۱-۳۱-۲ دوره اول: سال­های پی­دی­اف
سابقه نخستین روزنامه­های ایرانی در فضای مجازی به وب­سایت­هایی برمی­گردد که حاوی نسخه­های پی­دی­اف روزنامه­ها بودند. قرار دادن نسخه پی­دی­اف (تصویر صفحات) در اینترنت ساده­ترین و ارزان­ترین شکل راه ­اندازی وب­سایت یک نشریه در ایران محسوب می­ شود. از زمانی­که روزنامه­های ایرانی از «صفحه­بندی» به «صفحه­آرایی» ارتقا پیدا کردند و امکان استفاده از نرم­افزارهای کامپیوتری برای صفحه­آرایی فراهم آمد، دریافت فایل پی­دی­اف از صفحه بسته شده روزنامه­ها نیز به سادگی امکان­ پذیر شد.

در سال­های اول تجربه روزنامه­نگاری آن­لاین در ایران، پس از صفحه­آرایی روزنامه­ها و هنگامی که فایل­های کامپیوتری برای ارسال به چاپخانه آماده می­شد، فایل پی­دی­اف آماده از صفحات روزنامه نیز بدون هیچ تغیری در فضای وب­سایت روزنامه­ها قرار داده می­شد. فایل­های پی­دی­اف حجیمی که هم دریافت و هم خواندن آن­ها مشکل بود و اغبل قابلیت جست­وجو نیز در آن­ها وجود نداشت، نخستین تجربه از روزنامه­نگاری آن­لاین ایرانی بودند. هر چند در آن سال­ها که تعداد وب­سایت­های فارسی­زبان کم­شمار و محتوای فارسی در محیط وب بسیار اندک بود، همین فایل­های پی­دی­اف سنگین و زمخت نیز غنیمت محسوب می­شدند.
روزنامه همشهری اولین نشریه­ ایرانی بود که در سال ۱۳۷۳ در فضای مجازی قرار گرفت. پس از آن روزنامه­های دیگری هم آن­لاین شدند، اما تا مدت­ها این آن­لاین شدن از ثبت یک دامنه اینترنتی و «آپلود» روزانه چند فایل پی­دی­اف فراتر نمی­رفت. به­تدریج برخی روزنامه­ها از نسخه پی­دی­اف به نسخه­های ایچ­تی­اِم­اِل (HTML) یعنی متن­خبر ارتقا پیدا کردند ولی همچنان روزنامه­های الکترونیک ایرانی فعالیتی به جز بازانتشار مطالب نسخه­های چاپی­شان نداشتند.
۲-۳۲-۲ دوره دوم: تولد روزنامه­های آن­لاین
تحول جدی در زمینه روزنامه­نگاری آن­لاین در ایران در سال ۱۳۸۳ با تولد «جام­جم آن­لاین» رخ داد. در واقع دراین زمان بود که ایران به قافله روزنامه­های آن­لاین پیوست و کوشید تا هر چه بیشتر خود را با کاروان پیشرفت مطبوعات در جهان همراه سازد.
وب­سایت روزنامه جام­جم با عنوان «جام­جم آن­لاین» توسط یونس شکرخواه، روزنامه­نگار و استاد دانشگاه، راه ­اندازی شد که در آن زمان، در حال نگارش رساله دکتری خود در زمینه روزنامه­نگاری سایبر بود.
«جام­جم آن­لاین» در آن زمان تنها بازتاب­دهنده مطالب روزنامه جام­جم نبود، بلکه هویتی مستقل از روزنامه­­ چاپی داشت که علاوه بر استفاده از مطالب روزنامه چاپی، از مطالب تولیدی یا ترجمه شده توسط تحریریه خود نیز بهره می­گرفت. به­عبارت دیگر، جام­جم آن­لاین اولین روزنامه آن­لاین ایران بود که تحریریه ویژه خود را نیز در اختیار داشت. تجربه موفق «جام­جم آن­لاین» در سال­های بعد در روزنامه­های دیگری نیز دنبال شد تا در ایران هم «تحریریه­های آن­لاین» در کنار «تحریریه­های چاپی» شکل بگیرند. پس از جام­جم آن­لاین، روزنامه­های دیگری نیز چنین مدلی را دنبال کردند و «تحریریه­های آن­لاین» را شکل دادند.
جام­جم آن­لاین پس از آن در سال ۱۳۸۶ به دنبال تغییر مدیریتی در روزنامه شاهد تحولی اساسی از نظر صفحه­آرایی و ارائه امکانات متنوع یک روزنامه آن­لاین بود و از همان زمان، به عنوان یک روزنامه پیشرو و پرمخاطب در این عرصه عمل می­ کند.
