۳٫ نیازهای تسلط:
نیاز هدایت و کنترل کردن اعمال دیگران، از جمله اعضای خانواده و دوستان، نیاز به اینکه هر اقدامی که توسط دیگران صورت می­گیرد همان باشد که ما توصیه می­کنیم.
۴٫ نیازهای استقلال:
نیاز تصمیم ­گیری توسط خودمان و متکی بودن بر خودمان، نیاز پرورش دادن مهارتهایی که بدون پا در میانی دیگران به طور مستقیم به ارضاء برسیم.
۵٫ نیازهای عشق و محبت: نیاز به اینکه دیگران ما را بپذیرند و دوستمان بدارند.
۶٫ نیازهای آسایش جسمانی: نیاز به خشنودی جسمانی که با دستیابی به امنیت در ارتباط باشد (شولتز و شولتز، ۲۰۰۵، ترجمه­ی سید محمدی، ۱۳۹۱).
۲-۲-۱۰ نیازهای روانشناختی از دیدگاه اریک فروم[۳۵]:
سایق دست یافتن به امنیت و گریختن از تنهایی و سایق مغایر برای آزادی و آفریدن خود، همگانی هستند. همه­ی اشتیاقها و هوسهای انسان به وسیله­ تضاد این سایقها تعیین می­شوند. این تضاد در شش نیاز بنیادی انسان آشکار می­ شود.
۱٫ نیاز به وابستگی:
از گسیخته شدن پیوند­های اولیه­ی ما با طبیعت ناشی می­ شود. به خاطر خاصیتی که نیروهای عقل و تخیل ما دارند، از جدایی خود از طبیعت، از ناتوانی نسبی­مان، و از مطلق بودن تولد و مرگ آگاه هستیم. چون رابطه­ غریزی خود با طبیعت را از دست داده­ایم، باید برای ایجاد رابطه­ جدید با دیگران، عقلمان را به کار گیریم. بهترین راه برای دستیابی به این رابطه از طریق عشق بارآور است که شامل غمخواری، مسئولیت، احترام و دانش است. با عشق ورزیدن، به رشد و شادی دیگران علاقمند می­شویم. به نیازها و احترام آنها پاسخ می­دهیم و آنها را به گونه­ ای که واقعاً هستند می­شناسیم. ناتوانی در ارضای نیاز به وابستگی، به خود شیفتگی می­انجامد. افراد خودشیفته نمی­توانند دنیا را در شرایط عینی درک کنند. تنها واقعیت برای آنها، دنیای افکار، احساسها و نیازهای خود آنها است. از جائی که آنها صرفاً بر خودشان تمرکز دارند، نمی­توانند با دیگران رابطه برقرار نموده یا با دنیای خارج کنار بیایند (شولتز و شولتز، ۲۰۰۵، ترجمه­ی سید محمدی، ۱۳۹۱).
عکس در مورد عشق ورزی
۲٫ نیاز به تعالی
به نیاز فراتر رفتن از حالت نافعال حیوانی گفته می­ شود، حالتی که به خاطر توانایی عقل و تخیل­مان نمی­توانیم با آن ارضاء شویم. ما نیازمند آن هستیم که افرادی خلاق و بارآور شویم. در قانون آفرینش، چه آفریدن زندگی باشد یا آفریدن اشیای مادی، هنر یا اندیشه­ها، از حالت حیوانی فراتر رفته و به حالت آزادی و هدفمندی وارد می­شویم. اگر جلوی نیاز خلاق گرفته شود، ویرانگر خواهد شد، این تنها راه به خلاقیت است. ویرانگری و خلاقیت، گرایشهای فطری هستند که نیاز به تعالی را برآورده می­ کنند. البته، خلاقیت گرایش غالب است (همان منبع).
