- چینگ و همکاران (۲۰۱۰) در تحقیقی با عنوان دقت وضعیت و پاسخ های الکترو میوگرافی در طول تغییر سر در بزرگسالان با گردن درد مزمن که بر روی ۱۲ فرد گردن دردی بدون ضربه و ۱۲ نفر یدون گردن درد از هر دو جنس مرد وزن با دامنه سنی ۲۲و۲۸ سال که حداقل دو سال از گرد دردشان می- گذشت انجام گرفت. نمونه ها از دانشجویان فارغ التحصیل، معلمان و پزشکانی بودند که دردهای مربوط به کار را گزارش کردند. نتایج نشان داد که یزرگسالان با گردن درد مزمن دقت تغییر ضعیفتری را با EMG نشان دادند و آن می تواند به دلیل کاهش حس عمقی باشد که منجر به افزایش فعالیت عضلات سینرژیست/آنتاگونیست برای تقویت ثبات ستون فقرات باشد.

-فیلیپا و همکاران (۲۰۱۰) در تحقیقی به بررسی تاثیر تمرینات عصبی-عضلانی در ورزشکاران زن جوان پرداختند که برای ارزیابی از آزمون تعادلی ستاره استفاده کردند.۲۰ زن فوتبالیست سالم در این مطالعه شرکت کردند که به دو گروه کنترل و تجربی تقسیم شدند. تعادل قبل و بعد از تمرینات بوسیله تست ستاره در هر دو گروه ارزیابی شد. گروه تجربی به مدت ۸ هفته به انجام تمرینات عصبی- عضلانی پرداختند. نتایج افزایش قابل ملاحظه ای را نمرات پیش آزمون و پس آزمون گروه تجربی نشان داد. تجزیه تحلیل بیشتر، بهبود قابل ملاحظه ای را در جهات خلفی- خارجی و خلفی- داخلی در گروه تجربی نشان می دهد.
- پالمگرین و همکاران (۲۰۰۹) در تحقیقی با عنوان حس حرکت سری-گردنی و تعادل قامت در بیماران مبتلا به گردن درد مزمن بدون ضربه که در دانشگاه اسکاندیناوی انجام شد و بر روی ۱۵ نفر گردن درد(۱۳ زن و ۲ مرد) با میانگین سنی۸٫ ۳۸ سال و ۱۶ فرد سالم (۶ زن و ۱۰ مرد) با متوسط سن

1. 1. ۳۵ که در گروه کنترل قرار داشتند انجام گرفت. خطای تغییر گردن با اشاره گر لیزری به درجه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که میانگین خطای حس وضعیت در گروه با گردن درد نسبت به گروه سالم بیشتر بود و نقص تعادل بیشتری در گروه گردن درد بود.

-داسانسیلی و همکاران (۲۰۰۹) در تحقیقی با عنوان تاثیر ورزش های ثبات دهنده گردن برای گردن درد انجام شد و بیماران در محدوده سنی ۵۵-۱۸سال با گردن درد غیر اختصاصی با درد حداقل ۶ هفته انتخاب کردند و به این نتیجه رسیدند که تمرینات ثبات دهنده گردن سبب کاهش درد و ناتوانی می شوند و طراحی این تمرینات برای بهبود ثبات ستون فقرات محبوبیتی را در درمان افراد مبتلا به گردن درد ایجاد کرد.
- یاهیا و همکاران (۲۰۰۹) در تحقیقی با عنوان گردن درد مزمن و سرگیجه که به سه گروه گردن درد همراه با سرگیجه، گرن درد بدون سرگیجه و گروه کنترل تقسیم شدند، اعلام کردند که اختلالات تعادل در گروه ۱و۲ وجود داشت ولی در گروه اول بیشتر بود.
- مورفی و همکاران (۲۰۰۹) در تحقیقی با عنوان تاثیر دستکاری ستون فقرات بر اثر یک پروتکل توانبخشی در بیماران با گردن درد مزمن که بر روی ۲۰ مرد و زن(سن۱۲+ ۴۳) با گردن درد غیراختصاصی مزمن که بیش از سه ماه ادامه داشته باشد و فاقد آسیب های گردن باشد انجام دادند. در این تحقیق یک گروه ماساژ و جابجایی ستون فقرات را به همراه ورزش انجام داد و گروه دیگر فقط ورزش را انجام دادند.گروه یک ۴ هفته ماساژ و جابجایی را انجام داد و گروه ۲ بدون تمرین بودند بعد از آن هر دو گروه ۸ هفته تمرین کردند. ارزیابی در هفته ۱،۴،۱۲ انجام شد و از شاخص ناتوانی گردن و مقیاس بصری درد استفاده شد. یافته ها حاکی از آن بود که هر دو روش در کاهش درد و ناتوانی دربیماران مبتلا به گردن درد غیر اختصاصی موثر بودند.
-فیلد و همکاران (۲۰۰۸) با هدف مقایسه تعادل بین بیماران گردن درد بدون علت و با سابقه ضربه هرگروه ٣٠ نفر را با گروه کنترل مقایسه کردند. آزمون های تعادل در سه وضعیت ایستاده و به صورتی که روی برگه کشیده شده بود، پاها کنار هم، در امتداد هم ودر ۴ حالت، چشم باز وبسته، روی سطح نرم و سخت انجام شد. بررسی با دستگاه صفحه نیرو صورت گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که افراد گردن درد باسابقه ضربه و بدون علت، دارای انرژی ودامنه نوسان پوسچر بیشتر در حالت های ایستاده در وضعیت در امتداد هم باچشم بسته ودر وضعیت پاها کنار هم، نسبت به گروه کنترل بودند. ولی گروه گردن درد بدون علت، در وضعیت ایستاده معمولی با گروه کنترل تفاوت معنی داری نداشتند. آنها نتیجه گرفتند، افراد گردن درد با سابقه ضربه اختلال تعادل بیشتر نسبت به گروه بدون علت دارند.
- الیزا پول و همکاران (۲۰۰۷) در تحقیقی با هدف تاثیر گردن درد بر تعادل و پارامترهای راه رفتن در بزرگسالان، در دو گروه زنان بالاتر از ۶۵ سال( ٢٠ زن که ٣ ماه از مدت گردن درد آنهاگذشته بودو حداقل نمره ١٠ از ١٠٠ را در پرسشنامه میزان ناتوانی ناشی از گردن درد کسب کرده بودند با ٢٠ زن سالم) با هم مقایسه شدند. آزمون های تعادل آنها روی صفحه نیرو و تحت شرایط چشم باز، چشم بسته، روی سطح سخت و نرم در حالت ایستاده پاها به اندازه عرض شانه ها باز بودانجام گرفت. در آزمون راه رفتن از فرد خواسته می شد که یک مسافت ١٠ متری را با سرعت معمولی طی کند. نتایج اختلاف معنی داری را بین کنترل پوسچردو گروه نشان داد.همچنین بیماران در راه رفتن، سرعت آهسته تر داشتند. آنها گزارش کردند که افراد مبتلا به گردن درد، یک استراتژی متفاوت را برای حفظ پوسچر خود نسبت به افراد سالم به کار می گیرند.
- اسوانی و هیس (۲۰۰۳ ) در تحقیقی تحت عنوان تأثیر تمرینات مرکزی بر تعادل و قامت شناگران انجام دادند. در این تحقیق ۲۶ زن با میانگین سن ۲۶٫۶±۲۴ در دو گروه کنترل(۱۳ نفر) و تجربی(۱۳ نفر) قرار گرفتند.گروه تجربی برنامه تمرینی ثبات مرکزی را به مدت ۹ هفته و هفته ای ۲ بار انجام دادند. از دستگاه تعادل سنج بایودکس جهت ارزیابی تعادل استفاده شد. نتایج نشان داد برنامه تمرینی روی تعادل تأثیری ندارد
۲-۴ جمع بندی
در مجموع محققین بسیاری، تاثیر گردن درد را بر تعادل و حس وضعیت مورد بررسی قرار داده اند. آنچه که مشخص می باشد، این است که اکثر تحقیقات اختلال تعادل در بیماران گردن دردی را مورد تایید قرار داده اند وتحقیقات دیگری تاثیر تمرینات ثبات دهنده را بر درد افراد گردن دردی و شیوع بالاتر گردن درد در زنان را مورد تایید قرار داده اند. لیکن تاثیر تمرینات ثبات دهنده بر تعادل و حس وضعیت گردن در افراد دارای گردن درد غیراختصاصی، کمتر مورد بررسی قرار گرفته است، که همین امر لزوم مطالعات و تحقیقات بیشتر در زمینه تاثیر تمرین بر تعادل و حس وضعیت و درد دختران مبتلا به گردن درد غیراختصاصی را نشان می دهد.
۲۷
۳-۱ مقدمه
در این پژوهش تاثیر هشت هفته تمرینات ثبات دهنده بر تعادل، درد و حس وضعیت در دختران دانشجوی با گردن درد غیراختصاصی مورد بررسی قرار گرفت. محقق در این فصل اطلاعاتی پیرامون مراحل مختلف انجام تحقیق مانند روش تحقیق، جامعه آماری، روش نمونه گیری، ابزار اندازه گیری و روش جمع آوری اطلاعات و روش های آماری داده است.
۳-۲ روش تحقیق
روش تحقیق حاضر از نوع نیمه تجربی و کاربردی بود.
۳-۳ جامعه آماری
جامعه آماری این تحقیق شامل دختران مبتلا به گردن درد غیر اختصاصی دانشگاه شهید باهنر کرمان بود.
۳-۴ نمونه آماری و نحوه انتخاب آزمودنی ها
نمونه آماری شامل ۳۰ نفر از دختران دانشجوی مبتلا به گردن درد غیر اختصاصی که به صورت در دسترس انتخاب شدند، می باشد.
۳-۵ متغیرهای تحقیق
۱-۳-۵متغیر مستقل
-تمرینات ثبات دهنده گردن
۲-۳-۵ متغیر وابسته
-میزان تعادل
-میزان حس وضعیت گردن
-میزان درد
۳-۶ ابزار گرد آوری اطلاعات
ابزار تحقیق
۱٫مقیاس دیداری درد
برای بررسی میزان گردن درد از مقیاس پیوسته بصری (VAS)^[33] که دارای اعتبار ۷۶/۰ تا ۸۴/۰ است(بونسترا^[۳۴] و همکاران ۲۰۰۸) استفاده گردید. این مقیاس شامل خط صاف افقی ۱۰۰ میلی متری است که روی یک سر آن عبارت (عدم وجود درد) و روی سر دیگر آن عبارت(شدید ترین درد ممکن) نوشته شده است می باشد. فرد میزان درد خود را که در غالب اوقات احساس می کند روی پیوستار ۱۰۰ میلی متری این خط صاف علامت گذاری می نماید. شیوه اندازه گیری میزان درد با بهره گرفتن از یک خط کش از ابتدای پیوستار تا جایی که بیمار علامت گذاشته است محسوب می -شود.(اکبری۱۳۸۸)
۲٫قد سنج : برای اندازه گیری قد آزمودنی ها از متر نواری بر حسب سانتی متر ، نصب شده بر روی دیوار استفاده شد. هر یک از آزمودنی ها بدون کفش درحالی که پاها نزدیک به یکدیگر و سر، پشت، باسن و پاشنه کاملاً در امتداد یکدیگر بودند، ایستاده و اندازه قد آن ها به سانتی متر ثبت گردید.

3. 3. ترازو : برای اندازه گیری وزن آزمودنی ها از ترازوی دیجیتالی سهند ساخت کشور ایران با دقت ۱ گرم استفاده شد.

3. 3. دستگاه بایودکس: برای سنجش تعادل در افراد گردن دردی از این دستگاه که دارای درجه اعتبار ۹۵/۰ و ساخت کشور آمریکا(Balance SD, System115, VAC) است، استفاده شد (جواهری ۱۳۹۰) .

3. 3. دستگاه سنجش حس وضعیت گردن با درجه اعتبار ۵۲/۰ تا ۸۱/۰: (کلاه با نشانگر لیزری). (آرامی ۱۳۹۰، بینرت ۲۰۱۳).

3. 3. توپ والیبال و بسکتبال

3. 3. برگه ثبت اطلاعات دموگرافیک(پیوست ۱).

3. 3. تشک

3. 3. چشم بند

۳-۷ شیوه اجرای تحقیق
۱- محقق با مراجعه به اتاق های واقع در خوابگاه دانشجویی و سوال کردن از آنها در خصوص گردن درد آنها مطلع و بعد از دعوت به همکاری و رضایت آنها، پزشک گردن درد غیراختصاصی آنها را تایید کرد .

2. 2. از مقیاس دیداری درد (VAS) برای ارزیابی میزان درد استفاده شد و فرم شاخص ناتوانی گردن توسط شرکت کنندگان تکمیل شد.

2. از دانشجویان با امضای رضایت نامه دعوت به عمل آمد تا جهت ادامه تحقیق همکاری های لازم را انجام دهند (پیوست ۲) .

به عقیده بونتیس در بین این سرمایه های فکری، سرمایه انسانی مهم است به خاطر اینکه منبع نوآوری و بازسازی استراتژیک است که از یک جلسه طوفانی فکری یا یک رویاپردازی در اداره و یا کنار گذاشتن فیلهای قدیمی توسط کارکنان و یا از طریق بهبود مهارتهای شخصی و غیره حاصل میشود.
همچنین بونتیس به وجود یکسری روابط متقابل میان اجزاء سرمایه های فکری معتقد است به اینصورت که حتی اگر یک سازمان دارای سرمایه انسانی مناسب باشد ولی دارای یک سرمایه ساختاری مناسب نباشد نمیتواند از دانش قرار گرفته شده در افراد خود استفاده کند و بالتبع هم نمیتواند به سرمایه مشتری خود، پاسخ مثبتی دهد. (همان منبع)
بروکینگ^[۳۴](۱۹۹۷)
بروکینگ در طبقهبندی خود به داراییهای انسان محور و داراییهای زیر ساختاری و مالکیت معنوی و داراییهای بازار اشاره کرده است. منظور از داراییهای انسان محور، مهارتها، تواناییها، تخصص و سبکهای رهبری است و منظور از داراییهای زیر ساختاری، همهی تکنولوژیها، فرایندها و متدولوژیها است که یک سازمان را قادر میسازد و منظور از مالکیت معنوی، حق امتیاز و علایم یا مارکهای تجاری و دانش فنی است و منظور از داراییهای بازار، مشتریان، وفاداری مشتریان و کانالهای توزیع است. (همان منبع)
سویبی^[۳۵](۱۹۹۷)
سویبی طبقهبندی خود را بصورت ساختار داخلی، ساختار خارجی و شایستگی کارکنان ارائه کرده است. این طیقهبندی ایشان بنام ناظر دارایی نامشهود معروف است. منظور از شایستگی کارکنان همان سرمایه انسانی مطرح شده در طبقهبندیهای قبلی است و منظور از ساختار داخلی، سرمایه ساختاری یا سازمانی و منظور از ساختار خارجی، سرمایه مشتری یا ارتباطی است البته باید توجه داشت که سویبی چهار حوزه کلیدی را در سه جزء خود قرار داده که عبارتند از رشد، کارایی، پایداری و بازسازی. براساس این چارچوب یکسری شاخصهایی استخراج کردند. نمودار این طبقهبندی به صورت زیر است:
نمودار۲-۲. طبقه بندی سویبی از طریق چارچوب ناظر دارایی نامشهود
منظور از شایستگی فردی کارکنان، توانایی و ظرفیت آنها برای عمل کردن در موقعیتها و شرایط مختلف است و منظور از ساختار داخلی هم شامل فرهنگ رسمی داخل سازمان و نیز شامل حق امتیازها، مفاهیم، مدلها، پایگاه داده ها و سیستمهای داخلی است و ساختار خارجی شامل روابط سازمان با مشتریان، عرضه کنندگان شهرت و مارکهای تجاری است.

به عقیده سویبی شایستگی فردی کارکنان (سرمایه انسانی) برای یک سازمان حیاتی است بخاطر اینکه بدون وجود آن، سازمان قادر به فعالیت نیست و این شایستگی شامل مهارتها، آموزش، تجربیات و غیره است.
استوارت^[۳۶](١٩٩٧)
استوارت طبقهبندی خود را بصورت سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، سرمایه مشتری ارائه کرد در این طبقهبندی سرمایه انسانی در واقع کارکنان یک سازمان است که مهمترین دارایی یک سازمان است و منظور از سرمایه ساختاری، دانش قرار گرفته شده در فناوری اطلاعات و همه حق امتیازها و طرح و مارکهای تجاری است و منظور از سرمایه مشتری، اطلاعات مربوط به بازار است که برای جذب و حفظ مشتریان بکار گرفته می شود. این طبقه بندی تاحدودی به طبقه بندی اولیه بونتیس مشابه است.
یوستک و همکارانش
یوستک و همکارانش، سرمایه فکری را به دو قسمت شامل کالاهای نامشهود و شایستگیهای نامشهود تقسیم میآنند که کالاهای نامشهود، داراییهایی هستند که میتوان آنها را خرید و فروش کرده و به نحو مناسب از آنها حفاظت و ذخیره کرد مانند کپی رایتها، علایم تجاری، طراحیها، دانش فنی، رازهای تجاری و فرانشیزها. همچنین ایشان و همکارانش معتقد هستند که این کالاهای نامشهود را میتوان به نمودار عینیتری ارزشگذاری کرد اما شایستگیهای نامشهود به عوامل متمایز و مشخصی از مزیت رقابتی اطلاق میشود که یک شرکت را از سایر رقبا متمایز میآند که شامل شایستگیهای نوآوری، شایستگیهای ساختاری، شایستگیهای بازاری و منابع انسانی است. ( چن گو^[۳۷] ، ٢٠٠۵)
پتی^[۳۸](٢٠٠٠)
در طبقهبندی سازمان برای همکاری و توسعه اقتصادی به دو سرمایه انسانی و سازمانی (ساختاری) اشاره میکند و سرمایه فکری را بصورت ارزش اقتصادی این دو مجموعه داراییهای نامشهود، سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری توصیف میکند.
سرمایه سازمانی به چیزهایی مانند مالکیت سیستمهای نرمافزاری، شبکه های توزیع و زنجیره های عرضه اطلاق میشود و سرمایه انسانی شامل منابع انسانی درون سازمان و منابع انسانی خارج از سازمان است که منابع انسانی درون و خارج سازمان شامل کارکنان و مشتریان و عرضه کنندگان. (پتی،۲۰۰۰)
چن و همکارانش^[۳۹](۲۰۰۴)
چن و همکارانش معتقد هستند که سرمایه فکری از چهار طبقه و عنصر زیر تشکیل شده است:
الف) سرمایه انسانی
ب) سرمایه مشتری
ج) سرمایه نوآوری
د) سرمایه ساختاری
ولی آنها معتقد هستند که این ساختار و اجزاء سرمایه فکری بسیار ضعف و شکننده است مگر اینکه با یکسری روابط مستمر و بهم پیوستهای حمایت شوند در واقع آنها بر روابط بین اجزاء سرمایه فکری تأکید بیشتری دارند تا بر اجزاء آن.
همچنین در یک طبقهبندی دیگر از سوی جامعه تکنولوژی های اطلاعاتی کمیسیون اروپایی سرمایه فکری به عنوان و بصورت یک جریان سرمایهای بهم پیوستهای بین اجزاء و عناصر سرمایهای آن در نظر گرفته شده است. (همان منبع)
در این طبقهبندی چن و همکارانش، منظور از سرمایه انسانی که در واقع مبنا و اساس سرمایه فکری است دانش، مهارتها و تواناییها و طرز فکر کارکنان درباره کسب و کار است. از نظر آنها در واقع این سرمایه انسانی است که میتواند دانش را به ثروت تبدیل کند و از طرف دیگر این سرمایه انسانی است که اشکال عملیاتی سه سرمایه دیگر را تعیین میکند. بطور دقیقتر، تعریف اجزاء سرمایه های فکری از نظر چن و همکارانش به شرح زیر است:
الف) سرمایه انسانی بیانگر دانش ضمنی فراگرفته شده در ذهن و افکار کارکنان است. سرمایه انسانی یک منبع مهم از نوآوری و بازآفرینی یک شرکت است و سرمایه انسانی بصورت ترکیبی از شایستگیها، طرز فکر و خلاقیت کارکنان تعریف میشود. شایستگی کارکنان در واقع بخش سخت افزاری سرمایه فکری است که شامل دانش، مهارتها و استعدادهای کارکنان و منظور از دانش فنی و دانشگاهی است و مهارتهای کارکنان در واقع توانایی انجام وظایف و تکالیف عملی کارکنان است که از طریق تمرین حاصل میشود و برخی از آنها از طریق تحصیلات بدست میآید. طرز فکرها در واقع بخش نرمافزاری سرمایه فکری است که شامل انگیزه برای کار و رضایت از کار است و در واقع به عنوان پیش شرطی برای نمایش شایستگیهای کارکنان در نظر گرفته میشوند. خلاقیت کارکنان آنها را قادر میسازد تا از دانش خود استفاده کنند و بطور مستمر نوآوری داشته باشند و بنابراین عامل مهم در گسترش وایجاد سرمایه فکری یک شرکت است.
ب) سرمایه ساختاری با سیستم و ساختارهای یک مؤسسه سر و کار دارد و در واقع روالها و روتینهای یک کسب و کار است. یک مؤسسه با سرمایه ساختاری قوی میتواند شرایط مساعد و مناسبی را برای استفاده و بهرهبرداری از سرمایه انسانی ایجاد کند و به سرمایه انسانی اجازه دهد تا از توان بالقوه خود نهایت استفاده را ببرد و بنابراین باعث افزایش سرمایه نوآوری و مشتری میشود.
سرمایه ساختاری را میتوان بصورت فرهنگ، ساختار سازمانی، یادگیری سازمانی، فرایندهای عملیاتی و سیستمهای اطلاعاتی تقسیم کرد. هر کدام از اجزاء سرمایه ساختاری میتوانند بر روی سه سرمایه دیگر و بخصوص سرمایه انسانی تأثیر بگذارند و متقابلاً از آنها تأثیر بپذیرند برای مثال یک فرهنگ قوی میتواند عامل مهمی در انگیزش کارکنان باشد. سرمایه نوآوری با ارائه ترکیب جدیدی از عوامل حیاتی و ضروری تولید در درون یک سیستم تولیدی اطلاق میشود، این سرمایه میتواند شامل محصولات جدید، تکنولوژی های جدید، بازار جدید، مواد جدید و ترکیب جدید باشد با افزایش اهمیت دانش، سرمایه نوآوری به جزء مهمی از سرمایه فکری تبدیل میشود و این سرمایه میتواند به سه جزء موفقیتهای نوآوری، مکانیسمهای نوآوری و فرهنگ نوآوری تقسیم شود. (چن و همکاران، ۲۰۰۰)
ج) از دیدگاه بونتیس، سرمایه مشتری به ارزش دانش قرار گرفته شده در کانالهای بازاریابی یک سازمان اطلاق میشود که یک مؤسسه از طریق انجام کسب و کارهای خود آن را خلق و ایجاد میکند. در مقایسه با سه سرمایه دیگر این سرمایه دارای اثرات مستقیمی بیشتر بر روی تحقق ارزش یک شرکت است و بطور فزایندهای به عامل مهمی در کسب و کارها تبدیل شده است.
پتی و گویتر^[۴۰](۲۰۰۰)
طبقهبندی ارائه شده توسط این دو ناظر داراییهای نامشهود سویبی را به جدول زیر که شاخصهای مناسبی را به این چارچوب اضافه کردند اصلاح کردند.
جدول ۲-۱- طبقه بندی پتی و گویتر

