Pechmann et.al ,2012 ) ) [19] اندازه گیری مداوم پارامترهای مرتبط با مصرف انرژی را به عنوان یک اصل در مدیریت انرژی بیان می کند .دومین مرحله از کاربرد سیستم های SCADA اندازه گیری و پایش سایر پارامترهای موثر در مصرف انرژی می باشد مانند ولتاژ و شدت جریان و بار راکتیو .اندازه گیری و پایش این پارامترها باعث می شود مشکلات احتمالی در سیستم که باعث هدر رفتن مصرف انرژی است به سرعت شناسایی و رفع گردد.به طور مثال مشکل افزایش بار راکتیو که می تواند ناشی از عدم کارکرد صحیح سیستم های کنترل بار راکتیو باشد به وسیله سیستم های پایش SCADA این مسئله تشخیص داده می شود و در رفع مشکل به وجود آمده در سیستم کمک بسیاری می نماید [۱۹].
۳-۴-کاربرد سیستم های SCADA در افزایش راندمان
(Enrenreich,2005) در مدیریت مصرف انرژی را بیان می کند و تاثیر به کارگیری سیستم های SCADA در کاهش مصرف انرژی در پمپ های آبرسان را مورد بررسی قرار می دهد.
یکی از پارامترهای تاثیر گذار بر مدیریت مصرف انرژِی پایش و اندازه گیری راندمان مصرف انرژی بر روی سیستم های SCADA می باشد.راندمان انرژی نسبت خروجی سیستم به مصرف انرژی می باشد .
Energy efficiency=(System output / Energy consumption) (3-1)
محاسبه راندمان مصرف انرژی با بهره گرفتن از پایش پارامترهای میزان خروجی و میزان انرژی مصرفی میسر می شود و به ما کمک می کند بهترین شرایط کارکرد سیستم را تشخیص دهیم .در مدیریت انرژی بهترین شرایط کارکرد سیستم حالتی است که به ازای هر واحد از انرژی مصرفی سیستم بیشترین خروجی را داشته باشد.اندازه گیری راندمان به دو روش صورت می گیرد .

اندازه گیری راندمان سیستم به صورت لحظه ای : این اطلاعات در انتخاب بهترین شرایط کارکرد سیستم مورد استفاده قرار می گیرد.

اندازه گیری راندمان دستگاه به صورت دوره ای :این اطلاعات در بازشناسی مشکلانی که باعث کاهش راندمان شده اند و برنامه ریزی برای نگهداری و تعمیرات دوره ای سیستم کمک بسیاری می نماید [۱۷] .
دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

یکی از جنبه های کاربردی سیستم های SCADA افزایش راندمان کار کرد تجهیزات می باشد راندمان یه مصرف کننده انرژی عبارتست از نسبت خروجی سیستم به مصرف انرژی آن به طور مثال اگر قسمت تاسیسات یک سازمان را مورد توجه قرار دهیم راندمان پمپ های آبرسان عبارتست از نسبت دبی آب خروجی به میزان مصرف انرژی در مورد این مثال با بهره گرفتن از سیستم های SCADA بعد از پایش انرژی مصرفی و دبی آب مصرفی با بهره گرفتن از الگوریتم های کنترلی می توان فرامین لازم را به سیستم های کنترل دور پمپ ها ارسال نمود و راندمان سیستم را در شرایط بهینه قرار داد قرار گرفتن راندمان در شرایط بهینه به معنی افزایش خروجی به ازای مصرف انرژی می باشد که باعث کاهش انرژی مصرفی و استهلاک تجهیزات می گردد.کنترل راندمان در سیستم های SCADA به صورت گروهی انجام می شود مثلا هنگامی که در سیستم چندین پمپ وجود داشته باشد با بهره گرفتن از سیستم های کنترل دور ظرفیت پمپ بر اساس راندمان بهینه تنظیم می گردد و افت در دبی مورد نیاز با وارد کردن سایر پمپ ها در مدار جبران می گردد [۱۷] (شکل ۳-۲-).

شکل۳-۲-افزایش راندمان پمپ های آبرسان با بهره گرفتن ازاطلاعات حاصل از سیستم های SCADA [17]
همانظور که در جدول مشاهده می شود کارکرد پمپ در فرکانس ۵۴ هرتز بیشترین راندمان خروجی را در بر دارد . افزایش راندمان باعث کاهش مصرف انرژی و هزینه های آن می گردد در نمودار شکل ۳-۳- تاثیر کاهش در پمپ ها بر کاهش هزینه مصرف انرژی نمایش داده شده است. .
شکل ۳-۳-کاهش هزینه انرژی ماهیانه در اثر افزایش راندمان پمپ ها به وسیله سیستم های SCADA [17]
۳-۵-زمان بندی کارکرد مصرف کننده ها به وسیله سیستم های SCADA
(Fisher,2010) [16] بر نقش زمانبندی کارکرد مصرف کننده ها بر کاهش مصرف انرژی تاکید می کند. پایش و اندازه گیری اطلاعات مربوط به مصرف انرژی راندمان و سایر پارامترها می تواند بستر مناسبی را جهت برنامه ریزی کارکرد مصرف کننده های مختلف فراهم نماید به طور مثال در هنگام اوج مصرف می توان مصرف کننده های با راندمان بالاتر را وارد چرخه مصرف نمود و مصرف کننده های با راندمان کمتر را ازمدار خارج نمود که این امر باعث کاهش بیشینه مصرف و کاهش هزینه های مصرف انرژی می گردد [۱۶].
۳-۶-کاربرد سیستم های SCADA در مدیریت سیستم های روشنایی
(Figueiredoa et.al, 2012) و سیستم های روشنایی مورد بررسی قرار داده است یکی از مصرف کننده های مهم انرژی الکتریکی در سازمانها سیستم های روشنایی می باشد.در مورد سیستم کنترل روشنایی در بخش های مختلف یک سازمان را میتوان به سه دسته مختلف تقسیم بندی نمود :

بخش هایی که باید با توجه به میزان نور روشنایی آنها تنظیم گردد مانند راهرو ها ی عمومی در این قسمت ها به وسیله سنسورهای فتوالکتریک که حساس به نور هستند سیستم روشنایی کنترل می گردد.همچنین در قسمت هایی که رفت و آمد کمی به آنها وجود دارد و همچنین راه پله ها می توان از سنسورهای مادون قرمز حساس به حرارت بدن انسان استفاده نمود که در هنگام عبور یا حضور یک شخص آن قسمت را روشن می کنند.

بخش هایی که با توجه به ساعت کاری روزانه باید روشنایی آنها تامین شود مانند بخش های اداری که با توجه به بازه زمانی روشنایی آنها تامین می گردد.

بخش هایی که هم به وسیله سنسورهای نوری و هم با بهره گرفتن از برنامه زمانی روشنایی آنها تامین می گردد در سازمان ها برخی از قسمت ها ساعات کاری مشخصی دارند ولی با توجه به اینکه در قسمتی از ساعات کاری می توانند از روشنایی طبیعی بهره ببرند بنابراین برای کنترل روشنایی در این قسمت ها استفاده توام از برنامه زمانی و سنسورهای فتوالکتریک مناسب می باشد [۲۰] .

با بهره گرفتن از سیستم های SCADA در این مراکز می توان جهت کارکرد سیستم های روشنایی برنامه ریزی نمود که با توجه به کاهش زمان کلی روشن بودن سیستم های روشنایی مصرف انرژی کاهش می یابد (شکل۳-۴-).

شکل۳-۴-کاربرد سیستم های SCADA در کنترل سیستم روشنایی [۲۰]
۳-۷-کاربرد سیستم های SCADA در مدیریت وکنترل تجهیزات
(Nicolic et.al ,2010) .
۳-۸-کاربرد سیستم های SCADA در سازماندهی پرسنل فنی

ارائه برنامه زمان بندی برای سرویس تجهیزات :با بررسی نمودارهای انرژی مصرفی و راندمان برای تجهیزات مختلف می توان یک برنامه زمانبندی برای نگهداری و سرویس این تجهیزات تعیین نمود.به طور مثال هنگامی که مصرف انرژی یک دستگاه از میانگین مصرف قبلی به طور ناگهانی یا تدریجی افزایش می یابد می توان به علت بروز یک مشکل در کارکرد دستگاه باشد سیستم هایSCADA با پایش مداوم انرژی مصرفی دستگا ه ها مختلف می تواند این موارد را به طور خودکار تشخیص دهد و پرسنل فنی را در مورد وقوع مشکل و یا نزدیک شدن زمان سرویس یک دستگاه قبلا از اینکه آن دستگاه کاملا از کار بیفتد مطلع سازد.با اجرای برنامه نگهداری منظم به کمک سیستم SCADA می توان از افزایش و هدر رفتن انرژی که به علت خرابی دستگاه ها به وجود می آید جلوگیری نمود[۲۱[.(شکل ۳-۵-)

شکل ۳-۵-کاربرد سیستم های SCADA در پایش مداوم انرژی و اعلام هشدار به اپراتور [۲۱ ]

(Ozdemir&Karacor,2006) [22] در رابطه با امکان ایجاد یک سیستم SCADA بر مبنای تلفن همراه و ارسال هشدار در هنگام بروز مشکل همراه با اعلام نوع آن روش هایی را ارائه نموده اند یکی از قابلیت های مهم سیستم های SCADA امکان اعلام هشدار به اپراتور در هنگام بروز مشکل در سیستم است که این اعلام هشدار می تواند به صورت آلارم های صوتی و یا نوری و یا به وسیله ارسالپیام کوتاه به پرسنل فنی در هنگام بروز مشکل باشد[۲۲] بر اساس شرایط کاری سیستم می توان در سیستم SCADA این آلارم ها را تعریف نمود.

