ـ کتابهای لغت‌نامه مانند لاروس،[۴۴] وبستر[۴۵] و آمریکن هری تج[۴۶] استعداد را یک توانایی طبیعی ویژه می‌دانند که ظرفیت فرد را برای موفقیت در عملکرد آدمی تشکیل می‌دهد. (چوبینه و همکاران، ۱۳۹۱).
ـ مک کاردی[۴۷] (۱۹۹۸): استعداد ویژگی فردی است که در یک بخش گنجایش و توانایی بالاتر از متوسط افراد جامعه‌دار است و رتبه درصدی او بالاتر از۵۰ می‌باشد. (چوبینه و همکاران، ۱۳۹۱).
استعداد ورزشی
ـ پلتولا[۴۸] (۱۹۹۲) استعداد ورزشی را به معنای برخورداری از مهارتهای ورزشی بالاتر از حد متوسط در مقایسه با سایر رقبای همان رده سنی و نیز ظرفیت موفقیت در یک سطح رقابتی بالاتر می‌داند. (آقاعلی‌نژاد، ۱۳۷۹).
استعدادیابی در ورزش
ـ پلتولا(۱۹۹۸) استعدادیابی را فرایندی می‌داند که طی آن خردسالان براساس معیارهایی که توسط آزمونهای جامعه به دست می‌آیند به سمت ورزش‌هایی که بیشترین احتمال موفقیت را در آنها دارند هدایت می‌شودند. (حسین آبادی محمدرضا، ۱۳۹۱).
ـ دبوراهورا[۴۹] (۲۰۰۰) استعدادیابی را غربال کردن کودکان و نوجوانان از طریق تستهای فیزیکی، فیزیولوژیکی و مهارتهای جهت تعیین افراد با پتانسیل بالا و حصول موفقیت در رشته ورزشی خاص تعریف می‌کند. (ابراهیم، حلاجی، ۱۳۸۶).
ـ تامسون و بویس[۵۰] استعدادیابی را فرایندی می‌دانند که از طریق آن کودکان تشویق به شرکت در فعالیت ورزشی می‌شوند که در آن ورزش قابلیت کسب موفقیت را دارند و در این راستا تعیین و ارزیابی پارامترهایی که سطح توانایی و ظرفیت کودک را نشان می‌دهد قابل توجه است و بایستی براساس رشد و سطح آمادگی کودکان طراحی شود. (براون، ۱۳۸۵).
ـ بومپا[۵۱] (۲۰۰۰): استعدادیابی در ورزش یعنی کشف و به فعالیت رساندن توانایی های بالقوه مخصوص فرد و هدایت آنها در مسیر صحیح آن. (براون، ۱۳۸۵).
تعریف استعدادیابی ورزشی
فرد مستعد ورزشی است که سطوح مورد نیاز جسمی و پیکری، فیزیولوژیکی و حتی روانی عمل کرد ورزشی را دارا باشد (براون، ۱۳۸۵).
استعدادیابی فرایندی است که از طریق آن نوجوانان و جوانان ارزیابی می‌شوند و به شرکت در رشته‌های مناسب که امید موفقیت بیشتری از آنها می‌رود تشویق و هدایت می‌شوند. ارزیابی‌های مذکور از طریق برخی آموزن‌ها و معیارهای استاندارد انجام می‌شود. در بیشتر ورزش‌ها این فرایند، پیش از این که کودک قادر به تصمیم‌گیری و انتخاب رشته ورزشی باشد انجام می‌شود. هدف اصلی استعدایابی، شناسایی و انتخاب ورزشکارانی است که بیشترین توانایی را برای رشته خاص دارا باشند. (چوبینه و همکاران، ۱۳۹۱).
تاریخچه استعدادیابی
در اواخر دهه ۱۹۶۰ میلادی در اکثر کشورهای اروپایی شرقی، دانشمندان روش‌های ویژه‌ای برای شناسایی ورزشکاران مستعد، تنظیم کردند. این دانشمندان در پی آن بودند که مربیان را در انتخاب ورزشکاران آگاه سازند.
