نمودار (۳-۶) توصیف انواع کارایی به روش فارل ۳۲
نمودار(۳-۷) مرز کارایی فارل ۳۶
نمودار (۳-۸) مرز روش های ناپارامتریک ۴۱
نمودار (۳-۹) منحنی تولید یکسان کالا ۴۳
نمودار (۴-۱) تغییرات کارایی شعب در هر سال ۵۵
نمودار (۴-۲) میانگین سطری کارایی در دوره های دو ساله(سطری) ۶۱
نمودار (۴-۳) میانگین کارایی در هر سال(ستونی) ۶۴
نمودار (۴-۴) میانگین کارایی در هر سال(ستونی) ۶۷
نمودار (۴-۵) محاسبه کارایی شعب بانک – سال ۱۳۸۹ ۷۱
نمودار (۴-۶) محاسبه کارایی شعب بانک – سال ۱۳۹۰ ۷۶
نمودار (۴-۷) محاسبه کارایی شعب بانک – سال ۱۳۹۱ ۸۱
چکیده
از مهمترین شاخص­ های ارزیابی عملکرد تعیین میزان کارایی واحدهای اقتصادی است. تعیین ارزیابی عملکرد سازمان­ها در جهت گیری تصمیمات استراتژیک آتی آن­ها نقش اساسی دارد. در این راستا می­بایست میزان کارایی و بهره­وری سازمان­ها مورد محاسبه قرار گیرد، تا از این طریق در تصمیم سازی­های آتی روند رشد اقتصادی آن­ها برنامه ریزی گردد. بانک­ها یکی از مهمترین واحدهای اقتصادی هستند که می­توانند با عملیات وسیع بانکی شرایط مناسبی را برای رشد و پیشرفت در بخش­های مختلف اقتصاد یک کشور فراهم آورند. به همان نسبت که بانک­­های سالم و کارا می­توانند به رشد اقتصادی کشور کمک نمایند، عملکرد نادرست و ناسالم آن­ها نیز می ­تواند بحران­هایی را ایجاد نماید. سیستم­های بانکی در اقتصاد ایران نیز نقش بسیار پراهمیتی را ایفا می­ کنند. از این رو در این پژوهش میزان کارایی هر یک از شعب بانک رفاه استان گیلان با استفاده تکنیک تحلیل پوششی داده ­ها (DEA) و از دو مدل پنجره­ای و رسته­ای سلسله مراتبی در بازه زمانی سه ساله (فاصله سال­های، ۱۳۹۱-۱۳۸۹) مورد ارزیابی قرار گرفتند.

نتایج این مطالعه نشان داد که یکی از مهمترین عوامل ناکارایی بانک­ها ﭘـﺎﯾﯿﻦ ﺑـﻮدن ﻣﺎﻧﺪه ﺗﺴﻬﯿﻼت و ﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺮدها با توجه به متغیرهای ورودی آنها یعنی نیروی انسانی، هزینه های اداری و هزینه های پرسنلی می­باشد. از طرفی دیگر شعب کارا توانسته بودند با اﻋﻄﺎی ﺗﺴﻬﯿﻼت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺎراﯾﯽ ﺧﻮد را اﻓـﺰاﯾﺶ دﻫﻨﺪ. بنابراین شعب ناکارا قادر خواهند بود ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﻌﻘﻮل هزینه­ها و افزایش اعطای تسهیلات و حجم سپردها به ﺳﻤﺖ ﮐﺎراﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﺮﮐﺖ کنند.
کلمات کلیدی: بانک­رفاه، کارایی، تحلیل پوششی داده ­ها، (DEA)، مدل پنجره ای، مدل رسته­ای سلسله مراتبی.
فصل اول
کلیات
۱-۱- مقدمه و کلیات
امروزه بانک­ها در اقصی نقاط جهان با عملیات وسیع بانکی می­توانند شرایط مناسبی را برای رشد و پیشرفت در بخش های مختلف اقتصادی فراهم آورند. به دلیل عدم توسعه کافی بازار سرمایه در اقتصاد ایران، سیستم بانکی از اهمیت خاصی در بازارهای مالی کشور برخوردار است. چرا که در عمل بانک ها عهده دار تأمین مالی بلند مدت می باشند. ساختار بانکی کشور بدین صورت است که با افتتاح حساب های مختلف و قبول پس اندازها و سپرده های کوتاه مدت و بلند مدت ضمن نگهداری وجوهات به عنوان یک خدمت برای مشتریان خود، با بهره گیری از نیروی کار و سرمایه فیزیکی اقدام به پرداخت تسهیلات، سرمایه گذاری مستقیم و سایر خدمات بانکی می­نماید. از مهم ترین وظایف بانک ها تأمین نقدینگی اشخاص حقیقی و حقوقی برای سرمایه گذاری در زمینه های مختلف و خریدهای مصرفی آنهاست. از طرفی در فرایند آزادسازی بازارهای مالی و پیوند با بازارهای جهانی، کارایی شرطی لازم است. لذا به همان نسبت که بانک های کارا و سالم می تواند در جهت رشد اقتصادی کمک نمایند، عملکرد نادرست و ناسالم آنها نیز میتواند بحران های اقتصادی ایجاد نماید. اندازه گیری کارایی و بهره وری اساسی ترین گام در جهت ارتقای کارایی و بهره وری است. بدین معنی که دقیقاً مشخص شود چه منابعی و به چه میزان صرف شده و در مقابل آن چه چیز یا چیزهایی بدست آمده است (عباسیان و همکار،۱۳۸۶،۱۵۳).
تا کنون نیز مطالعات داخلی وخارجی زیادی در جهت ارزیابی عملکرد بانک ها انجام پذیرفته است.از این رو در این پژوهش میزان کارایی شعب بانک رفاه استان گیلان با بهره گرفتن از تکنیک تحلیل پوششی داده ها (DEA) طی دوره زمانی سه سال گذشته ۱۳۹۱-۱۳۸۹ مورد ارزیابی قرار گرفته و بانک هایی که با ترکیب نهاده های معین به میزان بهتری از ستانده ها دست یافته اند بانک های کارا و ناکارا مشخص گردیده اند و منشا ناکارایی آنها نیز مشخص گردیده است.
۱-۲- بیان مساله
در عصر ارتباطات نیر جوامعی موفق تر خواهند بود که این عنصر اساسی قرن حاضر را شناخته و در آن به کمال برسد، ارتباطات نقش اساسی در زمینه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دارد و به دلیل اهمیت نقش راهبردی آن در اکثر کشورها، دولتها به توسعه نهادهای اجرایی آن می پردازند که یکی از مهمترین آنها بانک است. با گذشت زمان و دگرگونی و تنوع نیازهای جوامع بشری این نهاد نیز خود را با نیازهای جدید هماهنگ کرده و سیستم های جدید راه اندازی نموده است که یکی از مهمترین آنها بانک می باشد، بانک با ارائه خدماتی نظیر ارسال وجه نقد به هر نقطه از کشور ، ارسال و وصول چک، پرداخت تسهیلات، پرداخت حقوق، بیمه همگانی، کارتهای اعتباری و… می پردازد.(حسینی و همکاران، ۱۳۸۸)؛ لذا با توجه به اهمیت این موضوع، در این پژوهش میزان کارایی این نهاد مالی مورد بررسی قرار خواهد گرفت .
به بیان فارل، کارایی یک بنگاه شامل کارایی فن ، کارایی تخصیصی و کارایی اقتصادی (هزینه‎ای) است. کارایی فنی، توانایی یک بنگاه در بدست آوردن حداکثر محصول با بهره گرفتن از مقدار معینی نهاده و سطح مشخصی از فناوری را نشان میدهد. کارایی تخصیصی، توانایی یک بنگاه در استفاده از نسبتهای بهینه نهاده ها با توجه به قیمتهای آنها را معین می سازد و کارایی اقتصادی (هزینه ای) نیز از حاصل مشترک کارایی فنی وکارایی تخصیصی است(حسینی و همکاران، ۱۳۸۸).
اندازه گیری کارایی دارای سابقه تاریخی در تحلیلهای اقتصادی می باشد ، بخصوص در دنیای رقابت آمیز امروز ، به عنوان یک فلسفه و یک دیدگاه مبتنی بر استراتژی بهبود ، نه تنها حرف اول را می زند بلکه همچون زنجیری آحاد جامعه را به هم مرتبط نموده و منافع آنها را به هم گره می زند . همچنین انجام تحلیلهای مقایسه ای در مورد کارایی واحدهای مختلف یکی از مهمترین راه های شناخت نقاط قوت و ضعف واحدهای مورد نظر می باشد که حاصل آن می تواند اتخاذ یک استراتژی مناسب جهت تحولات بنیادی و همه جانبه در ساختار واحد مورد نظر بوده که نهایتا نفع همگان را در بر داشته باشد.( محمودی خوشرو وهمکار،۱۳۸۹).
در واقع سنجش کارایی از آنجا ضرورت می یابد که در شرایط کنونی با کمبود منابع و امکانات مواجه هستیم و این منابع را باید به گونه ای تخصیص داد که سازمان یا نهاد مورد نظر بتواند حداکثر تولید کالا یا خدمات را از طریق آنها عرضه نماید.(محمودی خوشرو وهمکار،۱۳۸۹).
بدون شک بشر در تمامی دوران حیات خود همواره با محدودبودن عوامل تولید و به تبع آن کالاها و خدمات مواجه بوده و هست. بشر به منظور به دست آوردن شرایط زندگی بهتر چاره ای جز استفاده بهینه از امکانات موجود و دسترسی به تولید بیشتر و با کیفیت بالاتر ندارد. در حال حاضر آنچه که به روشنی پاسخگوی این نیاز می باشد به دست آوردن حداکثر نتیجه از امکانات و عوامل محدود تولید ودر یک کلمه ” کارایی” می باشد.(موحدی و همکار ۱۳۸۹).
به طور کلی بحث ارزیابی عملکرد چه در سطح واحد وچه در سطح کارکنان و مدیران و کیفیت خدمات یکی از مباحث عمده در مدیریت می باشد. هر مدیر مسئول سازمانی یا ذی نفع می خواهد که اطلاعاتی در ارتباط با نحوه عملکرد ها وکیفیت سازمان مطبوع خود در مقایسه با سایر واحدهای مشابه وبا سایر رقبا در آن صنعت به دست آورد استفاده از این اطلاعات می تواند به شناسایی نقاط قوت و ضعف سازمان یا واحد کمک نماید.
عموما روش های مختلفی جهت سنجش کارایی بانکها مورد استفاده قرار می گیرد. بانک سپرده را با نیروی کار و سرمایه خود ترکیب می کند تا بتواند به خلق وام و سرمایه گذاری بپردازد. از این رو متغیرهای مورد استفاده جهت محاسبه کارایی نیز با توجه به مطالعه وب (۲۰۰۳)، دریک (۲۰۰۳) و رجبی (۱۳۸۹) روش واسطه گری مالی خواهد بود. که از طریق تحلیل پوششی داده ها که یکی از شاخصهای ارزیابی کارایی سیستمهاست مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. تکنیک تحلیل پوششی داده ها یکی از رویکردهای علمی است که با بکارگیری مبنای ریاضی قوی به محاسبه کارایی می پردازد (صارمی و شهریاری، ۱۳۸۲). مزیت عمده این روش در سنجش کارایی آن است که پس از اندازه گیری کارایی نواحی مختلف می تواند مدیران را در تصمیم گیری و برنامه ریزی برای استفاده از منابع به منظور حصول حداکثر خروجی یاری کند (موحدی و همکار ۱۳۸۹). بر اساس تکنیک تحلیل پوششی داده ها ورودی ها (نهاده ها) در این پژوهش شامل تعداد پرسنل، هزینه های اداری، هزینه پرسنل بوده و خرو جی ها (ستاده ها) شامل انواع سپرده ها، تسهیلات و مطالبات می باشند.
متغیرهای ورودی
متغیرهای خروجی
تعداد پرسنل
هزینه های اداری
هزینه های پرسنل
سپرده ها
تسهیلات و مطالبات
مدل مفهومی پژوهش
۱-۳- اهمیت و ضرورت پژوهش
بانک کشورهای جهان در نظام اقتصادی آنها نقش بسیار پر اهمیتی را ایفا می کنند، بانک­ها علاوه بر واسطه‎گری وجوه در بازار پول، به دلیل عدم توسعه کافی بازار سرمایه، فعالیتهای مؤثری را برای تأمین مالی بنگاه ها و برنامه های توسعه اقتصادی کشور نیز انجام می دهد بنابراین فعالیتها و عملکرد آن هم مانند سایر بانک ها و مؤسسات مالی و پولی کشور نیازمند ارزیابی و پژوهش های اقتصادی می باشد، براین اساس و با توجه به ضرورت بالا بردن استانداردهای مالی و اهمیت واحدهای مستقل استانی در شعب بانک رفاه استان گیلان به کارگیری معیارهای دقیق تر برای ارزیابی این بانک الزامی به نظر می رسد. یکی از این معیارها، «کارایی» می باشد که توانمندی شعب بانک هر شهرستان را در تبدیل عوامل و نهاده های تولید به خدمات بانکی در مقایسه با استانداردهای مشخص تعیین می کند.
۱-۴- اهداف پژوهش
محاسبه مقدار کمی کارایی شعب بانک رفاه استان گیلان.
مشخص کردن شعب بانک رفاه کارا و ناکارا.
شناسایی علل کارآمدی شعب کارآمد
شناسایی علل ناکارآمدی شعب ناکارآمد
۱-۵- فرضیه و سئوال های پژوهش
به جهت ماهیت پژوهش بجای فرضیه از سوالات پژوهش بهره گرفته خواهد شد :
کارایی شعب بانک رفاه استان گیلان با بهره گرفتن از تکنیک تحلیل پوششی داده ­ها چگونه است؟
شعب کارا و ناکارای نسبی بانک رفاه کارگران با بهره گرفتن از مدل پنجره ای کدامند؟
شعب کارا و ناکارای نسبی بانک رفاه کارگران با بهره گرفتن از مدل سلسله مراتبی کدامند؟
منشا ناکارامدی هر یک از شعب ناکارا چیست؟
۱-۶- روش گردآوری اطلاعات
اطلاعات آماری مورد نیاز به طور کامل از مراجع اصلی یعنی مرکز آمار و بودجه و تشکیلات و دیگر ادارات ذیربط ستادی و ترازنامه های بانک رفاه استان گیلان گردآوری می گردد.
۱-۷- جامعه آماری و حجم نمونه
در این پژوهش کارایی شعب بانک رفاه استان گیلان طی دوره زمانی سه سال گذشته ۱۳۹۱-۱۳۸۹ بررسی می شود.
۱-۸- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
در این مطالعه جهت تجزیه و تحلیل داده ها و انجام محاسبات و حل الگوی مورد استفاده برای اندازه گیری کارایی از دو روش آمار توصیفی و استنباطی و نرم افزار Excelو DEA Solver Pro استفاده خواهد شد.
۱-۹- تعریف مفاهیم واژگان اختصاصی
کارایی^[۱] : تخصیص بهینه منابع توسط بنگاه است.
کارایی فنی (TE) ^[۲]: توانایی بنگاه در بدست آوردن حداکثر محصول از مقدار معینی عوامل تولید را نشان می دهد.