۳. نیاز به ریشه دار بودن:
نیاز به ریشه دار بودن نیز حاصل از دست دادن پیوند­های اولیه­ی ما با طبیعت است. چون تنها و جدا مانده­ایم، باید ریشه ­های جدیدی در روابطمان با دیگران ایجاد کنیم تا جای ریشه ­های قبلی در طبیعت را بگیرد. احساسهای خویشاوندی، ارضا کننده­ترین ریشه­هایی هستند که می­توانیم آنها را پرورش دهیم. جزعی­ترین شیوه­ای که دستیابی به ریشه­دار بودن را برآورده می­سازد، حفظ کردن پیوند­های کودکی با مادر، بوسیله­ چسبیدن به امنیت کودکی است. این گونه پیوند­ها می­توانند به فراتر از رابطه­ والد-کودک تعمیم یابند و جامعه و ملت را در بر گیرند (شولتز و شولتز، ۲۰۰۵، ترجمه­ی سید محمدی، ۱۳۹۱).
۴. نیاز به هویت:
فروم پیشنهاد کرد که مردم به عنوان افرادی بی نظیر، به احساس هویت نیاز دارند. چندین راه برای برآوردن این نیاز وجود دارد. شخص می ­تواند استعداد­ها و توانائیهای بی­همتای خود را پرورش دهد یا اینکه می تواند به یک گروه، مثلاً، یک فرقه­ی مذهبی، اتحادیه یا ملت، گاهی اوقات تا حد همنوایی، وابسته شود. فروم خاطر نشان ساخت که همنوایی، شیوه­ ناسالمی برای ارضای نیاز به هویت است، زیرا هویت شخص از آن به بعد، تنها با ارجاع به ویژگی­های گروه توصیف می­ شود و نه ویژگی­های خود. بنابراین خود، خودی عاریه­ای می­ شود و نه خود واقعی.
۵٫نیاز به چارچوب درک وضعیت و هدفی برای ایثار:
این نیاز از نیروی عقل و تخیل ما ناشی می­ شود که به چارچوبی برای معنادار ساختن پدیده­های دنیای بیرونی نیاز دارد. ما باید دیدگاهی با ثبات و منطقی را از محیط­مان پرورش دهیم که در قالب آن، آنچه را که در اطرافمان می­گذرد درک کنیم. این چارچوب درک وضعیت می ­تواند بر پایه­ ملاحظات منطقی یا غیر منطقی باشد. چارچوب منطقی، ادراکی عینی از واقعیت را فراهم می­آورد. چارچوب غیرمنطقی، شامل دیدگاهی ذهنی است که سرانجام پیوند ما را با واقعیت قطع می­ کند. علاوه بر چارچوب درک وضعیت، به هدفی غایی نیاز داریم که ایثار کنیم و از طریق آن بتوانیم معنا بیابیم و احساس هدایت شدن کنیم (همان منبع).
۶٫ نیاز به برانگیختگی و تحرک:
نیاز به برانگیختگی و تحرک به سایقی برای تحریک کردن محیط بیرونی اشاره دارد که می­توانیم در آن با حداکثر هوشیاری و فعالیت عمل کنیم. برای اینکه مغز عملکرد بهینه­ خود را حفظ کند به سطح خاصی از تحریک نیاز دارد. بدون چنین برانگیختگی، ادامه دادن درگیری با زندگی روزمره را دشوار خواهیم یافت.
اینکه این نیازها­ی روانشناختی با چه شیوه­ هایی ارضاء شوند به شرایط و فرصتهای فرهنگی و اجتماعی ما بستگی دارد. بنابراین، شیوه­ای که ما با جامعه سازگار می­شویم و یا با آن کنار می­آییم، عبارت است از سازشی که بین نیازها و محیط­مان برقرار می­کنیم (شولتز و شولتز، ۲۰۰۵، ترجمه­ی سید محمدی، ۱۳۹۱).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۲-۱۱ نیازهای روانشناختی ارگانیزمی[۳۶]:
نیازهای روانشناختی (خودمختاری، شایستگی، ارتباط)[۳۷]، گاهی نیازهای روان­شناختی ارگانیزمی نامیده می­شوند. نظریه ارگانیزمی نام خود را از اصطلاح ارگانیزمی، می­گیرند که منظور از آن موجود زنده­ای است که با محیط خود تبادل فعال دارد (دسی و ریان، ۲۰۰۰).
این نیازها یعنی خود­مختاری، شایستگی، و ارتباط وابسته به هم هستند. ارتباط صمیمانه و پذیرش متقابل، موجب افزایش خود­مختاری، احساس خود­مختاری در انجام دادن تکالیف باعث افزایش شایستگی، و شایستگی، موجب احساس پذیرش و وابسته بودن به محیط و افراد می­ شود (اوردان و اسچونیفلدر[۳۸]، ۲۰۰۶).
به این موضوع فکر کنید که که چرا افراد دوست دارند ورزش کنند و مهارت­ های خودشان، مانند راه رفتن، خواندن، شنا کردن، رانندگی، دوست­یابی، و صدها توانایی دیگر را پرورش دهند؟ این توانایی­ها تا اندازه ای به صورت رسشی، اما عمدتاً از طریق فرصت­ها و توصیه­های محیط پدیدار می­شوند. نیازهای روان­شناختی ارگانیزمی، انگیزش لازم را که از این ابتکار عمل و یادگیری حمایت می­ کند، تأمین می­نمایند (وایت[۳۹]، ۱۹۵۹).
۱.خود­مختاری:
رفتار زمانی خود­مختار است که تمایلات، ترجیهات، و خواسته­ های ما فرایند تصمیم ­گیری ما را برای انجام دادن یا انجام ندادن فعالیتی خاص، هدایت کنند. وقتی نیروهای بیرونی، ما را وادار می­سازند به شیوه­ خاصی فکر، احساس، یا رفتار کنیم، خود­مختار نیستیم، یعنی رفتارمان را دیگران تعیین کرده ­اند. رفتار زمانی خود­مختار است که با احساس اراده و داشتن فرصت انتخاب در تصمیم گیری برای شروع کردن و تنظیم یک رفتار همراه باشد (گاگنی و دسی[۴۰]، ۲۰۰۵).
خود­مختاری، احساس اختیار و اراده داشتن در انجام کار است، نوعی تمایل ذاتی برای تجربه­ی رفتاری که خود شخص آن را ترتیب داده است (شلدون، ریان و رایس[۴۱]، ۱۹۹۶).
نیاز به خود­مختاری عبارت است از تمایل به خود­آغازگر بودن در انجام فعالیت­ها و علت و منشأ رفتار خود بودن، به جای تحت کنترل عوامل بیرونی بودن (بلانچارد، آمیوت، پریویت، والرند و پروونچر[۴۲]،۲۰۰۹). وقتی تصمیم می­گیریم چه کاری را چگونه و چه موقع انجام دهیم، ما در واقع می­خواهیم این تمایلات ما رفتارمان را تعیین کنند نه یک محیط کنترل­ کننده (شیخ الاسلامی و خیر[۴۳]، ۲۰۰۶). خود مختاری اشاره به تمایل فرد برای پیگیری آزادانه خود و نقش خواست و اراده­ی فرد در انجام کار است (روکا[۴۴] و گاگنی، ۲۰۰۸) .
خود­مختاری زمانی است که فرد خود را، علت و دخیل در پیامد­های کار خود می­داند (بایوئر و مولدر[۴۵]، ۲۰۰۶).
سه ویژگی تجربه، دست به دست هم می­ دهند تا تجربه­ی ذهنی خود­مختاری را توصیف کنند: درک منبع علیت، درک انتخاب، و اراده. درک منبع علیت، به آگاهی فرد از منبع علیتی اعمال با انگیزه­اش اشاره دارد. درک منبع علیت، در یک پیوستار دو قطبی، از درونی تا بیرونی گسترش دارد. این پیوستار نشان می­دهدکه آیا فرد تصور می­ کند رفتارش را منبع شخصی آغاز کرده یا منبع محیطی. برخی برای متمایز کردن فردی که رفتارش از منبع علیت درونی ناشی می­ شود و کسی که رفتارش از منبع علیت بیرونی سرچشمه می­گیرد، از اصطلاحات مبتکران وآلت دست­ها استفاده می­ کنند .هر چه فرد منبع علیت عمل خود را درونی­تر ببیند احساس می­ کند از بین چندین انتخاب می ­تواند دست به انتخاب بزند و برای انجام کارهای خود تحت فشار نیست و آن­ها را از روی اراده انجام می­دهد، احساس خود­مختاری بیشتری خواهد داشت (پنتریچ و شانک[۴۶]، ۲۰۰۹).
اراده، میل به انجام دادن فعالیتی بدون احساس فشار است. اراده بر این موضوع متمرکز است که افراد هنگام انجام دادن کاری که می­خواهد انجام دهند و هنگامی که از کاری که نمی­خواهند انجام دهند خودداری می­ کنند، چقدر احساس می­ کنند آزاد یا مجبور هستند. در صورتی اراده بالا است که وقتی فرد کاری را انجام می­دهد اعمال او کاملاً مورد تأیید خود است. یعنی در اصل بگوید: من آزادانه دوست دارم این کار را انجام دهم (ریان، کاستنر[۴۷] و دسی، ۱۹۹۱).
درک انتخاب به موقعی اشاره دارد که در شرایط محیطی­ای قراربگیریم که امکان تصمیم ­گیری به ما بدهد و چندین فرصت انتخاب کردن در اختیارمان بگذارد. وقتی در شرایط محیطی­ای قرار بگیریم که به طور انعطاف ناپذیری­ما را به سمت اعمال تعیین شده سوق دهد، احساس التزام می­کنیم که بر عکس درک انتخاب است (ریو، نیکس و هام[۴۸]، ۲۰۰۳).
شایستگی:
شایستگی نیازی روان­شناختی است که برای دنبال کردن چالش­های بهینه و به خرج دادن تلاش لازم برای تسلط یافتن بر آنها، انگیزش فطری تأمین می­ کند. چالش­های بهینه، چالش­های متناسب با رشد هستند، اما فقط برخی از جنبه­ های مدرسه، کار، یا ورزش­ها، مهارت­ های فرد را در حدی می­آزمایند که با سطح مهارت یا استعداد فعلی او متناسب باشند (ریو، ۲۰۰۵، ترجمه­ی سید محمدی، ۱۳۹۰).
نیاز به شایستگی عبارت است از نیاز به توانایی در انجام تکالیف چالش برانگیز و موثر بودن در تعامل با محیط (جانستون، فینی[۴۹]، ۲۰۱۰).
روکا و گاگنی (۲۰۰۸) ادراک شایستگی را شبیه به خود کارآمدی بندورا (۱۹۸۶) می­دانند که به معنای قضاوت فرد در مورد توانایی انجام یک عمل مشخص است. شایستگی به عنوان احساس اثر بخشی و موثر بودن روی محیط (دسی و ریان، ۲۰۰۰) و به دست آوردن پیامد های مثبت از آن (وایت، ۱۹۵۹) است.
ادراک شایستگی به معنای توانایی فرد برای انجام تکالیف است و اینکه تا چه حد توانایی فرد در رسیدن به اهداف مورد نظر نقش دارد (بایوئر و مولدر، ۲۰۰۶).
برای ارضاء نیاز به شایستگی، فرد بازخورد مثبت نیاز دارد. این بازخورد می ­تواند بوسیله خود تکلیف (انجام موفقیت­آمیز یک تکلیف)، خود فرد (مقایسه عملکرد فعلی با قبلی) و دیگران (تحسین) داده شود (ریو، ۲۰۰۵، ترجمه­ی محمدی، ۱۳۹۰).
ارتباط با دیگران:
نیاز به ارتباط با دیگران عبارت است از نیاز افراد به اینکه احساس کنند با دیگران رابطه داشته و از جانب آن­ها حمایت می­شوند (جانستون و فینی، ۲۰۱۰). همه افراد تعامل اجتماعی، روابط گرم و صمیمی را دوست دارند (وی، شافر، یانگ و زاکالیک[۵۰]، ۲۰۰۵).
ادراک ارتباط به عنوان شکلی از تأثیرات اجتماعی است و به معنای ارتباط با کسانی است که برای فرد اهمیت دارند و یا از او حمایت می­ کنند (روکا و گاگنی، ۲۰۰۸). این نیاز متوجه به پیوند با دیگران و دریافت حمایت از جانب افراد مهمی چون رئیس، والدین، معلمان و یا دوستان و همکاران است. ارتباط با دیگران زمینه اجتماعی درونی سازی را فراهم می­ کند، فرایندی که از طریق آن فرد ارزش­های بیرونی را به درونی تبدیل می­ کند (ریو، ۲۰۰۵، ترجمه­ی محمدی، ۱۳۹۰).
ارتباط با دیگران، تمایل به ارتباط داشتن با دیگران، دوست داشتن و حمایت کردن دیگران و همچنین دوست داشته شدن و حمایت شدن از سوی دیگران است (بامیسترو لیری[۵۱]، ۱۹۹۵؛ بالبی[۵۲]، ۱۹۵۸؛ ریان، ۱۹۹۳؛ به نقل از دسی و ریان، ۲۰۰۰).
۲-۲-۱۲ ارتباط نیازهای بنیادی روانی و طرحواره­های ناسازگار اولیه
یانگ(۱۹۹۹) بحث تغییر و غیر فعال کردن طرحواره­های ناسازگار اولیه را طرح می­ کند. طرحواره­های ناسازگار اولیه قدیمی­ترین مولفه­های شناختی محسوب می­شوند و حتی گاهی اوقات پیش از آن که کودک زبان را بیاموزد، شکل می­گیرند (طرحواره­های پیش کلامی) و اغلب نفوذ خود را بر سیستم پردازش اطلاعات در زیر آستانه، عمل می­ کنند. پردازش طرحواره­ها به راحتی و بدون این که نیازمند توجه از سوی فرد باشد صورت می­گیرد و حالتی خودآیند دارد. بعضی افراد به خاطر تجارب کودکی منفی، طرحواره­های ناسازگار اولیه را ایجاد می­ کنند که به شیوه تفکر، احساس و رفتار آن­ها در روابط صمیمانه بعدی و سایر جنبه­ های زندگی­شان تأثیر می­گذارد. یانگ معتقد است که طرحواره­ها به دلیل ارضاء نشدن نیاز­های هیجانی اساسی دوران کودکی بوجود می آیندکه این نیازها عبارتند از: دلبستگی ایمن به دیگران، خودگردانی، تفاوت و هویت، آزادی در بیان نیازها و هیجان­های سالم، خودانگیختگی و تفریح، محدودیت­های واقع بینانه و خویشتن داری(یانگ و همکاران، ۲۰۰۳، ترجمه­ی حمید پور و اندوز، ۱۳۹۲). اما طرحواره­های اولیه باورهایی هستند که افراد درباره خود، دیگران و محیط دارند و به طور معمول ازارضاء نشدن نیازهای اولیه به خصوص نیازهای هیجانی در دوران کودکی سرچشمه می­گیرد (ژانگ وهه،۲۰۱۰).
۲-۳ بخش دوم : طرحواره­های ناسازگار اولیه
۲-۳-۱ مقدمه
طرحواره‌ها را می‌توان ساختارهایی برای بازیابی مفاهیم کلی ذخیره شده در حافظه، یا مجموعه‌ی سازمان یافته‌ای از اطلاعات، باورها و فرضها دانست، محتوای هر طرحواره از طریق تجربه‌­های زندگی فردی ساخته و پرداخته می‌شود، سازمان می‌یابد، در ادراک و ارزیابی اطلاعات جدید مورد استفاده قرار می‌گیرد . طرحواره‌ها طرز برخورد و نگرش شخص نسبت به خویشتن، جهان و آینده تعیین می‌شود اگر این طرحواره‌ها طبیعی و مثبت باشند، گرایش فرد نسبت به همه چیز مثبت، امیدورانه و موفقیت‌آمیز خواهد بود وگرنه چنین کسی خود را ناتوان، بی‌کفایت و بی‌ارزش خواهد پنداشت و بنابراین احساس خواهد کرد که در برخورد با مشکلات موانع نفوذ ناپذیری بر سر راه او قرار دارد و هر کاری بکند با شکست و ناکامی روبرو خواهد شد از این رهگذر فرد نسبت به جهان پیرامون، خویشتن و آینده نگرش منفی پیدا می‌کند (یانگ و همکاران، ۲۰۰۳، ترجمه­ی حمید پور و اندوز، ۱۳۹۲).
۲-۳-۲ طرحواره[۵۳]:
طرحواره الگوی ثابت و درازمدتی است که در دوران کودکی به وجود آمده و تا زندگی بزرگسالی نیز ادامه یافته است. ما از طریق این طرحواره‌ها به جهان نگاه می‌کنیم، طرحواره‌ها باورها و احساسات مهمی در مورد خود و محیط می‌باشند که افراد آنها را بدون چون و چرا پذیرفته‌اند آنها خود تداوم بخشند و در برابر تغییر مقاومت زیادی نشان می‌دهند. معمولاً این طرحواره‌ها به غیر از بافت درمانی در جای دیگری تغییر نمی‌کنند. حتی موفقیت قاطع در زندگی نیز برای تغییر آنها کافی به نظر نمی‌رسند طرحواره‌ها برای زنده ماندنشان می‌جنگند و اغلب در این راه موفق‌اند. تفکر هر فردی دارای سه سطح می باشد: نخستین سطح که نسبتاً به راحتی دست یافتنی است، افکار سطحی را شامل می‌شود که آنها را افکار خودآیند می‌نامد. دومین سطح شامل باورهایی است که نسبت به سطح اول عمیق تر است. سطح سوم در واقع، هسته مرکزی همه افکار، تصورات و باورهای انعطاف‌ناپذیر را تشکیل می‌دهند و «طرحواره» نامیده می‌شود. طرحواره در واقع کارگران پشت صحنه‌ای است که افکار خودآیند و باورها را هدایت می‌کند. طرحواره‌های افسردگی شامل فرضیه‌های اساسی هستند مبنی بر اینکه «خود» ناتوان، دنیای بیرون پر از مشکلات و آینده ناامید کننده است (یانگ، ۱۹۹۰).
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
یانگ معتقد است که طرحواره الگوی ثابت و درازمدتی است که در دوران کودکی به وجود آمده و تا زندگی بزرگسالی نیز ادامه یافته است. ما از طریق این طرحواره‌ها به جهان نگاه می‌کنیم، طرحواره‌ها باورها و احساسات مهمی در مورد خود و محیط می‌باشند که افراد آنها را بدون چون و چرا پذیرفته‌اند آنها خود تداوم بخشند و در برابر تغییر مقاومت زیادی نشان می‌دهند. معمولاً این طرحواره‌ها به غیر از بافت درمانی در جای دیگری تغییر نمی‌کنند. حتی موفقیت قاطع در زندگی نیز برای تغییر آنها کافی به نظر نمی‌رسند طرحواره‌ها برای زنده ماندنشان می‌جنگند و اغلب در این راه موفق‌اند (یانگ و همکاران، ۲۰۰۳، ترجمه­ی حمید پور و اندوز، ۱۳۹۲).
طرحواره­ها با توجه به پنج نیاز اصلی (تحولی) :۱- پیوستگی و پذیرش ۲- خودگردانی و استقلال ۳- محدودیتهای منطقی ۴- خود جهت مندی ۵- بیان خود و خود انگیختگی، به پنج حوزه وسیع نقسیم می­شوند. اگر این پنج نیاز تحولی درکودک از سوی والدین ارضاء ‌نشود، به ترتیب این طرحواره­ها (۱- بریدگی و طرد ۲- خودگردانی مختل ۳- محدودیتهای غیرمنطقی ۴- دیگرجهت مندی ۵- بازداری و نگرانی مداوم) به وجود می­آیند. پس هنگامی که رفتار والدین و شرایط محیط در حد بهینه و مطلوب باشد، در ساختار شخصیت کودکان در این پنج حوزه شیوه و الگویی بهنجار ساخته می­ شود . چنانچه والدین و شرایط محیط در حد بهینه و مطلوب نباشد کودک مستعد ایجاد طرحواره­های ناکارآمد اولیه در یک یا چند حوزه می­ شود و هسته مرکزی شخصیت انسان را تشکیل می­ دهند (یانگ، ۱۹۹۹).
طرحواره: واژه طرحواره در روان شناسی و به طور گسترده­تر در حوزه­ شناختی، تاریخچه­ای غنی و برجسته دارد. در حوضه­ی رشد شناختی، طرحواره را به صورت قالبی در نظر می­گیرند که بر اساس واقعیت یا تجربه شکل می­گیرد تا به افراد کمک کند تجارب خود را تبیین کنند. علاوه بر این، ادراک از طریق طرح واره، واسطه­مندی می­ شود و پاسخهای افراد نیز توسط طرحواره جهت پیدا می­ کنند. طرحواره، بازنمایی انتزاعی خصوصیات متمایز کننده­ یک واقعه است. به عبارت دیگر، طرحی کلی از عناصر برجسته­ی یک واقعه را طرحواره می­گویند (یانگ و همکاران، ۲۰۰۳، ترجمه­ی حمیدپور و اندوز، ۱۳۹۲).
۲-۳-۳ طرحواره­های ناسازگار اولیه (SME):
طرحواره‌های ناکارآمد اولیه عمیق­ترین سطح شناخت هستند و اصول ثابت و دراز مدتی هستند که در دوران کودکی به وجود می‌آیند، در زندگی بزرگسالی تداوم می‌یابند و با ناکارآمدی زیاد مشخص می‌شوند. این طرحواره‌های الگویی برای پردازش تجارب بعدی محسوب می‌شوند. ابعاد طرحواره‌های ناکارآمد اولیه عبارتند از: الف- بریدگی و طرد ب- خودگردانی مختل ج- محدودیتهای غیرمنطقی د- دیگر جهت ‌مندی و- بازداری و نگرانی مفرط (یانگ و همکاران، ۲۰۰۳، ترجمه­ی حمید پور و اندوز، ۱۳۹۲).
طرحواره بریدگی و طرد[۵۴]:
طرحواره­های بریدگی یعنی نیازهای شخص برای امنیت، ثبات، محبت، همدلی، بیان احساسات، پذیرش و احترام در دوره کودکی ارضاء نشده است. در خانواده­هایی ایجاد می­ شود که بریده، سرد، منزوی، تکانشی، انتقادگر، غیر قابل پیش­بینی، بد رفتار و رها کننده هستند. طرحواره­های بریدگی و طرد عبارتند ازشدگی/ بی ثباتی، بی اعتمادی/ بد رفتاری، محرومیت هیجانی، نقص/ شرم، انزوای اجتماعی/ بیگانگی (همان منبع).
طرحواره خودگردانی مختل[۵۵]:
طرحواره­های خودگردانی مختل یعنی احساس اینکه فرد نمی ­تواند در جهان به طور مستقل و بدون حمایت دیگران عمل کند. این افراد یک هویت مستقل از خود ندارند و هنگام مواجهه با یک مشکل جزئی احساس شکست می­ کنند. طرحواره­های خودگردانی مختل عبارتند از: وابستگی/ بی کفایتی، آسیب پذیری نسبت به ضرر، خود­تحول نیافته/ خود گرفتار، شکست (یانگ و همکاران، ۲۰۰۳، ترجمه­ی حمید پور و اندوز، ۱۳۹۲).
طرحواره محدودیتهای غیرمنطقی[۵۶]:
محدودیتهای غیرمنطقی یعنی نقص در محدودیتهای درونی مانند مسؤولیت پذیری نسبت به خود و دیگران، این طرحواره منجر به عدم رعایت حقوق دیگران می­ شود. این کودکان با سهل انگاری، فقدان جهت دهی وخود کنترلی درست ازسوی والدین مواجهه­اند و با آنها به گونه­ ای رفتار می­ شود که گویی از دیگران برترند. طرحواره­های محدودیتهای غیرمنطقی عبارتند از: استحقاق/ بزرگمنشی، خود کنترلی پایین/ خود انضباطی پایین (همان منبع).
طرحواره دیگر جهت ‌مندی[۵۷]:
این کار به منظور دریافت محبت، پذیرش و اجتناب از انتقاد دیگران انجام می­ شود. این الگو منجر به رشد طرحواره­های زیر می­ شود: اطاعت، فداکاری، تأییدجویی/ توجه طلبی (یانگ و همکاران، ۲۰۰۳، ترجمه­ی حمید پور و اندوز، ۱۳۹۲).
طرحواره بازداری و نگرانی مفرط[۵۸]:
طرحواره بازداری و نگرانی مفرط یعنی تأکید افراطی بر سرکوبی احساسات، تکانه­های خود انگیخته و انتخابها. والدین این کودکان اغلب سختگیر، تنبیه گر، وظیفه شناس، کمال گرا، مقرراتی، پرتوقع، نگران، خود انتقادگر هستند که این خصوصیات را به کودکان خود انتقال می­دهند. والدین این کودکان باعث شکل­ گیری طرحواره­های زیر می­شوند: منفی­گرایی/ بدبینی، بازداری هیجانی، معیارهای سرسختانه/ انتقاد شدید، تنبیه گرایی (همان منبع).
۲-۳-۴ انواع طرحواره­های ناسازگار اولیه
۱- رها شدگی/ بی ثباتی[۵۹] :
در این طرحواره فرد احساس می کند فرد مورد پیوستگی خود را به زودی از دست خواهد داد. این شخص احساس می­ کند که روابط نزدیک او با یک یا چند نفر به زودی به هم خواهد خورد. این فرد امکان دارد در دوران کودکی با مرگ یا طلاق والدین روبه رو شده باشد (یانگ و همکاران، ترجمه­ی حمید پور و اندوز، ۱۳۹۲).
۲– بی اعتمادی/ بد رفتاری[۶۰]:
در این طرحواره فرد احساس می­ کند که دیگران از روی قصد از افراد سود­جویی می­ کنند . این افراد انتظار دارند که از سوی دیگران آسیب ببینند، مورد انتقاد واقع شوند، یا تحقیر شوند. همیشه حس می­ کنند که حقوق آنها به وسیله دیگران زیر پا گذاشته می­ شود و مورد اذیت و آزار دیگران واقع می­شوند (همان منبع).
۳- نقص/ شرمندگی[۶۱]:
فرد باور دارد که عیب­های درونی دارد و احساس اینکه شخص در مهمترین جنبه­ های شخصیتی­اش، ناقص، ناخواسته، بد، حقیر و بی اعتبار و بی ارزش است (‌عزت نفس و اعتماد به نفس پایین)‌ یا اینکه در نظر افراد مهم زندگی­اش فردی منفور و ناقص به حساب می ­آید (یانگ و همکاران، ۲۰۰۳، ترجمه­ی حمید پور و اندوز، ۱۳۹۲).
۴- انزوای اجتماعی/ احساس بیگانگی[۶۲]:
در این طرحواره فرد احساس می کند که از جهان کناره گرفته است و با افراد دیگر متفاوت است و یا اینکه به هیچ گروه یا جامعه­ای تعلق ندارد. در این طرحواره فرد به دنیای خصوصی خود پناه می­برد و از دیگران دوری می­ کند و از تنهایی لذت می­برد ( همان منبع).
۵- شکست[۶۳]:
در این طرحواره فرد احساس می­ کند که یک فرد شکست خورده است یا در آینده شکست خواهد خورد یا اینکه نمی ­تواند از شکست اجتناب کند. فرد در مقایسه با همسالان خود در حوزه های موفقیت (‌مدرسه، شغل، ورزش و…)‌ احساس بی کفایتی می­ کند (یانگ و همکاران، ۲۰۰۳، ترجمه­ی حمید پور و اندوز، ۱۳۹۲).
۶- وابستگی/ بی کفایتی[۶۴]:

دانلود