اگرچه وصف فصول، بیشتر آغازی برای ستایش حکمرانان و بزرگان دربارهاست، امّا از لا به لای آن توصیفات می‌توان نکات سودمندی یافت که بررسی و تحلیل آن، ما را از چگونگی وصف هر شاعر و زیبایی توصیف هر کدام آشنا می کند. ضمن این که با جشن های ایرانی آشنا می شویم و از عوامل مؤثّر در جشن‌ها اطّلاع حاصل می کنیم.
این پایان دردوفصل تنظیم شده است که عبارتند از:
فصل اوّل:درآمدی براوضاع سیاسی واجتماعی قرن چهارم وپنجم وتاثیر آن بر شعر. در این فصل اوضاع سیاسی واجتماعی قرن چهارم وپنجم مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته واز عوامل تأثیر گذار برشعرآن دوره یاد شده است.

فصل دوم: توصیف فصول درشاعران شاخص سبک خراسانی.
درایـن فصل توصیفِ فصول توسط شـاعرانِ شاخـصِ سبک خراسانی مـوردبررسـی وتحـلیل قـرار
می گیرد.
فصل سوم: نتیجه گیری و پیشنهاد ها
نتیجه ای که ازتمام این تحقیق به دست آمد؛دراین فصل آورده شده است.
مأخذابیات منتخب از تمامی شاعران، دیوان آن ها به تصحیح دکترسیّدمحّمددبیرسیاقی است واعدادی که درزیرابیات آمده ،ازچپ به راست بیانگرِشماره ی قصیده وبیت است.
علامت های اختصاری نیزبراساس حروف ابتدای ِنام هرشاعرآورده شده اند.بنابر این؛م:(منوچهری)ع:(عنصری)ر:(رودکی)ف(:فرخی)،است.
پیشینه ی تحقیق
درباره ی دیدگاه ونوع نگرش شاعران بزرگ وصاحب سبک ازدیرباز مطالب بسیاری گفته ونوشته شده است ،امّا وجوه شعری این شاعران از بسیاری جهات هنوز به خوبی شناخته نشده است. بنابر این هنوز تحقیقات بسیاری در این زمینه می توان انجام داد.
آنچه مسلّم است این که درباره ی توصیف فصول درشعر شاعران شاخص سبک خراسانی ،تحقیقی کامل یاکتابی جامع نگاشته نشده است وفقط بعضی از نویسندگان اشاراتی به طبیعت گرایی این شاعران دارند که ذیلاًبه آن ها اشاره می شود:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.
 

شفیعی کدکنی، محمدرضا، صور خیال درشعر فارسی، انتشارات آگاه،چاپ پنجم،۱۳۷۲٫
 

نگارنده دراین کتاب به صورخیال ونقد وتحلیل آرای علمای اسلامی وهمچنین شاعران برجسته ی زبان فارسی از آغاز تاپایان قرن پنجم هجری درباب بیان وشیوه های مختلف پرداخته است.

شمیسا،سیروس،سبک شناسی شعرفارسی، تهران ،فردوس،چاپ اوّل ،۱۳۷۴٫
 

نویسنده ی این کتاب که سبک های گوناگون شعر فارسی رابررسی کرده ودر آن ازطبیعت گرایی شاعران سبک خراسانی ،همراه با اندکی جزییّات سخن به میان آورده است.

صفا، ذبیح اللّه، تاریخ ادبیات ایران،چاپ پانزدهم ،فردوس،تهران،۱۳۷۰٫
 

دراین کتاب ،مطالبی هرچند مختصردرمورد الهام ازعناصرطبیعت دراشعار شاعران سبک خراسانی آمده است.

نیوتن،اریک،شناخت زیبایی،انتشارات علمی فرهنگی،تهران،چاپ دوم،۱۳۶۶٫
 

زوایای زیبای طبیعت وتوانمندی شاعران ایرانی به خصوص شاعران مورد بحث درتوصیف آن،از موضوعات این کتاب است.
اهداف تحقیق
هدف علمی:تبیین جایگاه علمی شاعران شاخص سبک خراسانی درخصوص توصیف فصول و عناصرتشکیل دهنده ی آن ومیزان توجّه این شاعران نسبت به فصول.
هدف کاربردی: از این تحقیق درحوزه های زیر استفاده می شود:

