسیت پاسخ دهندگان

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جنسیت
فراوانی
درصد نسبی
مرد
۱۵۳
 
 

۵-۳- محدودیت‌ها ۸۶
۵-۴- پیشنهادات ۸۷
۵-۴-۱- پیشنهادات اجرایی ۸۷
۵-۴-۲- پیشنهادات پژوهشی ۸۸
منابع:………………………………………………………………………………………………………………………………………….۸۹
منابع فارسی ۸۹
منابع خارجی ۹۱
پیوست: ۹۴
چکیده انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۰۴
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول ۲-۱: سیر تحولات CRM در دو دهه ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ ۲۰
جدول۲-۲ : دسته بندی مزایای CRM در بیمه با توجه به کاربرد آن ۴۱
جدول۴-۱: توزیع فراوانی مربوط به جنسیت ۳
جدول ۴-۲: توزیع فراوانی مربوط به تحصیلات ۷۰
جدول ۴-۳: توزیع فراوانی مربوط به سن ۷۱
جدول ۴-۴: توزیع فراوانی مربوط به وضعیت اشتغال ۷۲
جدول ۴-۵: توزیع فراوانی مربوط به وضعیت درآمد ۷۳
جدول ۴-۶: آزمون نرمال بودن دادها ۷۵
جدول ۴-۷:همبستگی بین مدیریت ارتباط با مشتری و عملکرد بازار یابی ۷۵
جدول ۴-۸: همبستگی بین مدیریت ارتباط با مشتری با اعتماد مشتریان ۷۶
جدول ۴-۹: همبستگی بین مدیریت ارتباط با مشتری و رضایت ۷۶
جدول ۴-۱۰: همبستگی بین سازماندهی متناسب با اعتماد مشتریان ۷۷
جدول ۴-۱۱: همبستگی بین سازماندهی متناسب بارضایت مشتریان ۷۷
جدول ۴-۱۲: همبستگی بین تکنولوژی و اعتماد مشتریان ۷۷
جدول ۴-۱۳: همبستگی بین تکنولوژی و رضایت مشتریان ۷۸
جدول ۴-۱۴: همبستگی بین تمرکز بر مشتری و اعتماد مشتریان ۷۸
جدول ۴-۱۵: همبستگی بین تمرکز بر مشتری و رضایت مشتریان ۷۹
جدول ۴-۱۶: همبستگی بین مدیریت دانش و اعتماد مشتریان ۷۹
جدول ۴-۱۷: همبستگی بین مدیریت دانش و رضایت مشتریان ۷۹
جدول ۴-۱۸- خلاصه نتایج رگرسیون چند متغیری ۸۰
فهرست اشکال و نمودارها
عنوان صفحه
نمودار ۱-۱: مدل مفهومی تحقیق ۱۴
نمودار ۲-۱: انواع خدمات مبتنی بر تعداد دفعات خرید ۲۴
نمودار ۲-۲: روابط و انواع خدمات ۲۵
شکل ۲-۳: هرم مشتری ۲۷
شکل ۲-۴: مفهوم CRM با بهره گرفتن از هرم مشتری ۲۸
شکل ۲-۵: مقایسه کانل های توزیع سنتی با کانال های توزیع بر مبنای CRM 46
شکل ۲-۶: روش های اندازه گیری رضایت مشتری ۶۱
نمودار۴-۱: توزیع فراوانی بر حسب جنسیت ۷۱
نمودار ۴-۲: توزیع فراوانی بر حسب تحصیلات ۷۲
نمودار ۴-۳: توزیع فراوانی بر حسب سن ۷۳
نمودار ۴-۴: توزیع فراوانی بر حسب موقعیت شغلی ۷۴
نمودار ۴-۵: توزیع فراوانی مربوط به وضعیت درآمد ۷۵

 

چکیده :
 

مدیریت کارآمد روابط مشتری یک چالش مهم در رقابت کسب و کار شده است. سازمانها نیاز به اطلاعاتی درباره اینکه مشتریانشان چه کسانی هستند، انتظارات و نیازهای آنها چیست و چگونه باید نیازهای آنها را بر طرف کرد، دارند. این تحقیق در پی بررسی رابطه مدیریت ارتباط با مشتری با عملکرد بازاریابی در صندوق بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر استان ادربیل می باشد. روش تحقیق حاضر یک مطالعهی توصیفی از نوع همبستگی می‌باشد. همچنین این تحقیق از نظر هدف کاربردی است که از نتایج آن میتوان در شرکتهای خدماتی، بانکها و شرکتهای بیمه استفاده کرد. جامعه آماری این تحقیق مشتریان بیمه اجتماعی روستائیان و عشایر استان اردبیل میباشد که در محدوده زمانی مشخص به کارگزاری‌های بیمه مراجعه کردهاند. برای تعیین حجم نمونه در این پژوهش از فرمول کوکران در حالت حجم جامعه نامعلوم ا استفاده گردید؛ که بر اساس این فرمول تعداد نمونه ۹۶ نفر بدست آمد، با این حال برای در نظر گرفتن افت و افزایش اعتبار و تعمیم پذیری نتایج تعداد نمونه ۱۰۲ نفر انتخاب گردید. به منظور جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه ۲۰ سوالی مدیریت ارتباط با مشتری و پرسشنامه ۱۰ سوالی عملکرد بازاریابی استفاده گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که بین مدیریت ارتباط با مشتری (CRM) با عملکرد بازار یابی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

کلید واژه: مدیریت ارتباط با مشتری، عملکرد بازاریابی، بیمه، مشتری مداری

 

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir
 

فصل اول
 

 

کلیات تحقیق
 

 

۱-۱- مقدمه
 

 

با گذر از اقتصاد سنتی و شدت یافتن رقابت در ابعادی نوین، مشتری به صورت رکن اصلی و محور تمام فعالیت‌های سازمان‌ها در آمده است. به نحوی که از دیدگاه رقابتی، بقا و تداوم حیات سازمان‌ها در گرو شناسایی و جذب مشتریان جدید و حفظ مشتریان موجود بیان می‌شود. از طرفی عصر کنونی دوره تحولات شتابنده و غیر قابل پیش بینی است و شرکت‌ها به دلیل وجود فاکتورهایی از قبیل مرزهای نا مشخص بین بازارها، تکه تکه‌تر شدن بازارها، کوتاه شدن عمر محصول، تغییر سریع الگوهای خرید مشتریان و آگاه‌تر و خبره‌تر شدن مشتریان، با دشوارترین شرایط رقابتی که در این راستا تنها سازمان‌هایی در عرضه رقابت از موقعیت خوبی برخوردار خواهند بود که در کشور ما نیز هر چند با تغییراتی نسبت به اقتصاد جهانی، طی سال‌های اخیر مباحث مشتری گرایی و تکریم ارباب رجوع جای خود را در روابط بین مردم با شرکت‌ها و روابط دولت با مردم باز کرده و لزوم توجه و ارضای نیازها و خواسته‌های مشتریان به شکلی جدی حس شده است.

 

در این بین در اجرای سیستم CRM[1] وحتی قبل از اجرای آن باید عوامل مؤثر در موفقیت و اجرای بهینه این سیستم شناسایی شوند تا بتوان موفقیت CRM را در سازمان تضمین کرد. عواملی از قبیل فرهنگ سازمانی ساختار، کارکنان، فن آوری و تکنولوژی مناسب باید در سازمان به دقت مورد آزمون قرار گیرد و
عیوب و نقص‌های احتمالی مرتفع گردد، سپس باید نسبت به اجرای موفقیت آمیز این سیستم امیدوار بود. در غیر این صورت سازمان نه تنها به اهداف ذکر شده نائل نمی‌شود حتی گاهی اوقات نتایج معکوس و افزایش هزینه را برای سازمان به ارمغان می‌آورد.
 

