نمودار۴-۱) نمودار دایره ای جنسیت پاسخ دهندگان ۵۶
نمودار۴-۲) نمودار میله ای سن پاسخ دهندگان ۵۷
نمودار۴-۳) نمودار میله ای تحصیلات پاسخ دهندگان ۵۸
نمودار۴-۴) هیستوگرام متغیر درآمد پایین ۵۹
نمودار۴-۵) هیستوگرام متغیر قابل رقابت نبودن بیمه های عمر سنتی با سایر فعالیت های سرمایه گذاری ۶۰
نمودار۴-۶) هیستوگرام متغیر عوامل اقتصادی ۶۱
نمودار۴-۷) هیستوگرام متغیر عدم فرهنگ سازی در جامعه از طریق رسانه های جمعی و با حمایت دولت ۶۲
نمودار۴-۸) هیستوگرام متغیر ناآشنایی مردم با بیمه های عمر و مترادف دانستن آنها با بیمه تامین اجتماعی و درمان ۶۳
نمودار۴-۹) هیستوگرام متغیر عوامل اجتماعی ۶۴
نمودار۴-۱۰) هیستوگرام متغیر میزان تمایل برای تقاضای بیمه عمر ۶۵
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل ۱ –۱ ) مدل تحلیلی تحقیق – تاثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی بر تقاضای بیمه عمر ۶
چکیده
بیمه ی عمر به عنوان ابزاری برای سرمایه گذاری و همچنین، به منظور غلبه بر مشکلات ناشی از مرگ سرپرست خانواده و پیری و کهولت است. در بسیاری از کشورها با بیمه های عمر، منبع مالی عظیمی درکل جامعه از حق بیمه های گرفته شده به دست می آید که میتوان برای توسعه ی خود صنعت بیمه و یا دیگر بخش ها و خدمات رسانی بیشتر استفاده کرد . با وجود پیشرفت همه جانبه ی این بیمه در کشورهای توسعه یافته و حتی بسیاری از کشورهای در حال توسعه، محصولات بیمه ی عمر که نیاز مبرم زندگی امروز است، در سبد مصرفی خانواده های ایرانی جایگاه مطمئنی به دست نیاورده است.
پژوهش حاضر، عوامل مؤثر بر گسترش بیمه ی عمر را بررسی میکند و مطالعه ای میدانی است که جامعه ی آماری آن شهرستان رشت است. در این راستا، با توجه به جدول مورگان و نمونه گیری داده های پرسشنامه طراحی شده توسط نویسنده جمع آوری و از نرم افزار SPSS برای آزمون فرضیه ها و تجزیه و تحلیل داده ها استفاده گردید . یافته های پژوهش نشان می دهد که فرضیه ها تایید شد به این معنی که عوامل اجتماعی و اقتصادی بر تقاضای بیمه عمر تاثیر گذار می باشد نیز تایید گردید.
واژه های کلیدی : عوامل اجتماعی، عوامل اقتصادی ، بیمه عمر
۱-۱) مقدمه
فصل اول
کلیّات پژوهش
امروزه بیمه به عنوان یکی از مظاهر پیشرفت به شمار می رود و در بسیاری از کشورهای دنیا در زندگی افراد تاثیر گذار است . مردم از بیمه ی عمر به عنوان ابزاری برای سرمایه گذاری ، غلبه بر مشکلات ناشی از مرگ سرپرست خانواده ، پیری و کهولت سود می برند لذا سهمی قابل توجه از درآمد خود را به آن اختصاص می دهند . حجم گسترده ی سرمانه ی شرکت های بیمه به وی‍‍ژ ه شرکت های بیمه ی عمر در جهان، این شرکت ها را که از اجزای بارازهای مالی جهانی هستند ، به انجام فعالیت های بازرگانی و اقتصادی واداشته است . این شرکت ها بخشی از سود به دست آمده را به بیمه گذاران داده و نیزریال برای افزایش تقاضا و بازاریابی و عرضه ی محصولات بهتر به صورت گسترده ای فعالیت می کنند.
از جمله روش هایی که انسان هوشمند برای رویارویی با خطرها و تامین شرایط اقتصادی – اجتماعی و روانی خود فراهم آورده پدیده « بیمه » است ؛ زیرا بیمه ، ابزاری است که علاوه برای جبران زیان های اقتصادی ناشی از حوادث ، تامین آینده ، ارتقای سطح زندگی افراد و ایجاد بستری مطمئن برای رشد و توسعه اقتصادی موجب آرامش خاطر اعضای جامعه می شود که این موضوع به نوبه خود ، موجب پویایی حیات اجتماعی ، رشد و شکوفایی استعدادها و افزایش کارایی و بهره وری در جامعه می شود خانواده ، هنگامی که منبع اصلی در آمدش در اثر خطراتی از قبیل مرگ زودرس ، از کارافتادگی ، بیکاری و یا فرا رسیدن ایام پیری و بازنشستگی از بین می رود ؛ در صورتی که منابع دیگری برای جایگزینی نداشته باشد دروضع بسیار بدی قرار می گیرد در چنین شرایطی با مکانیسم بیمه های زندگی می توان با چنین پیامدهای سوئی مقابله کرد .
در دو دهه گذشته ، حدود ۶۰ در صد از حق بیمه های جمع آوری شده در صنعت بیمه جهان به بیمه عمر اختصاص داشته است درحالی که در کشور ایران با گذشت سال ها از آغاز فعالیت ، رشد چندانی در این صنعت مشاهده نشده است و سهم بیمه عمر در اقتصاد ایران حدود ۶ در صد کل حق بیمه ها در صنعت بیمه است ( سیگما[۱]، ۲۰۰۸ ) .
صنعت بیمه با فرض ریسک گریز بودن افراد توسعه پیدا کرد . پس چرا بیشتر مردم خود را در برابر حوادث بیمه نمی کنند ؟ شاید جواب این باشد که این افراد احتمال وقوع حوادث را برای خود کم می دانند و معتقدند که هرگز دچار حادثه نمی شوند ( چاو[۲] ،۲۰۰۰ ) .
۱-۲) بیان مسئله
انسان از آغاز پیدایش جوامع انسانی، در جستجوی غریزی به دنبال تأمین های جسمی، اقتصادی، اجتماعی وسیاسی بوده است. باتوجه به همین نیاز بوده که شرکتهای بیمه با ارائه طرح های متفاوت و ابتکاری متناسب با نیازهای‌جوامع انسانی درپی تأمین و تسهیل این غریزه ثبات مالی و اقتصادی برآمدند تا در زمان بروز حادثه ناگوار، شیرازه‌اقتصاد خانواده‌ها از هم نپاشد و افراد وابسته به شخص متوفی و یا حادثه دیده بتوانند از مزایای این تأمین اقتصادی‌بهره‌مند شوند. نیازهای خانواده در اغلب جوامع بشری با هر درجه‌ای از پیشرفت و تکامل را میتوان به شرح زیرطبقه‌بندی کرد:
تأمین درآمدی معین و مشخص برای افراد یک خانواده پس از فوت نان‌آور خانواده
تأمین درآمدی معین و مشخص برای ایام از کارافتادگی، پیری و بازنشستگی.
بیمه‌های اشخاص (عمر، حادثه، درمانی) یکی از شاخص های شناخته شده برای سنجش میزان تأمین و رفاه مردم کشورهاست و کشورهایی که افراد آن به فراخور نیاز خود از این تأمین برخوردارند، با اطمینان و اعتماد بیشتری‌در برنامه‌ریزی توسعه و گسترش جامعه خویش مشارکت می‌نمایند.
بیمه‌های عمر در مراحل بدوی خود برپایه اصول علمی و فنی در رابطه با جدول های حق بیمه و نحوه انتخاب مخاطرات پایه‌گذاری نشده بود و در واقع پیدایش جدول مرگ و میر نقطه عطفی در تاریخچه بیمه عمر محسوب می‌شود و به همین دلیل امروزه بیمه‌گران در زمان گزینش بیمه‌گذاران عوامل زیر را برای قبول یا رد یک پیشنهاد وتعیین حق بیمه مناسب وضعیت سنی و سلامت بیمه‌گذار در نظر می‌گیرند.
بیمه عمر با توجه به ویژگی های خاص آن می تواند در فعال نمودن بازار سرمایه نقش اساسی ایفاء نماید . ذخایر ریاضی تجمیع شده در شرکتهای بیمه عمر می توانند باعث فعالیتهای اقتصادی سودآور گردند . از آنجا که در بیمه عمر معمولاً فاصله زمانی قابل توجهی بین زمان دریافت حق بیمه توسط شرکتهای بیمه عمر و زمان پرداخت خسارت وجود دارد، ذخایر ریاضی قابل ملاحظه ای در رابطه با هر قرارداد تشکیل می‌شود که شرکت بیمه با استفاده بهینه از آنها می تواند بازار سرمایه را فعال نموده و نقش جدیدتری در فعالیتهای سرمایه گذاری داشته باشد که به نوبه خود باعث افزایش اشتغال و رشد اقتصادی است . تأثیر رشد بیمه‌های عمر در اقتصاد به حدی است که بسیاری از تحقیقات کاربردی به یک رابطه یک به یک بین آن و توسعه و رشد اقتصادی با ضرایب معناداری بالا دست یافته اند.(مهدوی، ۱۳۸۸)
با وجود کار های بسیار با اهمیت انجام گرفته این صنعت در کشور ما مانند اکثر کشور های در حال توسعه ناشناخته باقی مانده و نقش آن در اقتصاد کشور و زندگی خانواده ها ناچیز می باشد با مقایسه ی آمار مربوط به میزان حق بیمه های عمر در کشور های مختلف جهان با ایران ، به نهایت عقب ماندگی آن در کشور پی خواهیم برد . این امر در مورد اکثر کشور های در حال توسعه صدق می کند . کمیته امور نامرئی و مالی مربوط به تجارت در هشتمین جلسه خود در دسامبر ۱۹۸۲ ، با صدور قطعنامه ای درباره « بیمه عمر در کشور های در حال توسعه » از دفتر « کنفرانس سازمان ملل درباره رشد و تجارت » (UNCTAD) خواسته است تا تحقیقاتی را در رابطه با جنبه های مختلف مالی موضوع انجام دهد و همچنین اقداماتی را که کشورهای در حال توسع عضو یونکتاد باید در قالب رقابت بودن بیمه عمر در مقایسه با سایر سپرده ها انجام دهند توصیه نموده است (کریم آبادی، ۱۳۶۶)
یکی از شاخص های توسعه یافتگی صنعت بیمه در دنیا ، سهم فعالیت های بیمه های عمر از بازار بیمه است . سهم بیمه عمر در بازار بیمه در ایران ، به دلیل سطح بالای تورم ، پایین بودن درآمد سرانه و فعالیت کم موسسات ، در سال های گذشته هیچ گاه حدود ۱۰% نبوده است . حرکت صنعت بیمه بر اساس این روند ، سهمی حدود ۱۰ % از کل حق بیمه های بازار را تا سال ۱۳۹۲ رقم خواهد زد و با فرضی خوشبینانه تا سال ۱۴۰۴ به حدود ۱۵۵ خواهد رسید .( بیمه مرکزی ج.ا.ا ۱۳۸۸).
۱-۳ ) اهمیت و ضرورت
یکی از شاخص های توسعه یافتگی صنعت بیمه در دنیا سهم فعالیت های بیمه های عمر از بازار بیمه است سهم بیمه عمر از بازار بیمه در ایران به دلیل سطح بالای تورم پایین بودن در آمد سرانه و فعالیت کم موسسات در سال های گذشته هیچ گاه حدود ۱۰% نبوده است حرکت صنعت بیمه براساس این روند ، سهمی حدود ۱۰% از کل حق بمیه های بازار را تا سال ۱۳۹۲ رقم خواهد زد و با فرضی خوشبینانه تا سال ۱۴۰۴ به حدود ۱۵% افزایش خواهد یافت .
سرانه حق بیمه عمر در ایران با سطح جهانی اختلاف چشم گیری دارد ، به گونه ای که سطح جهانی آن در سال ۲۰۰۰ معادل ۱/ ۲۵۲ دلار و در ایران تنها ۲/۱ دلار بوده است به این معنا که درآن سال ، حق بیمه سرانه در دنیا حدود ۲۱۱ برابر کشور ایران بود در سال ۲۰۰۸ ، اگر چه سرانه حق بیمه عمر در ایران نسبت به سال ۲۰۰۰ رشد ۱۵۸% را تجربه کرد و به رقم ۱/ ۳ دلار رسید اما در مقایسه با وضعیت جهانی بسیار اندک بود ، زیرا در آن سال نیز سرانه حق بیمه عمر در دنیا حدود ۱۲۰ برابر ایران بود. در تحلیل وضعیت بیمه عمر نسبت به کل اقتصاد ، ضریب نفوذ بیمه عمر ، معیاری شناخته شده است این شاخص در سطح جهان در سال ۲۰۰۰ حدود ۴۹ برابر ایران بوده است که این نسبت در سال ۲۰۰۸ ، به ۵۹ برابر رسیده است. ضریب نفوذ اندک برای بیمه عمر در ایران ( ۰۷/۰ در سال ۲۰۰۸ ) حرکت بسیار کند این رشته بیمه ای را در مقایسه با کل اقتصاد کشور نشان می دهد . بنابراین ، ضروری است تا در زمینه علت عدم استقبال از بیمه عمر از سوی افراد و عوامل موثر بر تقاضای بیمه عمر بررسی های لازم صورت گیرد . با توجه به وجود ظرفیت ها و قابلیت های گسترده درکشور عرضه گسترده بیمه های عمر به منظور ارتقاء و بهبود سطح رفاه اجتماعی با موانع بسیاری روبرو است.
۱-۴) اهداف پژوهش
۱-۴-۱) اهداف اصلی
۱- سنجش عوامل اجتماعی و میزان تمایل برای تقاضای بیمه عمر
۲-سنجش عوامل اقتصادی و میزان تمایل برای تقاضای بیمه عمر
۱-۴-۲) اهداف فرعی
سنجش میزان تاثیرسطح پایین درآمد بر میزان تمایل به تقاضا بیمه عمر
سنجش میزان تاثیر عدم فرهنگ سازی در جامعه از طریق رسانه های جمعی و یا حمایت دولت بر میزان تمایل به تقاضا بیمه عمر
ناآشنایی مردم با بیمه های عمر و مترادف دانستن آنها با بیمه تامین اجتماعی و درمان بر میزان تمایل به تقاضا بیمه عمر اثر گذار است
۱-۵) چهارچوب نظری تحقیق
چهارچوب نظری مدل مفهومی است از چگونگی تئوری پردازی در مورد روابط بین چند عامل که به عنوان عوامل موثر بر مسئله تعریف شده اند.
این تئوری به صورت منطقی بر اساس پژوهش های قبلی تدوین می شود.گردآوری داده های منطقی از طریق پزوهش های منتشره در تدوین مبنایی عملی برای بررسی مساله پژوهشی، امری محوری و اساسی است.(دانایی فر و دیگران ،۱۳۸۹)
برای پاسخ به ضعف کنونی تحقیقات جاری این مقاله تلاش دارد تا در قالب یک ارزیابی کمّی به بررسی تاثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی بر میزان تمایل افراد برای تقاضای بیمه عمر در ایران می پردازد برای پاسخ به ضعف کنونی تحقیقات جاری این مقاله تلاش دارد تا در قالب یک ارزیابی کمّی رابطه میان عوامل موثر بر بیمه عمر از دو جنبه ی اقتصادی و اجتماعی را با میزان تمایل افراد برای تقاضای بیمه عمر را بررسی نماید در این مسیر با توجه به مقاله «رشنوادی و دیگران» مولفه های عوامل اجتماعی را به شرح زیر معرفی می کند:
عدم فرهنگ سازی در جامعه از طریق رسانه های جمعی و با حمایت دولت
ناآشنایی مردم با بیمه های عمر و مترادف دانستن آنها با بیمه تامین اجتماعی و درمان(مهدوی،۱۳۸۸)
و مهمترین مولفه های عوامل اقتصادی با توجه به مقاله دکتر غدیر مهدوی – ھیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده بیمه اکو :
تورم
بیکاری و فقر
سطح پایین درآمد
بار تکفل بالا : بین بار تکفل و میزان تقاضا برای بیمه ی زندگی نیز در شرایط عادی ارتباط مستقیم وجود دارد، در صورتی که این رابطه در مورد ایران بر عکس می باشد . در کشورهای توسعه یافته با افزایش تعداد افراد تحت تکفل، سرپرست خانواده ضرورت بیشتری برای خرید بیمه احساس میکند تا آینده افراد خانواده ر ا از خطر بی سرپرست شدن و پیامدهای دیگر مصون بدارد . اما در ایران به دلیل عدم شناخت کافی از بیمه عمر و اینکه در نتیجه ی افزایش تعداد افراد تحت تکفل تأمین نیازهای تمام افراد خانواده دشوارتر شده، ضرورت زیادی برای خرید بیمه عمر احساس نمیشود . با افزایش تعداد فرزندان سرپرست خانواده بیشتر به فکر تأمین نیازهای مصرفی و ضروری روزمره آنها بوده و بیمه ی عمر برای آنها به عنوان یک کالای لوکس می گردد .
قابل رقابت نبودن بیمه های عمر سنتی با سایر فعالیتهای سرمایه گذاری(رشنوادی ،۱۳۸۷)
مدل مفهومی که با توجه با موارد فوق بدست آمده است :
عدم فرهنگ سازی درجامعه
عوامل اجتماعی
ناآشنایی مردم با بیمه های عمر