درحوزه ی سبک شناسی
 

درحوزه ی نقد ادبی
 

روش کار
روش به کارگرفته دراین تحقیق،تلفیقی ازروش تحلیلی واسنادی است.به این ترتیب که ابتدابامراجعه به کتاب خانه،کتاب های موردنیازجمع آوری گردید.پس ازمطالعه ی دقیق،مطالب مرتبط فیش برداری وفیش ها دسته بندی موضوعی شدند.سپس با بررسی وتحلیل مطالب،نگارش پایان نامه انجام شدودرنهایت باتوجّه به مطالب نوشته شده ،نتیجه گیری شد.
فصل اول
درآمدی برتأثیر اوضاع سیاسی و اجتماعی
قرن چهارم و پنجم برشعرفارسی
۱-۱- تاثیراوضاع سیاسی واجتماعی قرن چهارم وپنجم برشعرفارسی
قرن چهارم وپنجم هر چند ابتداى ترقّى ادب فارسى است،امّا یکى از مهمّ ترین ادوار ادبى ما به شمارمی آید.درآغاز قرن چهارم ،رودکى، استاد شاعران و درقرن پنجم فردوسى و عنصرى،دو استاد مسلّم شعر پارسى زندگى مى‌کردند. شاعران دیگر این دوران نیز هریک صاحب شهرت و اهمیّت خاص درتاریخ ادبیات فارسى هستند.کمتردوره‌اى از ادوار ادبى فارسى است که این همه شاعر استاد و بزرگ، درآن زندگى کرده باشدوکمترعهدى است که درآن فصاحت و جزالت کلام تااین حدّ،مقصودِ گویندگان باشد. کثرت شعر و تعدد آثار گویندگان یکى از خصائص عمده ی این دوران است.
«قرن چهارم، زمان فرمانروایی سامانیان و دوره ی رواج و تثبیت نظـم و نثر فارسی است .سامانیان بسیار فرهنگ­ دوست بودند و به فرهنگ ملّی توجه­ خاص داشتند.در آن روزگار در محیط ادبی، علمی، اقتصادی و اجتماعی فرارود، آنچنان تحوّلی شگرف روی داده بود که دانش پژوهان، آن دوره را دوران نوزایی (رنسانس) ایرانی می نامند.» (ذبیح الله صفا ،۸۵:۱۳۷۴)

بر بستر چنین زمینه ی مناسب اقتصادی، اجتماعی و برپایه ی دانش دوستی برخی از پادشاهان سامانی،همچنین با تلاش وخردمندی وزیرانی دانشمند و کاردان چون ابوالفضل بلعمی و ابوعلی محمّد جیهانی ، بخارا به صورت مرکز بزرگ علمی، ادبی و فرهنگی درآمد.
دربار سامانیان، محیط گرم بحث و برخورد اندیشه شد و شاعران و فرهنگ مداران از راه های دور و نزدیک به آنجا روی می آوردند. رودکی، پدر شعر فارسی، در این دوره ظهور کرده است.
استاد شجاع الدین خراسانی درکتابِ ازحنجره ی سبز غزل رودکی رادرغزل سرایی استاد ویگانه ی روزگار می داند او می نویسد:
« استاد مسلّم این نوع در عهد سامانی رودکی است که خود علاوه بر طبع شاعری از فن موسیقی نیز علماً وعملاًبهره ی کافی داشت و به نیروی این دوقوه در ساختن غزل غنایی چندان ماهر بود که یگانه ی عصر خود شناخته می شد.»( شجاع الدین خراسانی،۹۳:۱۳۸۹)
اگرزبان شاعران ونویسندگان این عهد را با ادوار ادبى بعد بسنجیم،تعداد لغات عربی را به نسبت محسوسى کمتر وغلبه ی لغات اصیل پارسى وحتّى نفوذ زبان پهلوى رادرآن بیش ترمى‌بینیم.بایدتوجّه داشت که شاعران ونویسندگان این عهددربه کاربردن کلمات پارسى به‌جاى عربى تعمّدى نداشتند، بلکه چون زبان فارسى درآن عهد هنوز به نسبت کمى با زبان عربى آمیخته بود، کمتراز آن استفاده می کردند.
شعر فارسی را در فاصله ی سه سده ی نخستین، یعنی تا پایان سده ی پنجم هجری، باید شعر طبیعت خواند.زیرا، طبیعت همیشه ازعناصر نخستین شعردرهر زمان و مکانی است وهیچ گاه شعر را از طبیعت به معنی گسترده کلمه نمی توان تفکیک کرد.
دکتر شفیعی کدکنی می نویسد:
«شعرفارسی دراین دوره به ویژه ازنظر توجّه به طبیعت،سرشارترین دوره ی شعر درادب فارسی است. چراکه شعر فارسی در این دوره شعری است آفاقی و برون گرا. یعنی دید شاعر بیش تر در سطح اشیاء جریان داردو در ورای پرده ی طبیعت و عناصر مادی هستی، چیزی نفسانی و عاطفی کم تر می جوید بلکه مانند نقّاشی دقیق که بیش ترین کوشش او صرف ترسیم دقیق موضوع نقّاشی خود شود، شاعر نیزدراین دوره همت خودرا مصروف همین نسخه برداری از طبیعت وعناصر دنیای بیرون می کندوکم ترمی توان حالتی عاطفی یا تأمّلی ذهنی را درورای توصیف های گویندگان این دوره جست و جو کرد.»(شفیعی کدکنی،۲۱۱:۱۳۸۳)
نیمه اوّل قرن پنجم از نظر فراوانی شعرهای موجودو هم از نظر وجود چند شاعران برجسته از قبیل منوچهری ،فرخی و…سرشارترین دوره های شعر فارسی است.
عصرغزنوی درادبیات پارسی، دوران رواج شعر مدحی و درباری به شمارمی رود. تمام اشعار مدحی این دوره،نشان دهنده ی نگرش واندیشه های فلسفی و فکری آنها ست.شاعران مدیحه سرای این عصرمی کوشندبااستفاده ازسوژه ها، کلمات وواژه های تکراری ،برای جلب توجّه ملک وبزرگان ودریک کلام ممدوحِ خود، فصول سال رادر نهایت زیبایی وصف کند که البتّه در بعضی موارد اغراق و مبالغه، در مدح قبول ِ آن را اندکی دشوار می کند.
این عصرازمهمّ ترین دوره های ادبی ایران به شمارمی آیدکه ویژگی های بارزآن؛ تعداد شاعران و ادیبان،فصاحت وجزالت کلام وبخشش های فراوان امیران وحاکمان به شاعران بوده است.
شعرفارسی درابتدا غنایی بوده است ونمایندگان طرازاوّل آن ،شاعرانی بوده اندکه دردربارمحمودو مسعود غزنوی و بعد از آن،در عصر سلجوقی،دردربار امیران آن سرزمین می زیسته اند.ودر واقع شعر غنایی حاصل تلاش شاعران در باری درآن دوران بوده است.
لازم به ذکراست که این دوره، دوره ی اوج درخشش شعرحماسی فارسی نیزاست تا آنجاکه مهمّ ترین اثرحماسی ایران ویکی ازبهترین حماسه های ملّی جهان،یعنی شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی، در همین دوران سروده شده است.
قصیده که یکی ازانواع شعری است دراوایل سده ی چهارم تا اواخر سده ی ششم قالب ِمسلّط و رایج درشعرفارسی بوده است که ازشعر عرب تقلید شده است و اوج آن به سده ی پنجم ونیمه ی اوّل سده ی ششم هجری می رسد.
تشبیب قصایددراین دوره عمدتاً(به خاطر خوشایندممدوح)درتوصیف فصول سال وذکر زیبایی های آن بوده است که درادب فارسی به ویژه شاعران سبک خراسانی بیش ترین توصیف مربوط به فصل بهارونوروزمی باشد.البتّه با اندکی تأمّل درمی یابیم که علّت آن همه توجّه به بهارطراوت وتازگی وشورو نشاطی است که این فصل درجان دارو بی جان ایجادمی کند.
«بهاردرادب فارسی ازدوجنبه قابل بررسی است:نخست ازجنبه ی تصویرسازی‌های شاعرانه که معمولاًدرشعرسبک خراسانی به چشم می‌خوردوپیشگامان شعرفارسی دراین وادی شاهکارهایی جاودان و استواری ازخودبه یادگارگذاشته اند. زیرا به طور کلی شعردرقرون اوّلیه حیات خوددرادبیات کلاسیک ما رویکرد آفاقی دارد و غالباً به پدیده‌های جسمانی و ملموس می‌پردازد.
از این رو توصیف بهاردرشعراین دوره تجلّیِ شگرف داردوتوصیف فصول دراین گونه آثار زبانزد است.به عنوان نمونه،فرخی که در به تصویرکشیدن طبیعت در شعر استادی بی بدیل است در توصیف
آسمان ابری می‌گوید: