تلاش ما در زندگی برای کسب ارزش و بهاست و کسی که احساس کند در زندگی دنیایی نیز بها و ارزش ندارد احساس موفقیت در زندگی نمی کند.
دروغ گفتن گاه سبب می شود که برکات الهی از انسان قطع شود چنانچه امام رضا علیه السلام فرمودند:« إِذَا كَذَبَ الْوُلَاةُ حُبِسَ الْمَطَر »[324] «هنگامیکه زمامداران دروغ بگویند باران قطع می شود.»
متأسفانه مشاهده می کنیم که در اثر تعلیمات فرهنگ غرب و تأثیر پذیری از سکولاریسم اکثراً علل و عوامل پدیده ها را در حد علت های مادی آن می بینیم اما این کلام گهربار از امام رضا علیه السلام ما را متوجه این حقیقت می کند که عوامل معنوی و گناهان و صفات بد اخلاقی (وبطور خاص دروغ ) نیز در زندگی مادی و دنیایی ما مؤثر است.
دروغ از روزی انسان می کاهد و سبب فقر و تنگدستی می شود. حضرت علی علیه السلام فرمودند: « اعْتِیَادُ الْكَذِبِ یُورِثُ الْفَقْر »[325] «عادت کردن به دروغ سبب فقر و تنگدستی می شود.»
همانطور که در توضیح حدیث گذشته نیز اشاره شد این سخن گرانبهای امام علی علیه السلام نیز بیان می کند که عوامل معنوی و از جمله گناه دروغ در عدم موفقیت دنیوی مؤثر است. انسانی که اخلاق اسلامی را زیر پا گذاشته و به دورغگویی عادت کرده است علاوه بر عذاب ها و محرومیت های اخروی، در همین زندگی دنیوی نیز شکست ها و محرومیت ها را در پی دارد.
دروغگو اعتماد مردم را ازدست می دهد چنانچه در یکی از کلمات حضرت علی علیه السلام هست که فرمودند:« مَنْ عُرِفَ بِالْكَذِبِ قَلَّتِ الثِّقَةُ بِه »[326] « کسی که به دروغگویی شناخته شود اعتماد مردم به او کم می شود .»
انسان برای اینکه بخواهد در دنیا به نحو مطلوب زندگی کند ناچار است که با هم نوعان خود رابطه برقرار کند و در این روابط اجتماعی موفق باشد لذا وی بسیار نیاز دارد به این که اعتماد انسان ها را به خود جلب کند چرا که این روابط اگر بخواهد بصورت نیکو و پسندیده شکل بگیرد بر پایه ی همین اعتماد است. اما این حدیث شریف بیان می کند، انسانی که به دروغ شناخته شود اعتماد مردم به خود را از دست می دهد و در نتیجه در روابط اجتماعی خود شکست خواهد خورد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
خواری و ذلت در دنیا و آخرت از مفاسد کذب است. امام علی علیه السلام این ثمره را بیان فرمودند: « ثَمَرَةُ الْكَذِبِ الْمَهَانَةُ فِی الدُّنْیَا وَ الْعَذَابُ فِی الْآخِرَة »[327] «نتیجه ی دروغ گفتن خواری در دنیا و عذاب در آخرت است .»
یکی از معیارهایی که انسان در سعادت خود لحاظ می کند احساس عزت است وهمیشه از خواری و خوار شدن فراری است. این حدیث شریف هم که ثمره دروغ گفتن را خواری در دنیا معرفی می کند، لذا دروغ بطور مستقیم با عدم سعادت در دنیا ارتباط دارد.
علمای اخلاق نیز با توجه به روایات، مفاسد دورغ را بیان کرده اند از جمله مرحوم ملا احمد نراقی در کتاب معراج السعادة در مورد مضرات دروغ فرموده اند:«[دروغ] از جمله گناهان کبیره بلکه قبیح ترین گناهان و خبیث ترین آنهاست. صفتی است که آدمی را در دیده ها خوار و در نظرها بی وقع و بی اعتبار می سازد و سرمایه ی خجالت و انفعال، و باعث دل شکستگی و ملال، سبب واساس ریختن آبرو در نزد خلق خدا، و باعث سیاه رویی دنیا و عقبی است.»[328]
4-2. مفاسد غیبت
غیبت علاوه بر آثار سوئی که از نظر روحانی و معنوی دارد از جهت دنیایی نیز آثار مخرب زیادی در زندگی انسان دارد از جمله:
غیبت سبب اشاعه فحشا می شود زیرا وقتی گناهان مخفی افراد از طریق غیبت آشکار می شود دیگران نیز تشویق می شوند و ابهت گناه از بین می رود. امام صادق (علیه السلام) فرمودند مَنْ قَالَ فِی مُؤْمِنٍ مَا رَأَتْهُ عَیْنَاهُ وَ سَمِعَتْهُ أُذُنَاهُ فَهُوَ مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشِیعَ الْفاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِیم »[329] «کسی که درباره ی مؤمنی آنچه را چشمش (از بدی ها) می بیند و گوشش می شنود، بگوید او از کسانی است که خداوند متعال درباره ی آنان فرموده کسانی که دوست دارند کسانی که دوست دارند کارهای زشت در میان مؤمنان شایع شود برایشان عذاب دردناکی است.»
غیبت، غیبت کننده را از چشم مردم می اندازد و باعث هتک شخصیت و احترام او می شود. حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: « مَنْ نَقَلَ إِلَیْكَ نَقَلَ عَنْك »[330] «هرکس به سوی تو (عیوب مردم) را نقل کند، (عیوب تو را) برای دیگران نقل خواهد کرد.»
غیبت سبب خواری می شود چون همانطور که در دنیا با غیبت از او سبب خواری غیبت شونده شده است،در روز قیامت نیز خداوند او را به حال خود وا می گذارد و او را ذلیل می کند. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند:« مَن اُغیبُ عندَهُ اَخوهُ المُسلمُ فاستطاعَ نَصرَهُ فَلَم نَصرَهُ فَلَم یَنصُرهُ خَذَلَهُ الله فی الدنیا و الآخرۀ» برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.note-330″>[331] «کسی که غیبت برادر مسلمانش نزد او بشود و توانایی بر یاری او داشته باشد و یاریش نکند خداوند او را در دنیا و آخرت مخذول می کند.»
غیبت سبب رسوایی انسان می شود. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند:« یا مَعشَرَ مَن آمَنَ بِلسانِهِ و لَم یُؤمِن بقلبهِ لاتغتابوا المسلِمین ولاتتبعوا عوراتهم فَإنَّهُ من تَتَبَّعَ عَورَۀَ أخیهِ تَتَبَّعَ اللهُ عَورَتَهُ و مَن تَتَبَّعَ اللهُ عَورتَهُ یَفضَحُهُ فی جوفِ بیتِهِ »[332] «ای گروهی که با زبان ایمان آورده اید ولی با قلبتان ایمان نیاورده اید غیبت مسلمانان را نکنید و درصدد کشف عیوب آنها نباشید چرا که هرکس درصدد کشف عیوب برادر مسلمانش باشد خداوند عیوب او را کشف می کند و هرکس خدا عیوبش را کشف کند حتی در درون خانه اش رسوا می شود.»
غیبت دین انسان را از بین می برد. پیامبر(صلی الله علیه و آله) این مطلب را با تشبیه غیبت به بیماری خوره بیان کردند که چطور بیماری خوره در جسم انسان اثر می کند و بدن را از بین می برد به همان سرعت غیبت دین را از انسان می گیرد و دین را از بین می برد. ایشان فرمودند:« الْغِیبَةُ أَسْرَعُ فِی دِینِ الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ مِنَ الْأَكِلَةِ فِی جَوْفِه »[333] «غیبت زودتر در دین مرد کارگر می شود از بیماری خوره در بدن او.»
آیت الله مکارم شیرازی از علمای معاصر از مفاسد غیبت را از بین رفتن اعتماد بین مردم می داند:«غیبت سرمایۀ اعتماد را از بین می برد زیرا غالب افراد دارای نقاط ضعفی هستند که سعی در کتمان آن دارند. اگر آنها پوشیده بمانند اعتماد مردم نسبت به یکدیگر باقی و برقرار خواهد بود. ولی کشف آنها بی اعتمادی عجیبی ایجاد می کند. می دانیم اساس تعاون و همکاری اجتماعی، اعتماد متقابل افراد جامعه نسبت به یکدیگر است. و بدون آن جامعه بشری به جهنم سوزان تبدیل می شود که مشکلات زندگی اجتماعی را دارد ولی منافع آن از بین خواهد رفت.»[334]
4-3. مفاسد غضب
غضب عقل انسان را از بین می برد، سبکی و کم خردی در پی دارد و نور عقل را خاموش می کند وموجب می گردد انسان حرکاتی انجام دهد که نه تنها اطرافیانش تعجب می کنند بلکه خودش نیز بعد از آنکه غضبش فروکش کرد از کارهایی که در آن حال انجام داده تعجب می کند. امام علی علیه السلام می فرمایند:«الْغَضَبُ مَرْكَبُ الطَّیْش»[335] «خشم مرکبِ سواری سبکی و سبکسری است.» این امام عزیز همچنین در بیانی دیگر چنین می فرمایند: «الغضب یفسدالالباب و یبعد من الصواب»[336] «غضب عقل آدمی را فاسد می کند و انسان را از کار های صحیح دور می سازد»
می دانیم که انسانی در زندگی موفق است که از عقل کامل برخودار باشد و همچنین بتواند عقل خود را بر وهم و خیال خود غلبه دهد. لذا بنابر این روایات شریف از امیرالمؤمنین علیه السلام ، انسانی که غضب وی بیش از حد است و نمی تواند آن را کنترل کند نباید انتظار موفقیت و سعادت را حتی در زندگی دنیویی داشته باشد .
غضب منجر به مجروح نمودن و قتل دیگران می شود.امام صادق علیه السلام می فرماید:« أَیُّ شَیْءٍ أَشَرُّ مِنَ الْغَضَبِ إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا غَضِبَ یَقْتُلُ النَّفْسَ وَ یَقْذِفُ الْمُحْصَنَة »[337]
«چه چیزی بد تر از غضب است! هنگامی که انسان خشمگین می شود، آدم می کشدو افراد پاک را دشنام می دهدو متهم می سازد.»
واضح است کسی که سرانجامش بدین جا برسد که اقدام به قتل کسی بکند بعید است روی سعادت را ببیند و مواردی مانند عذاب وجدان و کُشت و کشتاری که بعد ازآن ممکن است در پی داشته باشد آرامش و آسایش را از وی سلب می کند.
غضب باعث پشیمانی می شود. حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: « إِیَّاكَ وَ الْغَضَبَ فَأَوَّلُهُ جُنُونٌ وَ آخِرُهُ نَدَم »[338] «از غضب بپرهیز که آغاز آن دیوانگی و آخرش پشیمانی است»
این پشیمانی گاهی به قدری زیاد می شود که زندگی را به کام فرد تلخ می کند و احساس شکست تمام وجود وی را فرا می گیرد.
غضب موجب از بین رفتن ایمان می شود و افراد عصبانی مرتکب گناهانی می شوند که با ایمان سازگار نیست و گاهی به ساحت مقدس خداوند نعوذ به الله جسارت می کنند.
از امام صادق نقل است که پیامبر (صل الله علیه و آله) فرمودند: « الْغَضَبُ یُفْسِدُ الْإِیمَانَ كَمَا یُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ »[339] «غضب ایمان را فاسد می کند همانگونه که سرکه عسل را فاسد می کند.»
یکی دیگر از مفاسد غضب این است که منطق انسان را خراب می کند و انسان را به یاوه گویی و باطل گویی وا می دارد.
امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند : شِدَّةُ الْغَضَبِ تُغَیِّرُ الْمَنْطِقَ وَ تَقْطَعُ مَادَّةَ الْحُجَّةِ وَ تُفَرِّقُ الْفَهْمَ.[340]
«شدت غضب منطق انسان را دگرگون می سازد و ریش
ه دلیل را قطع می کند و فهم و شعور را پراکنده می سازد.»
خشم موجب می شود که عیوب پنهانی انسان آشکار شود چون هنگام غضب کنترل عقل از دست می رود[341] و در نتیجه عیوب و نقطه ضعف های انسان مشخص می شود.
حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «بئس القرین الغضب یبدئ المعایب و یدنی الشرو یباعد الخیر»[342] «غضب هم نشین بدی است، عیوب پنهانی را آشکار می کند، شر وبدی را نزدیک و خیر و نیکی را دور می کند.» در حدیثی دیگر از امام علی علیه السلام نیز داریم: «كَثْرَةُ الْغَضَبِ تُزْرِی بِصَاحِبِهِ وَ تُبْدِی مَعَایِبَه»[343] «خشم بسیار صاحب خود را عیب دار کند و معایبش را ظاهر سازد.»
خشم ادب شخص را از بین می برد. امام علی علیه السلام می فرمایند : «لَا أَدَبَ مَعَ غَضَب»[344]
ادب با خشم به جایی نماند.
از مضرات دنیوی خشم ، کوتاه شدن عمر است. و از آن جا که حس جاودانگی از امیال غریزی انسان است،کوتاه شدن عمر ، برای وی ناگور می آید. حضرت علی علیه السلام می فرمایند : «مَنْ أَطْلَقَ غَضَبَهُ تَعَجَّلَ حَتْفُه»[345] «کسی که عنان خشم خود را رها کند مرگ او شتاب کند. (زود مرگش فرا رسد)»
غضب دلتنگی و افسردگی در پی دارد. امام علی علیه السلام می فرمایند :«مَنْ كَثُرَ تَغَضُّبُهُ [تَعَصُّبُهُ] مُل»[346] کسی که به خشم آمدنش بسیار باشد ملول و دلتنگ باشد.
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
مرحوم ملا احمد نراقی در کتاب معراج السعادة مفاسد غضب را چنین بر می شمرد: «مخفی نماند که علاوه بر اینکه خود غضب از مهلکات عظیمه و از صفات خبیثه است لوازم و آثاری چند نیز بر آن مترتب می شود که همه آن ها مهلک و قبیح است مانند فحش و دشنام و اظهار بدی مسلمین وشماتت ایشان و سر ایشان را فاش کردن و پرده ایشان را دریدن و سخریه و استهزاء به ایشان کردن و غیر این ها از اموری که از عقلا صادر نمی گردد. و از جمله لوازم غضب آن است که البته بعد از تسکین نایره آن آدمی پشیمان و افسرده خاطر می گردد و غمناک و شکسته دل می شود و باعث دشمنی دوستان و شماتت دشمنان وشادی ایشان و سخریه و استهزاء اراذل اوباش و تألم دل و تغیر مزاج و بیماری تن می گردد .»[347] همانطور که از کلام جناب ملا احمد نراقی بر می آید مفاسد و مضرات دنیوی غضب بسیار است و عدم کنترل این قوه عدم موفقیت در زندگی دنیوی را در پی دارد و به قدری در زندگی دنیوی انسان مؤثر است که حتی سلامت جسم انسان را هم تهدید می کند.
4-4. مفاسد حسد
حسد آثار زیانباری از نظر فردی، اجتماعی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
حسود دائماً ناراحت است و همین امر سبب بیماری جسمی و روانی او می شود. هر اندازه دیگران صاحب موفقیت و نعمت بیشتری شوند او به همان اندازه ناراحت می شود؛ تا آنجا که خواب و آرامش و استراحت را به کلی از دست می دهد و بیمار و ضعیف می شود.
حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: «الْعَجَبُ لِغَفْلَةِ الْحُسَّادِ عَنْ سَلَامَةِ الْأَجْسَاد»[348] «تعجب می کنم چگونه حسودان برای سلامتی جسم خود ارزش قائل نیستند و از آن غافلند.»