در واقع کار این دو، انطباق چارچوب ناظر داراییهای نامشهود سویبی در چارچوب طبقهبندیهای متداول دیگر شامل سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری بوده است. (پتی و گویتر،۲۰۰۰)
هانناس و لوونداهل^[۴۱] (۱۹۹۷)
این دو نفر داراییها را به منابع ارتباطی و شاستگی تقسیم کردهاند. منظور از شایستگی، توانایی انجام یک وظیفه یا کار معین است که این شایستگی در دو سطح فردی شامل دانش، مهارت و استعداد و در سطح سازمانی شامل رویه ها، تکنولوژی و پایگاه داده وجود دارد. منابع ارتباطی به شهرت یک سازمان و وفاداری مشتریان آن اطلاق میشود. بعدا لوونداهل این طبقهبندی را قدری جزئیتر کرد. (چن، ۲۰۰۵)

نمودار شمارۀ ۴-۷ مدل پارادایمی‌پدیده « توسعه نیافتگی‌فرهنگی»
پدیده
۴-۲-۲-۶ پدیده «توسعه نیافتگی‌فرهنگی»
«توسعه نیافتگی‌فرهنگی» پدیده دیگری است که از داده‌ها بیرون کشیده شده است. توسعۀ فرهنگی به حالتی گفته می‌شود که در آن انسان‌‌ها هم از نظر مادی و هم از نظر معنوی متناسب با هم دیگر از تغییراتی متأثر گردند یعنی گرایش‌‌ها، باورها، ارزش‌ها و افکار انسان‌‌ها در تناسب با تغیر وتحولات مادی جامعه به سوی پیشرفت حرکت کنند. توسعه نیافتگی‌فرهنگی برعکس ‌‌‌این تعریف است. یعنی وضعیتی که در آن سطح توسعۀ فرهنگی افراد یا ثابت مانده باشد و دچار تغییر نشده باشد یا هم تغییر‌اندکی دچار شده باشد. دربحث از توسعه باید زیر ساخت‌ها و بافت فرهنگی جامعه در نظرگرفته شود. باید جنبه‌‌های مادی فرهنگ متناسب جنبه‌‌های فکری و معنوی دچار تغییر شوند. عدم توسعۀ فرهنگی مانع اصلی در توسعۀ اجتماعی است . اگر سطح توسعۀ فرهنگی در جامعه بالا باشد فرایند توسعۀ اجتماعی سرعت می‌گیرد ولی اگر بین‌‌‌ این دو جنبه فرهنگ فاصله باشد توسعۀ اجتماعی به تأخیر می‌افتد.
برای پدیده عدم توسعۀ فرهنگی شرایط علّی متفاوتی وجود دارد. اولین عامل در توسعه نیافتگی‌فرهنگی بحث «تهاجم فرهنگی» است. «تهاجم فرهنگی» حالتی است که ارزش‌ها، هنجارها و فرهنگ یک کشور به علت نفوذ ارزش و هنجارهای فرهنگی خارج از آن کشور در معرض خطر وآسیب قرار گیرد. «تهاجم فرهنگی» بیشتر برنامه ریزی شده است و منجر به استیلای سیاسی و اقتصادی کشور مهاجم می‌شود. ورود عناصر و اجزاء فرهنگ بیگانه به کشور دیگر باعث می‌شود که فرهنگ متمدن آن جامعه در معرض خطر قرار بگیرد. اگر درکشوری ‌‌‌این وضعیت حاکم شود توسعه نیافتگی ‌فرهنگی اتفاق می‌افتد زیرا بین فرهنگ سنتی و ملی آن کشور و فرهنگ کشور مهاجم اختلاف بوجود می‌آید. در نتیجه تهاجم فرهنگی از یک طرف باعث عقب ماندگی فرهنگی و از طرف دیگر باعث می‌شود که آن جامعه نتواند به توسعۀ اجتماعی برسد.