۳-۹-کاربرد سیستم های SCADA در کاهش استهلاک تجهیزات
(Fisher,2010) [16] کاربرد سیستم های SCADA در کاهش استهلاک تجهیزات را مورد بررسی قرار داده است .
۳-۹-۱-کاهش استهلاک تجهیزات با کم کردن حجم کاری
همانطور که قبلا عنوان شد با به کار گیری سیستم های SCADA و برنامه زمان بندی می توان حجم کاری تجهیزات را کاهش داد با کاهش حجم کار تجهیزات استهلاک آنها کاهش پیدا می کند و از این طریق مقدار هزینه های استهلاک سالانه در سازمان کاهش پیدا می کند.همچنین با بهره گرفتن از قابلیت های سیستم های SCADA در تشخیص به موقع عیوب احتمالی و با انجام تعمیرات به موقع از تحمیل هزینه های سنگین و فرسودگی و از رده خارج شدن تجهیزات تا مقدار بسیار زیادی جلوگیری می نماید[۱۶].
۳-۹-۲ -کاهش استهلاک با اعمال روش های کنترلی
با بهره گرفتن از الگوریتم های هوشمند کنترلی که با بهره گرفتن از سیستم های SCADA قابل اجرا است کارکرد سیستم ها بهینه سازی می شود و درنتیجه از کارکرد مداوم تجهیزات در حداکثر ظرفیت جلوگیری به عمل می آید و باعث کاهش استهلاک و صرفه جویی در مصرف انرژی می گردد[۱۶] .
۳-۱۰-کاربرد سیستم های SCADA در صنعت برق
Pricket et.al ,2011 ) ) [18] کاربرد سیستم های SCADA در صنعت برق را مورد بررسی قرار داده است .
۳-۱۰-۱-کاربرد سیستم های SCADA در افزایش راندمان نیروگاه های برق
یکی از کاربرد های مهم سیستم ها SCADA افزایش راندمان در نیروگا ه های برق می باشد. پایش دقیق اطلاعات حاصل از سیستم و اعمال واکنش مورد نیاز به صورت خودکار از مزایای به کاری سیستم های SCADA در سیستم های نیروگاهی می باشد.با به کار گیری سیستم های SCADA به سرعت و دقت می توان عواملی را که باعث کاهش راندمان تولید می شود شناسایی نمود و با اعمال واکنش مناسب آنها در در جهت بهینه سازی راندمان اصلاح نمود .در مورد سیستم های نیروگاهی با پایش دقیق پارامترهای مربوط به برجهای خنک کننده، ژنراتورها ، توربین ها و بویلرها مشکلات به طور سریع و دقیق شناسایی شده و با اعمال فرایند کنترلی لازم از کاهش راندمان کل سیستم جلوگیری می گردد[۱۸].
۳-۱۰-۲-کاربرد سیستم های SCADA در ایجاد شبکه های هوشمند و بهبود راندمان شبکه برق سراسری
(Bruneo & Cucinotta ,2012) .
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
۳-۱۱-کاربرد منطق فازی و هوش مصنوعی در مدیریت و بهینه سازی مصرف انرژی
۳-۱۱-۱-استفاده از هوش مصنوعی در پیش بینی میزان مصرف انرژی
(Liang & Cheng,2002) [24] امکان استفاده از منطق فازی و شبکه های عصبی[۶۶] را در پیش بینی مقدار مصرف مورد توجه قرار داده اند . با توجه به عوامل بسیار زیادی که می تواند در مصرف انرژی موثر باشد برازش یک مدل فازی به رویداد ها و تعیین قواعد آن کار دشواری می باشد لذا در سالهای اخیر استفاده از شبکه های عصبی در مدل سازی فازی مورد توجه قرار گرفته است که به روش های Neuro-Fuzzy موسوم هستند.در این روش ابتدا داده های ورودی به وسیله آنالیز پیرسون مورد بررسی قرار می گیرد و پارامترهایی که تاثیر بیشتری بر فرایند مصرف انرژی دارند انتخاب می شوند.در مراحل بعدی جهت مشخص نمودن توابع فازی واستنتاج فازی و فرایند غیر فازی سازی [۶۷] بر مبنای الگوریتم های هوش مصنوعی صورت می گیرد .نتایج حاصل از این روش در مقایسه با سایر روش هایی که در آنها از منطق فازی و یا شبکه های عصبی به طور مجزا استفاده می شود خطای کمتری را درپی دارد [۲۴].
۳-۱۱-۲-بهره گیری از منطق فازی برای پیش بینی میزان مصرف انرژی
(Ismail & Mansor,2012) [25 ] استفاده از منطق فازی جهت پیش بینی مقدار توان مصرفی را مورد بررسی قرار داده اند معمولا پیش بینی میزان مصرف انرژی در چهارقالب زمانی مختلف انجام می شود که عبارتند از

پیش بینی آنی بازه زمانی پیش بینی یک ساعت تا یک روز آینده

پیش بینی کوتاه مدت بازه زمانی پیش بینی بین یک روز تا یک هفته آینده

پیش بینی میان مدت بازه زمانی بین یک تا چند ماه آینده

پیش بینی بلند مدت بازه زمانی یک یا چند سال آینده

در میان میان پیش بینی کوتاه مدت مصرف انرژی برای تامین کنندگان انرژی بسیار مهم است و می تواند در برنامه ریزی فنی و مالی آنها بسیار موثر باشد.برای پیش بینی کوتاه مدت مصرف انرژی می توان از منطق فازی استفاده نمود .در این روش ابتدا پارامترهای موثر در پروسه شناسایی می شود به طور مثال جهت مصرف انرژی منازل مسکونی در طول سال دمای محیط بیرون می تواند یک متغیر موثر باشد.در این روش با بهره گرفتن از توابع تعلق و شرایط از قبل تعیین شده مدل فازی و تابع آن مشخص می شود و در ادامه با بهره گرفتن از مقادیر بدست آمده از استنتاج فازی برای هر متغیر و فرایند غیر فازی سازی میزان مصرف انرژی برای دوره های زمانی آینده پیش بینی می گردد.این فرایند به روش های زیر صورت می گیرد:

روش COG (مرکز ثقل )

روش COA (مرکز سطح)

روش MAXIMA (بیشینه ) که خود دارای سه زیرشاخه زیر است :

FOM (بیشینه اولیه )

MOM (بیشنه میانی )

LOM (بیشینه نهایی )

شکل۳-۶- کاربرد منطق فازی در پیش بینی مقدار مصرف انرژی [۲۵]

حالات خلقی : عصبانی و اکثرا بغض دارد
رفتار ها : همیشه دعوا دارد، خودزنی می کند ،فحش می دهد، داد و بیداد می کند . در اخر جلسه از آزمودنی خواسته شد برگه های یادداشت تمرین برای درک مسائل خود را کامل کند.در این تکلیف محیط ، رفتار ،افکار و واکنش های جسمانی مورد تاکید هستند.
جلسه چهارم: تمرکز به زمان حال و رفتار خود با تاکید بر روش های مراقبه وحساسیت زدایی منظم
هدف:
۱-توجه و تاکید بر زمان حال و رفتار کنونی خویش.
۲- استفاده از تکنیک موثر در کاهش اضطراب و افسردگی ناشی از چالشهای زناشویی
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
در این جلسه پس از بحث و تبادل نظر در مورد تکلیف جلسه قبل ، ازمونگر از اعضا می خواهد به منظور تغییر خویش و دستیابی به هویت موفق و در گیری ارتباط بیشتر با دیگراعضا خانواده، رفتار خود را تغییر دهند. زیرا به اعتقاد یونگ ، انسان به میزان بسیار محدودی بر احساس و افکارش کنترل دارد در حالیکه ساده تر می تواند رفتارش را کنترل کند و با پرسیدن سوالاتی از قبیل اکنون چه کاری دارید انجام می دهید؟به رفتار اعضا در زمان حال تاکید می کند.ازمونگر تمام سعی اش این است تا اعضا به قضاوت ارزشی نسبت به رفتار خود بپردازند و انها را متوجه رفتار کنونی شان کند. در طول جلسه از انتقاد و تنبیه بر حذر شود. در این جلسه بر ارضائ نیازهایی چون عشق و محبت، احساس ارزشمندی ، احساس تعلق، بقا، شوخی، ازادی و کنترل زندگی خویش تاکید می شود .در ادامه ازمونگر تکنیک ریلکسیشن را اموزش داده و از اعضا می خواهد تا تکنیک مورد نظر را انجام دهند و از انها می خواهد تا درحضور ازمونگر تمرین کنند . در پایان ازمونگر از اعضا می خواهد تا این فن را در منزل تمرین کنند. همچنین به عنوان تکلیف جلسه بعد ازمونگر می خواهد از اعضا تا مسولیت چند کار را شخصا به عهده بگیرند و چند واقعیت زندگی خود رایاداشت کنند.
جلسه پنجم : شناخت اهداف و ارزشها و باورهای شخصی و بازسازی طرحواره های ذهنی
هدف:شناخت اهداف کوتاه مدت و دراز مدت و بررسی نظام ارزشی خود (رشد و شناخت بهتر خود ، شناخت بیشتر نقاط قوت و ضعف خود از طریق ابراز خویشتن و بی پرده گویی ، تمرین گوش دادن فعال ، پی بردن به اثر افکار خود روی سایر اعضای خانواده ، دیدن خود از دریچه چشم اعضا خانواده ، کمک به کاهش اضطراب درخانه)
این هدف از طریق
۱- تشخیص موقعیت ، افکارو باور های غلط
۲- توانایی جداسازی موقعیت و افکار
۳- شناخت افکار خود آیند و شواهدی که این افکار را تایید و یا رد می کنند
۴-شناخت تفکر جایگزین یا متعادل محقق می شود.در جلسات پیشین به طور مختصراشاره ای شد ،به راهبردهای مقابله با طرحواه های ناسازگار که به شرح زیر است :
۱-بازسازی شناختی
۲-پیش بینی و آماده شدن با بهره گرفتن از تجسم ذهنی(مراقبه و ریلکسیشن)
۳-تشخیص نشانه های اخطاری و اسنادهای بدبینانه
۴-ایجاد وقفه (دور ساختن خود از موقعیت)
۵-جرات آموزی
در ادامه به آزمودنی ها تشخیص باورهای غیر منطقی ، افکارخودایند ، تشریح اسنا های بدبینانه و کلی ارائه شد و و اسناد های خوش بینانه و تمرین آنهاآموزش داده شد.آزمودنی ها و درمانگر درباره اینکه آیا می توان از افکار خودایند یا تصاویر ذهنی آگاه شد ، به بحث پرداختند.و برای تشخیص این افکار تمرین هایی انجام دادند. به تمرین و تشخیص باورها وطرحواره های پر التهاب ، شواهدی که آن را تایید و یا رد میکنند وتمرین و تشخیص تفکر جایگزین یا متعادل و آموزش چگونگی دستیابی به تفکر جانشین یا متعادل که در کاهش طرحواره های ناسازگار نقش بسزایی دارد نیز به آزمودنی ها اموزش داده شد. بطور مثال گزارش یکی از ازمودنی ها در موارد بازسازی شناختی به شرح زیر است :
موقعیت : در منزل با همسرم نشسته ام
حالت های خلقی: احساس غم ناشی عدم توجه همسر به بنده
افکار خودآیند : من از این رفتار همسرم خوشم نمی آید.
او از من بدش می آید و هیچ وقت با من خوب نمی شود.اوتماشای تلویزیون را بر صحبت کردن با من ترجیح می دهد.
شواهدی که فکر پر التهاب را تایید می کنند : چون من خوشگل نیستم .
افکار نوع دیگر /متعادل : شاید امروز با همکارانش دعواش شده ،بیحالی و کسالتش راب رای من آورده.
شایدم مریض باشه ،حال و حوصله نداره.
در ادامه جلسه اعضا در مورد اهداف کوتاه مدت و دراز مدت زندگی زناشویی خود سخن می گویند و برخی به غیر منطقی بودن اهداف و باورهای خویش پی می برند. در اینجا کلیه موضوع ارائه شده در رابطه با اهداف و ارزشها با اصول و فرایند طرحواره درمانی و روش های مقابله با طرحواره های ناسازگار ارتباط داده می شود و از تکنیک های این نظریه جهت پیشبرد کارهای گروه استفاده می شود. در پایان از اعضا خواسته می شود چند اهداف کوتاه مدت و بلند مدت خود را یادداشت کنند و در مورد ارزشها وباورهای فردی خود و تاثیر آن در زندگی مشترک ، مواردی را برای جلسه بعد یاداشت کنند. در ادامه جلسه تمرکز بسیار بر رابطه حسنه بین اعضای خانواده و شناخت ابعاد مختلف از جمله تواناییها، نقاط ضعف و قوت و مشکلات انان صورت گرفت. در پایان ضمن خلاصه نمودن بحث و جمع بندی توسط ازمونگر ،از اعضا خواسته شد تا رفتار خود را با توجه به بحث مطرح شده ارزیابی کنند و خود را مسئول اعمال کنونی خویش بدانند.
جلسه ششم: آموزش تکنیک کاهش و حذف طرحواره های ناسازگار
هدف:
۱-متعهد شدن هریک از اعضا به انجام مراحل عملی به شیوه ای مسوولانه در جهت افزایش شادی و نشاط
۲- تشخیص نشانگان یاس و ناامیدی و کسب برخی مهارتها در رویارویی با موقعیت های یاس آور
در این جلسه همانند قبل ابتدا به بررسی تکالیف جلسه قبل پرداخته می شود. در این جلسه ازمونگر گروه با توجه به زمان جلسه برخی از تکنیکهای موثردر جهت حذف باورهای منفی شامل:
۱- استفاده از خاطرات خوشایند
۲-انجام فعالیت های جالب
۳-تنفس کنترل شده
۴-خود گویی مثبت
۵-کنترل رژیم غذایی و انجام حرکات ورزشی
۶-گوش دادن به موسیقی شاد
۷-خواندن کتاب طنز
۸-گذران اوقات فراغت با دوستان شاد
۹-شیوه توقف تفکرات مزاحم
۱۰-به مثبت ها توجه کردن
۱۲-روحیه شوخ طبعی را در خود تقویت کردن
می باشد را آموزش می دهد. و از انها می خواهد تا در منزل این تکنیکها را تمرین نمایند. ازمونگر همچنین به اعضا توصیه می کند که هیچ گونه عذر و بهانه ای برای رد مسئولیت پذیرفته نمی شود و تمامی تکنیکها باید انجام پذیرد. در ادامه آزمونگر به تشریح موارد چون:
۱-شناخت موقعیت ها و نشانه های یاس آور
۲-بررسی تفکر خودکار افراد در موقعیت های ناامید کننده
۳-اجتناب از سرزنش و تنبیه
۴-اجتناب از کمال گرایی و ناامیدی
۵-جایگزینی افکار مثبت بجای افکار ناامید کننده
۶-پرهیز از استدلالات و انتظارات غیر منطقی
می پردازد. پس از بررسی تکلیف جلسه قبل، در این جلسه از اعضاخواسته می شود تا در مورد زمینه هایی که موجب یاس و ناامیدی در آنان می شود بیشتر صحبت کنند، از انجا که افراد هنگامی که انتظاراتشان از خودشان به طور نامعقولی بالاست، وقت زیادی را صرف نگرانی و سرزنش خود راجع به اشتباهات کوچک و خطاهای جزیی می کنندو دچار دلسردی می شوند. از انها خواسته می شود تا کمال گرایی خودشان را با رعایت پیشنهادات زیر کاهش دهند:
اجازه ندهید که عزت نفس تان با موفقیت هایتان تعیین شود
شیوه ها ی تفکرکمال گرا را شناسایی و بر انها غلبه نمایید
تلاش کنید تا خودگویی های زیر را به باور منفی و طرحواره شکست می انجامد را خودنگویید:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

نباید اشتباه کنم

نمی توانم ان را انجام دهم.

حتی امتحان کردنش هم فایده ای ندارد.

درعوض خود گویی های مثبت زیر را تمرین کنید:

من هم اشتباه می کنم و مسئولیت اشتباهم را می پذیرم

من هم می توانم کارهایی را به بهترین نحو ممکن انجام دهم.

صرفا آن را برای اینکه روزنه ای باز شود امتحان خواهم کرد.

اهمیت خطاهای کوچک را بزرگ نکنید
نسبت به زندگی تسلط مدار باشید.
خویشتن پذیری راتقویت کنید.
روی اهدافی کار کنیدکه واقع مدار هستند. اهداف باید به اندازه کافی عالی باشدتا جالب و چالش انگیز باشد اما آنقدر نباید بالا باشد که نتوانید به آن دست یابید و موجب ناکامی و درنهایت افسردگی شما گردد.در پایان جلسه از اعضا خواسته می شود که با توجه به افکار و نشانه ها و موقعیت ها یاس آور خود تا جلسه بعد، نسبت به موقعیت ها و حالات یاس آور خود یادداشت برداری کرده و افکار ورفتار درست راجایگزین کنند.
جلسه هفتم: مسولیت پذیری در قبال نتایج باورهای غلط پیشین از طریق آموزش های جلسات قبل و کسب هویت موفق جدید
هدف: شناخت بیشتر نسبت به نیازهای اساسی و تلاش برای دستیابی به هویت موفق ومسولیت پذیری در قبال رفتار و باور های خود
در ابتدای جلسه پس از بررسی تکلیف جلسه قبل از اعضا خواسته می شودتا پیرامون نیازهای اساسی خود به تبادل نظر بپردازند. ازمونگر در همین راستا از دید گاه طرحواره درمانی ،نیاز اساسی انسان را که شامل نیاز به وجود باورهای منطقی و در زندگی زناشویی (مبادله عشق و محبت) است و این دو نیاز را برابر هویت می داند و برای اعضا تشریح می کند . از این رو هر یک از اعضا در این جلسه پیرامون روابط بین فردی و اجتماعی خویش، عوامل شکل گیری در تعیین هویت خانوادگی، عوامل تعیین کننده احساس ارزشمندی و ابراز عشق و محبت بحث کنند. همچنین ارزشیابی خودشان از زندگی در ارتباط با شرایط زندگی زناشویی، تصورات راجع به وضع جسمانی، و شیوه لباس پوشیدن مورد بحث قرار می گیرد. در پایان ازمونگر از اعضا می خواهد تا روابط معیوب خود با خانواده و همسالان را شناسایی و ضمن ارزیابی رفتار خویش، روابط سالمی را جایگزین کنند و در مورد مبادله عشق و محبت به اطرافیان بیشتر توجه کرده و برای ان تلاش کنند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
در ادامه جلسه ، آزمونگر از اعضا می خواهد تا در مورد میزان مسولیت پذیری خود ، نحوه برخورد با واقعیات زندگی به بحث و گفتگو بپردازند. که هر یک پس از بیان ویژگیها و نظرات شخص خویش ، رفتار خود را با توجه به درست یا نادرست بودن در حیطه واقعیت ، پذیرش مسئولیت و امور درست و نادرست به هریک از اعضا کمک می کند به رفتار غیر مسوولانه خود پی ببرند و نیاز های خود را در چهارچوب واقعیات زندگی خویش جستجو کنند نه با انکار واقعیت، رفتار غیر مسوولانه خود را باعث بروز اضطراب و ناراحتی روانی خود بدانند، نه اینکه اضطراب و ناراحتی روانی باعث غیر مسوول بودن آنها شده است. تمرکز بر بعد مسئولیت هسته اساسی این جلسه است. در پایان ضمن خلاصه نمودن بحث و جمع بندی توسط ازمونگر ،از اعضا خواسته می شود به واقعیت های زندگی خود بیش از پیش توجه نموده انها را یادداشت نمایند و با خود مرور کنند و روحیه مسئولیت پذیری در قبال این واقعیت ها را در خود افزایش دهند.
جلسه نهایی
هدف: جمع بندی جلسات

جدول ۴-۲، توزیع فراوانی نمونه آماری به تفکیک رشته تحصیلی …………………………………….. ۷۰
جدول ۴-۳، توزیع فراوانی نمونه آماری به تفکیک پایه تحصیلی ……………………………………….. ۷۱
جدول ۴-۴، توزیع فراوانی سبک های یادگیری به تفکیک جنسیت ……………………………………. ۷۲
جدول ۴-۵، توزیع فراوانی سبک های یادگیری به تفکیک رشته تحصیلی …………………………… ۷۳
جدول ۴-۶، توزیع فراوانی سبک های یادگیری به تفکیک پایه تحصیلی …………………………….. ۷۵
جدول ۴-۷، میانگین ویژگی های شخصیتی به تفکیک جنسیت …………………………………………..۷۶
جدول ۴-۸، میانگین ویژگی های شخصیتی به تفکیک رشته تحصیلی …………………………………. ۷۷
جدول ۴-۹، میانگین ویژگی های شخصیتی به تفکیک پایه تحصیلی ………………………………….. ۷۸
جدول ۴-۱۰، همبستگی ویژگی های شخصیتی و سبک های یادگیری ……………………………….. ۷۹ جدول ۴-۱۱، ترکیب نمونه تحلیل شده در فرضیه دوم ……………………………………………………… ۸۱
جدول ۴-۱۲، طبقه بندی نمونه بر اساس سبک یادگیری همگرا …………………………………………. ۸۱
جدول ۴-۱۳، نتایج آزمون خی دو برای فرضیه دوم …………………………………………………………. ۸۲
جدول ۴-۱۴، طبقه بندی سبک یادگیری همگرا در فرضیه دوم ………………………………………….. ۸۲
جدول ۴-۱۵، احتمال درست نمایی آزمون فرضیه دوم ………………………………………………………۸۲
جدول ۴-۱۶، سطح معنی داری عامل برون گرایی …………………………………………………………… ۸۳
جدول ۴-۱۷، سطح معنی داری دیگر عوامل شخصیت در فرضیه دوم …………………………………. ۸۳
جدول ۴-۱۸، ترکیب نمونه تحلیل شده در فرضیه سوم …………………………………………………….. ۸۳
جدول ۴-۱۹، طبقه بندی سبک یادگیری جذب کننده در فرضیه سوم …………………………………. ۸۴
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول ۴-۲۰، سطح معنی داری عوامل شخصیت با سبک یادگیری جذب کننده …………………… ۸۴
جدول ۴-۲۱، سطح معنی داری عوامل شخصیت با سبک یادگیری جذب کننده …………………… ۸۴
جدول ۴-۲۲، ترکیب نمونه مورد تحلیل در فرضیه چهارم …………………………………………………. ۸۵
جدول ۴-۲۳، طبقه بندی سبک یادگیری انطباق یابنده ……………………………………………………… ۸۵
جدول ۴-۲۴، سطوح معنی داری سبک یادگیری انطباق یابنده ………………………………………….. ۸۵
جدول ۴-۲۵، سطوح معنی داری عوامل شخصیت با سبک انطباق یابنده ……………………………… ۸۶
جدول ۴-۲۶، ترکیب نمونه تحلیل شده در فرضیه پنجم ……………………………………………………. ۸۶
جدول۴-۲۷، طبقه بندی سبک یادگیری واگرا ……………………………………………………………….. ۸۶
جدول ۴-۲۸،آزمون خی دو برای فرضیه پنجم ……………………………………………………………….. ۸۷
جدول ۴-۲۹، طبقه بندی سبک یادگیری واگرا ………………………………………………………………. ۸۷
جدول ۴-۳۰، احتمال درست نمایی فرضیه پنجم …………………………………………………………….. ۸۸
جدول ۴-۳۱، سطح معنی داری عامل برون گرایی …………………………………………………………… ۸۸
جدول ۴-۳۲، سطوح معنی داری عوامل شخصیت …………………………………………………………… ۸۸
جدول ۴-۳۳، آماره های توصیفی ویژگی های شخصیتی به تفکیک جنسیت ……………………….. ۸۹
جدول ۴-۳۴، آزمون تفاوت میانگین ویژگی های شخصیتی و جنسیت ………………………………… ۹۰
جدول ۴-۳۵، آزمون خی دو، رابطه سبک های یادگیری و جنسیت ……………………………………. ۹۱
جدول ۴-۳۶، تحلیل واریانس رابطه ویژگی های شخصیتی و رشته تحصیلی ………………………… ۹۲
جدول ۴-۳۷، آرمون خی دو، رابطه سبک های یادگیری و رشته تحصیلی …………………………… ۹۳
جدول ۴- ۳۸، تحلیل واریانس رابطه ویژگی های شخصیتی و پایه تحصیلی …………………………. ۹۴
جدول ۴-۳۹، آزمون شفه، رابطه ویژگی های شخصیتی و پایه تحصیلی ………………………………. ۹۵
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار ۴-۱، توزیع فراوانی سبک های یادگیری به تفکیک جنسیت ………………………………….۶۹
نمودار ۴-۲، پراکندگی نمونه بر حسب رشته تحصیلی …………………………………………………….۷۰
نمودار ۴-۳، پراکندگی نمونه بر حسب پایه تحصیلی ………………………………………………………۷۱
نمودار ۴-۴، توزیع فراوانی سبک های یادگیری به تفکیک جنسیت ………………………………… ۷۳
نمودار ۴-۵، توزیع فراوانی سبک های یادگیری به تفکیک رشته تحصیلی …………………………۷۴
نمودار ۴-۶، توزیع فراوانی سبک های یادگیری به تفکیک پایه تحصیلی …………………………..۷۵
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
شکل۲-۱، الگوی یادگیری تجربی کلب …………………………………………………………………….۲۶
شکل۲-۲، مدل ویژگی های شخصیتی مایرزـ بریگز ……………………………………………………. ۳۶
شکل ۲-۳، مدل مفهومی تحقیق ……………………………………………………………………………….. ۵۷
فصل اول
کلیات تحقیق
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱ مقدمه
یکی از ویژگی های نوع انسان، توانایی او در یادگیری[۱] است. توانایی انسان در یادگیری کاملا مشهود بوده و او را از سایر جانداران جدا می کند. با این وجود، تفاوت های فردی بین انسان ها بسیار مشهود است (کدیور،۱۳۸۸، ص۲۸۳).
توجه به تفاوت های فردی بین انسان ها از شکل ظاهری بدن (اندازه گیری قد، وزن و …) شروع شد و با نسبت دادن ویژگی های شخصیتی[۲] به ویژگی‌های ظاهری (شکل ظاهر بدن) پیش رفت. سپس به حواس، از حواس به ادراک، از ادراک به شناخت، از شناخت به اجزاء و فرایند شناخت (توجه، ادراک، پردازش، حافظه و …) پرداخته شد و سرانجام سبک ها و ترجیحات یادگیری مورد توجه قرار گرفت(علی آبادی،۱۳۸۲).
همچنین بهره مندی از اصول روانشناسی برای بالا بردن کیفیت آموزشی شیوه ای علمی است، چون آموزش صحیح و با کیفیت بالا بدون توجه به تفاوت های فردی و شناخت حالات و خصوصیات افراد چه دانش آموز و چه معلم ممکن نخواهد بود (میر کمالی، ۱۳۷۸).
توجه و علاقه به سبک های یادگیری[۳] نتیجه طبیعی تغییر یا دگرگونی در جهت گیری از نظریه های «رفتار نگری» به نظریه های «شناختی» است. نظریه های شناختی در یادگیری در صدد تبیین فعالیت های پیچیده شناختی مانند «درک مطلب»، «یادآوری» و «راهبردهای یادگیری» هستند. تحقیقاتی که اخیرا انجام شده است، بیانگر اهمیت راهبرد های یادگیری در تسهیل فرایند یادگیری، یادسپاری و یادآوری است. نتایج این تحقیقات بیانگر آن است که راهبرد های شناختی، نیرومند ترین اثر را در یادگیری دانش آموزان به عهده دارند (فتحی آشتیانی و حسنی، ۱۳۷۹).
از سوی دیگر، یک بحث طولانی و شدید در مورد رابطه بین افراد مرتبط با یادگیری(مثلا دانش‌آموزان ممتاز)، راهبردهای یادگیری، و ویژگی های شخصیتی وجود داشته، و بویژه پس از انتشار دو مورد از مطالعات جنجالی در مورد راهبردهای یادگیری (بیگز[۴]،۱۹۹۲) و شخصیت (کاستا و مک کرا[۵]،۱۹۹۲) تشدید شده است. گستردگی پذیرش پنج فاکتور اصلی نظریه پنج عاملی شخصیت، که مدعی است پنج بعد اصلی شخصیت (روان رنجور خویی[۶] ، برون گرایی[۷]، گشودگی به تجربه[۸]، موافق بودن[۹]، با وجدان بودن[۱۰] ) برای قضاوت در مورد سازگاری و ثبات رفتاری، عاطفی و شناختی در نمونه های غیر بالینی، هم لازم و هم کافی است، اشاره به این دارد که دیگر سازه های ساختاری و شخص محوری مانند راهبردهای یادگیری ممکن است به سادگی منعکس کننده تفاوت های بارز فردی مورد بحث در مدل پنج عاملی باشند (کامورو و فورنهام[۱۱]، ۲۰۰۸).
از آنجایی که انسانها در ابعاد مختلف دارای تفاوت هایی می باشند و این تفاوت ها در توانایی ها، استعدادها، رغبت ها و سرانجام در شخصیت افراد نمود می یابد، شناخت ویژگی های شخصیتی دانش‌آموزان و هدایت آنها در انتخاب رشته تحصیلی این امکان را فراهم می آورد تا آنها با شناخت و آگاهی، مسائل را با علایق و صلاحیت های خود تطبیق داده، و از نظر روحی و روانی محیط زندگی و زمینه های شغلی و تحصیلی خود را ایمن سازند و در آن محیط، توانایی ها و مهارت‌های خویش را بکار گیرند و استعداد های واقعی خود را به منصه ظهور برسانند. توجه به رغبت های مختلف تحصیلی و ویژگی های شخصیتی افراد موجب هدایت آنها در زمینه های تحصیلی و شغلی مناسب و افزایش انگیزه و توانمندی آنها می گردد (مرادی بانیارانی، ۱۳۸۴).
بنابراین یکی از مهم ترین عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، ویژگی های روانی و شخصیتی آنان است. هر فردی برای ورود به اجتماع و در نتیجه رویارویی با موقعیت های گوناگون و افراد مختلف (از نظر فرهنگی، اقتصادی، طبقه اجتماعی و …) به ابزارهایی مانند ساختارهای روانی و ویژگی های شخصیتی خاصی مجهز است(کملمیر[۱۲] و همکاران، ۲۰۰۵). این ابزارهای روانی می توانند در مقابله با رویداد‌های مختلف زندگی به وی کمک کنند. این ساختارهای روانی نه تنها تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند خانواده، جامعه، گروه همسالان و … قرار دارند، بلکه به صورت متقابل، این عوامل را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند (باری، لکی و اورهک[۱۳]،۲۰۰۷).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
این ویژگی های شخصیتی در حقیقت به عنوان محرکه های خلق و خو، برای دست یابی به هدف تلقی می شوند. به این معنا که این خصوصیات انسان را مستعد انجام رفتارهای مختلف، در موقعیت های خاص می نمایند(پروین،۱۳۷۴). به طوری که بعضی افراد در مواجهه با مشکلات در خود فرو می روند و برخی دیگر به ابراز احساسات و هیجانات خود می پردازند و از دیگران کمک می طلبند و بالاخره بسته به نوع شخصیت، هر کسی در مقابل فشارهای روانی واکنش خاصی دارد و به تبع آن، از میزان معین سلامتی برخوردار است (هرن و میشل[۱۴]، ۲۰۰۳؛ نقل از محمدی،۱۳۸۵).
کیفیت افکار دانش آموزان برای یادگیری بسیار مهم است. دانش آموزان در پردازش، رمزگذاری، فراخوانی، سازماندهی و همچنین نحوه بکار گیری اطلاعات آموخته شده با هم متفاوت هستند. برخی از آنها یادگیرندگان متفکر هستند و برخی دیگر اطلاعات را به صورت کاملا سطحی پردازش می‌کنند(کوماراجو[۱۵] و همکاران،۲۰۱۱).
تحقیق حاضر در زمینه بررسی ویژگی های شخصیتی و سبک های یادگیری دانش آموزان، و چگونگی رابطه میان این دو متغیر به انجام رسیده و در پی پاسخ گویی به این سؤال است « آیا این تفاوت‌های فردی در ترجیح سبک ‌های یادگیری و عمق پردازش اطلاعات، به شخصیت افراد ارتباط دارد؟ ».
۱-۲ بیان مسأله
یادگیری یکی از مهم ترین زمینه ها در روانشناسی امروز و در عین حال یکی از مشکل ترین مفاهیم برای تعریف کردن است. با توجه به پیچیدگی موضوع یادگیری تعاریف گوناگونی از آن ارائه شده است که معروف ترین آنها تعریفی است که کیمبل[۱۶] (۱۹۶۱) از یادگیری ارائه داده است. او معتقد است که یادگیری عبارت است از تغییرات نسبتا پایدار در رفتار یا توان رفتاری(رفتار بالقوه) که از طریق تجربه حاصل می شود و شامل حالت‌های موقتی بدن نمی شود مانند آنچه بر اثر بیماری، خستگی یا دارو پدید می آید(سیف، ۱۳۸۵،ص۳۰).
عوامل بسیاری بر یادگیری تأثیر می گذارند. از جمله این عوامل که فرد با خود به محیط یادگیری می‌آورد، روش ها یا همان سبک های یادگیری است. اگرچه تمام انسانها توانایی یادگیری دارند اما میزان و نحوه یادگیری انسانها، حتی در موقعیتی یکسان، متفاوت است. شاید یکی از مهم ترین دلایل آن، روش های یادگیری متفاوت آنان باشد. این روش ها تعیین می کند که در برخورد با یک موقعیت، فرد چه مدت، به چه چیزی و به چه میزانی توجه می کند (الهی و همکاران، ۱۳۸۳).
سبک های یادگیری دارای انواع گوناگونی هستند که روی هم رفته می توان آنها را به سه دسته کلی سبک های یادگیری شناختی، عاطفی و فیزیولوزیک تقسیم کرد(سیف،۱۳۸۷). سبک های یادگیری شناختی عبارتند از طریقی که شخص موضوعات را ادراک می کند، اطلاعات را به خاطر می سپارد، درباره مطالب می اندیشد و مسائل را حل می کند. این سبک ها بسیار متنوع اند و مهمترین آنها عبارتند از سبک‌های وابسته به زمینه[۱۷] و نابسته به زمینه[۱۸] ، سبک های مفهوم سازی، سبک های پردازش کننده کلامی در برابر پردازش کننده دیداری، سبک ‌های گشودگی به تجربه و انعطاف ناپذیری، سبک های سنت گرایی در مقابل خرد گرایی (فراهانی،۱۳۷۸)، و سبک های یادگیری همگرا[۱۹]، واگرا[۲۰]، جذب کننده[۲۱] و انطباق یابنده[۲۲] (کلب[۲۳]،۱۹۸۵). در این تحقیق از دسته بندی اخیر استفاده شده که دیوید کلب آن را ارائه داده است.

برای

قبل از اسلام در جنگها هیچ اصول اخلاقی و انسانی مراعات نمی‏شد و با اسیران جنگی، خیلی ظالمانه رفتار می‏کردند و هرقدر می‏توانستند از شکنجه و آزار مضایقه نمی‏گردید و بعد از دادن هر نوع شکنجه و آزار، به وضع بسیار دلخراشی می‏کشتند. چنان که «توماس واکر» دانشمند غربی در کتاب خود می‏نویسد: «در دوران ساسانیان یا پیش از آن نسبت به اسیرانی که می‏گرفتند، خیلی ظالمانه رفتار می‏کردند و آنها را کور می‏نمودند و شکنجه می‏دادند و بالأخره آنها را می‏کشتند یا دار می‏زدند» (توماس واکر، ۱۳۸۵، ج۱، ص ۶۱).
شدت عملی را که قانون عبری قائل بود کمتر از عمل خشونت‏آمیز ایرانیان نبود (خدوری، ۱۳۳۵، ص۱۹۳).
انتظار می‏رفت دین یهود به داد اسیران جنگی برسد و نسبت به آنان حس ترحم و شفقّت مردم را تحریک کند، نه تنها به داد آنها نرسید، بلکه خشونت و شدت عمل بیشتری درباره آنان مقرر داشته است.
در فصل بیستم از تورات آمده است:
«وقتی که برای جنگ به نزدیک شهری می‏رسی … هر یک از افراد ذکور ساکن آن شهر را با شمشیر بکش ولی زنها و کودکان و … و آنچه در شهر است، حتی آنچه غنیمت در آنجاست مانند یک شکاری! برای خود، بگیر (تورات، فصل بیستم، جمله ۱۰۱۷).
رفتار غیر انسانی نسبت به اسیران جنگی تا قرنها ادامه داشت و متأسفانه عقاید علمای حقوق بین الملل (مخصوصاً علمای غربی) توجیه کننده این اعمال بود. از جمله «گروسیوس» که به عنوان پدر حقوق بین الملل معروف است، نظرات جالب توجهی در این باب دارد: «سرنوشت اسیران جنگی شبیه بردگان است» و «کسی که در جنگ اسیر میشود حق فرار ندارد» (احمدرشید، ۱۳۵۳، ص۱۶۸).
بالاخره «تنها در پایان قرن هفدهم، یعنی پس از جنگ سی ساله [مذهبی در اروپا] بود که تعریف اسیر جنگی از نظر حقوقی مشخص شد» (ضیایی بیگدلی، ۱۳۸۸، ص۱۶۷).
همان‌گونه که بیان شد در مورد شیوۀ رفتار با اسرا در قرون باستان و وسطی در نهایت سنگدلی و قساوت با آنان برخورد میشد. در کتب مقدس نیز در ارتباط با برخوردهای ناشایست با آنان مواردی ذکر شده است. گرچه پیامبران توصیه به برخورد خوب در حق آنان کردهاند. در قرون معاصر هم انواع بدرفتاری و شکنجه و بیگاری در حق اسرا انجام شده و میشود. ولی در اسلام به رعایت حقوق و احسان و نیکوکاری در حق اسرا بسیار تأکید و تذکر داده شده است و میبایست احتیاجات اساسی اسرا از قبیل غذا،خوراک، پوشاک و مسکن مناسب تأمین شود و احساسات و عواطف آنها مدنظر قرار گیرد و یکی از صفات ابرار در قرآن اطعام به اسرا ذکر شده است (زیدان، ۱۳۸۹، ج۴، ص۴۴۴).

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۱-۳-۲- حقوق اسیران جنگی در دوران معاصر

در دوران باستان مفهوم اسیر جنگی به معنای امروزی ناشناخته بود و تنها بردگی و مرگ در انتظار او بود. هر چند ادیان الهی بر کرامت انسانی و حرمت افراد بشر نکات بلیغی داشتند، اما به دلایلی؛ چون تحریف برخی از آنها، یا ابزاری شدن بعضی دیگر در دست مستکبران و دنیا طلبان نتوانستند نقش حیاتی خود را در این زمینه ایفاء نمایند. در اواخر قرن ۱۷و بعد از جنگ سی ساله « اسیر» مفهومی حقوقی پیدا نمود و اندیش‌ورانی، چون منتسکیو و ژان ژاک روسو عقاید علمی در این زمینه ابراز داشتند همچنان‌که اندک اندک این عقیده رواج پیدا نمود که جنگ رابطه میان دولتی با دولتی است و « تنها اختیار یا حقی که حقوق جنگ برای طرف‌های متخاصم نسبت به سربازان به بند آمده دشمن می‌شناسد این است که از ادامه شرکت آنان در جنگ ممانعت به عمل آورد. » (حسینی ژرفا، ۱۳۸۴، ص۵۸).
جنگ‌ها و کشتارهای وسیع و تخریب‌های گسترده، صلح دوستان را به سوی اتحاد و تلاش برای تهدید جنگ و کم کردن آثار آن سوق داد. به تدریج تنظیم قواعد در مورد جنگ ناعادلانه و مبانی مشروعیت و کیفیت مبارزه مخاصمات مسلحانه و مسائلی مانند اسرای جنگی ضرورت گرفت (همان، ص۵۹).
از مهمترین منابع حقوقی حاکم بر رفتار با اسیران جنگی می‌توان به اعلامیه بروکسل (۱۸۷۴)، فصل دوم مقررات لاهه، عهد نامه ژنو (۱۹۲۹)، اشاره نمود. اما قواعد و اصول مندرج در کنوانسیون‌های ژنو، بخش عمده‌ای از تنظیم قواعد حقوق بشردوستانه در طول جنگ‌های مسلحانه را در بر دارد. این کنوانسیون‌ها در ۱۹۴۹ (و پروتکل‌های الحاقی آن در ۱۹۷۷) به تصویب رسیده و تقریباً همه کشورهای جهان این کنوانسیون‌ها را پذیرفته‌اند به گونه‌ای که بیش از ۱۶۰ کشور عضو پروتکل دوم الحاقی به این معاهدات هستند (ضیائی بیگدلی،‌ ۱۳۸۰، ص۱۲۴).
طبق ماده ۲ کنوانسیون اول ژنو راجع به بهبود سرنوشت زخم‌داران و بیماران در نیروهای مسلح (مصوب ۱۲ اوت ۱۹۴۹)، «این قرارداد در صورت جنگ رسمی، هرگونه مخاصمه مسلحانه که بین دو یا چند دولت از دول معظمه متعاهد روی دهد به موقع اجرا گذارده خواهد شد ولو آنکه یکی از آن دول وجود حالت جنگ را تصدیق نکرده باشد» (همان، ص۱۲۵).
از نکات مهم این قرارداد، آمری بودن آن می‌‌باشد به نحوی که اسیران جنگی حق صرف‌نظر کردن از مقررات حمایتی آن را ندارند. ماده کنوانسیون سوم مقرر می‌دارد: «اسیران جنگی در تمام مدتی که مشمول قرار داد هستند از مزایای موافقت‌نامه‌های مزبور بهره‌مند خواهند شد مگر آنکه در آن موافقت‌نامه‌های بعدی صریحاً خلاف آن مقرر شده باشد و یا یکی از دول متخاصم اقدامات مساعدتری درباره آن اتخاذ کرده باشد» و ماده ۷ آن بیان می‌دارد: «اسیران جنگی نمی‌توانند در هیچ حالی از تمام و یا قسمتی از حقوقی که به موجب این قرارداد یا احیاناً به موجب موافقت‌نامه‌های اختصاصی مذکور در ماده قبل درباره آنان تأمین شده صرفنظر نمایند.» (همان،‌ ص۱۲۶).
به نظر می‌رسدکه جانبداری از حق فاتحان برای به بندگی گرفتن اسیران جنگی توسط گروسیوس مربوط به اسیران جنگی غیر مسیحی می‌شد: زیرا به طوری که مثلاً اشاره کردیم گروسیوس از جمله حقوقدانانی بود که در جنگ بین مسیحیان مخالف به بردگی گرفتن زندانیان جنگی مسیحی بود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که آراء وی در توجیه رفتار غیر انسانی با اسرای غیر مسیحی نقش مهمی ایفا می‌کرده است (همان، ص۱۰۴).
به هر حال در این دوره« جنگ‌های سی ساله » که در آغاز با انگیزه مذهبی شروع شده بود و به تدریج رنگ و صبغه سیاسی پیدا کرده بود با انعقاد قرارداد و ستفالیا( ۱۶۴۸) خاتمه یافت .
« این قرارداد که استخلاص زندانیان جنگی را بدون فدیه پیش‌بینی می‌کرد عموماً به عنوان الگوی خاتمه عصر بنده‌سازی وسیع جنگی عنوان می‌شد» (همان، ص۱۰۵).
لذا از این دیدگاه رفتار با اسیران جنگی بهبود یافت. در اواسط قرن نوزدهم آشکار بود که تعداد معینی از اصول برای رفتار با زندانیان جنگی و عموماً در جهان غرب در حال به رسمیت شناخته شدن است، اما این اصول در جنگ داخلی آمریکا (جنگ انفصال) با آنکه خیلی بدان تمایل نشان داده می‌شد رعایت نگردید. در نیمه دوم همین قرن کوشش‌های بسیاری شد تا وضع سربازان مجروح و زندانیان جنگی بیش از پیش بهبود یابد. در سال ۱۸۷۴ کنفرانسی در بروکسل در روابط با اسیران جنگی اعلامیه‌ای راتهیه کرد ولی این اعلامیه به تصویب نرسید در سال ۱۸۹۹ و بار دیگر در سال ۱۹۰۷ کنفرانس‌‌های بین‌المللی در لاهه تشکیل و مقرراتی در باب رفتار با زندانیان جنگی تنظیم کرد که در حقوق بین‌الملل به رسمیت شناخته شد. بعد از جنگ جهانی اول نمایندگان ملل جهان در ژنو برای ایجاد کنوانسیون ۱۹۲۹ گردهم آمدند. این کنوانسیون قبل از وقوع جنگ جهانی دوم توسط فرانسه، آلمان، انگلستان، ایالات متحده و بسیاری از کشورهای دیگر تصویب شد. ولی ژاپن و اتحاد شوروی سابق آن را تصویب نکردند. در طی جنگ جهانی دوم میلیون‌ها انسان تحت شرایط گوناگونی به اسارت گرفته شدند و رفتاری را تجربه کردند که در مقایسه با رفتار بربری از مقامی شگرف برخوردار بود. مورد دیگر، راهپیمایی مرگ زندانیان جنگی ایالات متحده بود که توسط ژاپن در اوایل سال۱۹۴۲ در فیلیپین به اسارت گرفته شدند (حجازی، ۱۳۸۷، ص۱۰۵).
به زودی بعد از خاتمه جنگ جهانی دوم کنوانسیون ۱۹۲۹ژنو اصلاح و در کنوانسیون سوم ژنو ۱۹۴۹ درج گردید. کنوانسیون ۱۹۴۹ این مفهوم سابقاً تصریح شده را که زندانیان جنگی بایستی از مشارکت مجدد در جنگ منع شوند و با آنان بدون در نظر گرفتن نوع تابعیت یا هویت قانونی از روی انسانیت رفتار شود، تدوین نمود. کنوانسیون ۱۹۴۹ مفهوم زندانی جنگی را گسترش داد و آن را نه تنها شامل اعضای نیروهای مسلح که به دست کشور دشمن افتادهاند دانست بلکه همچنین این مفهوم را به جنگجویان غیر نظامی، نیروهای داوطلب، نیروهای غیر منظم و اعضای نهضتهای پایداری در صورتی که آنها بخشی از نیروهای مسلح را تشکیل دهند، و اشخاصی که نیروهای مسلح را همراهی میکنند بدون این که واقعاً عضوی از اعضای آن باشند. از قبیل خبرنگاران جنگی، پیمانکاران وسایل و ملزومات غیر نظامی و اعضای واحدهای خدمات کارگری تعمیم داد. حقوق و حمایتهای تخصیص داده شده به زندانیان جنگی تحت عنوان کنوانسیون ژنو در سرتاسر دوران اسارتشان با آنها باقی میماند و اسیر کننده نمیتواند این حقوق را از آنها سلب کند یا خود زندانیان جنگی هم نمیتوانند از آنها صرفنظر کنند (همان، ص۱۰۶).
دولت ایران نیز متجاوز از یکصد سال است که به عضویت صلیب سرخ جهانی پذیرفته شده است و از آن تاریخ به بعد یک سلسله قراردادها و کنوانسیونهای بین المللی دیگر مقررات و ضوابط بین المللی روبه توسعه و افزایش نهاد تا این که در سال ۱۹۴۹ میلادی قرادادهای چهار گانه ژنو که در بالا بدانها اشاره گردید به تصویب همه کشورهای عضو اتحادیه جهانی صلیب سرخ رسید، و دولت ایران نیز متن قرراردادهای چهارگانه ژنو را در ۳۰ آذر سال۱۳۳۴ شمسی به تصویب رساند و متعهد به رعایت آنها گردید» (قراردادهای چهارگانه ژنو درباره صلیب سرخ بین المللی، ۱۳۵۹، جزوه هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، ص۵).

۱-۳-۳- منابع بین الملل حقوق اسیران جنگی

قواعد و مقررات حقوقی حاکم بر رفتار با اسیران جنگی تا مدتها جنبه عرفی داشت؛ اما امروزه تابع نظامی است که به موجب اسناد بین المللی مهمی به طور صریح و روشن مشخص گردیده است. این اسناد عبارتند از:
– اعلامیه بروکسل ۱۸۷۴(مواد۲۳-۲۴) که به حمایت از اسیران جنگی می‌پردازد و برای اوّلین بار فرق میان نظامیان و غیر نظامیان را مشخّص کرد.
– فصل دوم مقررات لاهه منضم به عهدنامه چهارم مورخ ۱۸ اکتبر۱۹۰۷(مواد ۴ تا۲۰) به موجب تحولات مذکور برای اولین بار ، مقررات حمایت از اسیران جنگی در یک معاهده بین المللی تدوین شد که بر مبنای آن افرادی که اسیر جنگی محسوب می شوند ، مشخص شده و بر اصل «رفتار انسانی» با اسیران جنگی تآکید شد. بر اساس ماده ۲۰ این مقررات نیز بلافاصله پس از انعقاد صلح اسیران باید به میهن باز گردند.[۲]
– عهدنامه ژنو مورخ ۲۷ ژوئیه ۱۹۲۹ در زمینه بهبود سرنوشت اسیران جنگی: با توجه به اینکه مقررات ۱۹۰۷ برای حمایت از اسیران جنگی ناکافی به نظر می آمد به منظور رفع این مشکل، در سال ۱۹۲۱ کمیته بین المللی صلیب سرخ کنفرانسی را ترتیب داد که طی آن پیش نویس کنوانسیون رفتار با اسیران جنگی تهیه شد. در این پیش نویس ، موضوع اسیران جنگی به کلی از قوانین لاهه جدا شد و به طور مستقل مبنای مذاکرات کمیته بین المللی صلیب سرخ و سایر دولت ها قرار گرفت. اینتلاش ها منجر به تصویب کنوانسیون ۱۹۲۹ ژنو در زمینه رفتار با اسیران جنگی شد.
– عهدنامه سوم ژنو مورخ ۱۲ اوت ۱۹۴۹ در مورد رفتار با اسیران جنگی: فجایع ناشی از جنگ جهانی دوم ، ضرورت بازنگری کنوانسیون ۱۹۲۹ را نمایان ساخت. کمیته بین المللی صلیب سرخ در کنفرانس ۱۹۴۸ استکهلم پیش نویس اصلاح شده کنوانسیون حمایت از اسیران جنگی را به بحث گذاشت و متعاقب آن سوئیس میزبانی کنفرانس دیپلماتیک ۱۹۴۹ ژنو را که در آن ۶۲ کشور شرکت کردند بر عهده گرفت و طی آن کنوانسیون های چهار گانه ژنو به تصویب رسید. گفتنی است که کنوانسیون سوم ژنو ضمن تأیید مقررات ۱۹۰۷ لاهه و کنوانسیون ۱۹۲۹ ژنو آنها را مورد تجدید نظر قرار داده و تکمیل کرد. کنوانسیون مذکور مشتمل بر ۱۴۳ ماده و ۱۰ پیوست است. این کنوانسیون تا کنون از تصویب ۱۹۴ دولت گذشته ومقررات آن بیانگر حقوق عرفی بین المللی محسوب می شوند.
در واقع کنوانسیون سوم از لحاظ تدوین قواعد عرفی حقوق بین الملل بشردوستانه در حمایت از اسیران جنگی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. نظام موراد نقض عمده نیز در این سند برقرار شد.
عهدنامه مذکور مشتمل بر حدود ۱۵۰ ماده است. هدف اساسی این قواعد «احتراز از کلیه اقداماتی است که جهت تضمین امنیت کشور متخاصم اسیر کننده غیر ضروری میباشد» (Reuter, 1973, p 337).
«اندیشه اساسی که این مقررات از آن الهام گرفته این است که اسارت جنگی یک اقدام سرکوب کننده نیست، بلکه اقدامی احتیاطی و بازدارنده تلقی میشود که در مورد دشمنی که سلاح خود را به زمین گذارده اتخاذ میگردد» (ضیایی بیگدلی، ۱۳۸۸، ص۱۶۸).
عهدنامه سوم تا سال ۱۹۸۵ از تصویب ۱۵۷ کشور گذشته است.
– پروتکلهای مورخ ۱۲ دسامبر ۱۹۷۷ الحاقی به عهدنامههای چهارگانه ۱۹۴۹ژنو (پروتکل شماره یک در مورد حمایت از قربانیان مخاصمات مسلحانه بین المللی و پروتکل شماره دو در مورد حمایت از قربانیان مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی). پروتکل شماره یک تا سال ۱۹۸۴ مورد تصویب ۴۲کشور و پروتکل شماره دو تا سال ۱۹۸۲ مورد تصویب ۲۲ کشور قرار گرفته است. به منظور تفسیر، توسعه و ابهام زدایی از برخی مقررات کنوانسیون‌های ۱۹۴۹، دو پروتکل الحاقی در ۱۲ دسامبر ۱۹۷۷ به آن افزوده شد. پروتکل اول به حمایت از قربانیان جنگ در مخاصمات مسلحانه بین المللی می پردازد و پروتکل دوم این حمایت ها را به مخاصمات مسلحانه داخلی تسری می دهد. موادی از پروتکل اول نیز به موضوع اسیران جنگی می پردازد ( مواد ۷۵،۴۷،۴۶،۴۵،۴۴،۴۳،۶،۵،۱) این پروتکل ها در واقع تفسیر اصیل از مواد کنوانسیون‌های ژنو محسوب می شوند (همان، ص۱۶۹).

۱-۳-۴- انگیزههای گرفتن اسیر

در طول تاریخ بشر همواره درگیری‌ها و در پی‌آمد آن همواره اسارتهایی وجود داشته است. این اسارت‌ها با اهداف و انگیزههای توأم بوده است که میتوانیم آنها را در طول تاریخ در موارد زیر خلاصه کنیم که عبارت است از:

اسیرگیری برای ایجاد رعب و سرکوبی دشمن و مسلط شدن بر آنان

اسیرگیری به عنوان گروگان وداشتن حربه و برگ برنده در برابر دشمن

اسیرگرفتن به عنوان مبادله با اسیران خودی که در دست دشمن است

برای بهرهگیری از تخصص و نیروی کار ( نیروی بدنی و فکری)

برای گماردن آنان در کارهای مختلف و کار اجباری دیگر

برای اطفاء غریزه مخصوصاً در رابطه با اسارت زنان و جنس مخالف

برای فروش و تجارت

برای تفنن و صرف داشتن بردگان زیاد که نشان بزرگی و اشرافیگری بود (راستین، ۱۳۴۵، ص۹۵).

بنابراین اسارت و اسیرگری در قرون اخیر و در جنگهای معاصر بیشتر برای تضعیف دشمن و متلاشی ساختن قوای متخاصم و نابودی مقاومت است و احیاناً برای گرفتن غرامت جنگی و مبادله با اسیران خودی یا تحت فشار قراردادن طرف درگیر و متخاصم است.
اما انگیزه اسیر گرفتن در اسلام به خاطر اهداف مذکور نبوده است چون محور جنگ در اسلام و اهداف آن معمولا از اینگونه منافع پست مادی بدور است. و جنگ نه براساس سلطه طلبی و کشورگشائی و نه براساس بردگی و رقیت انسانها است (حسنی، ۱۳۸۶، ص۱۱۲).
اسلام در جنگ به‌طور عمده اهداف عالی انسانی را دنبال میکند، اصالت را بر سلم و صلح و سازش قرار میدهد تا جنگ و درگیری و نزاع.[۳]
و بگو ای اهل کتاب بیائید از آن کلمه ای که پذیرفته ما و شما است پیروی کنیم[۴].
نشانه دعوت بر صلح است و در اسلام تجویز جنگ به خاطر جلوگیری از ظلم و تعدی، تجاوز، آزادی محرومان و مستضعفان و دفاع از حق و رفع موانع است و یا برای رسانیدن دین به عنوان عاملی حیاتی و مایۀ سعادت برای تشنگان حیات معنوی و هدایت « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَجِیبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُم لِمَا یُحْیِیکُمْ» (انفال/ ۲۴)؛ ای کسانی که ایمان آورده اید چون خدا و پیامبرش شما را به چیزی فراخوانند که زندگیتان می‌بخشد دعوتشان را اجابت کنید.
اسلام این آئین خدائی را عامل حیات واقعی و سبب تداوم زندگی پاک حیات طیبه میداند و حق عموم انسانها، و جنگ در اسلام به منزله عمل جراحی است و فقط در موارد ضروری تجویز میشود که راهی جز جنگ نباشد و یا طرف مبادرت به حمله یا اقدامات خصمانه کند. هر چند اسیر گرفتن در اسلام ممکن است در مواردی برای مبادله با اسرای خودی یا جلوگیری از خونریزی یا برای تقلیل نیروهای دشمن باشد ولی اینها هدف مستقل جنگ در اسلام نیست (حسنی، ۱۳۶۹، ص۱۱۳).

۱-۴- اصول مرتبط با حقوق اسیر جنگی از منظر فقه اسلام

۱-۴-۱- اصل رعایت عدالت

اصل عدل از اصول بسیار مهم اسلامی است، که در تمام اصول و فروع اسلام ریشه دوانده است. به نظر مسلمانان خداوند عادل است و انسانها نیز باید عادل باشند. این اصل اگر چه از اصول عقلانی است ولی در قرآن با تعبیرهای مختلف به کرات آمده است (دهراب‌پور،‌۱۳۸۵، ص۱۲۳).
برای نمونه به آیات زیر توجه فرمایید:
« یا ایها الذین آمنوا کونوا قوامین بالقسط؛ هان اى کسانى که ایمان آورده اید ! عمل به عدالت را بپا دارید» (نساء/۱۳۵).
رعایت عدالت با دشمنان مورد دستور اکید قرآن است:
«و لا یجرمنکم شنئان قوم علی الا تعدلوا؛ ای کسانی که ایمان آورده اید ، برای خدا ، حق گفتن را بر پای خیزید و به عدل گواهی دهید» (مائده/۸).
تفسیر آیه فوق این است که نباید کینهها و عداوتهای قبلی نسبت به گروهی، مانع از اجرای عدالت و موجب تجاوز به حقوق انسانها گردد. زیرا رعایت اصل عدالت از همه اینها بالاتر است. این اصل در حمایت از افراد در زمان جنگ در حقوق اسلامی نقش بسیار مؤثری دارد (حسنی، ۱۳۶۹، ص۵۶).

۱-۴-۲- اصل وفای به عهد

دلیل نخست: تأکید قرآن به وفای به عهد
قرآن در موارد متعددی مسلمانان را به عمل به این اصل تشویق می‌کند، حتی زمانی که طرف مقابل فردی غیر مسلمان باشد؛ وفای به عهد و عقد منعقده لازم و واجب است و این امر امروزه در روابط بین دولت‌ها از اصول پذیرفته شده به شمار می‌رود.
برخی از آیات قرآن مبتنی بر وفای به عهد مسلمانان به غیر مسلمانان از این قرار است:
۱- «به جز کسانی که شما با آنان پیمان بسته‌اید و چیزی از تعهدات خود نسبت به شما فروگذار نکرده و کسی را بر ضد شما حمایت ننموده‌اند، پس اینان را تا (پایان) مدتشان تمام کنید، چرا که خدا پرهیزگاران را دوست دارد (توبه/۴).
پس از آن که خداوند تبارک و تعالی در آیات آغازین سوره برائت مهلت چهار ماهه‌ای را برای خروج از حرم خود می‌دهد، با این آیه مشرکانی را که از قبل با مسلمانان پیمان بسته‌اند و به آن وفادار مانده اند، استثناء می‌کند و در ادامه آیه هفتم همین سوره همین امر را تأکید می‌کند.
نکته جالب آن است، که در آیه فوق، نقض عهد را منافی با «تقوا» قلمداد نموده است و این آیه به قرینه عبارت آخر آیه دلالت بر متقی بودن وفاداران به عهود می‌باشد و همین امر در آیات دیگری مبنی بر تساوی نقض پیمان با بی تقوایی، آمده است، مانند:
«همانا که از آنان پیمان گرفتی، سپس پیمان خود را هر بار می‌شکند آنان (از خدا) پروا ندارند» (انفال/ ۵۶).
آیه شریفه « مگر کسانی که با گروهی که بین شما و آنان پیمانی است، پیوند داشته باشند» (توبه/ ۴). در این آیه از توصیه به رفتار خصمانه مسلمان با کفار حربی، گروهی از آن کفار استثناء شده و آن خویشاوندان کفار هم پیمان با مسلمانان هستند؛ بدین لحاظ که، به سبب حرمت این پیمان، حتی رفتار مسلمانان باید نسبت به خویشاوندان کفار هم پیمان، نیز صلح آمیز باشد.
آیه شریفه «اگر در امر دین شما یاری جویند، بر شماست که آنان را یاری کنید، مگر علیه گروهی باشند که میان شما و آنان پیمانی است» (انفال/ ۷۲).
دسته‌ای از آیات که دلالت بر وفای به عموم عهود اعم از عهود بین انسان و خدا و عهود بین انسان و انسان که نیز شامل وفای به عهد با غیر مسلمانان دارند و تا زمانی که آن‌ ها به پیمان خود وفا دارند، مسلمانان نیز باید به آن وفادار باشند. در این جا به ذکر چند آیه بسنده می‌شود:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، (هر عهد که با خدا و خلق بستید) البته به عهد و پیمان خود وفا کنید» (مائده/ ۱).
«به عهد و پیمان وفا کنید، همانا از پیمان باز خواست می‌شوید (اسراء/ ۳۴).
مؤمنین کسانی هستند که به امانت‌ها و پیمان خود وفا می‌کنند (مؤمنون/ ۸).
دلیل دوم :روایات
در این خصوص روایات فراوانی وجود دارد و به بیان چند نمونه بسنده می‌شود:
هر کس به خدا و روز واپسین ایمان دارد، پس وقتی وعده ای می‌دهد، وفا می کند[۵] (کلینی، ۱۳۸۸،ج۲،ص۳۶۴).
همانا پیمان نیکو، نشانه ایمان است[۶] (پاینده، ۱۳۶۴، ص۱۷۷). درمنشور حضرت علی (ع) به مالک اشتر آمده است: «اگر با دشمنت پیمانی بستی یا برای او از ناحیه خود، ذمه‌ای را قبول کردی، در این حال بر پیمان خود وفادار باش و با امانت داری ذمه خویش را مراعات کن و خود را سپر پیمان قرار ده؛ زیرا چیزی از واجبات خدا که مردم با امیال مختلف و عقاید گوناگون بر آن بیشتر اجتماع داشته باشند، جز از بزرگ شمردن وفای به عهود نیست[۷]».
در این جا امام با فرض الهی دانستن وفای به عهد، یاد آور می‌شود مردم با هر عقیده و نظری، این فرضیه را قبول دارند و این گفته نیز مورد قبول ملل در مجامع بین‌المللی می‌باشد؛ همچنین از این حدیث جواز و صحت قرارداد و پیمان بین مسلمانان و کفار و حتی از نوع مخالف و دشمن بر می‌آید.