۱-۲- بیان مسأله
 

با توجه به اینکه نفوذ بیمه در کشور ما کم است، برای افزایش توجه مردم به ریسک‌ها و خطرهایی که آنها را تهدید می‌کند و روش‌های مقابله با این خطرها شرکت‌های بیمه باید از روش‌های نوین نیز در کنار روش‌های دیگر استفاده کنند، تا از این طریق بیمه هر چه بیشتر جای خود را بین اقشار مردم باز کند و شاهد رفاه و آرامش جامعه و ثبات اقتصادی آن باشیم (مهدوی نیا، قدرت پور،۱۳۸۴، ص ۷۲).
امروزه رفتار و ارتباط با مشتری در هر موسسه بازرگانی و تجاری، گاهی موثر و مستحکم برای همگام شدن با پیشرفت‌های علمی و دستاوردهای جدید بشری جهت نیل به کامیابی و موفقیت در کار و فعالیت، تأمین رضایت مشتریان، افزایش روحیه کاری پرسنل و نهایتاً کسب سود و منفعت بیشتر برای یک موسسه مالی یا بازرگانی می‌باشد.
در خصوص ارتباط با مشتریان در طول اعصار گذشته، دیدگاه‌های متفاوتی حاکم بوده است. در دهه ۳۰ این اعتقاد جاری بود که باید «سر مشتری را کلاه گذاشت». به عبارتی حقی برای مشتری قائل نبودند و مشتری حق انتخاب نداشت. دهه ۶۰ این دیدگاه کم کم به فراموشی سپرده شد و جای خود را به شعار «حق با مشتری است» داد. در دهه ۹۰ شعار «مشتری پادشاه است» مطرح گردید. در حال حاضر پر رنگ شدن مفاهیمی چون مشتری مداری، مشتری گرایی، جلب اعتماد مشتریان، رضایت مشتریان، ارتباط با مشتریان و کیفیت خدمات کنار مفاهیم سنتی سودآوری و کسب درآمد، کاهش هزینه‌ها و افزایش تولید و ارائه خدمات، بیانگر این مهم است که شرکت‌ها به منظور بقاء در کسب و کار امروز، چاره‌ای جز هدف قرار دادن مشتری به عنوان تعیین کننده اهداف و سیاست‌های شرکت ندارند.
در این میان سازمان‌ها بر اساس نقش و وزن مشتری در اهداف و فعالیت‌هایشان، شکل ارتباطی متفاوتی با مشتریان خود دارند. بر این اساس شناسایی و جمع آوری اطلاعات در مورد مشتریان با شناسایی نیازهای مشتریان و پاسخگویی به آنها بررسی و پاسخگویی به شکایات مشتریان، برنامه‌ها و وفادار کردن مشتریان، سنجش رضایت مشتریان و برنامه‌های بازاریابی باید در رأس اهداف و سیاست‌های مدیران قرار گیرد.
با توجه به اینکه نفوذ بیمه در کشور ما کم است از طرفی دیگر سیاست‌های توسعه‌ای دولت در سال اخیر رویکردی از بالا به پایین پیدا کرده است و در این راستا خدمت رسانی به روستائیان و از آن جمله تشکیل صندوق بیمه اجتماعی روستائیان و عشایر در اولویت قرار گرفته است. جهت محقق شدن اهداف توسعه در بخش بیمه تدوین روش‌ها و مدل‌هایی جهت برقراری ارتباط مناسب با مشتری لازم و ضروری به نظر می‌رسد. بنابراین جهت افزایش توجه روستائیان و عشایر به ریسک‌ها و خطرهایی که آنها را در موارد مختلف تهدید می‌کند، روش‌هایی برای مقابله با این خطرها باید توسط شرکت‌ها بیمه از طریق به کار گیری روش‌های نوین در کارگزاری‌های بیمه مورد توجه قرار گیرد تا از این طریق بیمه روستائیان و عشایر هرچه بیشتر جای خود را به این اقشار محروم (روستائیان) باز کند. روش CRM اگر به نحو صحیح در این بخش (بیمه روستایی) اجرا شود توانایی دارد اطلاعات مربوط به مشتریان را سریعاً جمع آوری کرده و با ارائه فرآورده‌ها و خدمات خاص باعث افزایش اعتماد و حسن وفاداری روستائیان به کارگزاری‌های بیمه شود.
علاوه بر آن این تقسیم باعث کاهش هزینه خدمات به مشتریان شده و امکان توسعه و گسترش خدمات به مشتریان مشابه را فراهم می‌آورد. در این راستا لازم است عوامل موثر در اجرای بهینه این سیستم شناسایی و مورد تحلیل قرار بگیرد که این امر مستلزم تدوین تحقیقی قوی و توانمند می‌باشد. متغیر وابسته این تحقیق عملکرد بازاریابی[۲] در بیمه اجتماعی روستائیان و عشایر می‌باشد که تحت تأثیر متغیر مستقل با عنوان مدیریت ارتباط با مشتری (CRM) می‌باشد. جنبه‌های معلوم مسأله ساختار کل سیستم (CRM) می‌باشد که ابعاد آن تقریباً معلوم و مشهود می‌باشد که عبارتند از مدیریت دانش، تکنولوژی، سازماندهی مناسب، تمرکز بر مشتریان کلیدی می‌باشد. با توجه به مباحث ذکرشده و اهمیت شناسایی ساختار صندوق بیمه اجتماعی روستایی و تطبیق آن با ساختار کلی (CRM) برای پاسخگویی به این سوال که آیا ابعاد مدیریت ارتباط با مشتری (مدیریت دانش، تکنولوژی، سازماندهی مناسب، تمرکز بر مشتریان کلیدی) با ابعاد عملکرد بازاریابی (اعتماد و رضایت) صندوق بیمه اجتماعی روستائیان و عشایر استان اردبیل رابطه دارد یا نه؟ از جنبه مجهول و قابل شناسایی این تحقیق می‌باشد.

 

۱-۳- اهمیت و ضرورت موضوع
 

صندوق بیمه اجتماعی روستائیان و عشایر یکی از نهادهای پویا و مهم در بسیاری از کشورهای جهان به حساب می‌آیند. این کارگزاری‌های بیمه اجتماعی با توجه به ویژگی‌ها و مزایایی که برای اجتماع دارند بسیار حائز اهمیت هستند. کارگزاری‌های بیمه اجتماعی روستائیان و عشایر با انتقال ریسک از روستائیان و اقشار محروم به خود، موجب ایجاد آرامش و رفاه اجتماعی در جامعه روستایی می‌گردند.
صندوق بیمه اجتماعی روستائیان و عشایر با حق بیمه‌هایی که از افراد می‌گیرند آنها را در شرکت‌های سرمایه گذاری و یا فعالیت‌های اقتصادی سرمایه گذاری می‌کنند و علاوه بر تأمین نیاز آتی خویش، موجب رشد اقتصادی کشور می‌گردند.
شرکت‌های بیمه من جمله صندوق بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر به منظور ارائه خدمات مناسب به بیمه گذاران می‌بایست ارتباط نزدیک با خریداران بیمه را که قشر روستایی و عشایر و کشاورزان می‌باشند داشته باشد تا بتواند از نیازهای آنها با خبر شده و برای برآورده کردن آن نیازها خدمات بیمه‌ای مناسب عرضه کند.