دومین عامل تأثیرگذار در «توسعۀ‌نیافتگی فرهنگی» «تبعیض‌گروهی و قومی» است. تبعیض یعنی برخورد و رفتار نابرابر با انسان‌ها. با توجه به این تعریف تبعیض گروهی و قومی‌حالتی است که در جامعه همه گروه‌‌ها و قومیت‌‌ها به یک چشم دیده نشوند و در دادن امکانات و تجهیزات بین آن‌ ها تفاوت گذاشته شود. ‌‌‌این نوع تبعیض باعث می‌شود حقوق افراد و گروه‌‌ها بنابر علل نژادی، زبانی، سیاسی، تمایلات جنسی، آسیب‌‌های بدنی و یا تمایلات دینی متفاوت باشد. هرچقدر تبعیض بین گروه‌‌های قومی، دینی و زبانی در جامعه بیشتر باشد ضمن ‌‌‌این که باعث می‌شود که مشارکت در جامعه پایین بیاید و دلسردی و انزجار در جامعه ‌‌‌ایجاد شود، منجر به توسعه نیافتگی در جامعه می‌شود. موسوی خامنه^[۱۰۸] معتقد است‌که «اقلیت‌ها بخشی از مردم جامعه هستند. باید ببینیم آن‌ ها چه مناسباتی با جامعه بزرگ‌تر دارند، چگونه شکل گرفته‌اند، و شرایط قبلی و فعلی آن‌ ها چه هست؟ اگر جامعه بخواهد به توسعۀ اجتماعی برسد اقلیت‌‌ها چون بخشی از جامعه هستند و برای ‌‌‌این‌که به جامعه احساس تعلق بکنند باید در برنامه‌ها دخالت و مشارکت داده شوند. ما نمی‌توانیم بدون در نظرگرفتن اقلیت‌ها و قومیت‌ها انتظار توسعۀ اجتماعی داشته باشیم و تجربه جهانی‌‌‌ این را نشان می‌دهد. ممکن است با فشار صورت گیرد اما انسجام لازم را ندارد. در نظرنگرفتن حقوق آن‌ ها جامعه را در معرض چندپارگی قرار می‌دهد و در بلندمدت نمی‌تواند نتایج خوشایندی برای جامعه داشته باشد». سومین عامل در توسعه‌نیافتگی فرهنگی «فساد اداری» است. فساد اداری به حالتی گفته می‌شود که در آن نیروهای شاغل در ادارات مختلف جامعه از قدرت وجایگاه خود سوءاستفاده نموده و ازآن درجهت منافع شخصی یا گروهی عمل کنند. «فساد اداری» شامل‌کم‌کاری، پارتی‌بازی، کاغذبازی، اختلاس و … می‌گردد. از طرف دیگر «فساد اداری» به این معناست که شخص با تجاوز از تعهدات قانونی خود از موقعیت و امکانات اداری جهت کسب منافع خود آن هم از طریق غیر قانونی استفاده کند. به طورکلی «فساد اداری» باعث می‌شود که حقوق و مطالبات اصلی شهروندان وگروه‌های اجتماعی درجامعه پایمال شود. هر چقدر «فساد اداری» بیشتر باشد توسعۀ اجتماعی مشکلات بیشتری خواهد داشت. اگر «فساد اداری»‌که خود نشان‌های از «توسعه‌نیافتگی فرهنگی» است در جامعه از بین رود جامعه هم توسعۀ اجتماعی و هم توسعه ‌فرهنگی به دست می‌آورد. پرچمی^[۱۰۹] معتقد است که «یکی از عناصر دیگری که نمی‌گذارد برنامه‌‌ها خوب اجرا شوند فساد است. فساد نمی‌گذارد هیچ برنامه‌ای در این کشور محقق شود. هرجا دست می‌گذاریم برنامه خوب است ولی وقتی به مرحله اجرای آن می‌رسیم فساد اجرای آن را مختل کرده است. حالا چکار باید کرد؟ باید با خود فساد مقابله کرد. باید درابتدا هویت ملی را خیلی زیاد تقویت کرد. افراد باید احساس هویت ملی بکنند. فساد دو وجه دارد: یکی وجهی‌که می‌خواهد نظارت کندکنترل کندکه فساد نشود، وجه دیگر آن طرفی است که که می‌خواهد از فساد بهره‌مند شود. اگر هر دو وجه هویت ملی قوی‌ای داشته باشند فسادکمتر خواهد شد. از هویت ملی قوی‌تر ‌‌‌ایمان و عتقاد دینی است که باید تقویت بشود. اگر از زاویه ملی نگاه کند وقتی می‌بیند که ‌‌‌این کار کشورش را ضعیف می‌کند انجام نمی‌دهد پس‌‌‌اینجا هویت ملی کارساز است. همچنین ممکن است بگوید ‌‌‌این کار حرام است درآن صورت هویت دینی است که کارایی داشته است».
عامل چهارم‌که باعث «توسعه‌نیافتگی فرهنگی» می‌شود «تنش فرهنگی» است. هنگامی‌ حالت «تنش فرهنگی» اتفاق می‌افتد که یا فرهنگ‌‌های قومی، دینی و زبانی مختلف یک جامعه در مقابل هم قرار بگیرند و حالت تعادل فرهنگی بین آن‌ ها وجود نداشته باشد یا‌‌‌ اینکه فرهنگ سنتی و فرهنگ مدرن جامعه در تعارض و تقابل جدی با هم قرار بگیرند. «تنش فرهنگی» فرهنگ ملی وکلان یک کشور را به خطر می‌اندازد. اگر تنش فرهنگی‌که در آن مناسبات و تعاملات مسالمت‌آمیزی بین فرهنگ‌های گروهی مختلف وجود ندارد، شدید باشد آن جامعه به حالت توسعه نیافتگی فرهنگی گرفتار می‌شود.
«تضاد سنت ومدرنیته» عامل علّی دیگری است‌که بر «توسعه‌نیافتگی‌فرهنگی» تأثیر می‌گذارد. سنت برحاکمیت وارجحیت ارزش‌های دینی وسنتی بر ارزش‌های مدرن تاکید دارد و به این دلیل مدرنیسم را به چالش می‌کشانند. در مقابل مدرنیته سعی می‌کند از عرصه تعاملات اجتماعی سنت‌زدایی کند. جامعه باید تلاش کند که بین سنت و مدرن آشتی ‌‌‌ایجاد کند. جامعه از یک طرف از نظر مادی در معرض تکنولوژی و فناوری نوین دنیا قرار گرفته است و از طرف دیگر از نظر فکری و ‌اندیشه‌ای همچنان در سنت‌ها و گذشته خود باقی مانده است. باید برنامه‌‌‌ای در نظر بگیریم که در آن سنت و مدرنیسم را آشتی دهیم. از یک طرف به ارزش‌های مثبت سنتی پایبند باشیم و از طرف دیگر ارزش‌های مدرن مثبت که با ارزش‌های جامعه ما سازگار هستند را کسب کنیم ‌‌‌این راه توسعۀ اجتماعی درکشور است زیرا نه می‌شود سنت خودمان را فراموش کنیم و آن را به طور کلی کنار بگذاریم و نه مقدور است که از تجلیات فرهنگ مدرن چشم بپوشیم. بنابراین باید حالت تعادلی در جامعه ‌‌‌ایجاد شود تا توسعۀ اجتماعی میسر شود. شیخی^[۱۱۰] معتقد است « جامعه ما هنوز طرفدار سنت‌ها است. ضمن ‌‌‌این‌که باید سنت‌ها را حفظ کنیم با بومی‌سازی زمینه‌های فرهنگی مدرن از آن زمینه‌ها استفاده کنیم. ما نمی‌توانیم منکر کامپیوتر، تلفن، … بشویم بایدآن‌ها را داشته باشیم و متناسب با فرهنگ از آن‌ ها استفاده و بهره برداری کنیم. »
آخرین عاملی‌که بر «توسعه‌نیافتگی فرهنگی» تأثیر می‌گذارد عامل«تأخرفرهنگی یا عقب‌افتادگی فرهنگی» است. «تأخر فرهنگی» نوعی عدم تعادل‌ فرهنگی است. در تأخر فرهنگی تمام اجزا و عناصر فرهنگ جامعه حرکت همسانی نخواهند داشت بلکه بعضی از ابعاد فرهنگی از جمله ابعاد مادی و تکنولوژیکی فرهنگ سرعت بیشتری در تغییر دارند و تغییر اندیشه‌ها، عقاید و ساختارهای اجتماعی درفرایند زمانی طولانی‌تری انجام می‌گیرد. «عقب ماندگی فرهنگی» باعث نابسامانی و ناهماهنگی در اجزاء فرهنگ می‌شود. همچنین «تأخر فرهنگی» می‌تواند تضاد مردم وگروه‌‌ها را با هم دیگر و با حکومت تشدید کند. در نتیجه اگر «تأخر فرهنگی» در جامعه ریشه دوانده وگسترش یابد از یک طرف «توسعه‌نیافتگی فرهنگی» اتفاق می‌افتد و ازطرف دیگر ‌‌‌این عامل باعث می‌شودکه در توسعۀ اجتماعی تأخیر جدی پیش بیاید.
دربحث «توسعه نیافتگی فرهنگی» دو عامل مداخله‌گر وجود دارد یکی «نوع حکومت» است. نوع حکومتی‌که در جامعه حاکم است بر «توسعه نیافتگی فرهنگی» تأثیر گذار است. اگر حکومتی که بر جامعه حاکم است بتواند بین گروه‌‌ها و قومیت‌‌های زبانی و نژادی مختلف یکسان سازی فرهنگی‌‌‌ ایجاد کند و روابط و تعاملات مسالمت آمیز بین آن‌ ها را بیشتر کند در آن صورت «توسعه نیافتگی فرهنگی» کاهش پیدا می‌کند. همچنین حکومت باید با فرهنگ‌‌های همسایه روابط احترام‌آمیز فرهنگی داشته باشد. همچنین بین فرهنگ و ارزش‌های سنتی و ارزش‌های مدرن تعادل‌‌‌ ایجاد کند. اگرحکومت بتواند معضل «تأخرفرهنگی» را حل‌کند به توسعه یافتگی فرهنگی و اجتماعی می‌رسد. اما اگر حکومتی در هر کدام از ‌‌‌این‌ها از خودش ضعف نشان دهد به تناسب ناتوانی در حل‌کردن آن‌ ها به توسعه نیافتگی فرهنگی دچار می‌شود. برای ‌‌‌این‌که ما به توسعۀ اجتماعی برسیم باید بتوانیم بر این مشکلات فرهنگی فائق بیابیم.
دومین عامل مداخله‌گر در پدیده «توسعه نیافتگی فرهنگی»، «توسعۀ علمی» است. توسعۀ علمی‌دارای دو جنبه توسعۀ کمی‌علمی ‌و توسعۀ کیفی علمی ‌است. توسعۀ کمی ‌علمی‌که به رشد علمی ‌معروف است شامل افزایش ظرفیت‌‌های فیزیکی انسانی و اجتماعی در حوزه علم است. مثلاً تعداد دانشجوها، تعداد اساتید، تعداد دانشگاه و… در کشور افزایش پیدا کند اما در توسعۀ کیفی علمی ‌علاوه بر این‌که بر رشد کمی ‌هم تاکید می‌شود بر تغییر نگرش‌‌ها و افکار، توان بهره‌گیری از ظرفیت‌‌های علمی، توانایی بکارگیری از نیروهای دانشگاهی تاکید می‌شود. اگر‌‌‌این دو جنبه از توسعۀ علمی‌در کنار هم و متناسب با دیگر ابعاد توسعه دچار تغییر بشوند منجر به توسعۀ فرهنگی و اجتماعی می‌شود ولی اگر بین ‌‌‌این دو فاصله بیفتد و توسعه‌کمی‌ علمی‌به توسعه کیفی علمی‌سبقت بگیرد در آن حالت می‌تواند چالش‌‌ها وآسیب‌‌های زیادی در کشور بیافریند. باقری^[۱۱۱] معتقد است «توسعۀ علمی‌که ما می‌بینیم توسعۀ کمی ‌است. از تخصص‌های افراد متخصص استفاده‌ای نمی‌شود. از یک طرف نیروهای متخصص تولید کردیم، از طرف دیگر از‌ ‌‌این متخصصان در جامعه بهره‌وری‌های لازم را نبرده‌ایم. در نتیجه ما توسعه فرمالیستی خواهیم داشت».
برای رهایی از پدیده «توسعه نیافتگی فرهنگی» راهبرد‌‌های چهارگانه زیر ارائه می‌گردد. اولین راهبرد «سیاست‌گذاری ‌فرهنگی» است. «سیاست‌گذاری فرهنگی» به حالتی اطلاق می‌شودکه در آن دولت و برنامه‌ریزان عرصه‌های مختلف برای حل و فصل چالش‌‌های فرهنگی موجود در جامعه سیاست‌‌های جدیدی متناسب با شرایط روز در نظر می‌گیرند. ‌‌‌این نشانگر ‌‌‌این است که سیاست‌‌های فرهنگی فعلی از پس حل معضلات موجود فرهنگی بر نمی‌آیند در نتیجه تغییر در سیاست‌ها را در پیش می‌گیرند. سیاست‌گذاری بین اهداف جامعه و برنامه ‌‌های اجرایی تعادل ‌‌‌ایجاد می‌کند. یعنی برای ‌‌‌این‌که جامعه پیشرفت کند باید جهت‌گیری‌‌ها و سمت وسوهای فرهنگی جدید تعیین کند. باید بتوانیم در جامعه سیاست‌‌های فرهنگی مناسب تدوین کنیم که بتوان به کمک آن‌ ها نه حتی بر چالش و آسیب‌‌های موجود فرهنگی پیروز شویم بلکه جامعه را از نظر فرهنگی و اجتماعی به سطح توسعه‌ای مناسب برسانیم.
دومین راهبرد برای رهایی از «توسعه نیافتگی فرهنگی»، «تقویت هویت ملی» است. هویت ملی می‌تواند «توسعه نیافتگی فرهنگی» را کاهش دهد. به عبارتی اگر ما بتوانیم از طریق تأکید بر هویت ملی میزان برخوردها و تنش‌‌های بین خرده فرهنگ دینی، سیاسی، زبانی و قومی‌ را کاهش دهیم در آن صورت می‌توان به کمک آن بخشی از «توسعه‌نیافتگی فرهنگی» را حل کنیم. همچنین «تقویت هویت ملی» می‌تواند بین افراد وگروه‌‌های موجود در جامعه اتحاد و همبستگی ‌‌‌ایجاد کند. ‌‌‌این اتحاد و همبستگی به نوبه خود می‌تواند سدی محکم در برابر تهاجم فرهنگی باشد. اگر ما هویت ملی و زبانی خود را تقویت‌کنیم ضمن ‌‌‌این‌که از برخوردهای فرهنگی در جامعه کاسته می‌شود می‌توانیم به توسعه یافتگی فرهنگی و اجتماعی نزدیک‌تر شویم.
توجه به «همه رشته‌‌های علمی» و «‌‌‌ایجاد رشته‌‌های متناسب با نیازهای جامعه» راهبردهای سوم و چهارمی ‌هستند که می‌توانند بر «توسعه یافتگی‌فرهنگی» تأثیر گذار باشند. ما باید بتوانیم تبعیض‌ها و پیش داوری‌های موجود در بین رشته‌‌های علمی‌کشور را از بین ببریم باید نگاه‌‌ها را نسبت به علوم تغییر دهیم. رشته‌‌های علمی ‌به فراخور موضوع، هدف و روش خود توانایی کارکرد و فایده‌مندی در جامعه را دارند. با فراگیری و پیشرفت رشته‌های علمی ‌در جامعه، تجهیزات و امکانات لازم را در نظر بگیریم. از طرف دیگر ما در اکثر حوزه‌ها نیاز به پرورش نیروهای متخصص، ماهر و کاردان داریم. باید بتوانیم از طریق توسعۀ علمی ‌‌‌این نیازها را رفع کنیم. اگر ما بتوانیم‌‌‌ این نگاه را نسبت به علوم و گرایش‌‌های علمی‌داشته باشیم آن وقت می‌توانیم توسعۀ فرهنگی بهتر پیاده کنیم.
راهبردهایی‌که برای پدیده « توسعه نیافتگی فرهنگی» درنظرگرفتیم دارای پیامدهایی‌هستند. اولین پیامد «تعامل فرهنگی» است. ‌‌‌این پیامد به حالتی اشاره دارد که در آن فرهنگ‌های مختلف جامعه دارای روابط مسالمت آمیز و احترام متقابل باشد. هرچه قدر موجودیت فرهنگ‌‌های مختلف جامعه بیشتر پذیرفته شود و هرچه قدر روابط بین آن‌ ها مسالمت آمیز تر باشد در آن صورت «توسعه‌یافتگی فرهنگی» بیشتر اتفاق می‌افتد و عمق ‌‌‌این توسعه یافتگی بالاتر می‌رود. پیامد دیگر ‌‌‌ایجاد «حس همکاری» در بین شهروندان و کنشگران اجتماعی است. عمق و گستردگی «توسعه یافتگی فرهنگی» باعث می‌شود زمینه برای «حس‌همکاری» درحوزه‌های مختلف بین گروه‌ها و افراد بیشتر شود. «کاهش تعصبات و اختلاف‌‌ها» ازدیگر پیامدهای «توسعه‌یافتگی فرهنگی» است. ‌‌‌این‌ها به وضعیتی اطلاق می‌شوند که میزان تعصبات، پیش داوری‌ها و اختلاف‌ها در جامعه پایین بیاید. هرچه قدر توسعه یافتگی بالاتر تعصبات، پیش‌داورها و اختلاف‌ها کمتر می‌شود. پیامدهای دیگر عبارت‌اند از « توسعۀ علمی‌کیفی» و « تناسب ورودی وخروجی دانشگاه‌‌ها». توسعه یافتگی فرهنگی باعث می‌شود که کارشناسان بتوانند در زمینه‌های علمی‌و دانشگاهی برنامه‌ریزی‌‌های مناسب طرح‌ریزی بشود. ‌‌‌این پیامدها حاکی از وضعیتی هستندکه درآن فقط به رشد دانشجو و افزایش‌تعداد دانشگاه و استاد توجه نشود بلکه بتوان بین رشد کمی‌ علم و کیفت دروس تدریس و آموزش مناسب هم هم ارتباط برقرار شود.
- دخالت دولت
- تأخر فرهنگی
- جامعۀ نفتی
- منابع طبیعی
توسعۀ از بیرون
شرایط علّی
میزان-شدت
زمان
زمینه
شرایط‌‌‌ مداخله‌گر
- جنگ تحمیلی
- نقش احزاب
- مهاجرت ها
راهبردها
- توجه به فرهنگ روستایی
-فراهم‌کردن‌امکانات برای روستاها
-برنامه‌های بلندمدت و کوتاه مدت
-رابطه‌بادیگرکشورها
- رشد اقتصادی
- تنوع شکل‌های سکونتی
- بهره‌برداری از منابع روستایی
- تقسیم‌کار بین دولت و مناطق‌کشور
- جلوگیری ازتقلیل گرایی در توسعه
-جلوگیری ‌ازوابستگی
پیامدها
نمودار شمارۀ ۴-۸ مدل پارادایمی‌پدیده « توسعۀ نامتوازن»
پدیده
۴-۲-۲-۷ پدیده «توسعۀ نامتوازن»
« توسعۀ نامتوازن» پدیده دیگری است که در این تحقیق از داده‌ها بیرون کشیدیم و به حالتی‌گفته می‌شود که در آن بین همه ابعاد توسعه ارتباط و پیوستگی وجود ندارد، سطح پیشرفت و توسعه یافتگی آن‌ ها با هم متفاوت است، از بعضی از پتانسیل‌‌ها و توانایی‌های اجتماعی استفاده لازم نمی‌شود، به طورکلی در این نوع توسعه تقلیل گرایی اتفاق می‌افتد یعنی یکی از ابعاد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی پر رنگ می‌شود و هزینه‌های اصلی در آن حوزه قرار داده می‌شود. هرچقدر کشوری در فرایند توسعه خود نگاه همسو به ابعاد توسعه نداشته باشد سخت تر می‌تواند در توسعه به موفقیت برسد. توسعه وقتی اتفاق می‌افتد که همه ابعاد توسعه همراه با هم دیده شوند و یکی بر دیگری ترجیح داده نشود. خانیکی^[۱۱۲] معتقد است که« همه را نمی‌شود با هم پیش برد ولی باید همه را با هم دید. من می‌گویم که آن الگویی از توسعه موفق است که توسعه را به عنوان مقوله پایدار و یا متوازن و هم زمان ببیند. بر این اساس حتماً مسائل نسبت به هم دیگر اولیت‌هایی دارند یعنی باید اولویت بدهند. درست است که دولت آقای خاتمی ‌بحث اصلی خود را جامعۀ مدنی توسعه سیاسی قرار داد ولی موفق‌ترین دستاوردهایش در حوزه اقتصاد بود برای ‌‌‌این که رابطه تنگاتنگی بین ‌‌‌این دو می‌دید ولی نه امرسیاسی را اقتصادی می‌دید و نه امر اقتصادی را سیاسی». همچنین عنبری^[۱۱۳] اعتقاد داردکه «‌‌‌این‌که اقتصاد مقدم برفرض توسعۀ اجتماعی و فرهنگی است فرض درستی نیست. ‌‌‌اینها باید با هم باشند که همه با هم اتفاق بیفتند. اگر ‌‌‌این فرض را نداشته باشیم ‌‌‌این چیزی را که الان هست و اتفاق افتاده را در آینده هم خواهیم داشت».
« توسعۀ نامتوازن » علل و عواملی دارد. اولین علت « دخالت دولت » است و آن به حالتی گفته می‌شود که در آن دولت متولی توسعه باشد و همه‌کارها، برنامه‌ها و ارزیابی‌ها از زیر نظر دولت عبور کنند. دولت می‌تواند نقش‌‌های متفاوتی در زمینه توسعه داشته باشد. دولت می‌تواند دخالت کند، مشوق باشد، نظارت کند، اجرا کنندۀ باشد، تسهیل‌گر باشد یا … اگر نقش دخالت را در پیش بگیرد در مراحل توسعه و توسعۀ اجتماعی خلل ‌‌‌ایجاد می‌شود. اگر دولت بزرگ باشد دخالت می‌کند اما دولت باید کوچک، هوشمند و چابک باشد. دولت باید اکثر وظایف خودش را به نهادها و سازمان‌ها واگذارد تا به کارهای اصلی خودش برسد. باید حدود رابطه مردم، نهاد ها و دولت مشخص شود. دخالت دولت باعث می‌شود که نهادهای مدنی و NGO‌‌ها(سازمان‌های غیردولتی) پا نگیرند. هر چه دخالت دولت کمتر باشد توسعه موفق تر خواهد بود. میرسندسی^[۱۱۴] عقیده دارد« دولت سه نقش دارد: سیاست‌گذاری و برنامه ریزی، کنترل و نظارت و اجرا. نیاز هست در توسعۀ اجتماعی دولت در دو بخش باشد یکی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی و دیگری نظارت. اما اجرا نه. قرار نیست NGO‌‌ها تأسیس بشوند و خود دولت کارها را انجام دهد ‌‌‌این باعث می‌شود دولت متورم‌تر و چاق‌تر می‌شود. دولت باید تا جایی که می‌تواند خودش را بتکاند و وظایف خودش را به نهادهای واسط واگذار کند. دولت باید آگاه باشد که بدون توسعۀ اجتماعی پیشرفت اصلاً ممکن نیست». ‌‌‌ایمانی^[۱۱۵] عقیده دارد« دولت دقیقا باید جایی وارد شود که مردم توانایی ندارند. دولت باید بفهمد کجا به درد می‌خورد. دولت باید کوچک، هوشمند و چابک باشد. ‌‌‌این خصوصیات را اگر دولت داشته باشد می‌تواند در بحث توسعه موفق باشد ».
عامل علّی دوم «تأخر فرهنگی» است. «تأخر فرهنگی» به حالتی گفته می‌شود که فرهنگ مادی یعنی اشیاء، فناوری، امکانات و به طور کلی تمام جنبه‌‌های مادی، عینی و قابل لمس فرهنگ دچار تغییر و تحول شوند اما فرهنگ معنوی و فکری یعنی ارزش‌ها، اعتقادات، باورها،‌اندیشه‌‌ها و افکار و به طور کلی بخش‌‌های ذهنی و غیر قابل لمس فرهنگ در معرض تغییرات بسیار کمی‌ قرار بگیرند و یا در وضعیت فعلی باقی بمانند و تغییری نکند. در چنین حالتی پس‌افتادگی فرهنگی اتفاق می‌افتد. در نتیجه تأخرفرهنگی باعث شده که زمینه‌‌های مادی فرهنگ توسعه پیدا کنند و زمینه‌‌های معنوی و فکری آن در وضعیت ثبات و عدم تغییر باقی بمانند. هرچقدر تأخر فرهنگی در جامعه بیشتر باشد هزینه توسعۀ اجتماعی بیشتر خواهد بود و توسعۀ اجتماعی پیچیدگی بیشتری خواهد داشت اما اگر معضل تأخرفرهنگی و توسعۀ نامتوازن حل بشود توسعۀ اجتماعی آسان‌تر خواهد شد.
عامل دیگری‌که به عنوان شرط علّی «توسعۀ نامتوازن» هست مفهوم «جامعۀ نفتی ومنابع طبیعی» است. «جامعۀ نفتی و جامعه وابسته به منابع طبیعی» جامعه‌‌‌ای است که وابستگی بسیار زیاد به یکی از منابع طبیعی دارد. نفت از جمله مهمترین منابع ‌طبیعی است‌که وابستگی ‌بسیار زیادی ‌‌‌ایجاد می‌کند. جامعه ‌نفتی باعث می‌شودکه جامعه تمرکزگرا، استبدادی و رانتیر به وجود بیاید. نفت و منابع طبیعی به علت ‌‌‌این‌که پولی فراوان، مجانی و بی زحمت در اختیار دولت‌ها قرار می‌دهد باعث «توسعۀ نامتوازن» می‌شود و دولت‌ها با ‌‌‌این پول بادآورده سراغ توسعه نظامی، توسعۀ اقتصادی، صنعتی و سیاسی می‌رود و ابعاد دیگر توسعه از جمله توسعۀ اجتماعی و فرهنگی را مورد غفلت قرار می‌دهند. اگر دولت بتواند از پولی که از طریق نفت و منابع طبیعی عاید مملکت می‌شود جهت رفع نیازها، شکوفایی توانایی‌ها و استعدادها، توانمندسازی مردم و مناطق در مقابل آسیب‌‌ها و ارتقاء آگاهی اجتماعی بهره بگیرد در آن صورت می‌تواند نگاهی همه جانبه به توسعه داشته باشد. ‌‌‌این امر راه رسیدن به توسعه خواهد بود. در اینجا به چند مورد از نکاتی که در مصاحبه‌ها به «جامعۀ نفتی و وابستگی به منابع طبیعی» تاکید دارند اشاره می‌شود: «جامعه ما چون جامعه‌‌‌ای نفتی است تمرکزگراست و تمرکزگرایی همیشه وجود دارد چون دولت مرکزیست که همیشه تصمیم می‌گیرد و بودجه تخصیص می‌دهد^[۱۱۶]»،« منابع طبیعی خوب است اما متأسفانه ما به آن عادت کردیم و اگر بخواهیم ‌‌‌این رگ حیاتی را از جامعه بگیریم خیلی بار منفی دارد^[۱۱۷]»، « نفت می‌تواند ابزاری برای توسعه آسان تر و زودرس‌تر باشد، نفت می‌تواند موجب ظهور و بروز استعدادهای بیشتر باشد. ‌‌‌این‌که ما نفت داریم تنبل هستیم و تنبلی خود را با نفت توجیه می‌کنیم^[۱۱۸]. » اگر بتوان بین انسان، جامعه، توسعه و منابع نفتی و طبیعی تعادل ‌‌‌ایجاد کرد توسعه جامعه حالت متعادل، هموار و متوازن به خود می‌گیرد. اما ما شیوه استفاده از آن را به نحو مطلوب نمی‌دانیم. زارع^[۱۱۹] معتقد است که « اگر محیط زیست را نگهداری نکنیم از توسعه خبری نیست. ‌‌‌اینها (منابع طبیعی) خوب هستند اما جای‌‌‌ این‌که‌ این موهبت‌ها را تبدیل به نعمت بکنیم تبدیل به نغمت کردیم و خسارت وارد می‌کند. ما باید تجدید نظر اساسی در رابطه با محیط زیست بکنیم زیرا سرنوشت ما به آن گره خورده است».
«توسعۀ از بیرون» عامل علّی دیگریست که بر توسعۀ نامتوازن تأثیر می‌گذارد. «توسعۀ از بیرون» به دو صورت اطلاق می‌شود. حالت اول ‌‌‌این‌که امورات و اختیار توسعه یک کشور را کشوری خارجی برعهده بگیرد. در چنین حالتی مشکلات زیادی برای آن جامعه به وجود خواهد آمد زیرا جامعه بیرونی براساس پیش فرض‌‌ها، اصول و مبانی جامعه خودش تلاش دارد جامعه دیگری را به توسعه برساند در نتیجه موفق نخواهد شد زیرا اصل اساسی توسعه توجه به بافت اجتماعی و فرهنگی هر جامعه و نیازها و مطالبات اجتماعی، اقتصادی، عرفی، دینی و سیاسی آن جامعه است. حالت دیگر توسعۀ از بیرون آن است که کشوری بخواهد اصول و مبانی الگوهای توسعه‌‌‌ای جامعه دیگر را وارد کند. در این صورت اگر هدف استفاده از تجربیات کشورهای دیگر باشد، توسعه آن‌ ها می‌تواند موفقیت‌آمیز خواهد باشد ولی اگر هدف ‌‌‌این باشد که جامعه خود را مثل جامعه دیگری کنند در آن صورت ناموفق خواهد بود. باقری^[۱۲۰] معتقد است که « وقتی مدل‌هایی وارد کشور شد بسیاری از افراد فکر می‌کردند که برای بهره‌وری از‌‌‌ این نظریه‌ها باید آن‌ ها را همان گونه که هست در جامعه بکار بگیریم. اگر بخواهیم ‌‌‌این گونه نگاه کنیم به جایی نمی‌رسیم. جامعه برای ‌‌‌این‌که بتواند از‌‌‌ این نظریه‌ها استفاده بکند باید به نیازها و ساختارهای خودش توجه کند. پس ‌‌‌این استفاده و بهره‌وری نمی‌تواند چشم بسته، ناسنجیده و بدون برنامه‌ریزی باشد. باید ببینیم چه نیازهایی داریم؟ نیازها را چگونه می‌شود رفع‌کرد؟ و چگونه می‌توان از تجربیات جوامع دیگر استفاده کرد؟ در واقع ‌‌‌این جا به فکر کارآمدی و بهره‌وری می‌افتیم».
در بوجود آمدن «توسعۀ نامتوازن» شرایط مداخله‌گر زیر تأثیرگذار هستند. اولین عامل «جنگ تحمیلی» بود. «جنگ تحمیلی» که ناشی از افکار ‌‌‌ایران‌ستیزی و استبدادی صدام بود باعث شد‌که بسیاری از توان و ظرفیت کشور در دهه ۱۳۶۰ از بین برود درنتیجه بعد ازجنگ بیشتر تلاش‌های مسؤلان برای جبران و تعمیر ویرانی‌های ناشی ازجنگ بود. وضعیت اقتصاد کشور نامناسب بود زیرا زیرساخت‌ها خسارت‌‌های زیادی دیده بودند. در نتیجه هدف اصلی‌کشور توسعۀ اقتصادی شد و شاخص‌های اساسی توسعۀ اقتصادی یعنی معیشت، فقر، رفاه، بیکاری و .. مورد نظر قرارگرفتند و ازشاخص‌‌های ابعاد دیگرتوسعه از جمله اجتماعی و فرهنگی غفلت شد. بر این اساس جنگ تحمیلی باعث که در دوره آقای ‌‌هاشمی‌توسعۀ اقتصادی، فنی و تکنولوژیکی مورد نظر قرار بگیرد و نگاه نامتوازن به توسعه به وجود بیاید. در دوره آقای خاتمی ‌نگاه نامتوازن ادامه پیدا کرد؛ توسعه سیاسی و آزادی‌های مدنی پر رنگ شد. در دوره آقای احمدی نژاد هم توسعۀ اقتصادی باز در اولویت قرار گرفت.