۳۳-۲ مفهوم روزنامه آن­لاین از دیدگاه اساتید و انگیزه­ های ورود به بازار آن­لاین روزنامه­های ایرانی
روزنامه­های آن­لاین را می­توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد: دسته اول، آنهایی که از رسانه­های سنتی برمی­آیند و دسته دوم، روزنامه­هایی که کارشان را در شبکه اینترنت آغاز می­ کنند.
به گفته حسن نمکدوست تهرانی – پژوهشگر و روزنامه­نگار – معنای روزنامه­نگاری آن­لاین در کلمه آن­لاین مستتر است: «روزنامه­نگاری آن­لاین گونه ­ای از روزنامه­نگاری در فضای آن­لاین است؛ یعنی همان روزنامه­نگاری کاغذی، منتهی برخوردار از امکانات آن­لاین. در واقع در روزنامه­نگاری آن­لاین مرزهای زمان و مکان برای تولید، توزیع و عرضه و مصرف روزنامه از میان می­رود، در حالی­که در روزنامه­نگاری کاغذی، در ظرف زمان و مکان محدود هستیم. روزنامه کاغذی معمولاً در هر شبانه­روز، حداکثر سه یا چهار نوبت منتشر می­ شود اما روزنامه­نگاری آن­لاین این امکان را فراهم می­آورد که در هر لحظه، محتوای خود را از هر کجای جهان، تولید و در هر زمان و در هر کجای جهان مصرف می­کنیم. در حقیقت در روزنامه­نگاری آن­لاین با ارسال هر خبر تازه، که امکان عملی آن میسر است و باید نیز چنین باشد، پیوسته و بی­وقفه روزآمد می­شویم.» (همشهری آن­لاین، ۱۶ مرداد ۸۵)
نمکدوست تاکید دارد:«آن­لاین بودن یعنی رها شدن از مرز زمان و مکان، یعنی شما از هر کجا که اراده کنید، بتوانید تولیدکننده باشید و در هر کجا که بخواهید، مصرف ­کننده باشید و در هر لحظه که اراده کنید، بتوانید محتوا را تغییر دهید.» (همان)
احمد توکلی – روزنامه­نگار و مدرس دانشگاه – هم در این رابطه می­گوید:«نسخه الکترونیک روزنامه یعنی نسخه­ای که بتوان آن را روی صفحه نمایش­گر رایانه و از طریق اینترنت دید و مورد مطالعه قرار داد اما اگر منظور نسخه آن­لاین است، در این­صورت باید فرق کند؛ به این دلیل که اکنون برنامه ­های شما دیگر بیست­وچهار ساعته نیست بلکه لحظه­ای است. به این ترتیب، روزنامه آن­لاین تعریف خودش را دارد. به لحظه خبر می­دهد و علاوه بر نوشته، می ­تواند همزمان با ارائه مطلب، شما را به مطالب تکمیلی لینک بدهد و قدرت خبرنگاران را برای غنای بیشتر بخشیدن به خبر به علت داشتن آرشیو همزمان، افزایش دهد.» (روزنامه قدس: ۱۳۸۵)
با این تعریف، روزنامه­نگاری آن­لاین (الکترونیک) به معنای انتشار اطلاعات مورد نظر یک روزنامه در طول روز یا دوره­ های زمانی مشخص در قالب صفحات وب روی یک شبکه اطلاع­رسانی وب یا اینترنت است. محتویات چنین روزنا­مه­ای به­جای چاپ شدن روی کاغذ، به­ صورت فایل­های کامپیوتری در حافظه یک کامپیوتر قرار دارد. این فایل­ها که در قالب خاصی به­نام صفحات وب منتشر می­ شود، در دوره­ های زمانی معینی یا در طول روز در یک شبکه اطلاع­رسانی متصل به اینترنت قرار می­گیرد و مخاطبان چنین نشریاتی یعنی افرادی که با کامپیوتر شخصی خود به آن شبکه متصل می­شوند، می­توانند صفحات روزنامه را روی صفحه نمایش کامپیوتر خود ببینند و یا آن را روی کاغذ چاپ و سپس مطالعه کنند. اتصال به شبکه اطلاع­رسانی مورد نظر ممکن است از طریق اینترنت یا در شبکه داخلی صورت پذیرد.
مخاطبان و گیرندگان این روزنامه­ها نیز سه گروه هستند:

• خواننده روزنامه چاپی که می­خواهد بیشتر بخواند.

• خواننده­ای که نسخه چاپی را نمی­یابد (ساکنان خارج از کشور)

• خواننده­ای که رسانه نویی را جست­وجو می­ کند چون اطلاعات بیشتری با عناصر چندرسانه­ای می­خواهد.

در این میان، شرکت­های رسانه­ای سنتی با توجه به دو ویژگی، از ژورنالیسم آن­لاین بهره می­گیرند: شهرت نام و میزان و نوع محتوا. آنها منابع لازم را برای راه ­اندازی روزنامه الکترونیک نیز در اختیار دارند. روزنامه­های بزرگی چون نیویورک­تایمز، واشنگتن­پست و شیکاگو تریبیون حدود یکصد نفر را برای انتشار نسخه­های الکترونیک خود به­کار گرفته­اند. (تاتم، رسانه ۱۳۷۹)
برای روزنامه­نگاری آن­لاین، «حفظ سهم بازار» از مواردی است که باید مورد توجه مدیران مطبوعاتی قرار گیرد به این معنا که یک روزنامه چاپی برای حفظ مخاطبان خود باید نسخه الکترونیک داشته باشد. در غیر این صورت، مردم برای کسب خبر فوری و اطلاعات مورد نیاز خود، به منابع دیگر مراجعه می­ کنند و خودبه­خود نسخه چاپی فاقد نسخه الکترونیک به دست فراموشی سپرده می­ شود.
در مجموع، راه ­اندازی یک روزنامه آن­­لاین می ­تواند اهداف مختلفی را دنبال کند که برخی از آنها عبارتند از:

• رقابت و همگامی با فن­آوری روز

• بهبود کیفیت ارائه اخبار

• کمک به نسخه­های چاپی در اطلاع­رسانی

• کسب درآمد بیشتر از طریق آگهی

• حفظ سهم از بازار

• افزایش شمار مخاطبان و حفظ نقش توزیع­کنندگی خبر

• سهولت دسترسی و دستیابی به مخاطب بین ­المللی و دوردست

• دریافت بازخورد و نظرات مخاطبان

• مقابله با مشکل توزیع

• رقابت با سایر نشریات

• کاهش هزینه­ها

• آینده­نگری و حضور موثر در دنیای جدید روزنامه­نگاری

• فعالیت مطبوعاتی احتمالی گروه ­های مختلف در عرصه سایبر

۳۴-۲ مزایای روزنامه آن­لاین نسبت به چاپی
روزنامه­های آن­لاین در مقایسه با روزنامه­های چاپی سنتی چندین مزیت دارند:

• توزیع آسان

• نداشتن محدودیت زمانی و مکانی

• جست­وجو

• آرشیو الکترونیکی

• بازخود عالی

• آگهی­های طبقه ­بندی شده

• کیفیت بالا با تکیه بر قابلیت ­های چندرسانه­ای

• دسترسی نامحدود و کامل