بیشتر افرادی که در بازیهای المپیک ۱۹۷۲ مدال گرفتند، به ویژه از کشور آلمان شرقی، بطور علمی انتخاب شده بودند. نظیر این موضوع کشور بلغارستان در بازیهای المپیک ۱۹۷۶ نیز روی داد. تقریبا ۸۰% از ورزشکارانی که مدال گرفتند، استعدادیابی شده بودند. (خورند، ۱۳۹۱).
در کشور رومانی در سال ۱۹۹۶، گروهی از کارشناسان و متخصصان قایقرانی، دختران جوانی را برای رشته قایقرانی با بهره گرفتن از روش‌های علمی انتخاب کردند. این گروه که اکثر اعضای تیم اعزامی به بازیهای المپیک مسکو را تشکیل می‌دادند، موفق به کسب سه مدال طلا، دو مدال نقره و دو مدال برنز شدند. گروه دیگری که در اواخر سال ۱۹۷۰ انتخاب شدند، ۵ مدال طلا و یک مدال نقره در بازیهای المپیک ۱۹۸۴ در لس آنجلس آمریکا و نیز ۹ مدال در ۱۹۸۸ در بازیهای المپیک سئول گرفتند. (خورند، ۱۳۹۱).
مزایای استعدادیابی
۱ـ زمان مورد نیاز برای رسیدن به اوج عملکرد ورزشی به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.
۲ـ استفاده از معیارهای ویژه‌ی علم، ضمن کاهش هزینه رسیدن به اوج عمل کرد، موجب بالا رفتن کارآیی تمرینات می‌شود.
۳ـ اعتماد به نفس ورزشکاران استعدادیابی شده، به علت اختلاف چشمگیر با سایر ورزشکاران افزایش می‌یابد.
۴ـ استفاده از معیارهای ویژه‌ی علمی به طور مستقیم کاربر تمرینات علمی را عملی می‌سازد.
۵ ـ طول عمر ورزشی یک ورزشکار افزایش می‌یابد.
۶ـ افراد به سمت رشته‌هایی هدایت می‌شوند که از نظر جسمانی، فیزیولوژیکی و روانی برای آن ها مناسب‌ترند.
۷ ـ با این عمل افراد ورزشکار احتمالا نتایج بهتری را به دست می‌آورند و این مانع از سرخوردگی آنها به سبب عدم موفقیت می‌شود، از این رو از تمرینات و مشارکت در آن رشته ورزشی بیشتر لذت برده و در نتیجه بیشتر علاقمند آن رشته می‌شوند.
۸ ـ افراد جذب مربیان بسیار کارآمد تیم‌های بزرگ و مهم می‌شوند و بعضا نیز در اختیار روانشناسان ورزشی قرار می‌گیرند.
۹ـ سلامت جسمانی و عمومی افراد بیشتر تضمین می‌شود.
۱۰ ـ به سبب شناسایی صحیح افراد، تعداد ورزشکاران و عمل کرد مفید ورزش قهرمانی افزایش می‌یابد.
۱۱ـ فرصت ایجاد ارتباط با اساتید ورزش که می‌توانند در زمینه‌های تمرین و ارزش‌یابی منظم ورزشکاران کمک نمایند افزایش می‌یابد.
۱۲ ـ بسیاری از ورزشکاران جوان فرصت‌های افزایش توانایی خود یا رشد و رسیدن به سطح یک ورزشکار خوب را به دلیل عدم اطلاع از ویژگی‌های خاص خود از دست می‌دهند و به ورزشی که می‌توانند در آن به شکوفایی برسند هدایت نمی‌شوند. (ابراهیم، حلاجی، ۱۳۹۱).
• فاکتورهایی که در استعدادیابی مورد سنجش قرار می‌گیرند:
• سلامت عمومی جسمی و ذهنی نداشتن بیماری عدم ضعف بینایی و…
• ویژگی‌های آنتروپومتریک قد طول دست‌ها و پاها در طول مفاصل و…
• ویژگی‌های فیزیولوژیک
• ویژگی‌های ذهنی و روانی (پشتکار، تمرکز، EQ، توان یادگیری بالا و…)
• شرایط اجتماعی و خانوادگی
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
• ویژگی‌های تکنیکی و مهارتی
پنج توانایی و ظرفیت اصلی برای رسیدن به اوج عملکرد
برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.
قدرت[۵۲]
استقامت[۵۳]
انعطاف پذیری[۵۴]
سرعت[۵۵]
مهارت یا تکنیک[۵۶]
• بومپا (۲۰۰۰): استعدادیابی در ورزش یعنی کشف و به فعل رساندن توانایی‌های بالقوه مخصوص فرد و هدایت آنها در مسیر صحیح آن.
• ریگر در تعریف کاربردی استعدادیابی اعتقاد دارد: استعدادیابی یعنی پیش‌بینی اجرا از طریق سن، جنس، ویژگی‌های جسمانی، ذهنی و روانی و اجتماعی و همچنین توانایی‌های تکنیکی. (براون، ۱۳۸۵)
مراحل سه گانه استعدادیابی ورزشی را چنین بیان کرد:
مرحله اول: شناسایی توانایی‌ها در حیطه‌های آنتروپومتری، آمادگی جسمانی و ادراکی حرکتی، روانی و اجتماعی
مرحله دوم: انتخاب افراد مستعد برای تیم‌های منطقه‌ای و محلی
مرحله سوم: مرحله تکامل استعداد با هدایت به سوی باشگاه‌ها و تیم‌های ملی در این روش این امکان وجود دارد که علاقه فرد به یک رشته ورزشی فدای نظر متخصصان شود. اما پلتولا (۱۹۹۲)، بومپا (۱۹۸۵) و تامسون (۱۹۸۵) مزایای این روش را کم هزینه، کارآمد و کوتاه شدن زمان رسیدن به قهرمانی و افزایش عمر مفید قهرمانی می‌دانند. (ابراهیم، حلاجی، ۱۳۸۵).
اصلی‌ترین عوامل استعدادیابی عوامل وراثتی و محیطی هستند. آستراند (۱۹۹۰)، در بین عوامل وراثتی ویژگی‌های آنتروپومتری و فیزیولوژیکی را در شروع ضروری‌تر می‌داند. در بین عوامل محیطی رشد مهارتهای پایه، تمرین، امکانات و برگزاری مسابقات ورزشی مطرح شده‌اند. بنابراین معیارهای شناسایی استعدادهای ورزشی به ترتیب ویژگی‌های آنتروپومتری، فیزیولوژیکی، مهارتی و روانی- اجتمایی هستند. از نظر زمانی در مرحله اول اندازه‌های آنتروپومتری و سپس ویژگی‌های فیزیولوژیکی سنجیده می‌شوند و در هدایت افراد مستعد در مرحله دوم در جریان مسابقات و تیم‌های محلی مهارتهای ورزشی فراگیری و توسعه می‌یابند. و در مرحله سوم در باشگاه‌ها و تیم‌های ملی ویژگی‌های روانی- اجتمایی تقویت می‌شوند. سن شروع این فرایند از نظر دارگان[۵۷] (۱۹۷۹) بستگی به رشته ورزشی دارد. به طوری که شنا در هفت سالگی و کشتی در یازده سالگی از پایین ترین و بالاترین سن شروع تمرینات عمومی برخوردارند. شروع تمرینات شناسایی استعدادها ۱۲ سالگی در شنا و در سایر رشته‌ها تا ۱۴ سالگی بهترین زمان تشخیص داده شده است. در این میان عامل بلوغ یکی از عوامل اثر گذار بر این فرایند است که ممکن است در مسیر رشد فرد، برخی توانایی‌ها تغییر کنند و عواملی چون اندازه‌های آنتروپومتری و فیزیولوژیکی هماهنگ با سایر عوامل رشد نکنند و در این صورت فرد از این فرایند کنار گذاشته می‌شود. به این ترتیب از بین افرادی که در مراحل اولیه مستعد شناخته شدند، تنها تعداد کمی در سطوح بالاتر در این مسیر باقی می‌مانند. (کاشف،۱۳۹۰).
رشته والیبال:
از مهمترین عوامل پیش‌بینی اجرای موفقیت‌آمیز ورزشکاران در یک رشته ورزشی خاص، تعیین سهم عوامل پیکری، فیزیولوژیکی و روانشناختی است. در سال‌های اخیر، تحقیقات چندی در زمینه‌ی شناخت ویژگی‌های ورزشکاران و روشن شدن ارتباط بین این ویژگی‌ها با میزان موفقیت در برخی از رشته‌های ورزشی مانند بسکتبال، هندبال، شنا، کشتی، دو و میدانی، بدمینتون و چند رشته ورزشی دیگر به اجرا درآمده نشان داده شده است که عوامل فیزیولوژیکی، پیکری و سطح مهارت بازیکنان، از جمله عواملی هستند که ممکن است توان بالقوه تاکتیکی و تکنیکی یک تیم والیبال را محدود سازند. در این خصوص، ارکولسی[۵۸] شاخص‌های آنتروپومتریکی را از عوامل بسیار مهم در والیبال عنوان کرده است (ارکولسی، ۲۰۰۰).
اسفرجانی (۱۳۷۹) و یادآور (۱۳۷۶) نیز در مطالعات خود از شاخص‌های آنتروپومتریکی مانند قد، طول اندام تحتانی و اندام فوقانی به عنوان عوامل مهم در تعیین استعداد مناسب برای رشته والیبال یاد کرده‌اند. (گمبتا،[۵۹] ۱۹۹۲).
سهیل و همکاران (۱۹۹۱) نیز دو قابلیت «زمان واکنش و چابکی» را از ویژگی‌های سه بازیکن والیبال می‌دانند (ایلون کشکولی، ۱۳۹۱).
در همین ارتباط پهل[۶۰] و همکاران (۱۹۸۲) ضمن تاکید بر قابلیت‌های جسمانی برای والیبال، به قابلیت‌های دیگری مانند: اکسیژن مصرفی و ترکیب بدنی اشاره کرده‌اند. علاوه بر اینها، بسیاری وجود قابلیت‌های روان شناختی را برای موفقیت یک ورزشکار جوان در صحنه‌ی ورزش ضروری می‌داند مالینا و ﺗاﻳﺴﻦ[۶۱] (۱۹۹۱) نیز شاخص‌های مهارتی را در موفقیت ورزشکاران بسیار مهم دانسته‌اند. چینی‌ها (۱۹۹۰)، در یک الگوی پیشنهادی برای استعدادیابی در والیبال شاخص‌های مهارتی، مانند دریافت، سرو، آبشار، توپ گیری و دفاع را مطرح کرده‌اند. در برنامه پیشنهادی کشور ماﻟﺰی (۱۹۹۴) نیز برخی از شاخص‌های مهارتی مانند ساعد، پنجه، سرو و آبشار دیده می‌شود. علیرﻏﻢ وجود اطلاعات فوق، در اکثر تحقیقات انجام شده، مردان شرکت داشته‌اند و در مورد ورزش زنان، به ویژه در کشور ما اطلاعات محدودی وجود دارد (اسماعیل‌پور، ۱۳۸۸).
والیبال سریع‌ترین ورزش جهانی است که در کوتاه‌ترین زمان به تلاش فیزیکی بالایی در طول تمرین و مسابقه نیاز دارد. بنابراین با توجه به ماهیت این رشته ورزشی، ترکیب بدنی منحصر به فرد و متفاوتی نسبت به دیگر ورزش‌ها دارد. به طور رایج از ویژگی‌های آنتروپومتریک (قد، وزن، BMI و …) و اندازه‌گیری ترکیب بدنی شامل درصد چربی بدن (FAT%)، وزن چربی و وزن بدون چربی (LBM) برای شناسایی بازیکنان مستعد والیبال نوجوان و جوان استفاده می‌کنند که با اجرای جسمانی آنان مانند توانایی پرش، چابکی، قدرت، سرعت، انعطاف‌پذیری و قدرت انفجاری مرتبط می‌باشد. (خدابخشی، صنعتی، ابراهیمی عطری، ۲۰۱۱)
رشته هندبال
تاریخچه هندبال در جهان «هومر»[۶۲] تاریخ نویس مشهور یونان در کتاب معروف خود «اودیسه»[۶۳] از ورزش هندبال با نام «اورانیا»[۶۴] یاد کرده است و تصاویر مربوط به این بازی نیز که در سال ۶۰۰ قبل از میلاد روی یکی از دیوراهای آتن قدیم حجاری شده بود، در سال ۱۹۲۶ کشف شد.