 
 
 

 

 
 
 

۲-۶ چارچوب نظری
بر اساس نظر لاینرمن، محیط روانی و اجتماعی به طرز ناگسستنی ای بخصوص برای جنس مؤنث بالای ۳۰ سال، به‌هم‌پیوسته‌اند. مطالعات دیگر انزوای اجتماعی را با محیط زندگی فرد مرتبط می دانند. فرض این است که فضای محیطی می‌تواند ارتباط اجتماعی را حمایت کند و محرک آن باشد یا فرد را از آن بازدارد. برای مثال، دورکیم در بحث از امور مقدس و نامقدس، توضیح می دهد که ما امروزه برآنچه تجربه کردن شناختنی‌های مقدس خود می نامیم، در کنارهم زندگی کرده و بایکدیگر حالات ارتباطی خاصی را تجربه می‌کنیم. به‌این‌ترتیب، اعتقادات و عرف و سنت در جامعه، مجموعه‌ای از معیارها و عقایدی را بوجود می‌آورند که هر چیز مقدس و نامقدسی را از یکدیگر بازشناسی می‌کند (حسینی،۱۳۸۵:۴۴). بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که اگر شخص در محیطی زندگی کند که در آن محیط، ازدواج به‌موقع یک امر ارزشی مقدس تلقی شود؛ در صورت بروز تأخیر در ازدواجش با سرزنش ها و محرومیت‌های اجتماعی از طرف سایر اعضای جامعه مواجه خواهد شد که او را به سمت کناره گیری از اجتماع و انزوای اجتماعی سوق خواهد داد.از صاحب‌نظران رویکرد حمایت اجتماعی می‌توان به هوس[۶۶] و ولز[۶۷] اشاره کرد که نتیجه می‌گیرند حمایت اجتماعی در مقابل ابتلا به بیماری های روانی- جسمی و اضطراب به‌عنوان سپر محافظی عمل می‌کند. در رویکرد حمایت اجتماعی تمرکز بر کیفیت روابط است.کیفیت از عملکرد یک رابطه شناخته می‌شود، مخصوصا از مقدار و نوع حمایتی که آن رابطه فراهم می‌کند. این امر دو شکل عملکرد را در برمی‌گیرد: عملکرد ابزاری و اجتماعی یا بین رابطه ای. عملکرد ابزاری به فعالیت‌هایی مرتبط است که نتیجه ای عملی تولید می‌کنند، مانند کمک کردن در کارهای خانه یا بیرون (هورتولانوس وماشیلز،۳۸:۲۰۰۶). عملکرد اجتماعی به شیوه ها و فعالیت‌های مشترک میان افراد اشاره دارد که ابزاری نیستند و به فرد احساسی از پیوستگی، پذیرفتگی و درگیری می- دهد (حمایت عاطفی و همراهی). این رویکرد نمی‌تواند تمام شبکه فردی را به تصویر بکشد، بلکه فقط روابطی که در آن‌ ها مبادله حمایت صورت می‌گیرد. این رویکرد انزوای اجتماعی را به‌عنوان فقدان روابط حمایت کننده در شبکه فردی می داند (همان:۲۹). در این رویکرد شبکه‌ای نیز انزوای اجتماعی توسط اطلاعات کم و بیش واقعی در مورد شبکه فردی افراد اندازه گیری می‌شود: دامنه شبکه، خصوصیات ساختاری یا حضور افرادی که می‌توانند صورت‌های مشخصی از حمایت اجتماعی را در اختیار بگذارند. انزوای اجتماعی مساوی با داشتن یک شبکه فردی با دامنه کاهش یافته یا ترکیبی یک جانبه است، هرچقدر که این شبکه کوچک‌تر، صمیمانه تر یا یکپارچه تر می‌شود، یا زمانی که روابط حمایت کننده کم می‌شود، احتمال انزوای اجتماعی افزایش می یابد. حمایتی که اعضای شبکه ارائه می‌کنند الزاما نمی‌تواند نیازهای یک فرد را برآورده سازد؛ بنابراین، دامنه ترکیب و ساختار شبکه و در دسترس بودن حمایت اجتماعی در رابطه با اهمیت نسبی ارتباطاتی فعلی نمی‌توانند گویای نکات زیادی باشند. برای به دست آوردن بینش در رابطه با انزوای اجتماعی، رویکرد شبکه باید با رویکرد دیگری که در آن بعد خصوصی محوری است مانند رویکرد تنهایی، ترکیب شود (هورتولانوس وماشیلز،۳۵:۲۰۰۶). چپل و باجر[۶۸]، اشخاصی را که تنها زندگی می کنند، همراهانی ندارند، هرگز ازدواج نکرده اند و درآمد مکفی برای اداره زندگی خود را ندارند؛ مستعد انزوای اجتماعی بیشتری می دانند چرا که به نظر این دو، متغیرهای مذکور، مستقیما در سلامت اجتماعی افراد و مشارکت اجتماعیشان اثر گذار هستند(چپل و باجگر،۵:۱۹۸۹).

کییز بعد سلامت روانی و اجتماعی را نشانه کارکرد مثبت می‌خواند و می گوید اگر فرد شرایط دو بعد سلامت احساسی (احساس خوب و رضایت از زندگی ) و بعد کارکرد مثبت را داشته باشد، از سلامت روانی برخوردار است. وی این وضعیت را بالندگی می نامد. افراد بالنده احساس خوبی به زندگی دارند و در رابطه با دیگران و در جامعه، فعال و سازنده‌اند. کییز نبود سلامت روانی را پژمردگی می‌خواند. افراد پژمرده، احساس خوبی به زندگی ندارند و کارکرد روانی و اجتماعیشان مشکل دارد. این افراد دچار یاس و نومیدی بوده و زندگی خود را پوچ و خالی می بینند. این وضعیت با افسردگی تفاوت دارد. کییز در یک تحلیل عامل گسترده نشان داد که بهداشت روانی دارای ابعاد هیجانی، روانی و اجتماعی است .طبق نظریه کییز فرد سالم ازنظر اجتماعی زمانی عملکرد خوبی دارد که اجتماعی را به‌صورت یک مجموعه معنادار، قابل فهم و دارای قوایی برای رشد و شکوفایی بداند. احساس کند که متعلق به گروه های اجتماعی متعلق به خود است و خود را در اجتماع و پیشرفت آن شریک بداند. محتوای مقیاس سلامت اجتماعی وی طیف مثبتی از ارزیابی فرد از تجاربش در جامعه است. این مقیاس جدید با مقیاس‌های سلامت اجتماعی در سطح بین فردی (مثل پرخاشگری) و سطح اجتماعی (مثل فقر و جایگاه طبقاتی) تفاوت دارد (موحدی،۱۳۲:۱۳۸۰). بنابراین می‌توان گفت فقدان روابط مؤثر باعث شکل گیری تهدیدی جدی برای سلامت فردی می‌شود. افرادی که روابط پایدار و معنادار با یکدیگر ندارند و در موارد نیاز کسی را برای رجوع ندارند، معمولا دچار تنهایی و در نتیجه انزوای اجتماعی می‌شوند. این امر اغلب منجر به مشکلات فردی جدی مانند افسردگی، کمبود اعتماد به نفس، مشکلات اجتماعی و علائم بیماری‌های جسمانی می‌شود (هورتولانوس وماشیلز،۲۲:۲۰۰۶). از دیدگاه عرف اسلامی، ازدواج و تأسیس کانون خانواده، برای سلامت و امنیت جامعه مفید است و زمینه ارتکاب جرم و بزه‌کاری را کم می کند. پیامبر گرامی (ص) می فرماید: «بیشتر اهل جهنم مجردها هستند.» این حدیث شریف به روشنی دلالت می کند بر اینکه گناه و ناهنجاری در میان مجردها بیشتر است و به همین دلیل، گرفتار آتش شده‌اند و وقتی گناه و ناهنجاری از طریق مجردها بیشتر شود، امنیت اجتماعی و سلامت روانی اجتماع به مخاطره می افتد. ویل دورانت، دانشمند معروف، درباره ترغیب به ازدواج و فواید آن می گوید: «اگر راهی پیدا شود که ازدواج در سال‌های طبیعی انجام گیرد، فحشا، امراض روانی، تنهایی بی‌ثمر، عزلت ناپسند و انحرافات جنسی، که زندگی را لکه دار کرده است تا نصف تقلیل خواهد یافت.عشق جنسی جوانان، زودتر از توانایی اقتصادیشان فرامی رسد. ما نباید از این پیشامد رم کنیم و بگذاریم آن عشق افسرده شود و بمیرد. ازدواجی که بر پایه عشق تازه و نمرده دختر و پسر انجام می شود، در طی سال‌های درازی، زندگی آن‌ ها را معطّر و خوش بو می کند، وگرنه عمیق و طبیعی و آرمانی نخواهد بود.» (زریاب خوئی،۱۷۵:۱۳۵۷) به اعتقاد پلرمن و پپلاو، انزوای اجتماعی اغلب به خصوصیات شخصیتی مشخصی مرتبط است که شیوه برقراری ارتباط فرد با دیگران را تحت تأثیر قرار می دهد. عوامل مشخصی شانس فرد برای تنها شدن یا از لحاظ اجتماعی منزوی شدن را افزایش می دهد. مثالهایی از چنین عواملی عبارتند از خجالتی بودن، درونگرا بودن، فقدان مهارت‌های اجتماعی فقدان علاقه به ریسکهای اجتماعی. ساختن و حفظ روابط اجتماعی نیازمند توانایی‌های خاصی مانند اعتماد به نفس، احترام به خویشتن، اجتماعی بودن، وابستگی و احساس کنترل فردی است. برخی از نویسندگان تأکید دارند که تجارب زندگی اولیه درون خانواده تعیین کننده سطح اعتماد است و گسترش کنش متقابل که برای برقراری ارتباط با دیگران ضروریست. نگرش نسبت به غریبه ها، معیار ارزیابی و نگرش نسبت به همکاری و احساس اعتماد در حین فرایند اجتماعی شدن بروز می‌کنند و برای نگرش یک فرد نسبت به دیگران در زندگی بزرگسالی ضروری است. روانشناسان اجتماعی نیز ارتباط منظمی میان مهارت‌های اجتماعی و الگوهای دلبستگی نشان می دهد، در این معنا که دلبستگی موفقتر می تواند بر رابطه با دیگران تأثیر مثبت بگذارد (هورتولانوس وماشیلز،۳۴:۲۰۰۶). و همچنین، گیلیگان (۱۹۸۲) بیان می دارد که امکان دارد زنان بیش از مردان نسبت به انزوا آسیب پذیر باشند، زیرا دختران، شیوه ای از تفکر در مورد جهان را در خود بسط و گسترش می‌دهند که به حس رابطه داشتن با دیگران بستگی دارد؛ بنابراین، زنان احساس می‌کنند که انزوا یک شکست است. در مقابل، مردان برای استقلال ارزش قائل‌اند و اعتقاد دارند که نیاز به دیگری برای کاهش انزوا یک صفت زنانه است؛ بنابراین، ممکن است در مقایسه با زنان مجرد، مردان مجرد، با مسائل و دغدغه‌های کمتری مواجه باشند (اسپیرا و کرامر ریچاردز،۲۰۰۳ به نقل از ویس،۱۹۷۳).

طبق نظریه محرومیت اجتماعی، افراد جزو حلقه های متفاوتی هستند، برای مثال خانواده، حلقه دوستان، حلقه شغلی، همسایگی و زندگی باشگاهی. در همه این شرایط اجتماعی، افراد موقعیت های اجتماعی اتخاذ می‌کنند و باید انتظارات آن نقش را برآورده سازند. عملکرد در تمام این شرایط متغیر نیازمند توانایی‌های اجتماعی است: افراد باید به‌صورت مداوم با ساختارهای اجتماعی اطراف خود تطبیق یافته و هنجارها و قوانین اجتماع را اجابت کنند، آن‌ ها باید با دیگران احساس راحتی داشته و قادر به کنار آمدن با آن‌ ها به شیوه های قابل‌قبول اجتماعی باشند (بیلینگتون و همکاران،۱۹۹۸: ۴۵). با این وجود، این باعث بوجود آمدن تقاضای بالایی از فرد می‌شود، چراکه فرض می‌کند افراد مستقل و خودمختار قادر به شکل دادن زندگی‌های خود فراتر از قید و بندهای اجتماعی یا گروهی هستند. آن‌ ها به تمام انواع مهارت‌های اجتماعی و شناختی نیاز دارند تا بتوانند در شرایط متفاوت عملکرد مناسبی داشته باشند. افرادی که فاقد این مهارت‌ها باشند و امکان پیوستن به روابط اجتماعی را در خود نبینند از لحاظ اجتماعی منزوی می گردند (هورتولانوس و ماشیلز،۳۰:۲۰۰۶). همچنین به عقیده پیلرمن و پپلو، انزوای اجتماعی می‌تواند همراه با محرومیت فرهنگی باشد یعنی افراد از الگوهای رفتاری غالب، جهت‌گیری‌های شیوه زندگی و ارزش‌های جامعه محروم شوند. یا باعث محرومیت نهادی شود چرا که به امکانات تعیین شده برایشان دسترسی ندارند . همچنین به عقیده داسوان[۶۹]، انزوای اجتماعی به شکل جدیدی از نابرابری اجتماعی اشاره می‌کند، مخصوصا در توزیع منابع غیرمادی. زمانی که افراد شانس کمتر و احتمال کمتری برای مشارکت یا درگیری در جامعه را دارند و روابط فردی ندارند یا آن‌ ها را از دست داده اند، در مواقع اضطراری با موقعیتی بدتر از کسانی روبه‌رو می‌شوند که عضو شبکه‌ای هستند که عملکرد خوبی ندارد(بیان تأثیر عملکرد خاستگاه اجتماعی)، (هورتولانوس وماشیلز،۵۷:۲۰۰۶). گودکایند[۷۰] (۱۹۷۷) در تحلیل الگوهای سن اولین ازدواج دختران در ویتنام نظریه ای بر این مبنا ارئه داده است که وقتی هنجارهای سنتی ازدواج در اثر تغییرات اقتصادی-اجتماعی ضعیف می‌شود؛ تنها عواملی که همچنان بر سن ازدواج اثر خواهد گذاشت؛ همان عوامل اقتصادی و رفاهی مانند تحصیلات، اشتغال و بویژه اشتغال برای زنان، تفاوت پایگاه اجتماعی-اقتصادی مجردین می باشد(بیان اهمیت وضعیت اشتغال و استقلال مالی)، (رضا دوست و منبنی،۷:۱۳۹۰). می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که چون افرادی که شاغل هستند و از خود درآمد مستقلی را دارند؛ به منابع مادی بیشتر دسترسی داشته و بنابراین، حتی می‌توانند از این راه زمینه های بیشتری را برای مشارکت اجتماعی و گسترش روابط اجتماعی خود فراهم آورده و کمتر دچار انزوای اجتماعی گردند. از طرفی اگر فرد مجردی در سنین بالا نتواند مستقلا تأمین مالی خود را برعهده گیرد؛ امکان ابتلای وی به انزوای اجتماعی بیشتر می گردد.
اگرچه تاکنون نظریه ای نبوده که به‌طور انحصاری بر انزوای اجتماعی تمرکز کند؛ اما، مطالعات تجربی بیشماری نیز به رابطه میان شبکه های فردی و عوامل زمینه ای متعدد آن پرداخته اند (هورتولانوس و ماشیلز،۲۰۰۶: ۳۵). درکل می‌توان از نظریات ارائه شده راجع به حمایت اجتماعی، سلامت اجتماعی، محرومیت اجتماعی و نظریات مربوط به تأثیر عرف و سنت در انزوای اجتماعی، چنین برداشت کرد: شخصی که در یک محیط بسته، ارزشی و غیرمنعطف مانند یزد زندگی می‌کند؛ درصورتی که مدت زمان تجرد وی طولانی گردد؛ براساس عرف و سنت جامعه و خانواده خود و با توجه به ارزشی بودن موضوع تجرد و تأهل در آن جامعه، متهم به یک وضعیت غیر قابل‌قبول شده و در نتیجه با ازدست دادن قدرت نفوذ خویش درجامعه، دچار افت سلامت اجتماعی و به دنبال آن کمبود حمایت اجتماعی از طرف دوستان، خانواده و دیگران خواهد شد. در اثر این وضعیت، به تدریج پرستیژ اجتماعی شخص نیز دچار افت شدیدی شده و همراه با کاهش روابط اجتماعی و مشارکت اجتماعی، کم کم از جامعه و مردم دور و دورتر خواهد شد تا جایی که دچار محرومیت اجتماعی و فرهنگی می‌شود و بنابراین دیگر منابع لازم برای نزدیکی به جامعه خود را از دست خواهد داد. حال اگر چنین شخصی از لحاظ مالی نتوانسته باشد به استقلال نسبی دست یابد؛ طبق نظریه محرومیت اجتماعی، این روند از دست دادن منابع و نفوذ، تسریع شده و فرد را درهاله ای از انزوا و افسردگی و کناره گیری از اجتماع محصور می دارد. در این میان حتی تصورات ذهنی شخص راجع به ویژگی های کلی و شخصی خودش و نیز میزان اهمیتی که او برای رویداد ازدواج در زندگی خود قائل است؛ به‌شدت و ضعف در انزوای اجتماعیش کمک خواهد کرد.

۲-۷ مدل نظری

نمودار شماره ۱ مدل نظری
۲-۸ فرضیات تحقیق

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.
 

 

 

بین باورهای سنتی رایج در جامعه یزد در مورد تجرد دختران و میزان انزوای اجتماعی آنان رابطه وجود دارد.
 

بین میزان برخورداری دختران مجرد از حمایت اجتماعی و میزان انزوای اجتماعی در آن‌ ها رابطه وجود دارد.
 

بین میزان سلامت اجتماعی دختران مجرد و میزان انزوای اجتماعی در آن‌ ها رابطه وجود دارد.
 

بین نوع برداشت از خود در دختران مجرد و میزان انزوای اجتماعی آنان رابطه وجود دارد.
 

بین میزان انزوای اجتماعی دختران مجرد شاغل و دختران مجرد غیر شاغل تفاوت وجود دارد.
 

بین نوع خاستگاه اجتماعی- اقتصادی در دختران مجرد و میزان انزوای اجتماعی آنان رابطه وجود دارد.
 

بین میزان استقلال مالی دختران مجرد و میزان انزوای اجتماعی در آن‌ ها رابطه وجود دارد.
 

بین تصور از مقوله ازدواج در ذهن دختران مجرد و میزان انزوای اجتماعی آنان رابطه وجود دارد.
 

بین تصورات عرفی خانواده و خویشاوندان دختران مجرد نسبت به تجرد دختران و میزان انزوای اجتماعی آنان رابطه وجود دارد.
 

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

۳-۱ مقدمه
در این فصل، ابتدا به بحث و بررسی در رابطه با روش تحقیق به کار برده شده در این پایان نامه و نیز چگونگی جامعه آماری، حجم نمونه و چگونگی نمونه‌گیری و همچنین تکنیک های مورد استفاده در این کار، ابزار بکار گرفته شده در سنجش و آزمون فرضیات سنجش روایی و پایایی ابزار سنجش، پرداخته شده است و سپس با تعریف مفاهیم کلیدی بکار برده شده در این تحقیق، ذهن خواننده جهت دنبال کردن جریان آزمون و سنجش این مفاهیم، آماده سازی شده است.
۳-۲ روش تحقیق
روش تحقیق بر مبنای یک کار تحقیقی پیمایشی است. بدین ترتیب که تغییرات متغیر وابسته (انزوای اجتماعی) را با توجه به شاخص مشترک افراد جامعه آماری خود (تجرد) و نیز با مرور متغیرهای واسطه بین این دو متغیر، به صورت تخمینی سنجیده خواهد شد و به این دلیل روش پیمایشی را برگزیده شده که هدف، سنجش رابطه، جهت و شدت آن در بین دو متغیر مستقل و وابسته بوده است.ضمنا پیمایش روشی برای به دست آوردن اطلاعاتی دربارۀ دیدگاه ها، باورها، نظرات، رفتارها یا مشخصات گروهی از اعضای یک جامعه آماری از راه انجام تحقیق است. یا تحقیق پیمایشی (Survey) عبارت است از اجرای پرسشنامه ها روی نمونه ای از پاسخگویانی که از میان جمعیتی انتخاب می‌شوند. پیمایش بر اساس مراتب روش شناسانه طرح شکل می‌گیرد؛ بدین ترتیب که هیچ بخشی آغاز نمی‌شود مگر آنکه مرحله قبلی خاتمه یافته باشد (ساروخانی،۴۳:۱۳۷۷) .بنابراین چون موضوع پژوهش نیز به نوعی مربوط به سنجش عقاید و باورهای مؤثر در انزوای اجتماعی دختران مجرد بالای ۳۰ سال بوده است؛ لذا از روش پیمایشی برای این کار استفاده شده است
۳-۳ جامعه آماری
تعداد کل جامعه آماری، برطبق آمار سال ۹۰ عبارت اند از ۲۶۱۳ نفر از دختران بالای ۳۰ سال مجرد ساکن شهر یزد.
۳-۴ شیوه نمونه‌گیری
شیوه نمونه‌گیری در این پژوهش، به دلیل عدم توفیق در دسترسی کامل به جمعیت نمونه و همچنین عدم همکاری بخشی از جمعیت نمونه، به شیوه نمونه‌گیری غیر اتفاقی، از نوع زنجیره ای[۷۱] می باشد. بدین صورت که ابتدا از چند تن از دختران مجرد بالای سی سال درخواست شد تا تعدادی پرسشنامه را پر کنند و سپس آن‌ ها نیز دختران مجرد دیگری را به محقق معرفی کردند.
۳-۵ حجم نمونه
برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران[۷۲] استفاده گردید و حجم نمونه با در نظر گرفتن سطح اطمینان ۹۵ درصد (۰۵/۰=α) محاسبه گردید. مقدار z یا t در فرمول کوکران با سطح اطمینان ۹۵درصد برابر ۹۶/۱ در نظر گرفته و درپایان حجم نمونه تقریبا ۳۳۵ نفر محاسبه گردید، اما به دلیل وجود مشکلات نمونه گیری تنها دسترسی به ۱۳۹ نفر از آنها امکان پذیر گردید:

۳-۶ ابزار گردآوری داده‌ها
ابزار گردآوری داده‌ها در این پایان نامه، پرسشنامه ای است که قسمت های مختلف آن از چند پرسشنامه استاندارد خارجی جهت سنجش سلامت اجتماعی، حمایت اجتماعی، برداشت از خود و نیز سوالات محقق ساخته تشکیل یافته است.
۳-۷ روایی[۷۳] وپایایی[۷۴]
مفهوم اعتبار (روایی) به این سؤال پاسخ می‌دهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می سنجد. بودن آگاهی از اعتبار ابزار اندازه گیری نمی‌توان به دقت داده‌های حاصل از آن اطمینان داشت. ابزار اندازه گیری ممکن است برای اندازه گیری یک خصیصه ویژه دارای اعتبار باشد، در حالی که برای سنجش همان خصیصه بر روی جامعه دیگر از هیچ گونه اعتباری برخوردار نباشد (سرمد و اسفندیاری،۳۸:۱۳۶۹). در این پژوهش از شیوه اعتبار ملاکی[۷۵] برای سنجش روائی استفاده شده است. اعتبار ملاکی عبارتست از کارآمدی یک ابزار اندازه گیری در پیش بینی رفتار یک فرد در موقعیت های خاص. برای این منظور عملکرد هر فرد در آزمون با یک ملاک مقایسه می‌شود. به عبارت دیگر اعتبار ملاکی یک ابزار اندازه گیری عبارتست از همبستگی بین نمرات آزمون و نمره ملاک (همان:۳۹). (در این پژوهش ملاک اعتبار سوالات ما بوسیله نظرات چند تن از سالمندان و افراد با تجربه اصیل یزدی سنجیده شده است). پایایی و نهایتا استاندارد سازی پرسشنامه ها، ابتدا با پرکردن ۳۰ پرسشنامه در بین جمعیت نمونه جهت مرحله پیش آزمون و انجام تجزیه و تحیل آماری توسط نرم افزار spss با محاسبه تفسیر نتایج نتایج آزمون آلفای کرونباخ[۷۶] انجام می پذیرد. آلفای کرونباخ متغیرهای گوناگون در این پرسشنامه عبارت بوده اند از:

 

 

برداشت از خود : ۹۱/۰ ۲٫ حمایت اجتماعی : ۸۳/۰ ۳٫ سلامت اجتماعی : ۷۱/۰ ۴٫ تصورات خانواده و خویشاوندان : ۸۰/۰ ۵٫ باورهای جامعه : ۷۷/۰ ۶٫ استقلال مالی : ۷۰/۰ ۷٫ نوع تصوراز ازدواج: ۸۸/۰
 

که این نشان دهنده وجود همبستگی نسبتا بالایی در بین گویه ها بوده است.
۳-۸ تکنیک های آماری
برای سنجش متغیرهای آماری از نرم افزار Spss استفاده شده است. مفاهیمی هم که چند بعدی بوده است؛ ابتدا به طور مجزا در ابعاد مختلف و سپس با بهره گرفتن از دستور comput variable به صورت ترکیبی از ابعاد آن، سنجیده شده است.
برای ترسیم نمودارها هم از نرم افزار Microsoft Excel استفاده شده است. در سطح توصیفی از جداول یک بعدی، فراوانی، درصد ستونی و ترسیم نمودار و در سطح استنباطی برای آزمون فرضیات از آزمون T، ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس و رگرسیون چند متغیره استفاده شده است.
۳-۹ تعریف نظری و عملیاتی مفاهیم و متغیرها
۳-۹-۱ تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای مستقل:
۳-۹-۱-۱ مفهوم سلامت اجتماعی[۷۷]
تعریف نظری و عملیاتی
سلامت اجتماعی به نوعی بهداشت روانی، فردی و اجتماعی گفته می‌شود که در صورت تحقق آن شهروندان دارای انگیزه و روحیه شاد بوده و در نهایت،جامعه شاداب و سلامت خواهد بود. در واقع زندگی سالم محصول تعامل اجتماعی بین انتخابهای فردی از یک سو و محیط اجتماعی و اقتصادی احاطه کننده افراد از سوی دیگر است.گلداسمیت[۷۸] سلامت اجتماعی را «ارزیابی رفتارهای معنی دار مثبت و منفی فرد در ارتباط با دیگران» تعریف می نماید و آن را یکی از اساسی ترین شاخص های سلامت هر کشوری معرفی می‌کند که منجر به کارا بودن فرد در جامعه می گردد (لارسون،۲۵۸:۱۹۹۳). واژه سلامت اجتماعی برگردان کلمه social wellbeing است، این واژه از دو کلمه social به معنی«اجتماع» و wellbeingبه معنی«زندگی خوب داشتن» است؛ که بیشتر ناظر به شادی و رضایت است و بر مفاهیم مثبت از سلامت تاکید دارد. این واژه در واقع شامل پاسخ های درونی فرد (احساس، تفکر،رفتار) می باشد، که هم چگونگی احساس مردم را در برمی- گیرد و هم نحوه عملکرد آن‌ ها را . کییز (۱۹۹۸) سلامت اجتماعی به‌عنوان گزارش شخصی فرد از کیفیت ارتباطش با دیگران تعریف می‌کند. سلامت اجتماعی در این مفهوم یعنی درک فرد از اجتماع به صورت یک مجموعه معنی دار، قابل فهم، دارای نیروی بالقوه برای رشد و شکوفایی همراه با این احساس که متعلق به جامعه است و خود را در اجتماع و پیشرفت آن سهیم بداند.
کییز ابعاد سلامت اجتماعی را با در نظر گرفتن الگوی سلامت مطرح می‌کند. در واقع مدل چند وجهی کییز از سلامت اجتماعی شامل پنج جنبه می‌شود که میزان کارکرد بهینه افراد را در عملکرد اجتماعیشان معلوم می‌کند. این ۵ عنصر عبارتند از:
یکپارچگی اجتماعی[۷۹]: ارزیابی فرد از کیفیت روابطش در جامعه.
سهم داشت اجتماعی[۸۰]: بیانگر ارزیابی فرد از ارزش اجتماعی خود است.
پذیرش اجتماعی[۸۱]: بیانگر درک فرد از خصوصیات و صفات افراد جامعه به‌عنوان یک کلیت است.
شکوفایی اجتماعی[۸۲]: بیانگر ارزیابی فرد از مسیر حرکت جامعه و پتانسیل های آن است
.پیوستگی اجتماعی[۸۳]: بیانگر فهم فرد از کیفیت، سازمان‌بندی و طرز کار جهان اجتماعی اطراف می باشد (شربتیان،۹:۱۳۹۱).
جهت سنجش متغیر سلامت اجتماعی، از پرسشنامه استاندارد کییز استفاده شده است.
جهت سنجش بعد یکپارچگی از ۵ گویه زیر استفاده شده است:
فکر می‌کنم متعلق به مجموعه‌ای به نام جامعه هستم.
فکر می‌کنم بخش مهمی از اجتماعم هستم.
جامعه من منبع آرامش و راحتی است.
فکر می‌کنم اگر خواسته یا ایده‌ای داشتم سایر افراد به من توجه می‌کردند.
سایر افراد اجتماع برای من به‌عنوان یک فرد ارزش قائل‌اند.
جهت سنجش بعد پیوستگی از ۴ گویه زیر استفاده شده است:
نسبت به افراد اجتماعم احساس نزدیکی می‌کنم.
فکر می‌کنم اگر خواسته یا ایده‌ای داشتم جامعه من را جدی نمی‌گرفت.
فکر می‌کنم افراد دیگر قابل اعتمادند.
فکر می‌کنم که مردم قابل اعتماد نیستند
 
 

شکل، اندازه و نحوه قرارگیری حروف چاپی
 

در انتخاب قلم مناسب به نکته­های زیر توجه کنید:

 

 

در انتخاب قلم باید به ارزش شناختی آن­ها توجه نمود و قلم­هایی را انتخاب کرد که از نظر دیداری چشم­نواز باشند.
 

بهتر است قلم با توجه به لحن یا نگرشی که مطلب مورد نظر می­خواهد القا کند انتخاب شود.
 

بهتر است از به­ کارگیری طرح­ قلم­های بسیار متعدد در یک کتاب خودداری شود. برخی از متخصصان توصیه می­ کنند که بیش از دو طرح قلم در هر صفحه استفاده نشود.
 

کاربرد حساب­شده و معقولانه طرح قلم­های متنوع به خواننده در دسته­بندی و تفکیک اطلاعات و پیشروی در متن کمک می­ کند.
 

کاربرد دو یا چند قلم مشابه در یک صفحه برای جدایی مطالب از هم یا برجسته کردن قسمتی از متن مناسب نمی ­باشد.
برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.
 

 

قلم­ها بخشی از طرح کلی کتاب بوده و باید طوری انتخاب شوند که با سبک­ طراحی کتاب هم­خوانی داشته باشند. در کتاب­های درسی، خوانایی و طراحی مناسب از اهمیت بالایی برخوردار هستند.
 

الف. تراز کردن
علاوه بر انتخاب قلم مناسب برای نگارش متن، لازم است پس از این­که متن نوشته شد، آن را مرتب کرد، این عمل را تراز کردن[۵۶] متن می­نامند. تراز کردن متن در چارچوب­های متن[۵۷] به رنگ­مایه و ظاهر متن کمک خواهد کرد.
خواندن متن فارسی که از سمت راست تراز شده راحت­تر از خواندن متنی است که از سمت چپ تراز شده باشد، بنابراین از تراز کردن متن از سمت چپ به خصوص در کتاب­های درسی بپرهیزید، مگر این­که این کار در جهت القای مفهومی باشد و یا طراحی بخش خاصی از صفحه ضروری باشد. به طور کی متون بدون سطربندی شده به متونی گفته می­ شود که هم از راست و هم از چپ تراز شده باشند. به عبارت دیگر در طراحی صفحه بهتر است که متن از هر دو سمت تراز شود تا سطرها به صورت یکنواخت و مناسبی در صفحه تنظیم شوند.
ب. استفاده از نشانه­ های شاخص تورفتگی­های آویخته
در کتاب­های درسی گاهی لازم است که سطرهایی از محتوا برجسته شوند ویا نکته­های کلیدی مورد تآکید قرار گیرند. برای این منظور از دو روش نشانه­ های شاخص و یا تورفتگی­های آویخته می­توان استفاده کرد. در نشانه­ های شاخص معمولأ یک عنصر گرافیکی به عنوان چاشنی به متن اضافه می­ شود و نکته­های کلیدی را برجسته می­نماید. در کتاب­های درسی تنها به نشانه­ های شاخص استاندارد، که به شکل گلوله­ای سیاه است نباید اکتفا کرد. در میان صورت­های نمادین لازم است آرایه­ای جست­جو شود که با پیام مورد نظر بیش­ترین هم­خوانی را داشته باشد. اگر متن کتاب تمیز و ساده بوده و فقط چند نکته را در آن باید با نشانه­ های شاخص مشخص کرد، استفاده از آرایه­های مناسب جالب خواهد بود. فقط باید دقت کرد متن شلوغ نشود (کیانی و شریف، ۱۳۸۵).
وقتی در فهرست شماره­گذاری شده با عددها یا نشانه­ های شاخص، مواردی وجود دارند که طولشان از یک سطر تجاوز می­ کند، رسم براین است که سطرهای بعدی را نسبت به شماره یا نشانه تورفته[۵۸] کنند. یک نکته که در این قسمت باید برآن تأکید شود، برجسته­­سازی عنوان­ها درون متن است. در انتخاب قلم برای عنوان­ها گزینه­ های بسیار بیش­تری از نظر سبک و ویژگی وجود دارد. می­توان استدلال کرد که عنوان­ها مهم­ترین قسمت هر کتاب درسی هستند. اگر فراگیر عنوان­ها را در نگاه اول درست بفهمد، قطعأ بقیه متن را نیز خواهد خواند. صرف­نظر از این­که خواندن بقیه مطالب متن کتاب درسی چقدر آسان یا سخت باشد.
ج. طراحی عنوان­ها در کتاب درسی
عنوان را می­توان در مرکز صفحه قرار داد، راست­چین کرد، یا به اندازه چند پیکان از سمت راست جلو «عنوان وسط» یا «وسط در وسط» و به عناوینی که از سمت راست تنظیم می­شوند «عنوان راست» گفته می­ شود. به نظر می­رسد عنوان­های وسط، که متن پیوسته را می­شکنند زمانی بهترین توازن با متن را پیدا می­ کنند که فضای خالی بالای آن­­ها سه برابر فضای خالی پایین­شان باشد.
عنوان­های راست از لحاظ گرافیکی به دو صورت طراحی می­شوند. عنوان­های شانه­ای[۵۹] که بر روی سطر مجزای مربوط به خود، راست چین شده و در بالا و پایین­شان فضای خالی وجود دارد. این عنوان­ها بالاتر از سطر اول متن قرار می­گیرند. دسته دوم عنوان­هایی هستند که بر روی سطر متن راست­چین می­شوند و متن از آن­ها ادامه پیدا می­ کند این عنوان­ها را عنوان­های جانبی[۶۰] می­نامند.
در کتاب­های درسی باید توجه داشت که عنوان­های تراز دوم و سوم از نظر اهمیت را به صورت شانه­ای طراحی نمود، در این­جا هم بهتر آن است که فضای خالی بالای این عنوان­ها دو یا سه برابر فضای خالی پایین­شان باشد. اگر قرار است که عنوانها در کتاب­های درسی وظیفه خود را به درستی انجام دهند باید آن­ها به گونه تایپ شوند که تشخیص­شان از متن اصلی به سرعت و سهولت امکان­ پذیر باشد. در متن فارسی از حروف سیاه، ایتالیک، و زیرخط­دار برای این منظور استفاده می­ شود (کیانی و شریف، ۱۳۸۵).
د. نظریه لشین در طراحی متن
لشین و دیگران (۱۳۸۳) عملیاتی کردن راهبردها و فنون آموزش برای متون متکی بر چاپ را به عنوان یک مبارزه­طلبی برای طراحان مطرح می­ کند. وی معتقد است شش عنصر اصلی باید در طراحی نظام­های متکی بر چاپ مورد ملاحظه قرار گیرد: همسانی، شکل، سازمان­دهی، علاقه، اندازه حروف و استفاده از فضای سفید. لشین در رابطه با این شش عنصر توصیه­های زیر را ارائه می­دهد:

 

 

در تمام صفحه­ها شکل همسانی به کار ببرید. اندازه­ها و شکل­های مختلف را با هم نیامیزید.
 

بکوشید در فاصله­ها همسانی رعایت شود.
 

اصول طراحی گرافیک
 

عناصر گرافیکی به عنوان ادوات مورد نیاز باید در کنار هم قرا گیرند و با شکل­ گیری خود قادر به انتقال پیامی برای فراگیران باشند. این عناصر اجزای ساده و تجزیه­ناپذیر رسانه ­های دیداری هستند و مواد خام و ساده­ای­اند که ارتباط و تفکر دیداری با استفاده آن­ها شکل می­گیرد. عناصر گرافیکی در عین سادگی و صراحت، قابلیت فوق­العاده­ای در انتقال اخبار به صورت دیداری دارند. «سوزانه لانگر[۶۱] در مقاله­ای با نام تصویر پرتحرک[۶۲] می­نویسد: یک اثر هنری، ترکیبی است متشکل از فشار و انحلال­ آن­ها، تعادل و بی­تعادلی­ها، رویهم ساختن است و منسجم و موزون، وحدتی است پر فراز و نشیب ولی متداوم. جیانی است طبیعی و به همین­گونه، فشارها و تعادل­ها، وزن­ها ضربان حیات را، که ناآرام و یا پر از احساس در خود احساس می­کنیم، در واقع شامل همین­هاست» (داندیس، ۱۳۸۳، ص۱۳۸).
همان­گونه که در برقراری ارتباط کلامی با کمک دستور زبان فارسی، کلمه­ها و جمله­ها را طوری در کنار یکدیگر قرار می­دهیم تا معنی و مفهوم خاصی را به گیرنده منتقل نماید، برای طراحی نیز باید از اصول و دستور زبان طراحی که اصطلاحأ به آن فن ترکیب­بندی[۶۳] گفته می­ شود، استفاده نمود. البته ترکیب ­بندی از اصول گرافیک می­باشد و گرافیک یعنی فن بکارگیری کلیه عوامل و زبان تصویری برای بیان یک فکر یا ایده و یا به عبارت دیگر, گرافیک خلاصه علایم بصری است که با کمک آن می­توان مفاهیم و اطلاعات خاصی را توسط ترکیبی از تصویرها، علامت­ها، شکل­ها، واژه ­ها و عددها خلاصه نمود و منتقل کرد (شمسایی، ۱۳۸۲).
در این بخش اصول طراحی گرافیکی را به عنوان قسمتی از دستور زبان طراحی، ارائه شده است، اصول مورد بحث در طراحی گرافیک کتاب­های درسی قواعد کلی می­باشند

 

توازن نه قواعد مطلق، بنابراین موارد نقض دارند اما در بیش­تر شرایط قابل اجرا هستند.
 

چنان­چه هر یک از اشکالی را که در طراحی بر روی صفحه قرار می­گیند به تناسب حجم و ابعاد و ظاهرش، وزنه­ای محسوب گردد، باید موقعیت و محل قرار گرفتن و توزیع این وزنه­ها بر روی سطح طرح به گونه­ ای باشد که سنگینی یکنواخت، متناسب و متعادلی در تمام روی طرح احساس گردد و همه وزنه­ها در یک گوشه یا یک قسمت طرح جمع نشود. در صورتی که اصل تعادل[۶۴] در طراحی صفحه­های کتاب درسی رعایت نشود، کتاب حالتی ناپایدار پیدا می­ کند و فرد در هنگام مطالعه خیلی زود خسته می­ شود. معمولآ در طراحی کتاب­های درسی مطلوب است که از توازن رسمی استفاده شود چرا که استفاده از توازن غیررسمی در بین عناصر گرافیکی می ­تواند نتایج و آثاری را بر روی مخاطب به جای گذارد که شاید مورد نظر مؤلف نباشد.

 

تباین
 

تباین[۶۵] در لغت یعنی تفاوت و جدایی میان دو چیز، فرق نمایان اختلاف در نتیجه مقابله، مخالف هم بودن، تفاوت داشتن، با اختلاف جلوه کردن. وجود تباین در طراحی کتاب درسی موجب می­ شود که پیام خوب دریافت گردد. این امر در آموزش بسیار حائز اهمیت است. اصل تباین در نظریه یادگیری گشتالت[۶۶] به صورت اصل «شکل و زمینه» مطرح می­باشدکه «ارزش آموزشی آن عبارت است از: موضوع یادگیری باید از زمینه­ای که در قرار دارد برجسته­تر و بارزتر جلوه کند تا به­خوبی آموخته شود» (سیف، ۱۳۸۳، ص۲۶۸).

 

تاکید
 

چنانچه تنها یک یا معدودی از اجزای طرح از دیگر اجزای آن متمایز شود، از تأکید[۶۷] را می­توان با بهره گرفتن از شیوه ­های زیر در طرح ایجاد کرد:

 

 

با بزرگ­تر نمودن جز مورد نظر ؛
 

با بهره گرفتن از اختلاف رنگ­ها (نور و تاریکی یا سایه روشن)؛
 

با کمک اختلاف شکل­ها مانند مثلث در مقابل تعدادی دایره؛
 

توسط خط بسته (جزء مورد نظر را در داخل خط بسته یا دایره قرار دادن)؛
 

با بهره گرفتن از علایم جهت­دهنده مثل پیکان یا فلش؛
 

با قرار دادن جزء مورد نظر در قسمت­ فوقانی طرح.
 

وحدت
 

وحدت[۶۸] در طرح به معنای آن است که عناصر مختلف به نحوی با یکدیگر ادغام شده باشند که همه آن­ها روی هم تبدیل به یک واحد یک­پارچه شوند، قسمت ­های مختلف را باید به گونه­ ای طراحی نمود که عناصر و واحدهای دیداری مکمل یکدیگر باشند و باعث ایجاد پراکندگی نشوند. اگر در طرح عناصر و واحدهای دیداری هریک خصوصیات فردی خود را حفظ کند حالت پراکندگی نشوند. اگر در طرح عناصر و واحدهای دیداری هر یک خصوصیات فردی خود را حفظ کند، حال پراکندگی ایجاد می­ شود که باعث می­گردد، بیننده با مشاهده طرح احساس کند که هریک از اجزا به طور تصادفی و بدون محاسبه در طرح قرار گرفته­اند و هیچ رابطه منطقی بین آن­ها وجود ندارد (اسمیت[۶۹]، ۱۹۶۰).

 

هماهنگی
 

عبارت از یک­دستی، هم­نوایی و عدم ضدیت و تضاد در عناصر و اجزا تشکیل­دهنده طرح از نظر رنگ، شکل، اندازه، رنگمایه، خط، حرکت و … است. هماهنگی[۷۰] موجب می­ شود که کلیه قسمت ­های مربوط به ترکیب­بندی و عناصر و اجزا تشکیل­دهنده طرح با هم سازگای داشته و یکدیگر را تایید نمایند و از افت زیبایی طرح جلوگیری شود. در طراحی کتاب­های درسی باید هماهنگی علاوه بر عناصر صفحه­ها، بین تک تک اجزا و بخش­های کتاب نیز موجود باشد تا کتاب از زیبایی قابل ملاحظه­ای بهره­مند شود. عدم وجود هماهنگی بین صفحه­ها و بخش­های مختلف کتاب آن را به یک سمفونی ناهماهنگ تبدیل می­ کند (کارستن[۷۱]، ۲۰۰۱).

 

کادر
 

نقش کادر در عرصه­ هنری­های دیداری بسیار مهم است و از ضرورت ترکیب­بندی می­باشد. کادر[۷۲] معیاری است جهت ارزیابی روابط بین اجزاء تشکیل­دهنده طرح یا اثر هنری، ترسیمی؛ علاوه بر اصولی که ذکر شد در طراحی کتاب درسی اصول گرافیکی دیگری نیز وجود دارند که باید رعایت شوند. در جدول زیر بعضی از اصول گرافیکی که در طراحی یک کتاب درسی و بخش­های آن مورد توجه قرار می­گیرند آمده است.

 

تصویر در کتاب ­های درسی
 

تصویر یکی از مهم­ترین رسانه ­های آموزشی است. وقتی تصویر به­ طور شایسته در متن کتاب درسی قرار گیرد، می ­تواند انگیزش، ادراک و توانایی بازخوانی دانش ­آموزان را افزایش دهد (تاتوم[۷۳]، ۲۰۰۵). «به سختی می­توان تصویر را به کلمه­ها تبدیل کرد. تصویرها می­توانند به تعداد افرادی که از آن­ها استفاده می­ کنند تفسیر شوند و هیچ­کس نمی­داند تفسیرهای افراد از تصویرها بر چه اساسی است» (وایزانن[۷۴]، ۲۰۰۶، ص ۲۹۷).
وجود تصویر در متن بر مبنای نظریه رمزگردانی دوگانه[۷۵] فرایند یادگیری را تسهیل و درک و فهم را افزایش می­دهد. برای مثال، اگر شما بخواهید آتشفشان را نشان دهید، استفاده از واژه ­ها برای بیان مرحله آرامش و فعالیت آن بسیار دشوار است. با تصویر به­راحتی می­توان این مسأله را برای دانش ­آموزان توضیح داد، حتی دانش ­آموزانی که حتی یک بار هم آتشفشان را ندیده­­­اند.
چهار نظریه پردازش اطلاعات[۷۶]، رمزگردانی دوگانه، ادراک دیداری[۷۷] و چند رسانه­ای[۷۸] از وجود تصویر در متن کتاب­های درسی پشتیبانی می­ کنند. «نظزیه پردازش اطلاعات توسط اتکینسون و شیفرین[۷۹] (۱۹۶۸) ارائه شده است. پردازش اطلاعات فرایندی است که طی آن اطلاعات دریافت و از حافظه کوتاه مدت به بلند مدت منتقل می­شوند» (سیف، ۱۳۸۳، ص۳۰۶). نظریه رمزگردانی دوگانه را پایویو[۸۰] در سال ۱۹۹۰ مطرح ساخت. برطبق این نطریه دو سیتم شناختی متمایز ولی مرتبط در زمینه پردازش و ذخیره­سازی اطلاعات تصویری و کلامی وجود دارد.
نظریه ادراک دیداری بیان می­ کند یادگیرندگان معنی را از آن­چه که می­بینند بر اساس تفسیر شخصی خودشان استنتاج می­ کنند (باری و رونیان[۸۱]، ۱۹۹۵). در نهایت در نظریه چندرسانه­ای مایر[۸۲] (۲۰۰۳) بیان می­ کند که تصویرها و واژه ­ها به همراه یکدیگر به یادگیرنده در انتخاب،سازمان­دهی و ترکیب اطلاعات کمک می­ کند.
لوی و لیتنز[۸۳] (۱۹۸۲) پژوهشی را در زمینه بررسی نقش تصویرها بر یادگیری دانشجویان برنامه ریزی اجرا نمودند. دراین پژوهش داده ­های ۱۵۵ مطالعه دیگر مورد فراتحلیل[۸۴] قرار گرفت. در این مطالعه دانشجویان با کتاب­های حاوی تصاویر و بدون تصویر آموزش دیده بودند. نتایج این فراتحلیل نشان داد استفاده از تصاویر برای شرح دقیق متن درس می ­تواند به یادگیرنده در درک و یادآوری مطالب کمک کند.
تصویرهای آموزشی نقش مهمی را در انتقال پیام در کتاب درسی بازی می­ کنند. برخی معتقدند که تصویرهای آموزشی باید به طبیعت وفادار باشند و مانند آینه عمل کنند.بر مبنای نظریه ادراک دیداری، واقع­گرایی در تصویرهای آموزشی به مفهوم رونوشت­برداری از از شکل واقعی اشیا و افراد در طبیعت نیست. طراحان کتاب­های درسی باید به جای دقت در درجه واقع­­گرایی تصویررها، بر روی دریافت عمق و تاثیرهای روانشناختی آن­ها بر مخاطبان متمرکز شوند. (توبیاس[۸۵]، ۲۰۰۵).
جدول ۱-۲٫ بنیان­های نظری بهره­ گیری از تصویر در کتاب درسی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
 

 
حق انحصاری © 2021 مطالب علمی گلچین شده. کلیه حقوق محفو