(حافظ، ۱۳۸۹: ۴۱۱)

فقیه از جهت ارزش اجتماعی معادل واعظ است و به همان اندازه ریاکاری می­ کند.

۵ـ ۲ـ ۹ـ طنز به پادشاه:

ما آبروی فقر و قناعت نمی­بریم
با پادشاه بگوی که روزی مقدر است
 
(حافظ، ۱۳۸۹: ۵۱)
 

به پادشاه هشدار می­دهد که فقر معنوی درویشان را نادیده نگیرد. «الرزق مقسوم»: روزی تقسیم شده است. قناعت پیشه می­کنیم اما به درگاه پادشاه به التماس برای گرفتن روزی نمی­رویم.
۵ـ ۲ـ ۱۰ـ طنز به صاحب دیوان:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.
 

صاحب دیوان ما گویی نمی­داند حساب
کاین همه زخم نهان­ست و مجال آه نیست
 
(حافظ، ۱۳۸۹: ۸۳)
 

شاه اگر جرعه رندان نه به حرمت نوشد
التفاتش به می صـاف مروّق نکــنیم
 
(حافظ، ۱۳۸۹: ۳۹۲)
 

۵ـ ۲ـ ۱۱ـ طنز به فقیه مدرسه:

فقیه مدرسه دی مست بود و فتوی داد
که می حرام ولی به ز مال اوقافست
 
(حافظ، ۱۳۸۹: ۵۶)
 

اغلب این متشرعان(به ظاهر دینی) از موقعیت اجتماعی خود سوء استفاده کرده و اموال وقفی را تصاحب می­کردند. اموالی که تصاحب آن برای فرد امکان­ پذیر نیست و متعلق به عموم مردم است. حافظ به طنز ظریف خود می­گوید: فقیه مدرسه در صورتی بهترین فتوی را صادر می­ کند که در حال مستی بوده و این شراب است که به او درک، فهم و عاقلی بخشیده است وگرنه در صورت عادی یعنی غیر مستی معمولاً فتوای سخت­گیرانه صادر می­کرد(استعلامی، ۱۳۸۷: ۹۱ ـ۸۰).
حافظ یک فرد نیست بلکه یک جریان زنده و پویا در عرصه فرهنگ، هنر، اندیشه و عرفان است که از چشمه­سار زلال ایمان، معرفت، هنر و ادب اسلامی و ایرانی مایه می­گیرد. این چشمه جوشان به کوثر نبوی(ص) متصل است و تا امتداد جاودانگی جاری و ساری است. زبان حافظ که همان زبان آهنگین و موزون غنی و زیبای فارسی است زبان فرهنگ، اصالت، تمدن، هنر، ادب تاریخ اسلام و ایران است. زبان حافظ زبان عرفان و معرفت است و شعر برخاسته از شعور او شعار بالندگی و پایندگی است. به واسطه داشتن شعور اجتماعی برتر و نفوذ در روح جامعه خود نابسامانی­های اجتماعی برخاسته از گروه­های اجتماعی قدرتمند اما منفی را خوب تشخیص داده از جمله این گروه­ها و طبقات اجتماعی برتر پادشاه محتسب، صوفی، فقیه و شیوخ بودند که حافظ با حربه طنز به مبارزه با یکایکشان برمی­خیزد و در این مبارزه هرگز کوتاه نمی ­آید تا حدی که آنها را به زانو در می­آورد.
۵ـ ۳ـ پی­نوشت­ها:
۱ـ معادل انگلیسی طنز Satire و واژگان هم­خانواده آن هستند.Satyros ریشه ­های یونانی و Satira و Satura هم­ریشه ­های لاتین این واژه­اند. نام ظرفی پر از میوه­ های متنوع است که به یکی از خدایان کشاورزی هدیه داده شده بود. معنی واژگانی satura که غذای «غذای کامل» یا «آمیخته­ای از هر چیز» بود، ابتدا به شعرهایی دوازده هجایی با درون مایه­ای خاص اطلاق می­شد که بعدها توسعۀ معنایی پیدا کرد و لحن و درون­مایه شعر را علاوه بر شکل مورد لحاظ قرار داد. املای این واژه ابتدا Satyra و سپس در زبان انگلیسی به satyre تغیر شکل یافته است. در نیمه دوم قرن شانزدهم نویسندگان به غلط تصور می­کردند satyre برگرفته از satyr موجود خیالی از اساطیر یونانی بود که به تندخویی، بی­ادبی و برملا کردن عیب­های پنهان شهرت داشت. به همین دلیل تندی، خوشونت و زمختی را لازمۀ شعر satyre می­پنداشتند تا«به سان جوجه تیغی، تیغ­هایش را به هر سو پرتاب کند».
۲ـ Humor در فرهنگ و لغت­نامه­های امریکایی و انگلیسی به صورت homorem نوشته می شود که ریشۀ این واژه کلمه یونانی است. در فرهنگ قدیم یونان نوعی باور پزشکی بود که عقیده داشتند تعادل و سلامتی بدن انسان به وسیلۀ چهار طبع و چهار حالت مزاجی خون، بلغم، سودا و صفرا ایجاد می­ شود و طبق همین قاعده انسانی سالم و متعادل بود که چهار طبع بدن او در حالت نرمال قرار داشت و یک چنین فردی می­توانست با دیگران رفتاری در خور پسند داشته باشد. به دیگر سخن تعریف همور عبارت است از: توانایی و قابلیت تشخیص موقعیت­ها برای برانگیختن احساسات، سرگرمی، خنده و شادی در دیگران است.
فصل ششم
نتیجه گیری
با بررسی ساختار طنز و انواع آن و با توجه به اوضاع قرن هشتم هجری به بررسی طنز در آثار این دوره و با نگاهی جامعه­شناختی و ابعاد شخصیتی عبید زاکانی و حافظ شیرازی و نحوه به کارگیری طنز به وسیله این دو شاعر و طنزپرداز پر آوازه ایرانی این نتایج به دست می­آید:
۱ـ طنزپردازان برای خلق یک موقعیت طنز خوب باید شناخت کاملی از فرهنگ­ها، ارزش­ها، سنت­ها، عادات، آداب، قواعد و نشانه­ های زبانی و فکری مخاطب خود داشته باشند. وسعت معنی و فراگیری دامنه طنز به گونه­ ای است که ارائه یک تعریف جامع برای آن را با مشکل مواجه کرده است. این دشواری از یک طرف به علت ماهیت و ساختار و کارکرد پیچیدۀ آن است و از طرف دیگر به مرز باریک عموماً لغزندۀ این مفهوم با مفاهیم مشابه آن همچون هزل، هجو و … مربوط می­ شود. به طور کلی طنز به نوع خاصی از آثار منظوم و منثور ادبی گفته می­ شود که اشتباهات یا جنبه­ های نامطلوب رفتار بشری، فسادهای اجتماعی، سیاسی یا حتی تفکرات فلسفی را به شیوه­ای خنده­دار به چالش می­کشدو هدف آن تزکیه، تهذیب، اصلاح و به تکامل رساندن فرد و اجتماع است و اموری نظیر سرزنش و طعنه، عیب جویی، کوبیدن و تحقیر و مسخره کردن همگی در راستای درمان بیماری­های فرد و جامعه به کار گرفته می­ شود.
۲ـ عبید منتقد بزرگ و تیزبینی است که از هجو و طنز به عنوان حربه­ای برای مبارزه با خرافات و بیان مفاسد، ظلم، جور و نابرابری­های اجتماعی عصر خویش بهره می­گرفته و در حقیقت طنز در نظم و نثر فارسی به نام عبید جان می­گیرد. آثار عبید سراسر تلاش و کوشش برای مبارزه اجتماعی، انتقادات و سازندگی بیم است و امید، درد است و درمان. ادبیات و هنر برای او صرفاً وسیلۀ تفریح و سرگرمی نیست و آثار او بیان کنندۀ دغلکاری­های مشتی دغل پیشه و آشکار کنندۀ زد و بندهای سیاسی و اجتماعی می­باشد.
۳ـ حافظ مبارز نستوهی است که عرصه مبارزه­اش سیاسی نیست انتقادهای طنزآمیز حافظ همه اخلاقی و مربوط به اخلاقیات است و بی آنکه ناصح یا محتسب باشد بی­نظر به تهذیب و اصلاح نیست. طنز حافظ بر عکس بزرگانی چون سعدی و عبید زاکانی هرگز به هزل نمی­رسد تا چه رسدو به هجو و بدزبانی و دریدن پردۀ عفاف.
۴ـ در این پژوهش انواع طنز با ذکر شواهد در آثار عبید زاکانی و دیوان حافظ مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید از میان این انواع طنز سیاسی و اجتماعی بسامد بیش­تری نسبت به دیگر انواع دارد و ثابت شد این دو شاعر و طنزپرداز بزرگ از به کارگیری انوع طنز در آثار خود توجه داشته اند.
فهرست منابع:
فهرست منابع:
۱ـ استعلامی، محمد. (۱۳۷۸). حافظ به گفتۀ حافظ. تهران: نگاه.
۲ـ اقبال آشتیانی، عباس. (بی­تا). تاریخ مغول. تهران: امیر کبیر.
۳ـ اسپراکمن، پال. (۱۳۸۲). فالنامۀ بروج عبید زاکانی و بحثی دربارۀ نوشته­های عبید زاکانی. ترجمۀ: صاحب اختیاری، بهروز و باقرزاده، حمید. تهران: دانشگاه.
۴ـ انوری، حسن. (۱۳۷۳). اصطلاحات دیوانی. تهران: سخن.
۵ـ باطنی، محمدرضا. (۱۳۷۸). فرهنگ معاصر انگلیسی ـ فارسی. تهران: واحد پژوهش فرهنگ معاصر.