که در آن G یک متغیر اسکالر و آزاد در علامت است و نیز معمولاً نرمالیزه می‏باشد، یعنی

بدیهی است درصورتی‌که کلیه توابع هدف یا برخی از آن‌ ها، به‌صورت توابع هدف مینیم سازی باشند، محدودیت(۳-۷) برای توابع هدف متناظر آن‌ ها به‌صورت ذیل خواهد بود:

این روش نیازمند مشخص نمودن دو بردار مقصد و وزن از سوی تصمیم‌گیرنده، می‏باشد که به ترتیب به و نشان داده می‌شوند.در این تکنیک، ، مربوط می‌شود به زیر دستیابی نسبی به بدیهی است که هر چه کمتر باشد اهمیت تابع هدف i در نظر تصمیم‌گیرنده بیشتر می‏باشد به‌نحوی‌که اگر به سمت صفر میل کند تابع هدف متناظر آن باید به‌طور کامل ارضا شده یا در حد توان بسته به میزان این کار صورت گیرد.
روش حل: روش پارامتری ( وزین)^[۱۲۶]
ترکیب وزنی مثبت اهداف را به‌عنوان تابع هدف در نظر می‌گیریم. مسئله تک هدفه حاصله را حل می‏کنیم و به اولین راه‌حل مؤثر مسئله می‌رسیم. مراحل فوق تا پوشش همه فضای اوزان تکرار می‏شود.
از مزیت‏های این تکنیک، در مقایسه با تکنیک‏های دیگر تصمیم‏ گیری چند‏هدفه این است که برخلاف روش‏های تعاملی، متغیرهای کمتری موردنیاز است و در یک مرحله حل می‌شود که ازلحاظ محاسباتی بسیار روش وسیعی می‏باشد. بنابراین، به‌این‌علت که در این پایان‏ نامه از روش حل دقیق برای حل مدل پیشنهادی استفاده‌شده است و همین عامل ممکن است سبب افزایش زمان حل نسبت به روش‏های تقریبی شود، به کار بردن این تکنیک که سبب حل سریع مدل چندهدفه می‌شود، بسیار به‌صرفه می‏باشد. همان‌طوری که در فصل دوم نیز ذکر گردید، تابه‌حال، کاربردهای بسیاری از این تکنیک برای حل مسائل چندهدفه‌ی دنیای واقعی موجود بوده است.
s.t:
تابع دو هدفه بالا به شکل زیر تغییر می‌یابد:
s.t:
,
همچنین فرض شده است که محصول تولیدی از f ماده اولیه (ماده خام) تشکیل‌شده است که این مواد خام از S تأمین‏کننده‏ی بالقوه که از میان آن‌ ها تأمین‏کننده انتخاب می‏شوند، تأمین‏ می‏گردند. بنابراین زنجیره‌ی تأمین موردبحث در این پایان‏ نامه، ۴ سطحی بوده که در شکل۳-۲ نمایش داده‌شده است.

شکل ‏۳‑۲- ساختار زنجیره‌ی تأمین پیشنهادی
شکل ‏۳‑۳- ساختار زنجیره‌ی تأمین[۱]
مکان کارخانه‏ی تولیدی، کلیه‏ی مراکز توزیع، کلیه‎ی تأمین ‏کنندگان و کلیه‎ی مشتریان هست. همچنین پریود زمانی مختلف برای مسئله‏ی موجود در نظر گرفته‌شده است. تقاضای مشتریان نیز در کلیه‏ی پریودهای معلوم و مشخص فرض شده است. مراکز توزیع می‏توانند برای برآورده نمودن تقاضای مشتریان خود، مقادیری از کالای موردنظر را در پایان هر پریود، نگهداری نمایند. از دیگر فرضیات مدل، ظرفیت محدود خط تولید در هر پریود، ظرفیت محدود مراکز توزیع برای انبار کردن محصولات، ظرفیت محدود مراکز توزیع برای ارسال محصول به مشتریان و ظرفیت محدود تأمین ‏کنندگان در تأمین مواد خام می‏باشد . همچنین فرض شده است، میزان محصول منتقل‌شده از کارخانه به هر مرکز توزیع و از هر مرکز توزیع به هر مشتری، دارای محدودیت می‏باشد. زنجیره‌ی تأمین فوق دارای ۲ تابع هدف، کمینه کردن هزینه‏ی کل و حداکثر نمودن کیفیت کل زنجیره‌ی تأمین می‏باشد که در آن مالک زنجیره‌ی تأمین خواهان برآورده نمودن هر دو هدف، به‌صورت همزمان می‏باشد.
شکل ‏۳‑۴- مدل زنجیره‏ تأمین
تابع هدف اولیه، کمینه نمودن هزینه‏ی کل زنجیره می‏باشد که شامل موارد زیر می‏باشد:

1. 1. هزینه‏ی خرید مواد خام از تأمین ‏کنندگان

1. 1. هزینه‏ی پردازش مواد خام(هزینه‏ی تولید) در خط تولید به‌منظور تولید محصول

1. 1. هزینه‏ی حمل مواد خام از تأمین ‏کنندگان مختلف به کارخانه

1. 1. هزینه‏ی حمل محصولات تولیدشده از کارخانه به مراکز توزیع

1. 1. هزینه‏ی حمل محصولات از مراکز توزیع به مشتریان

1. 1. هزینه‏ی نگهداری موجودی پایان دوره مراکز توزیع

1. 1. هزینه‏ی کیفیت محصولات تولیدشده در کارخانه

1. 1. هزینه‏ی کیفیت مواد خام که از سوی تأمین ‏کنندگان تحمیل می‌شود (هزینه‏ی کیفیت تأمین ‏کنندگان)

هزینه‏ی کیفیت خدمت‏دهی به مشتریان
نکته‏ی قابل‌توجه در زنجیره‌ی تأمین پیشنهادی این است که هزینه‏ی حمل محصولات از کارخانه به مراکز توزیع و از مراکز توزیع به مشتریان تابعی از فاصله می‏باشد.
تابع هدف دوم نیز، بیشینه نمودن کیفیت کل زنجیره‌ی تأمین می‏باشد که از سه بخش گوناگون تشکیل‌شده است:

1. 1. رضایت کارخانه از تأمین ‏کنندگان (کیفیت تأمین ‏کنندگان)

1. رضایت مراکز توزیع از کارخانه (کیفیت محصولات تولیدی)

مَنْ کانَ مَعَ اللَّهِ فَلَیْسَ‏ لَهُ‏ غُرْبَه^[۲۲۰]
کسی که با خدا باشد، غربتی برای او نیست.

۲٫۹٫ لذت و شادی در دوره‌ی ظهور امام زمان۷

با توجه به اینکه در دوران ظهور امام زمان۷ بندگی خداوند رسمیت می‌یابد و آیینی که خداوند به آن راضی است همه جا گسترده می‌گردد، پیدا است که خداجویان و خدا‌خواهانی که لذتشان در ذکر خداوند و سرور و شادمانیشان در انس با خداوند متعال است، بسیار شادمان می‌شوند. تا جایی که بنابر تعبیری که امام صادق۷ در ذیل آیه شریفه سوره روم فرموده‌اند، این سرور و شادمانی در هنگام قیام امام زمان۷ بروز و نمود خاصی پیدا می‌کند. خداوند در سوره‌ی روم چنین فرموده است:
وَ یوْمَئِذٍ یفْرَحُ الْمؤمنونَ بِنَصْر ِاللَّه^[۲۲۱]
و در آن روز، مؤمنان به سبب یاری خدا شادمان می‌شوند.
امام صادق۷ آن روز را به هنگام قیام حضرت ولی عصر۷ تاویل نمودند. همچنین امیرالمومنین۷ در وصف زمان ظهور می‌فرمایند:
وَ لَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا لَأَنْزَلَتِ السَّمَاءُ قَطْرَهَا وَ لَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ نَبَاتَهَا وَ لَذَهَبَتِ الشَّحْنَاءُ مِنْ قُلُوبِ الْعِبَادِ وَ اصْطَلَحَتِ السِّبَاعُ وَ الْبَهَائِمُ حَتَّى تَمْشِی الْمَرْأَهُ بَیْنَ الْعِرَاقِ إِلَى الشَّامِ لَا تَضَعُ قَدَمَیْهَا إِلَّا عَلَى النَّبَاتِ وَ عَلَى رَأْسِهَا زَبِیلُهَا لَا یُهَیِّجُهَا سَبُعٌ وَ لَا تَخَافُهُ^[۲۲۲]
اگر قائم ما قیام کند، آسمان باران خود را فرو می‌ریزد و زمین نباتات خود را بیرون می‌دهد، و کینه‏ها از دل بندگان خدا زایل مى‏شود، و درندگان و حیوانات با هم ساخته از یک دیگر رم نمى‏کنند، تا جایى که زنى که می‌خواهد راه عراق و شام را بپیماید همه جا قدم بر روى سبزه و گیاهان مى‏گذارد و زینت‌هاى خود را بر سردارد- و کسى طمع به آن نمی‌کند- نه درنده‏اى به او حمله مى‏آورد و نه او از درندگان وحشت دارد.
امام حسن۷ نیز به نقل از پدر گرامی خود، عصر ظهور را اینگونه وصف می‌کنند:
یَبْعَثُ اللَّهُ رَجُلًا فِی آخِرِ الزَّمَانِ وَ کَلَبٍ مِنَ الدَّهْرِ وَ جَهْلٍ مِنَ النَّاسِ یُؤَیِّدُهُ اللَّهُ بِمَلَائِکَتِهِ وَ یَعْصِمُ أَنْصَارَهُ وَ یَنْصُرُهُ بِآیَاتِهِ وَ یُظْهِرُهُ عَلَى الْأَرْضِ حَتَّى یَدِینُوا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً وَ نُوراً وَ بُرْهَاناً یَدِینُ لَهُ عَرْضُ الْبِلَادِ وَ طُولُهَا لَا یَبْقَى کَافِرٌ إِلَّا آمَنَ وَ لَا طَالِحٌ إِلَّا صَلَحَ وَ تَصْطَلِحُ فِی مُلْکِهِ السِّبَاعُ وَ تُخْرِجُ الْأَرْضُ نَبْتَهَا وَ تُنْزِلُ السَّمَاءُ بَرَکَتَهَا وَ تَظْهَرُ لَهُ الْکُنُوزُ یَمْلِکُ مَا بَیْنَ الْخَافِقَیْنِ أَرْبَعِینَ عَاماً فَطُوبَى لِمَنْ أَدْرَکَ أَیَّامَهُ وَ سَمِعَ کَلَامَهُ^[۲۲۳]
خداوند در آخر الزمان و روزگارى سخت در میان جهل و نادانى مردم، مردى را برمى‏انگیزد و او را با فرشتگان خود تأیید می‌کند و یاران او را حفظ می کند و با آیات و نشانه‏هاى خودش نصرت مى‏دهد و بر کره زمین غالب می‌گرداند تا آنجا که مردم پاره‏اى از روى میل و گروهى با اجبار به دین خدا می‌گروند. سپس او زمین را پر از عدل و داد و نور و برهان می‌کند. تمام مردم جهان در برابر وى خاضع می‌شوند. هیچ کافرى باقى نمی‌ماند، جز اینکه مؤمن مى‏شود، و هیچ بدکارى نمی‌ماند جز اینکه اصلاح می‌گردد. در دولت او درندگان آزادانه زندگى می‌کنند و زمین چنان که باید گیاهان خود را بیرون می‌دهد و آسمان برکات خود را فرو می‌فرستد. گنجها (و معادن) زمین براى او آشکار مى‏شود و چهل سال در بین مشرق و مغرب عالم سلطنت می‌کند^[۲۲۴] خوش به حال آن‌ ها که روزگار او را درک می‌کنند و سخنان او را می‌شنوند.

۲٫۱۰٫ گریه

یکی از لذت‌بخش‌ترین عبادات و طاعات برای اهل بندگی خداوند، اشک ریختن و گریستن است. کسانی که این لذت را چشیده اند، کم‌تر‌ لذتی را با این لذت برابر می‌دانند و در واقع علامت معینی است برای حال معنوی شخصی که می‌گرید. گریه‌ای که در آموزه‌های دینی مطلوب خداوند است، چند نوع است:
۲٫۱۰٫۱٫ گریه در هنگام یاد اهل‌بیت:
یکی از گریه‌هایی که به شدت مطلوب شارع مقدس است، گریه در عزای ائمه‌ی‌اطهار: است. در حدیثی از امام صادق۷ آمده است:
من ذَکَرَنا او ذکرْنَا عِنْدَهُ فَفَاضَتْ عَینَاهُ وَ لَوْ مِثْلَ جَنَاحِ الذُّبَابِ غَفَرَ اللَّهُ ذُنُوبَهُ وَ لَوْ کانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْر^[۲۲۵]
کسى که از ما یاد کند یا نزد وى از ما یاد شود و از چشمانش به اندازه پر مگسى اشک بیرون آید، خداوند گناهان او را -اگر چه بیش‌تر از کف دریا باشد- مى‏آمرزد.
در این میان گریه بر سیدالشهداء۷ جایگاه ویژه‌ای در کلمات نورانی اهل‌بیت: دارد. آن گونه که در حدیثی از حضرت رضا۷ آمده است:
فَعَلَی مِثْلِ الْحُسَینِ فَلْیبْک الْبَاکونَ فَإِنَّ الْبُکاءَ عَلَیهِ یحُطُّ الذُّنُوبَ الْعِظَام^[۲۲۶]
پس بر مانند حسین باید گریست که این گریه، گناهان بزرگ را می‌ریزد.
معاویه بن وهب از اصحاب امام صادق۷ چنین نقل می‌کند:
اسْتَأْذَنْتُ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَقِیلَ لِی ادْخُلْ فَدَخَلْتُ فَوَجَدْتُهُ فِی مُصَلَّاهُ فِی بَیْتِهِ فَجَلَسْتُ حَتَّى قَضَى صَلَاتَهُ فَسَمِعْتُهُ وَ هُوَ یُنَاجِی رَبَّهُ وَ یَقُولُ: یَا مَنْ خَصَّنَا بِالْکرَامَهِ وَ خَصَّنَا بِالْوَصِیَّهِ وَ وَعَدَنَا الشَّفَاعَهَ وَ أَعْطَانَا عِلْمَ مَا مَضَى وَ مَا بَقِیَ وَ جَعَلَ أَفْئِدَهً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْنَا اغْفِرْ لِی وَ لِإِخْوَانِی وَ لِزُوَّارِ قَبْرِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنِ … فَارْحَمْ تِلْک الْوُجُوهَ الَّتِی قَدْغَیَّرَتْهَا الشَّمْسُ وَ ارْحَمْ تِلْک الْخُدُودَ الَّتِی تَقَلَّبَتْ عَلَى حُفْرَهِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ ارْحَمْ تِلْک الْأَعْیُنَ الَّتِی جَرَتْ دُمُوعُهَا رَحْمَهً لَنَا وَ ارْحَمْ تِلْک الْقُلُوبَ الَّتِی جَزِعَتْ وَ احْتَرَقَتْ لَنَا وَ ارْحَمِ‏ الصَّرْخَهَ الَّتِی کانَتْ لَنَا^[۲۲۷]
برای حضور در محضر امام ششم۷ اجازه خواستم، به من گفته شد داخل شو. پس داخل شدم و امام۷ را مشغول نماز یافتم. نشستم تا نماز حضرت تمام شد، شنیدم که حضرت این چنین مناجات می‌فرمودند: ای کسی که ما را به کرامت و وصیت مخصوص کردی و به ما وعده‌ی شفاعت دادی و علم گذشته و آینده را به عطا نمودی و قلوب مردم را به سوی ما متمایل گرداندی؛ من و برادرانم و زوار قبر علی بن الحسین۸ را ببخش … رحم کن به آن چهره‌هایی که آفتاب آن‌ ها را تغییر داده و رحم کن به صورت‌هایی که بر سر قبر ابی‌عبدالله۷ دگرگون شده است و رحم کن به آن چشم‌هایی که اشک‌هایش از سر رحمت به ما جاری شده است و رحم کن به آن قلب‌هایی که برای ما جزع کرده و آتش گرفته است و رحم کن بر فریادی که برای ما (بلند شده) است
همچنین در دعای ندبه چنین می‌خوانیم:
فَعَلَى الْأَطَائِبِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِمَا وَ آلِهِمَا، فَلْیَبْک‏ الْبَاکونَ، وَ إِیَّاهُمْ فَلْیَنْدُبِ النَّادِبُونَ، وَ لِمِثْلِهِمْ فَلْتُدَرَّ الدُّمُوعُ، وَ لْیَصْرُخِ الصَّارِخُونَ، وَ یَضِجَّ الضَّاجُّونَ، وَ یَعِجَّ الْعَاجُّونَ^[۲۲۸]
پس باید بر پاکان اهل‌بیت پیامبر: و امیرالمؤمنین۷ گریه کنند اهل گریه و ندبه کنند اهل ندبه و برای مثل این بزرگواران باید اشک‌ها جاری شود و باید فریاد بلند بزنند اهل فریاد و ضجه بزنند و شیون کنند.
گریه بر مصائب ائمه‌ی اطهار:، نه تنها عملی لذت بخش است، بلکه خود باعث پاک شدن گناهان و تقرب به خداوند عز و جل می‌شود.
۲٫۱۰٫۲٫ گریه از خشیت خداوند
امام باقر۷ در این باره فرموده‌اند:
مَا مِنْ قَطْرَهٍ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ قَطْرَهِ دُمُوعٍ فِی سَوَادِ اللَّیلِ مَخَافَهً مِنَ اللَّهِ لَا یرَادُ بِهَا غَیرُهُ ^[۲۲۹]
هیچ قطره‌ای نزد خداوند عزوجل محبوب‌تر از قطره‌های اشکی نیست که در سیاهی شب به خاطر ترس از خداوند، ریخته شود و جز خدا‌ترسی، انگیزه‌ی دیگری برای آن وجود نداشته باشد.
گرچه لذت بخش بودن گریه‌های معنوی و الهی برای کسی که حتی یک بار آن را تجربه کرده باشد امری وجدانی و واضح است، اما در کلمات نورانی امیرالمؤمنین۷ که به خصوص در نهج البلاغه آمده است، عباراتی به چشم می خورد که توصیف زیبا و ویژه‌ای از گریستن دارند:
وَ بَقِی رِجَالٌ غَضَّ أَبْصَارَهُمْ ذِکرُ الْمَرْجِعِ، وَ أَرَاقَ دُمُوعَهُمْ خَوْفُ الْمَحْشَر^[۲۳۰]
در این میان گروه انگشت شماری هستند که یاد معاد و هنگام بازگشت، چشمانشان را بر همه چیز فرو بسته و هول محشر ریزش اشک هایشان را افزون و افزون تر کرده است.
وَ بِاللَّهِ لَوِ انْمَاثَتْ قُلُوبُکمُ انْمِیاثاً وَ سَالَتْ عُیونُکمْ مِنْ رَغْبَهٍ إِلَیهِ وَ رَهْبَهٍ مِنْهُ دَماً ثُمَّ عُمِّرْتُمْ فِی الدُّنْیا مَا کانَتِ الدُّنْیا بَاقِیهً مَا جَزَتْ أَعْمَالُکمْ وَ لَوْ لَمْ تُبْقُوا شَیئاً مِنْ جُهْدِکمْ لِنِعَمِهِ الْعِظَامِ عَلَیکمْ وَ هُدَاهُ إِیاکمْ إِلَی الْإِیمَان^[۲۳۱]
به خداسوگند اگر از عشق یا ترس او قلب‌هایتان بگدازد و خونابه‌ی آن اشک جاری چشمانتان شود و با چنین وضعی اگر به درازای روزگار فرصت زیستن بیابید، این اعمالتان هر چند که تمام تلاش خود را در آن به کار برید، هرگز پاسخگوی شکر نعمت‌های الهی نخواهد بود. به خصوص این نعمت که شما را به ایمان هدایت کرده است.
إِذَا ذُکرَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ هَمَلَتْ أَعْینُهُمْ حَتَّی تَبُلَّ جُیوبَهُمْ، وَ مَادُوا کمَا یمِیدُ الشَّجَرُ یوْمَ الرِّیحِ الْعَاصِفِ، خَوْفاً مِنَ الْعِقَابِ، وَ رَجَاءَ الثَّوَابِ^[۲۳۲].
و هر گاه از خداوند یاد می‌شد از هول کیفر و امید پاداش چنان می‌گریستند که گریبانشان را اشک فرو می‌گرفت و چونان بید در گذر تند باد‌ها به خود می‌لرزیدند
إِنَّ الزَّاهِدِینَ فِی الدُّنْیا تَبْکی قُلُوبُهُمْ وَ إِنْ ضَحِکوا وَ یشْتَدُّ حُزْنُهُمْ وَ إِنْ فَرِحُوا وَ یکثُرُ مَقْتُهُمْ أَنْفُسَهُمْ وَ إِنِ اغْتَبَطُوا بِمَا رُزِقُوا^[۲۳۳]
بی گمان زاهدان در این جهان از عمق دل می‌گریند، هر چند ظاهری خندان دارند و به اندوهی سخت دچارند گرچه شاد به نظر آیند؛ و از خود بسیار خشمگین‌اند گرچه از برای بهره‌های معنوی فراوان مورد غبطه‌ی دیگران اند.
۲٫۱۰٫۳٫ عوامل زیاد شدن گریه
۲٫۱۰٫۳٫۱٫ بر طرف کردن موانع
آنگونه که از کلام امیر‌المؤمنین۷ بر می‌آید، مهم‌ترین مانع گریستن قساوت قلب است و مهم‌ترین عامل قساوت قلب، زیادی گناهان.
مَا جَفَّتِ الدُّمُوعُ إِلَّا لِقَسْوَهِ الْقُلُوبِ وَ مَا قَسَتِ الْقُلُوبُ إِلَّا لِکثْرَهِ الذُّنُوبِ^[۲۳۴]
اشک‌ها خشک نمی‌شود مگر به سبب قساوت دل‌ها ودل‌ها قسی نمی‌شوند جز به خاطر زیادی گناهان.
قساوت، بدترین بیماری قلب است که انسان را به شقاوت ابدی مبتلا می‌سازد. خداوند متعال در سوره‌ی زمر چنین می‌فرماید: