۲-۲-۲-۲-۲- ضایع کردن امانات
امام علی, در بیان نشانه­ های ظهور فرمودند: «فَإِنَّ عَلَامَهَ ذَلِکَ إِذَا … وَ أَضَاعُوا الْأَمَانَهَ»^[۱۵۱]: بدان که نشانه­اش این که در آن هنگام امانت را ضایع گردانند.
۲-۲-۲-۲-۳- خائن بودن امینان
پیامبر۳ به سلمان فرمودند: «یَا سَلْمَانُ إِنَّ عِنْدَهَا … أُمَنَاءَ خَوَنَهً»^[۱۵۲]: ای سلمان! آن وقت امناء خائن باشند.
۲-۲-۲-۳- عدم رعایت حرمت مؤمن
پیامبر۳ به ابن مسعود فرمودند: «یا ابن مسعود! إن من علم الساعه وأشراطها … أن تکثر … الغمازون»^[۱۵۳]: آگاه باشید که یکی از علایم و نشانه­ های ساعت ظهور آن است که به یکدیگر با چشم و غیره به قصد اهانت به هم اشاره می­ کنند.
واژه «الغمّازون» اسم فاعل و صیغه مبالغه و از ریشه «غَمَزَ» به معنای اشاره با چشم می باشد^[۱۵۴]، گرفته شده است. ولی این نوع اشاره باید یک بار معنایی منفی داشته باشد که دال بر نوعی انحراف اخلاقی و کثرت آن در آخرالزمان باشد که آن بار معنایی منفی همان، نگاه کردن با چشم به قصد اهانت می­باشد، همان­طور که قرآن می­فرماید: «وَ إِذا مَرُّوا بِهِمْ‏ یَتَغامَزُونَ»^[۱۵۵] یعنى به یکدیگر با چشم و غیره به قصد اهانت بر مؤمنان اشاره می­کردند.
۲-۲-۲-۴- ضرر دانستن صدقه و نبودن قصد قربت در پرداخت آن
رسول­خدا۳ فرمود: «لَا تَقُومُ السَّاعَهُ حَتَّى… یَکُونَ الصَّدَقَهُ مَغْرَماً»^[۱۵۶]: بر پا نشود ساعت (ظهور) تا این­که صدقه را ضرر و خسارت مالی دانند.
۲-۲-۲-۵- قطع رحم
امام صادق, فرمود: «فَإِذَا … رَأَیْتَ الْأَرْحَامَ قَدْ تَقَطَّعَتْ»^[۱۵۷]: و دیدی که مردم قطع رحم می­ کنند.
۲-۲-۲-۶- ظاهر پسندی
از دیگر انحرافات شایع در آخرالزمان این است که مردم به درون افراد توجهی ندارند و همه چیز را در ظاهر دیگران می­بینند و ملاک قضاوت را همان ظاهر بینی قرار می­ دهند.
رسول­خدا۳ فرمود: «سَیَأْتِی زَمَانٌ عَلَى أُمَّتِی لَا یَعْرِفُونَ الْعُلَمَاءَ إِلَّا بِثَوْبٍ حَسَنٍ وَ لَا یَعْرِفُونَ الْقُرْآنَ إِلَّا بِصَوْتٍ حَسَنٍ وَ لَا یَعْبُدُونَ اللَّهَ إِلَّا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَإِذَا کَانَ کَذَلِکَ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ سُلْطَاناً لَا عِلْمَ لَهُ وَ لَا حِلْمَ لَهُ وَ لَا رَحْمَ لَه»^[۱۵۸]: بیاید زمانی بر امت من که نشناسند علماء را مگر به لباس نیکو و نشناسند قرآن را مگر به صوت نیکو و عبادت نکنند خدا را مگر در ماه رمضان و چون این طور شود خداوند مسلط کند بر ایشان شاهی را که نه علم داشته باشد و نه حلم و نه رحم.
که در ادامه روایت عذاب این نوع تفکر را هم به مردم گوشزد کرده است که تا مبادا به این رذیله اخلاقی مبتلا شوند.
۲-۲-۲-۷- فسق و گناه
گناهان در زندگی دنیوی و اخروی انسانها تأثیرات شوم و مخرّبی را می­گذارد و ایشان را به انواع بلاها مبتلا می­سازد. در روایات بسیاری امامان معصوم امت را به دور بودن از گناهان تشویق کرده ­اند و اثرات تباه کننده آن را گوشزد کرده ­اند. اما در روایات آخرالزمان که از ناحیه ایشان صادر شده است دیگر از جنبه انواع گناهان و اثرات آنها بحثی به میان نیامده است و گناهان را از جنبه­ های دیگر که در ذیل خواهد آمد مورد توجه قرار داده­اند:
۲-۲-۲-۷-۱- زیاد شدن گناهان
امام علی, در بیان ویژگی­های مردم آخرالزمان فرمود: «إِذَا … لَمْ‏ یَخْشَوُا النَّقِمَاتِ‏ وَ أَکْثَرُوا مِنَ السَّیِّئَات‏ وَ أَقَلُّوا مِنَ الْحَسَنَاتِ وَ عَصَوْا رَبَّ السَّمَاوَاتِ»^[۱۵۹]: زمانی که از عقوبت و مؤاخذه ابائی نداشته باشند گناهان را زیاد و کارهای نیک را کم انجام دادند و پروردگار آسمانها را نافرمانی نمودند.
۲-۲-۲-۷-۲- حب گناه
امام علی, فرمودند: «یحبّون الفساد و الغناء و الزنا»^[۱۶۰]: فساد و غنا و زنا را دوست دارند.
۲-۲-۲-۷-۳- علنی شدن گناهان
امام علی, در بیان یکی از نشانه­ های خروج دجال که قبل از ظهور است فرمود: « إِذَا اسْتَعْلَنَ الْفُجُورُ وَ … الْإِثْمُ وَ الطُّغْیَانُ»^[۱۶۱]: هنگامی که فجور و گناهان و طغیان علنی شدند.
۲-۲-۲-۷-۴- علنی شدن جرائم
رسول خدا۳ فرمودند: «حَتَّى تَرَوْنَ … ظَهَرَتِ الْجَرَائِمُ»^[۱۶۲]: تا ببینید جرم­ها ظاهر گردند.
۲-۲-۲-۷-۵- تلاش در کسب معاصی
پیامبر۳ به سلمان فرمود: «یَا سَلْمَانُ إِنَّ عِنْدَهَا … اکْتُسِبَتِ الْمَآثِمُ»^[۱۶۳]: ای سلمان! آن وقت گناهان را کسب کنند.
۲-۲-۲-۷-۶- اعتکاف بر گناه
امام علی, در توصیف مردم آخرالزمان فرمودند: «وَ اعْلَمُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ أَنَّکُمْ فِی زَمَانٍ الْقَائِلُ فِیهِ بِالْحَقِّ قَلِیلٌ وَ اللِّسَانُ عَنِ الصِّدْقِ کَلِیلٌ وَ اللَّازِمُ لِلْحَقِّ ذَلِیلٌ أَهْلُهُ مُعْتَکِفُونَ عَلَى الْعِصْیَانِ»^[۱۶۴]: بدانید خدایتان بیامرزاد! شما در زمانى به سر مى‏برید که گوینده حق اندک است در آن، و زبان در گفتن راست ناتوان. آنان (یعنی مردم در آخرالزمان) که با حقّ‏اند خوار هستند و به نافرمانى- خدا- گرفتار شده ­اند.
۲-۲-۲-۷-۷- عادت به گناه و غرق در آن شدن
امام صادق, فرمودند: «فَإِذَا … رَأَیْتَ الرَّجُلَ إِذَا مَرَّ بِهِ یَوْمٌ وَ لَمْ یَکْسِبْ فِیهِ الذَّنْبَ الْعَظِیمَ مِنْ فُجُورٍ أَوْ بَخْسِ مِکْیَالٍ أَوْ مِیزَانٍ أَوْ غِشْیَانِ حَرَامٍ أَوْ شُرْبِ مُسْکِرٍ کَئِیباً حَزِیناً یَحْسَبُ أَنَّ ذَلِکَ الْیَوْمَ عَلَیْهِ وَضِیعَهٌ مِنْ عُمُرِهِ»^[۱۶۵]: و دیدی که در هر روزی که بر مرد بگذرد و در آن روز، مرتکب معصیتی مانند خوردن مال حرام، شرب مسکرات، یا کم فروشی یا غش در معامله نشود، آن روز برای او، روزِ سختی خواهد بود و گمان می­ کند که آن روز از عمرش ضایع شده است.

و این یعنی افراد معتاد به گناه اگر یک روز گناه نداشته باشند احساس می­ کنند عمرشان تباه و به بیهودگی سپری گشته است.
بخش سوم: انحرافات اعتقادی
این بخش از انحرافات مربوط به آن دسته از انحرافاتی است که مردم در حوزه اعتقادی، در آخرالزمان مبتلای بدان هستند. لذا با توجه به اهمیت موضوع آنها را در دسته­های زیر قرار داده­ایم.
۲-۳-۱- انحرافات اعتقادی در حوزه فردی
۲-۳-۱-۱- سهل­انگاری در پرداخت حقوق شرعیه
برخی از روایات آخرالزمان به نحوی اشاره به این مطلب دارند که مردم در آخرالزمان از دادن حقوق شرعیه مثل خمس و زکات خودداری و یا کوتاهی می­ کنند.
۲-۳-۱-۱-۱- عدم پرداخت زکات
رسول­خدا۳ به سلمان فرمود: «یَا سَلْمَانُ إِذَا … قَطَعْتُمْ زَکَاتَکُمْ»^[۱۶۶]: ای سلمان! وقتی که زکات را ندهید.
۲-۳-۱-۱-۲- حیف و میل اموال خمس
امام صادق, فرمود: «فَإِذَا … رَأَیْتَ أَمْوَالَ ذَوِی الْقُرْبَى تُقْسَمُ فِی الزُّورِ وَ یُتَقَامَرُ بِهَا وَ یُشْرَبُ بِهَا الْخُمُورُ»^[۱۶۷]: و دیدی که خمس آل محمد (سهم امام علیه السلام و سهم سادات) در راه باطل تقسیم می­ شود و با آن قمار بازی نموده و میخوارگی می­ کنند.
۲-۳-۱-۱-۳- تجارت با وجوهات شرعی
از دیگر انحرافات این باشد که عده­ای از مردم با وجوهات شرعی ابتدا تجارت می­ کنند بعد آنها را پرداخت می­ کنند. یعنی در پرداخت وجوهات، سهل انگاری به خرج می­ دهند، در حالی که پرداخت آنها واجب فوری است. به هر حال در روایتی این عمل را سبب هلاکت امت اسلام می­دانند: «إذا … هذه الامه … اتجروا بالزکاه فعند ذلک هلاکهم لیزدادوا إثما»^[۱۶۸]: وقتی این امت با زکات تجارت کردند پس آن وقت وقتِ هلاکشان خواهد بود تا گناهانشان زیاد شود.
۲-۳-۱-۲- عدم پایبندی مؤمنین به اعتقادات
۲-۳-۱-۲-۱- اکتساب دنیا به وسیله دین
امام علی, فرمود: «یَظْهَرُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ أَقْوَامٌ … تَأْخُذُ … الصَّالِحُونَ یَأْکُلُونَ الدُّنْیَا بِالدِّینِ»^[۱۶۹]: اقوامی در آخرالزمان خواهند آمد که صالحین و مؤمنان ایشان با ابزار دین، دنیا را به دست می­آورند.
۲-۳-۱-۲-۲- ابتلاء به انحرافات اخلاقی
در روایتی است که: «تقصدنکم نار هی الیوم خامده … تغشى الناس ، فیها عذاب ألیم، تأکل الانفس والاموال … قیل: یا رسول! أسلیمه هی یومئذ على المؤمنین والمؤمنات؟ قال، و أین المؤمنون والمؤمنات یومئذ؟ هم شر من الحمر یتسافدون کما تتسافد البهائم ولیس فیهم رجل یقول مه مه»^[۱۷۰]: قصد کند شما را آتشی که امروز خاموش است و مردم را فرو گیرد. در آن عذابی است دردناک، جان و مال مردم را بخورد. گفته شد یا رسول الله آیا این برای مؤمنین و مؤمنات آن روز، سالم است؟ (یعنی ضرری برای ایشان ندارد) فرمود: آن روز مؤمنین و مؤمنات کجایند؟! ایشان شرورترند از الاغ­هایند ، در بین راه مثل حیوانات با هم جماع می­ کنند و کسی نیست که به ایشان بگوید بس است.
۲-۳-۱-۲-۳- دل مردگی
امام علی, فرمود: «لیخرجن رجل من ولدی عند اقتراب الساعه حین تموت قلوب المؤمنین کما تموت الابدان»^[۱۷۱]: خروج خواهد کرد مردی از اولاد من در نزدیکی ساعت (ظهور) وقتی که دل­های مؤمنین، مرده باشد چنانچه بدن­ها می­میرد.
۲-۳-۱-۲-۴- خشم و نفاق
رسول­خدا۳ فرمود: «مِنْ أَشْرَاطِ السَّاعَهِ … قُلُوبُ الْمُؤْمِنِینَ مُتَبَاغِضَهٌ وَ أَلْسِنَتُهُمْ مُخْتَلِفَهٌ»^[۱۷۲]: از نشانه­ های ساعت ظهور آن باشد که قلوب مؤمنین پر از خشم و غضب باشد و زبان هایشان مختلف (یعنی حرف­های گوناگون می­زنند ولی از عمل خبری نیست).
۲-۳-۲- انحرافات اعتقادی در حوزه اجتماعی