هندبال که ورزشی پرتحرک و در ردیف ورزش‌های خشن معرفی شده در مدت یک ساعت و یا حتی بیشتر بازی می‌شود و از مجموعه‌ای از مهارتها و حرکات مثل دویدن- راه رفتن- پریدن – توقف کردن – عقب و جلو رفتن – پرتاب کردن و برخوردهای فیزیکی در دفاع و حمله… تشکیل شده است. تحقیق آقای علیرضا اسماعیلی نشان می‌دهد بازیکنان مرد در مسابقات هندبال به طور میانگین ۴۸۲۹ متر را دویده و یا راه رفته‌اند. رسیدن به یک حد مطلوب از آمادگی‌های عمومی تضمین کننده موفقیت ورزشکار خواهد بود تحقیقات ویژه در مورد آسیب‌های ورزشی هندبال نشان می‌دهند ورزشکارانی که دارای آمادگی جسمانی بهتری هستند کمتر در معرض آسیب‌های ورزشی قرار می‌گیرند. از بررسی تحقیقات داخلی و خارجی چنین نتیجه گیری می‌شود که بین ویژگی‌های بدن سنجی و آمادگی‌های عمومی ورزشکاران هندبال ارتباطی قوی وجود دارد. به طوری که اکثراً اندازه قد- ابعاد بدنی- جثه قوی- بلندی طول اندام بالائی – اندازه وجب دست پرتاب را جزء فاکتورهای اصلی و عمومی بازیکنان می‌دانند. علاوه بر ویژگی‌های عمومی فوق خصوصیات بازیکنان در هر پست مختلف بازی هندبال با یکدیگر متفاوت است که در انتخاب افراد می‌بایست ملاک قرار گیرد.
«ارتباط بین قد و جنبه‌های ارزشمند فیزیکی و بیومکانیکی بازیکنان زبده هندبال ایران» عنوان پایان نامه آقای ابراهیم بیاتانی در تابستان سال ۱۳۷۵ است. ایشان ۹۴ بازیکن زبده را برمبنای ۳۰ متغیر انتخابی ارزیابی نموده و نتیجه گرفته که قد بازیکنان با متغیرهای انتخاب شده (بیومکانیکی و اندازه‌های آنتروپومتری و کسب نتیجه در شوتهای هندبال) ارتباط معنی‌دار می‌باشد. لیکن با متغیرهای (آمادگی عمومی حرکتی) ارتباط معنی‌دار به جز در مواردی مشاهده نشد. (آقا علی‌نژاد، ۱۳۷۹).
ارتباط بین قد و جنبه‌های ارزشمند فیزیکی و بیومکانیکی بازیکنان زبده هندبال ایران» عنوان پایان نامه آقای ابراهیم بیاتانی در تابستان سال ۱۳۷۵ است. ایشان ۹۴ بازیکن زبده را برمبنای ۳۰ متغیر انتخابی ارزیابی نموده و نتیجه گرفته که قد بازیکنان با متغیرهای انتخاب شده (بیومکانیکی و اندازه‌های آنتروپومتری و کسب نتیجه در شوتهای هندبال) ارتباط معنی‌دار می‌باشد. لیکن با متغیرهای (آمادگی عمومی حرکتی) ارتباط معنی‌دار به جز در مواردی مشاهده نشد.
به نظر می‌رسد که نتیجه در شوت ارتباط معنی‌داری بین قد با فاکتورهای (بیومکانیکی، آنتروپومتری) داشته باشد. اساسی ترین ویژگی بازیکن هندبال قد است که از نظر اهمیت در راس هرم خصوصیات بدنی بازیکنان قرار دارد و عامل مهمی در اجرای مهارتهای تدافعی و تهاجمی دارد و باعث افزایش کارائی تیم می‌شود. نهایتاً ایشان نتیجه گرفته‌اند که قابلیت‌های بازیکنان زبده هندبال قد، وزن، قدرت، سرعت و اندازه‌های وجب دست راست می‌باشند و بقیه متغیرها یک مکمل ضعیف هستند. (آقا علی‌نژاد، ۱۳۷۹).
نتایج تحقیقات نشان می‌دهد: پهنای بیشتر دست و توده عضلانی در بازیکنان هندبال عامل بسیار مهمی در کسب موفقیت تیم‌ها به شمار می‌رود.
اندازه‌های آنتروپومتریک به ویژه اندازه پهنای کف دست در پیشگویی سرعت اولیه توپ در شوت جفت و اندازه‌های طول بازو، طول ساعد و طول کف دست با هم یا به طور کلی طول دست برتر آزمودنی‌ها در پیشگویی سرعت اولیه توپ در شوت ثابت نقش تعیین کننده‌ای دارند. (شهبازی مقدم و همکاران، ۱۳۸۱).
۲ـ۳ پیشینه تحقیق
۲ـ۳ـ۱ تحقیقات انجام شده در داخل کشور
ـ امیر رشیدلمیر و همکاران (۱۳۸۸) در تحقیقی با عنوان تعیین رابطه بین ابعاد آنتروپومتریک اختصاصی و قدرت دست برتر در شناگران تمرین کرده پسر نابالغ که با هدف بررسی رابطه بین ابعاد آنتروپومتریک اختصاصی و قدرت دست برتر بود و بر روی ۱۸ شناگر پسر تمرین کرده ۱۰ تا ۱۳ سال عضو تیم شنای مشهد انجام گرفت، ۱۵ مورد از ابعاد اختصاصی دست را با روش ویسناپو مورد بررسی قرار دادند که از این موارد تنها فاصله بین انگشت شست و اشاره با قدرت دست رابطه معنادار نداشت. در این پژوهش مشخص شد بهترین شاخص پیشگو برای قدرت دست p4 می‌باشد.
ـ محمداسماعیل افضل‌پور و همکاران (۱۳۸۸) در تحقیقی تحت عنوان پیش‌بینی موفقیت در والیبال از روی ویژگی‌های روانشناختی، فیزیولوژیکی و پیکری بازیکنان زن استان خراسان جنوبی که با هدف پیش‌بینی موفقیت در اجرای مهارتهای والیبال از روی شاخص‌های روان شناختی، فیزیولوژیکی و پیکری در بازیکنان زن استان خراسان جنوبی حاضر در لیگ دسته‌ی اول کشور، لیگ استانی و دانشجویان دانشگاهی انجام شد و اطلاعات مورد نیاز با وسایلی از قبیل، کالیپر، کولیس، تخته انعطاف، دینامومتر و چرخ کارسنج مونارک تعیین، و با بهره گرفتن از روش ضریب همبستگی پیرسون و آزمون رگرسیون گام به گام، تجزیه و تحلیل شدند به این نتایج دست یافتند که ارتباط معنی‌داری بین قد، وزن، قد بالا تنه، قطر بازو، انگیزش، نوع گروه (موفق، نیمه موفق یا مبتدی)، سابقه بازی، قدرت عضلانی، چابکی، انعطاف‌پذیری، اوج توان بی‌هوازی پاها و تمرکز با مهارت سرویس بازیکنان وجود دارد.
ـ جواد قائمی و همکاران (۱۳۹۰) در پژوهشی با عنوان (تعیین رابطه بین ابعاد آنتروپومتریک اختصاصی و قدرت دست برتر در کشتی‌گیران تیم ملی آزاد) که بر روی۱۳کشتی گیر نوجوان تیم ملی آزاد که میانگین سنی آن ها ۱±۱۶ انجام شد و برای اندازه‌گیری حداکثر قدرت دست، از داینامومتر دیجیتال استفاده شد و برای اندازه‌گیری شاخص‌های ویژه دست، از پروتکل ویسناپو و همکاران (۲۰۰۷) استفاده شد.
