۳-۱-۱۳-مدارا هنگام حکومت…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۵۶
۳-۱-۱۴-پرهیز از لغو و بیهودگی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۶۰
۳-۱-۱۵-پرهیز از محل کمین شیطان ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..۶۳
۳-۲-اخلاق اجتماعی کارگزار……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۶۶
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۳-۲-۱-حفظ آبرو……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۶۷
۳-۲-۲-نهی از گفتار و انکار بدون علم……………………………………………………………………………………………………………………………………………۷۰
۳-۲-۳-نحوه­ برخورد هنگام خشم………………………………………………………………………………………………………………………………………………۷۳
۳-۲-۳-۱-فرو بردن خشم…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۷۳
۳-۲-۳-۲-گذشت در هنگام توانایی……………………………………………………………………………………………………………………………………………۷۶
۳-۲-۳-۳-بردباری هنگام غضب…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۸۲
۳-۲-۳-۴-عفو به جای انتقام……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۸۳
۳-۲-۴-پرهیز از غفلت از اقشار پایین جامعه……………………………………………………………………………………………………………………………………..۸۵
۳-۲-۵-ایثار و فداکاری……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۸۷
۳-۲-۶-توصیه به شهر نشینی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۹۱
۳-۲-۷-نماز جمعه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۹۳
۳-۲-۸-توجه به ناگهانی رسیدن مرگ در حال غفلت……………………………………………………………………………………………………………………….۹۷
فصل چهارم: …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۰۰
۴-۱- انواع نفس ها……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۰۲
۴-۱-۱-نفس اماره(روانِ فرمانگر)…………………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۰۲
۴-۱-۲-نفس لوامه(روانِ سرزنش گر)…………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۰۳
۴-۱-۳-نفس ملهمه(روانِ الهام گیرنده)……………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۰۳
۴-۱-۴-نفس مطمئنه(روانِ بی گمان)………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۰۳
۴-۲-رفق و مدارا با نفس…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۰۶
۴-۲-۱-عدم سخت­گیری خداوند بر انسان…………………………………………………………………………………………………………………………………۱۰۸
۴-۲-۲-تکلیف به اندازه توان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۰۸
۴-۳- مراحل تهذیب…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۰۹
۴-۳-۱-یقظه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۱۰
۴-۳-۲-تفکر و تدبر………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۱۱
۴-۳-۳-عزم…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۱۲
۴-۳-۴-مشارطه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۱۳
۴-۳-۵-مراقبه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۱۳
۴-۳-۶-محاسبه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۱۵
۴-۳-۷-معاتبه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۱۱۶
۴-۳-۸-کنترل نفس……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۲۲
فصل پنجم : نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………………………………….۱۲۷
پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۲۹
منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۳۰
چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۳۱

فصل اوّل: کلیات

فصل اول: کلیات

۱-۱-مقدمه

نهج البلاغه، بى­تردید پس از قرآن­کریم گرانقدرترین و ارزشمندترین میراث فرهنگى اسلام است . این کتاب مجموعه­اى است به ابعاد وجودى یک انسان کامل، زیرا نازلات و صادرات وجودى است که والاترین وجود پس ‍از پیامبر اکرم (ص) است. نهج البلاغه کتابى است که در آن والاترین اندیشه­ها و معرفت­ها، و نیکوترین سیرت­ها و سلوک­ها جلوه یافته و انسان­ها را راه نموده و بر کسى پوشیده نیست که امیرمؤمنان (ع) پیشواى فصیحان و سرور بلیغ سخن­گویان است و اینکه سخن او والاترین سخن پس از کلام خداوند و پیامبر اکرم(ص) است، چنان­که درباره سخن آن حضرت گفته­اند: نهج­البلاغه پایین­تر از سخن خداوند و بالاتر از گفتار همه مخلوقات است .از امتیازات برجسته سخنان امیرالمؤمنین که به نام نهج­البلاغه امروز در دست ما است ، این است که محدود به زمینه­اى خاص نیست .این اثر ماندگار توسط ادیب علامه، مرحوم سید شریف رضی رضوان ا… علیه در سال ۴۰۰ هجری از میان صدها کتاب و منبع گردآوری و تنظیم گردیده است و چنان­که خود اشاره کرده، آن­چه در این مجموعه گردآورده است، منتخب و گزیده­اى از سخنان و مکتوبات امیرمؤمنان (ع) است، نه همه آن­چه از آن حضرت در کتاب­ها موجود است. بدین ترتیب کتابى ظهور یافت که جلوه­اى است از جلوه­هاى وجود على (ع) نسخه یگانه هستى و مظهر همه کمالات الهى.
نامه امام علی (ع) به حارث در سه محور است :
الف: اخلاق کارگزاران : در سخنان امیرمؤمنان در نهج­البلاغه, به واقع می­توان اخلاق کارگزاران حکومتی را مشاهده نمود و معیار و میزانی برای همه انسان­ها به­ویژه کارگزاران یافت. هدف حضرت علی علیه السلام در سیاست، هدایت مردم و جامعه به سوی عدالت است‌ و این امر، جز با پایبندی حکومت و کارگزارانش به اصول اخلاقی در سیاست، ممکن نیست. در نتیجه‌ بر ضرورت تعهد اخلاقی زمامدار تأکید بیشتری دارد. بنابراین باید به رفتارها و خصال مأموران حکومت­اسلامی که حضرت أمیر (ع)، به عنوان حاکم اصلی جامعه به آن­ها أمر فرموده است، توجه داشت هر چند اکثر این اوامر اخلاقی در کلام امیرمؤمنان (ع)، اموری است که در زندگی سایر مسلمانان، غیر از کارگزاران نیز باید مراعات شود، اما به دلیل نقش تأثیرگذار کارگزاران حکومت بر سایر اقشار جامعه و همچنین مسؤولیت و وظایف اختصاصی ایشان، اهمیت آن­ها در مورد کارگزاران بسیار بیشتر است. ازجمله این رفتار وخصال ها که ایشان بدان­ها اشاره می­ کنند عبارتند است از: تقوا، عدالت، رعایت حقوق مردم، امانت­داری، مداراکردن بامردم، فروتنی، شجاعت، قاطعیت در تصمیم­گیری.
ب: صفات مومنان: مؤمن کسی است که به خدا و انبیای الهی به­ویژه آخرین آن­ها حضرت محمد مصطفی (ص) و اوصیای آن حضرت، ائمه­هدی (علیهم­السلام) ایمان داشته و در حدّ توان عامل به دستورات آخرین دین خدا باشد؛ و اگر گناهی از او سر زد سریعاً توبه نماید. برای مؤمنین بسته به قوّت ایمانشان در اعتقادات و میزان پایبندیشان به دستورات دینی در عمل، درجات فراوانی است که در کتب اخلاقی و عرفانی به آن­ها پرداخته می‏شود. به عبارت دیگر مؤمن یعنی مسلمان کامل؛ کسی که به تمام آن­چه خدا و پیامبر(ص) امر کرده است، تسلیم و پایبند باشد. خداوند مسیری را معین کرده که در ادامه­ رسالت پیامبر (صلی الله علیه و اله) باید به آن مسیر ملتزم بود و تبعیت از امامت ائمه معصومین (علیهم­السلام) در ادامه رسالت پیامبر (ص) ملاک حق و باطل است و هر کسی در این مسیر قرار گیرد، مؤمن است و هر کسی در این مسیر نباشد، مؤمن نیست.
امام علی (ع) نیز، شاخصه­هایی ذکر کرده ­اند که هر کدام از آن­ها می‌تواند برای ما ملاک مهمی باشد ازجمله آن‏ها: تسلیم بودن و یقین داشتن، و بردباری، از خدای عزوّجل راضی و مخالف هوای نفس خویش بودن، یاور دین و حامی مؤمنین و پناه مسلمین است
ج: روش به کارگیری نفس درخوبی­ها : انسان دلش می­خواهد خوب باشد ولی چگونه؟ این مشکل بسیاری از انسان­هاست. همه­ی خوبی‌ها، بدون«زیر پا گذاشتن نفس»، سرانجام از دست می‌روند. اگرانسان مبارزه با هوای‏نفس نکند، ممکن است تمام مهربانی‌ها و خوبی‌های او در خدمت هوای نفسش قرار گیرد.در واقع «نفس اماره بالسوء»، سوار او می­ شود و از همه خوبی‌های انسان به نفع خودش استفاده می‌کند.
دشمن انسان، بدی‌های او نیست، دشمن انسان، رفتارهای بدِ او هم نیست، دشمن انسان، نفس او است.
نگرش انسان به نفس، باید نگرشی باشد که نسبت به «بدترین دشمن» خود دارد. این­که انسان، نفس را دشمن تلقی کند، کار بسیار دشواری است و نیاز به تلقین، تفکر و تأمل دارد و با اکتفا کردن به آگاهی حل نمی‌شود.
با توجه به مباحث مذکور ما در صددیم پس از کارهای مقدماتی مانند: تبیین شخصیت امام علی(ع) وحارث‏همدانی و نهج­البلاغه و اهمیت سخنان مولی(ع)، به محورهای سه­گانه­ی این نامه بپردازیم وآن را با بهره گرفتن ازدیگرسخنان امام علی (ع) و قرآن و قراین و شواهد دیگرتبیین نماییم، تا به این وسیله توانسته باشیم ضمن روشن نمودن یکی از متون مورد اعتبار اسلامی، به محتوای کلام امام علی (ع) پی برده و ابزار با ارزشی را برای هدایت جامعه؛ به ویژه نسل جوان در اختیار بگذاریم.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

۱-۲-سؤالات پژوهش:

سؤال اصلی:
۱-محتوای اصلی نامه امام علی (ع) به حارث همدانی چیست؟
سؤال­های فرعی:
۱-زمینه­ نوشتن نامه­ی امام علی (ع) به حارث­همدانی چیست؟
۲-محتوای نامه در باب اخلاق حکومتی چیست؟
۳-صفاتِ مؤمن در نامه­ی امام علی (ع) چگونه ترسیم شده است؟
۴-از دیدگاه امام علی (ع) چگونه می­توان نفس را به خوبی­ها وادار نمود؟

۱-۳-فرضیه ­های پژوهش:

۱-نوشتن این نامه به حارث همدانی ازسوی امام علی(ع) دارای زمینه هایی می باشد.
۲- امام علی (ع) درباب اخلاق مدیریتی وحکومت بر جامعه مطالب مهمی در این نامه دارند.
۳- برخی از صفات عالیه­ی مؤمن درنامه امام علی(ع) آمده است.
۴- امام علی(ع) در این نامه دیدگاه و روش خاصی را برای وادارنمودن نفس به خوبی­ها ارائه نموده است.

۱-۴- پیشینه پژوهش:

درباره نهج­البلاغه و سخنان امام علی (ع)،کتاب­ها و شرح­های زیادی نوشته شده­است، که هر یک موضوعات مختلفی دارند و هر یک از زاویه­ای در دریای ژرف سخنان امام علی(ع) به مطالعه و پژوهش پرداخته­اند.
شروح نهج­البلاغه مانند«پیام امام (ع)» نوشته آیت­الله مکارم شیرازی، « تنبیه الغافلین» نوشته­ی ملا­فتح­الله ‏کاشانی، «حدائق الحقایق» نوشته­ی سیدعلاء­الدین محمد گلستانه اصفهانی، «شرح نهج­البلاغه» نوشته­ی ابن­میثم بحرانی و دیگر شروح به برخی از مبانی قرآنی نامه اشاره کرده ­اند، اما پیرامون موضوع حاضر به صورت مستقل و همه جانبه و به گونه­ ای که ما درصدد آنیم کتابی نوشته نشده­است .

۱-۵-حدود پژوهش:

محدوده­ پژوهش حاضر، نامه­ی امام علی (ع) به حارث­همدانی می­باشد که برای فهم آن از شروح معتبر نهج­البلاغه و نیز آیات­قرآنی مربوطه وکتب اخلاقی ناظر به بحث استفاده خواهد­شد.

۱-۶- روش­شناسی پژوهش: