تدوین یک فرایند اجرایی موثر
 

تهیه برنامه استراتژیک به خودی خود کافی نیست. تحولاتی که به واسطه اتخاذ رویه های جدید ظاهر می شوند، باید در کل سیستم به اجرا درآیند تا به استراتژی ها روح بخشیده و ارزش واقعی برای سازمان و ذینفعانش ایجاد کنند. سازمان باید برای اجرای موفقیت آمیز برنامه عملیاتی، عوامل و منابع لازم را از جمله حامیان مالی، قهرمانان تغییر، زمان، پول، توجه، خدمات اداری و پشتیبانی به میزان کافی مهیا کند. همچنین باید بودجه برنامه به شکلی معقول تهیه شود تا پیشرفت و موفقیت کار تضمین گردد. در مرحله ۹ استراتژی های تصویب شده در تمامی بخش های مربوطه اجرا می شوند (برایسون، آلستون،۱۳۸۹).

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.
 

 

ارزیابی مجدد استراتژی ها و فرایند برنامه ریزی استراتژیک
 

با گذشت زمان و پس از اجرای استراتژی های اتخاذ شده، باید به بازنگری و ارزیابی آنها پرداخت؛ این ارزیابی مقدمه ای برای آغاز دور جدیدی از فرایند برنامه ریزی خواهد بود. بخش اعظم این گام در حین اجرای برنامه ها رخ می دهد؛ اما اگر برای مدتی از برنامه ریزی استراتژیک استفاده نشده است، این مرحله می تواند بصورت مستقل انجام شود. سازمان باید بر روی استراتژی های موقیت میز تمرکز کرده و از خود سوال کند که آیا این استراتژی ها ادامه یابد، تغییر کند و یا پایان داده شوند. فرایند برنامه ریزی استراتژیک باید بصورت کامل کنترل و ارزیابی شده و نقاط ضعف و قوت آنها شناسایی و اصلاحات لازم برای دور بعدی برنامه ریزی پیشنهاد شود. لذا هدف نهایی این مرحله، بازبینی استراتژی های اجرا شده و فرایند برنامه ریزی استراتژیک است. در این مرحله لازم است که مشخص شود که چه کارهایی به نتیجه رسیده، چه کارهایی به مشکل برخورده و دلایل آنها چه بوده تا بر اساس آنها دور بعدی انجام گیرد(برایسون، آلستون۱۳۸۹). پذیرش برنامه ریزی استراتژیک به عنوان یک نوع تحقیق عملی، موجب می شود یادگیری در کل فرایند برنامه ریزی نهادینه شود و دریافت اطلاعات و بازخورها، و انجام بحث و گفتگوهای لازم برای حصول یادگیری سازمانی صورت پذیرد.
شکل ۱- مدل چرخه تغییر برایسون

(منبع : برایسون، آلستون، ۱۳۸۹)
۲-۲-۱۳) معرفی روش سوات )SWOT)[28]
هر سازمانی در هر سطحی می تواند دارای برنامه باشد (سطح کلی، میانی و وظیفه ای). برای تدوین در مرحله اول باید تحلیل جامعی از وضعیت موجود صورت گیرد تا بتوان به نقاط ضعف، قوت، فرصت ها و تهدیدها پی برد، و پس از احصاء این نقاط سازمان یا واحد آماده می شود تا آینده خود را بسازد. به همین خاطر عواملی که مربوط به نقاط قوت و ضعف می باشد تحت عنوان عوامل داخلی، و عواملی که تحت عنوان فرصت و تهدید اثرگذار می باشد تحت عنوان عوامل خارجی، مورد بررسی قرار می گیرد (علی احمدی و دیگران، ۱۳۸۲). تجزیه و تحلیل SWOT یکی از ابزارهای مهم مدیریت استراتژیک جهت تطابق نقاط ضعف و قوت درونی با فرصت ها و تهدیدات بیرونی است. تجزیه تحلیل SWOT روش تحلیل نظام یافته ای را برای شناسایی این عوامل و انتخاب استراتژیی که بهترین تطابق را بین آنها ایجاد کند ارائه می نماید. از دیدگاه این مدل یک استراتژی مناسب قوت ها و فرصت ها را به حداکثر و ضعف ها و فرصت ها را به حداقل ممکن می رساند (همان منبع).

 

 

عوامل خارجی[۲۹]
 

فرایند بررسی، مشاهد و تفسیر فرصت ها و خطرات موجود برای سازمان در محیط خارج از آن را تجزیه و تحلیل عوامل خارجی می نامند. سازمان بوسیله این تجزیه و تحلیل، با جمع آوری داده و بررسی آن، فرصت ها و تهدیدهای پیش در روی خود را مشخص می کند(آهنچی، ۱۳۸۶).
الف) فرصت ها[۳۰]
یک فرصت یک حالت خارجی است که می تواند بصورت مثبت بر پارامترهای عملکردی شرکت تاثیر گذاشته و مزیت رقابتی ایجاد کننده اقدامات مثبت در زمان مناسب را افزایش دهد. از جمله فرصت های پیش روی یک شرکت می توان بازار های توسعه یافته همچون اینترنت و نیز حرکت به سمت بخش جدیدی از بازار که سود بیشتر دارد و یا بازارهای رها شده توسط رقبا اشاره کرد (همان منبع).
ب) تهدیدها[۳۱]
یک تهدید یک حالت خارجی است که می تواند بصورت منفی بر پارامترهای عملکردی شرکت تاثیر گذاشته و مزیت رقابتی، که ایجاد کننده اقدامات مثبت در زمان مناسب است را کاهش دهد. از جمله تهدیدات می توان به ظهور رقبا جدید، معرفی محصول جدید توسط رقبا، مالیات بر روی کالاهای ارائه شده و . . . اشاره کرد. (همان منبع).
ج) ماتریس ارزیابی عوامل خارجی[۳۲] EFE
این ماتریس ابزاریست که به استراتژیست اجازه می دهد تا عوامل محیطی را در مقطع زمانی مورد نظر، مورد ارزیابی قرار دهد و برای سازمان ها دولتی و خصوصی و در سطح شرکت و SBU کاربرد دارد. برای تهیه این ماتریس باید پنج گام زیر طی شود :
گام اول : پس از شناسایی عوامل محیط خارجی، این عوامل که حداقل ۱۰ و حداکثر ۲۰ عامل باید باشد را فهرست نمائید. این عوامل باید حتی الامکان متکی بر واقعیت بوده و دقیق باشد، نخست فرصت ها و سپس تهدیدها را بنویسید.
گام دوم : به هر عامل وزنی از صفر(بی اهمیت) تا یک(بسیار مهم) اختصاص دهید. جمع ضرایب وزنی باید مساوی یک باشد و وزن اختصاص یافته به هر عامل نیز بین صفر و یک می باشد.
گام سوم : برای هر یک از عوامل یک امتیاز از ۱ تا ۴ بر حسب میزان تطابق شرکت، با فرصت ها و تهدیدها بنویسید. که عدد ۴ به معنی این است که واکنش عالی بوده و عدد ۱ به معنی این است که واکنش بسیار ضعیف می باشد.
گام چهارم : امتیاز وزن دار هر عامل را محاسبه نمائی. بدین منظور ضریب درجه اهمیت هر عامل در امتیاز حاصل از تطابق آن عامل با شرکت ضرب نموده و برای هر یک از سطهای جدول در ستون امتیازات موزون ثبت نمائید.
گام پنجم :‌ جمع امتیاز وزن دار را محاسبه نموده که حداقل یک و حداکثر چهار می باشد و امتیاز متوسط برای شرکت ها ۲٫۵ می باشد(علی احمدی و دیگران،۱۳۸۲).

 

 

بررسی عوامل داخلی[۳۳]
 

تجزیه و تحلیل کردن سازمان، سعی و کوشش به منظور استفاده از فرصت های محیطی و محافظت از خطرات خارج از سازمان می باشد، و با تجزیه و تحلیل مواد خام، بازار، انسان و دیگر منابعی که سازمان را شامل می شوند صورت می پذیرد. در این تجزیه و تحلیل این امکان وجود دارد که برتری را که موسسه داراست برای یک فرصت محیطی مناسب نباشد و یا به ویژگی های برتری همانند نیاز نشان ندهد. این وضعیت برای ضعف و تهدید نیز صدق می کند. هنگام تجزیه وتحلیل هر نوع موسسه منابع داخلی و قابلیت‌ها در چهار گروه می توانند مورد بررسی قرار گیرند :

 

 

تجزیه و تحلیل سیستم سازمان و ساختار مدیریتی
 

تجزیه و تحلیل وظیفه ای، بازاریابی، تولید، مالی و تخصیص
 

قابلیت انسانی و ظرفیت بالندگی سازمان
 

تاثیر متقابل در بین این سه عنصر
 

مهمترین منبع یک موسسه انسان می باشد، عنصر انسانی در مرکز سیستم قرار می گیرد و در مورد استفاده دادن دیگر منابع موثر و بهره ور نقش شاخصی را ایفا می کند.(فردآر،۱۳۷۹)
الف) نقاط قوت[۳۴]
فرصتهای ارائه شده در محیط، در صورت کافی بودن منابع و ظرفیت سازمان یک رخداد قابل ارزشیابی می تواند باشد. بدان جهت سازمان ها قبل از مواجهه با هر نوع رخدادی مجبور هستند که بدانند از کدام جهات برتری دارند (غفاریان، کیانی، ۱۳۸۴). یک سازمان را در حیطه فعالیت خود، بنا به پنج معیار اساسی نسبت به رقبا می توان برتر ذکر کرد:

 

 

وضعیت نسبی بازار
 

ساختار مالی
 

ظرفیت نسبی تولید و فن
 

تحقیق و توسعه
 

توانایی و قابلیت نسبی انسانی و اثربخشی مدیریت
 

ب) نقاط ضعف[۳۵]
نقطه ضعف یک سازمان یک کاربرد ناموفق از یک شایستگی یا عدم بهره برداری از یک عامل کلیدی که رقابت پذیری شرکت را کاهش می دهد می باشد. به عبارت ساده تر ضعف، داشتن وضعیت نامناسب سازمان نسبت به رقبایش است.(غفاریان، کیانی، ۱۳۸۶)
ج) ماتریس ارزیابی عوامل داخلی[۳۶] IEF
این ماتریس ابزاری جهت بررسی عوامل داخلی سازمان می باشد. در واقع نقاط قوت و ضعف واحدهای سازمان را بررسی می کند. تهیه ماتریس ارزیابی خارجی در پنج مرحله زیر انجام می پذیرد: مرحله اول : پس از شناسایی عوامل داخلی، نقاط قوت و ضعف سازمان را مشخص نمائید. بین ۱۰ تا ۲۰ عامل، نخست نقاط قوت و سپس نقاط ضعف را لیست نمائید.
مرحله دوم : به هر عامل یک ضریب وزنی بین صفر (بی اهمیت) تا یک (بسیار مهم) اختصاص دهید.
مرحله سوم : وضع موجود هر عامل را با امتیازی بین ۱ تا ۴ مشخص کنید. که طیفی از خیلی قوی تا خیلی ضعیف است.
مرحله چهارم : امتیاز وزن دار (موزون) را محاسبه نمائید و آن را در ستون مربوطه درج نمائید.
مرحله پنجم : جمع امتیازات وزن دار را محاسبه نموده که حداقل ۱ و حداکثر ۴ می باشد و میانگین آن ۲٫۵ است. اگر نمره سازمانی از ۲٫۵ کمتر باشد یعنی سازمان از نظر عوامل داخلی دچار ضعف است و اگر بیشتر از ۲٫۵ باشد بیانگر این است که سازمان از نظر عوامل درونی دارای قوت است (علی احمدی و دیگران، ۱۳۸۲).
پس از انجام محاسبات و به منظور دستیابی به وضعیت کلی، نقاط قوت و ضعف درونی و فرصت ها و تهدیدهای بیرونی در چهار حالت کلی SO، WO، ST، WT به هم پیوند داده شده و گزینه های استراتژی خلق و انتخاب می شوند. در استراتژی های SO سعی می شود با اتکا بر نقاط قوت درونی از فرصت های محیطی بهره برداری به عمل آید. در استراتژی های WO هدف این است تا با بهره گیری از فرصت های محیطی موجود، از نقاط ضعف درونی کاسته شود. در استراتژی ST کوشش می شود تا با بهره گرفتن از نقاط قوت درونی، اثرات ناشی از تهدیدات موجود در محیط خارج کاهش داده شود و در نهایت در استراتژی های WT که بدترین وضعیت به شمار می آید، هدف کم کردن نقاط ضعف درونی و پرهیز از تهدیدات ناشی از محیط خارج است. بررسی درونی باید با واقع بینی انجام گیرد، بدین معنی که در برآورد قوت ها اغراق نشود و ضعف های سازمان نادیده گرفته نشوند. در چنین شرایطی مدیریت می تواند امکانات و محدودیت های سازمان را به درستی شناسایی و برنامه ریزی صحیحی را تنظیم و اجرا کند(همان منبع). از سوی دیگر، همانطور که ذکر شد،کل نگری برنامه استراتژیک ایجاب می کند که به محیط بیرونی سازمان نیز توجه شود. از این رو مدیریت پس از بررسی درونی به ارزیابی فرصت ها و تهدیدات محیط بیرونی می پردازد. بررسی بیرونی، مواردی چون شرایط اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، … و موقعیت رقبا را برای مدیریت مشخص می سازد. هدف مدیریت استراتژیک در آن است که بتواند بهترین ترکیب را، که حاصل این بررسی هاست، برای برنامه ریزی بدست آورد و از این طریق با فرصت ها و تهدیدات سازمان آشنا شود. شکل زیر ماتریس SWOT را نشان می دهد

شکل ۲ – ماتریس SWOT
(علی احمدی و دیگران، ۱۳۸۵)
۲-۲-۱۴) معرفی روش کارت امتیازی متوازن[۳۷]
در اوایل دهه ی ۱۹۹۰، رابرت کاپلان[۳۸] استاد دانشکده بازرگانی دانشگاه هاروارد باتفاق دیوید نورتون[۳۹] که در آن زمان مدیر یک شرکت تحقیقاتی وابسته به موسسه مشاور KPMG [۴۰]بود، طرحی تحقیقاتی را به منظور بررسی علل توفیق دوازده شرکت برتر آمریکایی و مطالعه روش های ارزیابی عملکرد در این شرکت ها آغاز کردند (کاپلان، نورتون،۲۰۰۶). حاصل این تحقیق در مقاله ای تحت عنوان “کارت امتیازی متوازن : سنجه هایی که محرک عملکردند”[۴۱]، در ژانویه ۱۹۹۲ در نشریه Harward Business Review منتشر شد. در این مقاله اشاره شده بود که شرکت های موفق برای ارزیابی عملکرد خود فقط به سنجه های مالی متکی نیستند، بلکه عملکرد خود را از سه منظر دیگر یعنی مشتری، فرایندهای داخلی و یادگیری و رشد نیز مورد ارزیابی قرار می دهند. بدین ترتیب کاپلان و نورتون اعلام کردند که برای انجام یک ارزیابی کامل از عملکرد سازمان می بایست این عملکرد، از چهار منظر مورد ارزیابی قرار گیرد (کاپلان، نورتون،۲۰۰۶). مدل ارزیابی متوازن یا BSC تکنیکی جهت تبدیل استراتژی به عمل می باشد. به عبارتی دیگر مدل مزبور تکنیکی جهت عملیاتی ساختن آرمان، ماموریت و استراتژی‌های سازمان‌ها می باشد، وچشم انداز آینده شرکت حوزه اصلی بررسی‌های مدل ارزیابی متوازن می باشد. کارت امتیازی متوازن صرفا  نقش کنترلی نداشته و معیارهای آن برای توصیف عملکرد گذشته بکار نمی‌روند، بلکه این معیارها ابزاری جهت تبیین استراتژی سازمان می باشد، که با هماهنگی فعالیت ها در سطوح مختلف سازمان امکان دستیابی به اهداف سازمانی را میسر می‌سازد. موضوع نخست و تاکید اصلی کارت امتیازات متوازن بر فرایند تدوین استراتژی و هدف گذاری در تمامی سطوح سازمان و آنگاه ارزیابی میزان موفقیت سازمان در دستیابی به اهداف تدوین شده می باشد. در چارچوبی که نخستین بار در سال ۱۹۹۲ میلادی، توسط کاپلان و نورتون برای کارت امتیازی متوازن پیشنهاد شد، از چهار منظر(دیدگاه یا وجه) به نام های منظر مالی[۴۲]، منظر مشتری[۴۳]، منظر فرایندهای داخلی[۴۴] و منظر رشد و یادگیری[۴۵] استفاده شده است(کاپلان، نورتون، ۱۹۹۲). شکل شماره(۳) این چارچوب را نمایش می دهد. منطق اصلی ارتباط بین منظرهای مختلف معمولا بصورت زیر قابل تعریف است :
● به منظور موفقیت مالی، نیازمند کسب رضایت مشتریانمان هستیم تا محصولات ما را بخرند و از خدماتمان استفاده کنند. همچنین برای کارآمدی بیشتر بایستی در زمینه فرایندهای کلیدی و مهم، برتر باشیم.
● به منظوررضایت مشتریانمان، باید درفرایندهای کلیدی آنقدربرتر باشیم که محصولاتمان نیازهای مشتریامان رابرآورده سازند.
● برای بهبود فرایندها و همچنین برآورده سازی نیازهای مشتریانمان، بایستی مبانی و زیر ساخت های لازم را یاد گرفته و توسعه دهیم.
شکل ۳ – چارچوب مدل کارت امتیازی متوازن

(الوانی و دیگران،۱۳۸۸)
هدف از کارت امتیازی متوازن ترکیب سنجه های مالی و غیر مالی با بهره گرفتن از دارایی های محسوس و نامحسوس برای ارزیابی عملکرد می باشد. به طور معمول تنها از سنجه های مالی در ارزیابی عملکرد سازمان استفاده می شود، درحالیکه سنجه های غیر مالی مثل مشتری و رضایت خاطر کارکنان عوامل تعیین کننده ای در ارزیابی عملکرد یک سازمان می باشند(Janes، ۲۰۰۹). کارت امتیازی متوازن، در واقع چارچوب اثبات شده ای است که استراتژی سازمان را تشریح و عملیاتی می کند. این سیستم از چهار مؤلفه به هم وابسته به شرح زیر تشکیل می شود :

 
 
 

 

 
 
 

[/0226]

0/0029
[/0957]

 

0/0020
[/0964]

 

/03910
[/0822]

 

/02134
[/0988]

 

/02005
[/0989] (4-15)

 

0/2307 [0/631]

 

0/1478 [0/704]

 

0/1849
[0/892]

 

0/1177 [0/915]

 

1/499 [0/472]

 

0/5318 [0/466]

 

0/5078 [0/481] (4-16)

 

0/1083 [0/742]

 

0/7250 [0/790]

 

0/05794 [0/939]

 

0/03864 [0/951]

 

/06923
[/0707]

 

/11838
[/0277]

 

1534/1
[291/0] (4-17)

 

2/395 [0/122]

 

1/951 [0/173]

 

3/034 [0/081]

 

2/517 [0/123]

 

0/5836 [.747]

 

0/41561[0/519]

 

0/3980 [0/532]

مأخذ: نتایج تحقیق با بهره گرفتن از نرم­افزار Microfit 4.
یادداشت:
1- حداقل سطح معناداری در داخل [ ]آمده است.
با مشاهده­ نتایج تمام این الگوها در جدول (4-4)، مشخص می­ شود که مشکلی بابت خود همبستگی یا نرمال بودن جملات پسماند، شکل تابعی و ناهمسانی واریانس وجود نداشته است که حاکی از برقراری فروض چهارگانه کلاسیک­ها می­باشد.
از طرفی نکته­ی حائز اهمیت این است که پارامترهای تخمین­زده شده­ی سری­های زمانی، ممکن است در طول زمان تغییر کنند. در نتیجه، وجود پارامترهای بی­ثبات ممکن است که به عدم تشخیص صحیح منجر شوند، لذا انجام آزمون ثبات ساختاری[195] ضروری به نظر می­رسد؛ بنابراین از آزمون­های مجموع تجمعی جملات پسماند بازگشتی[196] (CUSUM) و مجموع تجمعی مربعات جملات پسماند بازگشتی[197] (CUSUMQ) استفاده می­کنیم. نتایج این دو آزمون ثبات ساختاری، برای الگوهای مختلف در نمودارهای (4-1) تا ( 4-16) نشان داده شده است.
 برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

ASAAAADAAAAAIAAAAWAAAADAAAAAoAAAASAAAADAAAAAEAAAAYAAAADAAAAAAAAABSAAAAcAEAAAYAAABqAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAkAEAAAAAAAAAEAICQQByAGkAYQBsAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAARHfevld1AAAAABQCQwAAAEMAdAByAGEAaQAwAEYBjwIAAGwAaQBuAGUAcwAgAHIAZQAxAMgAjwIAAGUAbgB0ACAAwG9DAAAAAAAAAEMASMjmCgAAAAAgNFIAAAD//10DQQDom/cBwHZDAEy2JwCwxuYKAQAAAEDI5gpUticAAABEd2S2JwBoticARl4ndsRg/X8A8P1/AAAAAAAAAAAAAAAACAAAAAAABAABEwAAkLYnAMZfJ3acticAnLYnAAAAJ3bEYP1/APD9fwAAAAAAAAAAAAAAAAgAAAAAAAQAGBIAAMS2JwDGXyd20LYnALPBKHbQticA6sEodtgPeghkdgAIAAAAACUAAAAMAAAABgAAAFQAAABYAAAAVgAAAE0BAABhAAAAWwEAAAEAAAAAAKBA6wigwK0CAAC7BQAAAgAAAEwAAAAAAAAAAAAAAAAAAAD//////////1AAAAAtADUAHAAAADIAAAAWAAAADAAAAAoAAAASAAAADAAAAAEAAAAYAAAADAAAAAAAAAAlAAAADAAAAAYAAABUAAAAYAAAAE8AAACVAQAAYQAAAKMBAAABAAAAAACgQOsIoMCtAgAAxAMAAAMAAABMAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA//////////9UAAAALQAxADAAAAAcAAAAMgAAADEAAAAWAAAADAAAAAoAAAASAAAADAAAAAEAAAAYAAAADAAAAAAAAAAlAAAADAAAAAYAAABUAAAAYAAAAE8AAADcAQAAYQAAAOoBAAABAAAAAACgQOsIoMCtAgAAzQEAAAMAAABMAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA//////////9UAAAALQAxADUAAAAcAAAAMgAAADEAAAAiAAAADAAAAP////8hAAAACAAAAB4AAAAYAAAAAAAAAFQPAACoJQAAAAAAABkAAAAMAAAA////ABIAAAAMAAAAAgAAABYAAAAMAAAACgAAABIAAAAMAAAAAQAAABgAAAAMAAAAAAAAAFIAAABwAQAACQAAAGoAAAAAAAAAAAAAAAAAAACQAQAAAAAAAAAQAgJBAHIAaQBhAGwAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAtADEANQAAACA0UgAAAP//XQNBAOib9wHAdkMATLYnALDG5goBAAAAQMjmClS2JwAAAER3ZLYnAGi2JwBGXid2xGD9fwDw/X8AAAAAAAAAAAAAAAAIAAAAAAAEAAETAACQticAxl8ndpy2JwCcticAAAAndsRg/X8AAP1/ZLYnAGi2JwBGXid2xGD9fwDw/X8AAAAAAAAAAAAAAAAIAAAAAAAEAAETAACQticAxl8ndpy2JwCcticAAAAndsRg/X8A8P1/AAAAAAAAAAAAAAAACAAAAAAABAAYEgAAxLYnAMZfJ3bQticAs8EodtC2JwDqwSh2NBN6CGR2AAgAAAAAJQAAAAwAAAAJAAAAVAAAAFQAAABaAAAABgEAAGEAAAAUAQAAAQAAAAAAoEDrCKDArQIAALIHAAABAAAATAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAP//////////UAAAADAAAAAxAAAAFgAAAAwAAAAKAAAAEgAAAAwAAAABAAAAGAAAAAwAAAAAAAAAJQAAAAwAAAAJAAAAVAAAAFQAAABaAAAAvwAAAGEAAADNAAAAAQAAAAAAoEDrCKDArQIAAKkJAAABAAAATAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAP//////////UAAAADUAAAAxAAAAFgAAAAwAAAAKAAAAEgAAAAwAAAABAAAAGAAAAAwAAAAAAAAAJQAAAAwAAAAJAAAAVAAAAFgAAABTAAAAdwAAAGEAAACFAAAAAQAAAAAAoEDrCKDArQIAAKALAAACAAAATAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAP//////////UAAAADEAMAAxAAAAMgAAABYAAAAMAAAACgAAABIAAAAMAAAAAQAAABgAAAAMAAAAAAAAACUAAAAMAAAACQAAAFQAAABYAAAAUwAAADAAAABhAAAAPgAAAAEAAAAAAKBA6wigwK0CAACXDQAAAgAAAEwAAAAAAAAAAAAAAAAAAAD//////////1AAAAAxADUAMQAAADIAAAAiAAAADAAAAP////8hAAAACAAAAB4AAAAYAAAAAAAAAFQPAACoJQAAAAAAABkAAAAMAAAA////ABIAAAAMAAAAAgAAACYAAAAcAAAACgAAAAAAAAAGAAAAAAAAAAAAAAAlAAAADAAAAAoAAAAbAAAAEAAAAPICAAACAgAANgAAABAAAAC2IgAAAgIAABsAAAAQAAAA1AMAAEMCAAA2AAAAEAAAANQDAADBAQAAGwAAABAAAAC2BAAAQwIAADYAAAAQAAAAtgQAAMEBAAAbAAAAEAAAAJgFAABDAgAANgAAABAAAACYBQAAwQEAABsAAAAQAAAAegYAAEMCAAA2AAAAEAAAAHoGAADBAQAAGwAAABAAAABcBwAAQwIAADYAAAAQAAAAXAcAAMEBAAAbAAAAEAAAAD0IAABDAgAANgAAABAAAAA9CAAAwQEAABsAAAAQAAAAHwkAAEMCAAA2AAAAEAAAAB8JAADBAQAAGwAAABAAAAABCgAAQwIAADYAAAAQAAAAAQoAAMEBAAAbAAAAEAAAAOMKAABDAgAANgAAABAAAADjCgAAwQEAABsAAAAQAAAAxQsAAEMCAAA2AAAAEAAAAMULAADBAQAAGwAAABAAAACnDAAAQwIAADYAAAAQAAAApwwAAMEBAAAbAAAAEAAAAIkNAABDAgAANgAAABAAAACJDQAAwQEAABsAAAAQAAAAaw4AAEMCAAA2AAAAEAAAAGsOAADBAQAAGwAAABAAAABNDwAAQwIAADYAAAAQAAAATQ8AAMEBAAAbAAAAEAAAAC8QAABDAgAANgAAABAAAAAvEAAAwQEAABsAAAAQAAAAEBEAAEMCAAA2AAAAEAAAABARAADBAQAAGwAAABAAAADyEQAAQwIAADYAAAAQAAAA8hEAAMEBAAAbAAAAEAAAANQSAABDAgAANgAAABAAAADUEgAAwQEAABsAAAAQAAAAthMAAEMCAAA2AAAAEAAAALYTAADBAQAAGwAAABAAAACYFAAAQwIAADYAAAAQAAAAmBQAAMEBAAAbAAAAEAAAAHoVAABDAgAANgAAABAAAAB6FQAAwQEAABsAAAAQAAAAXBYAAEMCAAA2AAAAEAAAAFwWAADBAQAAGwAAABAAAAA+FwAAQwIAADYAAAAQAAAAPhcAAMEBAAAbAAAAEAAAACAYAABDAgAANgAAABAAAAAgGAAAwQEAABsAAAAQAAAAAhkAAEMCAAA2AAAAEAAAAAIZAADBAQAAGwAAABAAAADjGQAAQwIAADYAAAAQAAAA4xkAAMEBAAAbAAAAEAAAAMUaAABDAgAANgAAABAAAADFGgAAwQEAABsAAAAQAAAApxsAAEMCAAA2AAAAEAAAAKcbAADBAQAAGwAAABAAAACJHAAAQwIAADYAAAAQAAAAiRwAAMEBAAAbAAAAEAAAAGsdAABDAgAANgAAABAAAABrHQAAwQEAABsAAAAQAAAATR4AAEMCAAA2AAAAEAAAAE0eAADBAQAAGwAAABAAAAAvHwAAQwIAADYAAAAQAAAALx8AAMEBAAAbAAAAEAAAABEgAABDAgAANgAAABAAAAARIAAAwQEAABsAAAAQAAAA8yAAAEMCAAA2AAAAEAAAAPMgAADBAQAAGwAAABAAAADVIQAAQwIAADYAAAAQAAAA1SEAAMEBAAAbAAAAEAAAALYiAABDAgAANgAAABAAAAC2IgAAwQEAACIAAAAMAAAA/////yEAAAAIAAAAHgAAABgAAAAAAAAAVA8AAKglAAAAAAAAGQAAAAwAAAD///8AEgAAAAwAAAACAAAAFgAAAAwAAAAGAAAAEgAAAAwAAAABAAAAGAAAAAwAAAAAAAAAUgAAAHABAAALAAAAagAAAAAAAAAAAAAAAAAAAJABAAAAAAAAABACAkEAcgBpAGEAbAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAADEANQAAAAAAAAAAAAgAAAAAAAQAARMAAJC2JwDGXyd2nLYnAJy2JwAAACd2xGD9fwAA/X9kticAaLYnAEZeJ3bEYP1/APD9fwAAAAAAAAAAAAAAAAgAAAAAAAQAARMAAJC2JwDGXyd2nLYnAJy2JwAAACd2xGD9fwAA/X9kticAaLYnAEZeJ3bEYP1/APD9fwAAAAAAAAAAAAAAAAgAAAAAAAQAARMAAJC2JwDGXyd2nLYnAJy2JwAAACd2xGD9fwDw/X8AAAAAAAAAAAAAAAAIAAAAAAAEABgSAADEticAxl8ndtC2JwCzwSh20LYnAOrBKHYMHHoIZHYACAAAAAAlAAAADAAAAAsAAABUAAAAZAAAAF0AAADtAQAAeQAAAPsBAAABAAAAAACgQOsIoMDyAgAAvQEAAAQAAABMAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA//////////9UAAAAMQAzADUAMgAxAAAAMgAAADEAAAAyAAAAFgAAAAwAAAAGAAAAEgAAAAwAAAABAAAAGAAAAAwAAAAAAAAAJQAAAAwAAAALAAAAVAAAAGQAAACdAAAA7QEAALkAAAD7AQAAAQAAAAAAoEDrCKDAtgQAAL0BAAAEAAAATAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAP//////////VAAAADEAMwA1ADQAMQAAADIAAAAxAAAAMgAAABYAAAAMAAAABgAAABIAAAAMAAAAAQAAABgAAAAMAAAAAAAAACUAAAAMAAAACwAAAFQAAABkAAAA3QAAAO0BAAD5AAAA+wEAAAEAAAAAAKBA6wigwHoGAAC9AQAABAAAAEwAAAAAAAAAAAAAAAAAAAD//////////1QAAAAxADMANQA2ADEAAAAyAAAAMQAAADIAAAAWAAAADAAAAAYAAAASAAAADAAAAAEAAAAYAAAADAAAAAAAAAAlAAAADAAAAAsAAABUAAAAZAAAAB0BAADtAQAAOQEAAPsBAAABAAAAAACgQOsIoMA9CAAAvQEAAAQAAABMAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA//////////9UAAAAMQAzADUAOAAxAAAAMgAAADEAAAAyAAAAFgAAAAwAAAAGAAAAEgAAAAwAAAABAAAAGAAAAAwAAAAAAAAAJQAAAAwAAAALAAAAVAAAAGQAAABdAQAA7QEAAHkBAAD7AQAAAQAAAAAAoEDrCKDAAQoAAL0BAAAEAAAATAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAP//////////VAAAADEAMwA2ADAAMQAAADIAAAAxAAAAMgAAABYAAAAMAAAABgAAABIAAAAMAAAAAQAAABgAAAAMAAAAAAAAACUAAAAMAAAACwAAAFQAAABkAAAAnQEAAO0BAAC5AQAA+wEAAAEAAAAAAKBA6wigwMULAAC9AQAABAAAAEwAAAAAAAAAAAAAAAAAAAD//////////1QAAAAxADMANgAyADEAAAAyAAAAMQAAADIAAAAWAAAADAAAAAYAAAASAAAADAAAAAEAAAAYAAAADAAAAAAAAAAlAAAADAAAAAsAAABUAAAAZAAAAN0BAADtAQAA+QEAAPsBAAABAAAAAACgQOsIoMCJDQAAvQEAAAQAAABMAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA//////////9UAAAAMQAzADYANAAxAAAAMgAAADEAAAAyAAAAFgAAAAwAAAAGAAAAEgAAAAwAAAABAAAAGAAAAAwAAAAAAAAAJQAAAAwAAAALAAAAVAAAAGQAAAAdAgAA7QEAADkCAAD7AQAAAQAAAAAAoEDrCKDATQ8AAL0BAAAEAAAATAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAP//////////VAAAADEAMwA2ADYAMQAAADIAAAAxAAAAMgAAABYAAAAMAAAABgAAABIAAAAMAAAAAQAAABgAAAAMAAAAAAAAACUAAAAMAAAACwAAAFQAAABkAAAAXQIAAO0BAAB5AgAA+wEAAAEAAAAAAKBA6wigwBARAAC9AQAABAAAAEwAAAAAAAAAAAAAAAAAAAD//////////1QAAAAxADMANgA4ADEAAAAyAAAAMQAAADIAAAAWAAAADAAAAAYAAAASAAAADAAAAAEAAAAYAAAADAAAAAAAAAAlAAAADAAAAAsAAABUAAAAZAAAAJ0CAADtAQAAuQIAAPsBAAABAAAAAACgQOsIoMDUEgAAvQEAAAQAAABMAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA//////////9UAAAAMQAzADcAMAAxAAAAMgAAADEAAAAyAAAAFgAAAAwAAAAGAAAAEgAAAAwAAAABAAAAGAAAAAwAAAAAAAAAJQAAAAwAAAALAAAAVAAAAGQAAADdAgAA7QEAAPkCAAD7AQAAAQAAAAAAoEDrCKDAmBQAAL0BAAAEAAAATAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAP//////////VAAAADEAMwA3ADIAMQAAADIAAAAxAAAAMgAAABYAAAAMAAAABgAAABIAAAAMAAAAAQAAABgAAAAMAAAAAAAAACUAAAAMAAAACwAAAFQAAABkAAAAHQMAAO0BAAA5AwAA+wEAAAEAAAAAAKBA6wigwFwWAAC9AQAABAAAAEwAAAAAAAAAAAAAAAAAAAD//////////1QAAAAxADMANwA0ADEAAAAyAAAAMQAAADIAAAAWAAAADAAAAAYAAAASAAAADAAAAAEAAAAYAAAADAAAAAAAAAAlAAAADAAAAAsAAABUAAAAZAAAAF0DAADtAQAAeQMAAPsBAAABAAAAAACgQOsIoMAgGAAAvQEAAAQAAABMAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA//////////9UAAAAMQAzADcANgAxAAAAMgAAADEAAAAyAAAAFgAAAAwAAAAGAAAAEgAAAAwAAAABAAAAGAAAAAwAAAAAAAAAJQAAAAwAAAALAAAAVAAAAGQAAACdAwAA7QEAALkDAAD7AQAAAQAAAAAAoEDrCKDA4xkAAL0BAAAEAAAATAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAP//////////VAAAADEAMwA3ADgAMQAAADIAAAAxAAAAMgAAABYAAAAMAAAABgAAABIAAAAMAAAAAQAAABgAAAAMAAAAAAAAACUAAAAMAAAACwAAAFQAAABkAAAA3QMAAO0BAAD5AwAA+wEAAAEAAAAAAKBA6wigwKcbAAC9AQAABAAAAEwAAAAAAAAAAAAAAAAAAAD//////////1QAAAAxADMAOAAwADEAAAAyAAAAMQAAADIAAAAWAAAADAAAAAYAAAASAAAADAAAAAEAAAAYAAAADAAAAAAAAAAlAAAADAAAAAsAAABUAAAAZAAAAB0EAADtAQAAOQQAAPsBAAABAAAAAACgQOsIoMBrHQAAvQEAAAQAAABMAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA//////////9UAAAAMQAzADgAMgAxAAAAMgAAADEAAAAyAAAAFgAAAAwAAAAGAAAAEgAAAAwAAAABAAAAGAAAAAwAAAAAAAAAJQAAAAwAAAALAAAAVAAAAGQAAABdBAAA7QEAAHkEAAD7AQAAAQAAAAAAoEDrCKDALx8AAL0BAAAEAAAATAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAP//////////VAAAADEAMwA4ADQAMQAAADIAAAAxAAAAMgAAABYAAAAMAAAABgAAABIAAAAMAAAAAQAAABgAAAAMAAAAAAAAACUAAAAMAAAACwAAAFQAAABkAAAAnQQAAO0BAAC5BAAA+wEAAAEAAAAAAKBA6wigwPMgAAC9AQAABAAAAEwAAAAAAAAAAAAAAAAAAAD//////////1QAA
AAxADMAOAA2ADEAAAAyAAAAMQAAADIAAAAWAAAADAAAAAYAAAASAAAADAAAAAEAAAAYAAAADAAAAAAAAAAlAAAADAAAAAsAAABUAAAAZAAAAN0EAADtAQAA+QQAAPsBAAABAAAAAACgQOsIoMC2IgAAvQEAAAQAAABMAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA//////////9UAAAAMQAzADgAOAAxAAAAMgAAADEAAAAyAAAAIgAAAAwAAAD/////IQAAAAgAAAAeAAAAGAAAAAAAAABUDwAAqCUAAAAAAAAZAAAADAAAAP///wASAAAADAAAAAIAAAASAAAADAAAAAEAAAAmAAAAHAAAAAwAAAACAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAJQAAAAwAAAAMAAAAGwAAABAAAADyAgAA5wcAADYAAAAQAAAAtiIAAOcHAAAiAAAADAAAAP////8hAAAACAAAAB4AAAAYAAAAAAAAAFQPAACoJQAAAAAAABkAAAAMAAAA////ABIAAAAMAAAAAgAAABYAAAAMAAAAAAAAABIAAAAMAAAAAQAAABgAAAAMAAAAAAAAAFIAAABwAQAADQAAAGoAAAAAAAAAAAAAAAAAAACQAQAAAAAAAAAQAgJBAHIAaQBhAGwAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAxADMAOAA4AAAAAAAIAAAAAAAEAAETAACQticAxl8ndpy2JwCcticAAAAndsRg/X8AAP1/ZLYnAGi2JwBGXid2xGD9fwDw/X8AAAAAAAAAAAAAAAAIAAAAAAAEAAETAACQticAxl8ndpy2JwCcticAAAAndsRg/X8AAP1/ZLYnAGi2JwBGXid2xGD9fwDw/X8AAAAAAAAAAAAAAAAIAAAAAAAEAAETAACQticAxl8ndpy2JwCcticAAAAndsRg/X8A8P1/AAAAAAAAAAAAAAAACAAAAAAABAAYEgAAxLYnAMZfJ3bQticAs8EodtC2JwDqwSh2VCl6CGR2AAgAAAAAJQAAAAwAAAANAAAAVAAAAGQAAAD2BAAA6QEAABIFAAD3AQAAAQAAAAAAoEDrCKDABSMAANsBAAAEAAAATAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAP//////////VAAAADEAMwA4ADgAMQAAADIAAAAxAAAAMgAAACIAAAAMAAAA/////yUAAAAMAAAABwAAgCUAAAAMAAAAAAAAgDAAAAAMAAAADwAAgEsAAAAQAAAAAAAAAAUAAAAoAAAADAAAAAEAAAAoAAAADAAAAAIAAAAoAAAADAAAAAMAAAAoAAAADAAAAAQAAAAoAAAADAAAAAUAAAAoAAAADAAAAAYAAAAoAAAADAAAAAcAAAAoAAAADAAAAAgAAAAoAAAADAAAAAkAAAAoAAAADAAAAAoAAAAoAAAADAAAAAsAAAAoAAAADAAAAAwAAAAoAAAADAAAAA0AAAAOAAAAFAAAAAAAAAAQAAAAFAAAAA==” /> 

 دسته‌بندی نشده
 

 
 

 
 

 0
 
 
 

نقاط قوت سود حسابداری

 

پرفسور”یوجی ایجری”،” کوهلر”، “لیتلتون” و “ماتز” در زمره مهمترین و پرشورترین مدافعان سود حسابداری قرار می‌گیرند و سود حسابداری را مبنایی جهت تصمیم گیری استفاده کنندگان می دانستند. دراین بخش درباره چهار دیدگاه آنها بحث میشود.
نخستین دیدگاه در تائید سود حسابداری این است که سود مزبور توانسته است در طول زمان همواره سربلند بماند. اغلب استفاده کنندگان داده‌های حسابداری بر این باورند که سود حسابداری سودمند است و در برگیرنده یک عامل تعیین‌ کننده از شیوه‌های عملی، روش‌های اجرایی و الگوهای تصمیم‌گیری می‌باشد. کوهلردر تائید چنین دیدگاهی می‌گوید:
« موجودیت کنونی حسابداری نه به سبب علاقه یا خواست حسابداران بلکه به سبب اعمال نفوذ تجار، کسبه یا معامله گران است. اگر کسانی که درباره سرمایه گذاریها تصمیم می‌گیرند به گزارشهای مبتنی بر بهای تمام شده تاریخی، دسترسی نداشتند، از مدتها پیش تغییرات عمده ای در حسابداری به وجود آمده بود.»
به عبارتی کوهلر بر این عقیده استوار است که مبنایی که با آن سود حسابداری را شناسایی و تعیین می کنند مبناهای موثری بوده و است که تاکنون توانسته است به قوت خود باقی بماند.
دوم، از آنجایی که سود حسابداری مبتنی بر رویدادهای واقعی و حقیقی است ، این سود به صورت عینی محاسبه و گزارش می‌شود. از اینرو اصولأ قابلاتکا میباشد. اعتقاد طرفداران استفاده از سود حسابداری مبنی بر اینکه حسابداری باید واقعیت ها را (و نه ارزش‌ها را) گزارش نماید، باعث میشود که عینیت این سود مورد تائید قرار گیرد.
سوم، سود حسابداری از طریق تکیه بر اصل تحقق درآمد به شاخص محافظهکاری پایبند باقی میماند. به بیان دیگر در محاسبه و گزارش سود از طریق نادیده انگاشتن تغییر در ارزش‌ها، محافظه کاری به صورتی معقول متجلی می‌شود.
چهارم، چنین پنداشته می‌شود که سود حسابداری برای اعمال کنترل به ویژه در گزارشگری مالی در مورد مباشرت سودمند می‌باشد و نقش مباشرتی مدیران را ایفاء می کند و سرمایه گذاران از طریق سودهای ارائه شده طی سالیان متوالی طبق تئوری نمایندگی کیفیت کار مدیران را مورد ارزیابی قرار می دهند.

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.
 

 

انتقادات و ایرادات وارد بر سود حسابداری
 

در ادبیات حسابداری از سود، هم به صورتی بسیار قوی دفاع شدهاست و هم بابت نقاط ضعف متعدد، بهشدت انتقاد شدهاست. اصولأ در دیدگاه های مخالف برای استفاده از سود حسابداری موضوع «مربوط بودن» این عدد در تصمیم گیریها بوده که مورد سوال قرار گرفته است. در این بخش درباره برخی از دیدگاه های مخالف بحث می شود.
یک دیدگاه این است که به سبب کاربرد اصل بهای تمام شده تاریخی و تحقق درآمد، سود حسابداری نمی‌تواند افزایش ارزش تحققنیافته داراییهایی را که در یک دوره زمانی مشخص نگهداری شدهاند، شناسایی نماید. این ویژگی باعث میشود که نتوان اطلاعاتی سودمند را افشاء نمود. دوم، چنین پنداشته میشود که با توجه به روش های مختلف پذیرفته شده برای محاسبه بهای تمام شده (برای مثال، روش های مختلف تعیین ارزش، بهای تمام شده موجودیها و‌…)، تکیه بر سود حسابداری مبتنی بر اصل بهای تمام شده تاریخی کار مقایسه اقلام را بسیار مشکل میسازد.
سوم، تکیه بر سود حسابداری مبتنی بر اصل تحقق درآمد، بهای تمام شده تاریخی و محافظهکاری باعث میشود که نتوان داده ها را درک کرد (داده ها گمراه کننده شوند) یا این ‌که برای استفاده کننده نامربوط گردند.
نمونه قابل ذکر در این ارتباط، بی فایده بودن نسبتهای مبتنی برصورتهای مالی میباشد که با رعایت این اصول محاسبه شدهاند.
۲-۳-۲-۶ اعلام سود و تاریخ اعلام سود
اعلام سود معیاری برای ارزیابی ثروت و سودآوری شرکتهاست و یکی از اجزای مهم و اساسی آزمون کارایی واکنش بازار محسوب می شود. اعلام سود دارای محتوای اطلاعاتی بوده و بر واکنش بازار تاثیر می گذارد اثر این محتوای اطلاعاتی را می توان در تغییرات قیمت و حجم معاملات سهام حول و حوش تاریخ اعلام سود مشاهده کرد از این رو انتظار می رود بازده ای که در واکنش به اعلام سود تحقق می یابد نیز حاوی اطلاعاتی مفید و بهنگام باشد. محتوای اطلاعاتی اعلان سود قوی ترین شاهده ای که از تحقیقات بازار سرمایه بدست آمده است. مربوط به محتوای اطلاعاتی ارقام سود سالانه گزارش شده می باشد.

 

 

تاریخ اعلام
 

روزی است که هیات مدیره شرکت گرد هم می آیند، در مورد پرداخت سود سهام تصمیم می گیرند و نتیجه تصمیمات خود را اعلام می کنند. ( در ایران تصمیم گیری در مورد تقسیم سود جزو اختیارات مجمع عمومی عادی صاحبان سهام است ).
بخش سوم : ۲- ۴ رابطه بین بهنگام بودن اعلام سود و بازده سرمایه گذاری
به موقع بودن به این مفهوم است که اطلاعات باید در کوتاه ترین زمان و به سریعترین شکل ممکن در دسترس استفاده کنندگان قرار گیرند. بنابراین هر قدر ارائه اطلاعات به تاریخ وقوع رویداد های مربوطه نزدیکتر باشد، اطلاعات بهنگام تر خواهد بود.
بازده به مفهوم نسبت کل عایدی یا ضرر حاصل از سرمایه گذاری در یک دوره معین به مبلغ سرمایه گذاری که برای کسب این عایدی در همان دوره بکار گرفته شده است، می باشد.
اگر اطلاعات مربوط به سود، به موقع باشد بازده مورد انتظار سرمایه گذاران نیز واقعی خواهد بود. از طرف دیگر هرچه اطلاعات در فواصل زمانی کوتاه تری گزارش شوند به دلیل بالا بودن سطح اطلاعات در دسترس سرمایه گذاران ریسک اطلاعاتی شرکت پایین خواهد بود.
رابطه سود و بازده بیشتر مورد مورد توجه محققان قرار گرفته و موشکافانه بررسی می شود. سر آغاز این تحقیقات به کار معروف بال و بروان (۱۹۸۶) بر می گردد که نشان دادند، بازده سهام جاری، اطلاعات سود حسابداری را منعکس می کند و تحقیقات مختلف محتوای اطلاعاتی پیش بینی سود و مفید بودن آن را برای سرمایه گذاران اثبات نموده اند. براین اساس، تحقیقات حسابداری شامل کولینس و هم پژوهان (۱۹۹۴) و لیو توماس (۲۰۰۰) سودمندی سود تحقق یافته جاری و نیز سود مورد انتظار آینده را بررسی کردند. سود آینده برای ارزیابی سهام حائز اهمیت است، زیرا قدرت توضیحی بازده سهام آن نسبت به سود جاری بیشتر است؛ کولین و هم پژوهان برای رابطه ضیف بودن بین سود و بازده یک دوره زمانی دو دلیل ذکر کردند :اول، سود به موقع نیست و دوم، ناهنجاری هایی در سود وجود دارد. فقدان سود به موقع سبب می شود که تنها بخشی از رشد سود یا تغییر سود برای بازار غیر منتظره باشد و سرمایه گذاران علاوه بر سود جاری به منابع دیگر اطلاعات توجه کنند تا بتواند انتظارشان را از سود تعدیل کنند.تحقیقات ایتون، هاریس و اوسون (۱۹۹۲) نشان دهنده همبستگی مثبت بین سود خالص و بازده سهام بوده، همچنین بر اساس تحقیقات وارفیلد و دایلید نتایج مشابهی بدست آمد.
پرفسور”یوجی ایجری”،” کوهلر”، “لیتلتون” و “ماتز” در زمره مهمترین و پرشورترین مدافعان سود حسابداری قرار می‌گیرند و سود حسابداری را مبنایی جهت تصمیم گیری استفاده کنندگان می دانستند. اسچرودر و همکاران (۲۰۰۸) معتقدند که بهنگام بودن اطلاعات ویژگی پشتیبانی کننده ای برای مربوط بودن است. هندریکسون و برادا ویژگی بهنگام بودن اطلاعات را مختص گروه خاصی از استفاده کنندگان نمی دانند و بر این عقیده اند که همه استفاده کنندگان اطلاعاتی به موقع را طلب می کنند. ولک و همکاران (۲۰۰۱) ، بهنگام بودن اطلاعات با دیگر جنبه های مربوط بودن اطلاعات رابطه متضادی دارد؛ به نحوی که بین این عامل کیفی و سایر ویژگی های کیفی مربوط بودن نوعی سازش وجود دارد. گزارش به موقع اطلاعات بر بازده مورد انتظار تصمیم گیرندگان و فعالان بازار نیز بسیار موثر است.(پالمن،کروس و شرودر، چمبرز و پنمن ). هرچه فاصله سود افزایش یابد از توانایی سود برای توضیح تغییرات بازده سهام کاسته می شود.(کنان ۲۰۰۱). در تحقیقات مالی ارتباط مثبت بین تغییر سود نقدی و بازده سهام پیرامون روزهای اعلان توزیع سود نقدی به خوبی مستند شده است. (آرونی و سواری، ۱۹۸۰، آسکیت و مولینز،۱۹۸۶). آباربانل وکیم[۳] (۲۰۱۰) نشان داد که در روز اعلام سود، بازده سطح بالاتری از آگاهی دهندگی دارد. چمبرز و پنمان (۱۹۸۴) نشان دادند که اعلان های زود هنگام، شامل اخبار بهتر و موجب بازده غیر عادی بزرگتر می شود. کراس و شرودر نشان دادند که بازده غیر عادی شرکت هایی که زود اعلام سود می کنند، بسیار بالاتر از بازده شرکت هایی است که دیر اعلام سود می کنند. محمودی و همکاران نشان دادند که سرمایه گذاران در زمان تغییرات اعلان سود مثبت و در زمان تغییرات اعلان سود منفی واکنش کمتر از حد نشان دادند.
وحید محمدرضاخانی نشان داد ارتباط بین به موقع بون سود و بازده غیرعادی تجمعی در زمان عرضه عمومی سهام، منفی می باشد. مهرآرا و عبدلی (۱۳۸۵) نشان می دهد، تاثیر تکانه های قیمتی منفی (اخبار بد) و مثبت (اخبارخوب ) بر نوسانات آتی قیمت به لحاظ آماری متفاوت نیست و به این مفهوم است که اخبار خوب و بد با اندازه یکسان، تاثیر مشابهی بر نوسانات شرطی بازدهی دارد.
در این تحقیق می توان پذیرفت که بین بهنگام بودن اعلام سود و بازده سرمایه گذاری رابطه معناداری وجود دارد. بدین صورت که شرکت هایی که بازده بالاتری داشتند در اعلام سودشان سریعتر عمل کردند یا تاخیر در اعلام سودشان کمتر بود و می توان گفت منفی بودن سود باعث تاخیر در اعلام سود می شود. در هر دو صنعت مورد پژوهش، در شرکتهایی که بازده بیشتری رخ داده است اعلان سود نیز به هنگام تر است و از سوی دیگر شرکتهایی که دارای سود منفی بوده اند تاخیر در اعلام سود بیشتری نسبت به شرکتهایی داشته اند که دارای سود مثبت بوده اند.
بخش چهارم: ۲-۵ تحقیقات و مطالعات انجام گرفته
۲-۵-۱ تحقیقات انجام شده در ایران

 

 

فاطمه طباطبایی در تحقیقی به بررسی” تاثیر به موقع بودن و محافظه کاری بر محتوای اطلاعاتی سود شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ” پرداخت که نتایج نشان می دهد که شرکت هایی که در سطح بالایی از به موقع بودن سود قرار دارد از محتوای اطلاعاتی سود بالاتری برخوردارند.
 

کردستانی و مجدی (۱۳۸۶) به بررسی رابطه بین پنج ویژگی سود شرکت ( پایداری، قابلیت پیش بینی، مربوط بودن، به موقع بودن، و محافظه کاری بودن سود ) و هزینه سرمایه سهام عادی پرداختند و نشان دادند بین چهار ویژگی اول و هزینه سرمایه سهام عادی رابطه معنی دار وجود دارد.
 

وحید محمدرضاخانی در تحقیقی به بررسی تاثیر به موقع بودن سود بر بازده غیر عادی عرضه های عمومی سهام با توجه به ویژگی های خاص شرکت ها پرداخت که نتایج نشان می دهد که رابطه بین به موقع بون سود و بازده غیرعادی تجمعی در زمان عرضه عمومی سهام، منفی ولی از لحاظ آماری معنادار نمی باشد.
 

مهرآرا و عبدلی (۱۳۸۵) به بررسی نقش اخبار خوب و بد در نوسانات بازدهی سهام پرداختند. آنها رابطه میان تکانه های بازدهی یا قیمت سهام (اخبار) و نوسانات شرطی را بررسی کردند. شواهد تجربی تحقیق آنها نشان می دهد، تاثیر تکانه های قیمتی منفی (اخبار بد) و مثبت (اخبارخوب ) بر نوسانات آتی قیمت به لحاظ آماری متفاوت نیست و به این مفهوم است که اخبار خوب و بد با اندازه یکسان، تاثیر مشابهی بر نوسانات شرطی بازدهی دارد.
 

حمید رضا رضایی در پژوهشی به بررسی تاثیر نرخ تورم بر کیفیت سود شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخت. که در یکی از فرضیات آن رابطه بین به موقع بودن سود و نرخ تورم را اندازه گیری کرد و نتایج این پژوهش نشان داد که در صنایع فلزی و سایر صنایع نرخ تورم با به موقع گزارش نمودن سود رابطه منفی و معنادار دارد.
 

نوروش و حسینی در تحقیقی به بررسی رابطه بین کیفیت افشا شرکتی( شامل قابلیت اتکاء و به موقع بودن ) و مدیریت سود می پردازد. همچنین یافته های تحقیق حاکی از وجود رابطه منفی معنی دار بین به موقع بودن افشای شرکتی و مدیریت سود می باشد.
 

وحید قیومی در پژوهشی به بررسی رابطه ی بین ویژگیهای کیفی سود و عملکرد شرکت ها پرداختند. که نتایج پژوهش نشان داد که در آزمون فرضیه پنجم بین به موقع بودن و بازده دارایی ها رابطه منفی و معناداری وجود دارد. و در آزمون فرضیه ششم نیز بین به موقع بودن و Q توبین رابطه منفی و معناداری وجود دارد. بنابراین فرضیه سوم پژوهش مورد نیز مورد تایید قرار می گیرد یعنی بین به موقع بودن و عملکرد شرکت ها رابطه معنا داری وجود دارد.
 

ایزدی نیا و نظر زاده ( ۱۳۸۸ ) به ارائه معیار های مناسب اندازه گیری کیفیت سود پرداخته و رابطه آن را با بازده سهام بررسی کردند. آنها ده معیار را برای کیفیت سود در نظر گرفته و بر اساس آن سود شرکتها را از نظر کیفیت به سه دسته زیاد، متوسط و کم طبقه بندی کردند. نتایج پژوهش آنها نشان می دهد که بین بازده واقعی سهام و کیفیت سود در سطوح زیاد , متوسط و کم رابطه وجود دارد.
 

سید سعید مهرداد آیسک ، به بررسی رابطه‌ی میزان تأخیر در اعلام سود پیش‌بینی‌شده‌ی فصلی با نوع خبر سود و دقت پیش‌بینی پرداخت. نتایج تحقیق مشخص شد که بین خبر بد و میزان تأخیر در اعلام سود پیش‎بینی‎شده‌ی فصلی، رابطه‌ای مثبت وجود دارد.
 

 

 

جواد کامرانی به بررسی رابطه بین ویژگی های مشترک و به موقع بودن گزارشگری مالی میان دوره ای پرداخت. نتایج تحقیق پژوهش نشان می دهد که هر چه اندازه شرکت و سودآوری آن بیشتر باشد، گزارشگری آن به موقع تر خواهد بود.
 

جدول ۲-۱ خلاصه پیشین تحقیقات داخلی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
 

 
حق انحصاری © 2021 مطالب علمی گلچین شده. کلیه حقوق مح
 
 

از دیگر عوامل مرتبط با وضعیت تحصیلی که جزیی از عوامل بیرونی است، عوامل آموزشی[۱۰] می باشد(۸). منابع موجود نشان می دهند که آموزش تحت تاثیر پنج عامل فراگیر، فراده، برنامه، تجهیزات و محیط آموزشی است که هر یک دارای ویژگی هایی هستند که برحسب شرایط می توانند در موفقیت و شکست تحصیلی دانشجویان تأثیرات متفاوتی داشته باشند(۳۱). بلوم[۱۱] وضعیت تحصیلی دانشجویان را مرهون سه متغیر، شناخت دانشجو (که می تواند ۵٠ درصد اختلاف وضعیت تحصیلی دانشجویان را توجیه کند)، انگیزه دانشجویان برای یادگیری مطالب جدید (که ٢۵ درصد اختلاف بین وضعیت تحصیلی دانشجویان را توجیه می نماید) و کیفیت آموزش (که توسط آموزشگران فراهم شده و ۲۵ درصد اختلاف بین وضعیت تحصیلی دانشجویان را پیش بینی می کند)، می داند(۳۹). نتایج طرح تحقیقاتی سازمان یونسکو[۱۲] در رابطه با وضعیت تحصیلی، نشان داد عواملی چون محیط آموزش، ویژگی های فراده و نیز فراگیر در وضعیت تحصیلی نقش بسزایی دارد که هر یک از این عوامل تابع شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه می باشد(۴۰). باکویی و همکاران در پژوهش خود، عوامل آموزشی از قبیل میزان حضور در کلاس(P<./007)، برنامه ریزی درسی (P<./023) و نیز یادداشت برداری دانشجویان در کلاس درس(P<./03) را از مهم ترین عوامل مهم در وضعیت تحصیلی ذکر کرده اند(۱۲). در مطالعات صفدری و همکاران و نیز ونگ[۱۳] و ونهانن[۱۴] ویژگی های کیفی استاد، نظیر مرتبه علمی در رشته مربوطه، آمادگی تدریس و انگیزه وی، دسترسی به اینترنت و … به عنوان عوامل آموزشی مرتبط با وضعیت تحصیلی معرفی شده است(P<./05)(31،۳۹،۴۱). علاوه بر مطالب فوق، از دیگر عوامل آموزشی مرتبط با وضعیت تحصیلی، می توان به خودکارآمدی تحصیلی(قضاوت دانشجو در مورد توانایی هایش برای سازماندهی و انجام تکالیف و موفقیت در رسیدن به اهداف آموزشی)، برنامه ریزی و توجه در مطالعه (میزان سازمان دهی تکالیف، برنامه های آموزشی و فعالیت های ضروری دانشگاهی)، استرس و فشار زمان (میزان سازگاری دانشجویان با استرس و فشار زمان برای انجام فعالیت های دانشگاهی)، مشارکت دانشجو در فعالیت های دانشگاه(میزان تعلق دانشجو به گروه خاص یا شرکت در فعالیت هایی که در دانشگاه برگزار می شود)، رضایت عاطفی(درجه علاقه فرد و پاسخ عاطفی وی به زندگی دانشجویی از جمله دوستان و محیط آموزشی دانشگاه) و ارتباطات کلاسی(رفتارهای کلامی و غیر کلامی دانشجویان در فعالیت های کلاسی) اشاره کرد(۴۲).

با توجه به مطالب مذکور، محققین عوامل مختلفی را در وضعیت تحصیلی دانشجویان دخیل دانسته اند. اما با توجه به تفاوت های فرهنگی و تغییرات عوامل در طول زمان نمی توان به عنوان یک قانون عمومی و کلی، علل خاصی را برای همه جوامع مطرح نمود. همچنین بررسی رابطه این متغیرها با وضعیت تحصیلی، حیطه ای پر چالش است و پژوهش های شکل گرفته در این راستا، اغلب واجد یافته های متناقض اند(۱۰). از اینرو، در نظر گرفتن مجموعه ای از متغیرها جهت تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان در محیط های با شرایط متفاوت، لازم به نظر می رسد. بنابراین بررسی این عوامل و تاثیر هر یک از آنها در وضعیت تحصیلی دانشجویان می تواند به تعیین راه هایی در راستای بالا بردن کارایی نظام آموزشی منجر شده و برنامه ریزان نظام دانشگاهی را برای اهداف دانشگاه که همانا پرورش نیروی انسانی متخصص است، یاری دهد(۴۳).
ذکر این نکته نیز ضروری است که آموزش علوم پزشکی بخشی از نظام آموزش عالی است که با حیات انسان ها سر و کار دارد و توجه به جنبه های کمی و کیفی آن از اهمیت ویژه ای برخودار است. اگر سلامت جامعه را در گرو کیفیت خدمات، پیشگیری، آموزش بهداشت و درمان بدانیم و به نقش مهم مراقبان بهداشتی، پزشکان، پرستاران، ماماها و … توجه نماییم و آنان را به عنوان عضوی مؤثر در ارائه خدمات اجتماعی بشناسیم، در این صورت وجود نظامی علمی و حرفه ای در دانشگاه به عنوان بستر واقعی تربیت این نیروی انسانی غیر قابل انکار است. قابلیت دانشجویان علوم پزشکی، بازتابی از عملکرد آموزش پزشکی را در روند آموزش و یادگیری فراهم می کند و سنجش آن می تواند وضعیت دانشجویان در حال تحصیل را از نظر صلاحیت های عمومی کسب شده روشن کند. مشخص شدن موارد مثبت و نقاط ضعف دانشجویان می تواند شواهدی را برای بازنگری در فرایند اجرای برنامه آموزش علوم پزشکی فراهم نماید(۴۴). در این بین پرستاری و مامایی از حرف پیچیده و زیر شاخه علوم پزشکی است که با بهره گرفتن از علوم و مهارت های خاص خود در جهت ارتقای بهبودی بیماران از نظر جسمی- روحی و اجتماعی گام بر می دارد(۴۵). از اینرو دست اندرکاران آموزش پرستاری و مامایی باید عوامل موثر بر کیفیت و کمیت آموزشی را شناسایی نموده و عوامل منفی یا بازدارنده آموزشی را تحت عنوان مشکلات آموزش معرفی نمایند. همچنین اگر برنامه های آموزشی به درستی طراحی و اجرا نشوند و نتوانند به اهداف مورد نظر دست یابند، می توانند خسارت های جبران ناپذیر و اثرات زیان بار اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی بر جامعه دانش آموختگان و اعتبار علمی دانشگاه وارد آورند. حفظ سطح مطلوب خدمات آموزشی بدون ارزشیابی و کنترل دقیق و منظم امکان پذیر نمی باشد(۴۰).

بررسی این عوامل و نقش هر یک در طراحی و اجرای برنامه ریزی های مداخله ای در راستای پیشگیری از افت تحصیلی و تسهیل در ایجاد شرایط آموزش به منظور موفقیت دانشجویان در کسب مهارت علمی و تخصصی برای دستیابی به رسالت دانشگاه بسیار با اهمیت است(۴۳). بنابراین، از آنجا که وضعیت تحصیلی از مهمترین نتایج نظام آموزشی هم برای فرد و هم جامعه به شمار می رود، شناسایی مولفه های مرتبط با آن، شرایط مناسب را برای تربیت افرادی با سواد و خلاق بخصوص در علوم پزشکی که با صرف هزینه های بسیار باید نیروی انسانی کارآزموده و با کیفیت مطلوب را برای عرضه مراقبت های بهداشتی، درمانی تربیت کند، فراهم می کند(۴۶). خصوصاً اینکه وضعیت تحصیلی دانشجویان علوم پزشکی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. زیرا اگر این دانشجویان دارای تحصیلات خوبی نباشند به خاطر حساسیت شغلی و ارتباط آن با سلامت افراد جامعه این مشکل به صورت حیاتی خود را نشان خواهد داد. به گونه ای که این دانشجویان متعاقب افت تحصیلی، در بیمارستان و مراکز بهداشتی نیز عملکرد ضعیفی را از خود نشان خواهند داد که بعضاً این عملکرد ضعیف، غیر قابل جبران خواهد بود(۴۴).
لذا با توجه به نقش دانشگاه در تربیت نیروی انسانی متخصص و ماهر در جامعه، نقش یادگیرنده، یاددهنده، فضا و امکانات آموزشی، همچنین با توجه به تناقضات موجود در بررسی وضعیت تحصیلی دانشجویان و عوامل مرتبط با آن، تاثیر عامل مکان، مقطع و رشته تحصیلی در ارتباط با این عوامل(۱۷) و با عنایت به متفاوت بودن مدرسین، دانشجویان و سیستم آموزشی در هر واحد دانشگاهی(۳۱) و به دلیل روند رو به افزایش پذیرش دانشجو و تاثیر آن بر کیفیت آموزش(۴) و نیز عدم انجام چنین تحقیقی در این دانشکده، از طرف دیگر نقش حساسی که این دانشجویان در آینده به عنوان پرستار و ماما ایفا می کنند؛ محققین برآن شدند تا مطالعه ای با هدف تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت و عوامل مرتبط با آن در سال تحصیلی ۹۱-۹۰ انجام دهند. امید است که نتایج این تحقیق در برنامه های جذب دانشجو و نیز در برنامه ریزی های آموزشی این دانشکده مورد استفاده قرار گیرد.
اهداف پژوهش
هدف کلی :
تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت و عوامل مرتبط با آن در سال تحصیلی ۹۱-۱۳۹۰

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.
 

 

 

اهداف ویژه
 

تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت
 

تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب عوامل فردی(ویژگیهای فردی، مشخصات تحصیلی قبل از ورود به دانشگاه، مشخصات تحصیلی حین تحصیل در دانشگاه، وضعیت اقتصادی – اجتماعی دانشجویان و وضعیت عاطفی- روانی دانشجویان)
 

تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب عوامل خانوادگی
 

تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان بر حسب عوامل آموزشی نظری حیطه فراگیر
 

۱-۴: تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان بر حسب خودکارآمدی تحصیلی
۲-۴: تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان بر حسب برنامه ریزی و توجه در مطالعه
۳-۴: تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان بر حسب استرس و فشار زمان
۴-۴: تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان بر حسب مشارکت در فعالیتهای دانشگاه
۵-۴: تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان بر حسب رضایت عاطفی
۶-۴: تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان بر حسب ارتباطات کلاسی
۵٫تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان بر حسب عوامل آموزشی نظری حیطه فراده
۶٫تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان بر حسب عوامل آموزشی نظری حیطه محیط و تجهیزات آموزشی
سوالات پژوهش
 

 

وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت چگونه است؟
 

وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب عوامل فردی (ویژگیهای فردی، مشخصات تحصیلی قبل از ورود به دانشگاه، مشخصات تحصیلی حین تحصیل در دانشگاه، وضعیت اقتصادی – اجتماعی دانشجویان و وضعیت عاطفی- روانی دانشجویان) چگونه است؟
 

وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب عوامل خانوادگی چگونه است؟
 

وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب عوامل آموزشی نظری حیطه فراگیر چگونه است؟
 

۱-۴: وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب خودکارآمدی تحصیلی چگونه است؟
۲-۴: وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب برنامه ریزی و توجه در مطالعه چگونه است؟
۳-۴: وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب استرس و فشار زمان چگونه است؟
۴-۴: وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب مشارکت در فعالیت های دانشگاه چگونه است؟
۵-۴: وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب رضایت عاطفی چگونه است؟
۶-۴: وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب ارتباطات کلاسی چگونه است؟

 

 

وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب عوامل آموزشی نظری حیطه فراده چگونه است ؟
 

وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب عوامل آموزشی نظری حیطه محیط و تجهیزات آموزشی چگونه است ؟
 

تعاریف واژهها
وضعیت تحصیلی (تعریف نظری)
وضعیت تحصیلی دانشجو به پیشرفت یا افت تحصیلی وی اطلاق می شود که برای سنجش آن از ابزارهای مختلفی مانند معدل کل، ترم های مشروطی و تعداد واحد های مردودی یا قبولی استفاده می گردد(۴).
وضعیت تحصیلی(تعریف عملی)
وضعیت تحصیلی دانشجویان در این پژوهش بر اساس میانگین معدل کل ([۱۵]GPA) اندازه گیری می شود، بدین معنی که دانشجویان با معدل ۱۶(۰۱/۳) و بالاتر به عنوان دانشجویان با وضعیت تحصیلی مناسب و دانشجویانی با معدل ۱۶(۳) و پایین تر به عنوان دانشجویان با وضعیت تحصیلی نامناسب در نظر گرفته می شوند(۴۶).
عوامل فردی (تعریف نظری)
عواملی هستند که به مشخصات فردی و روانی یک فرد مربوط می شود و شامل ویژگی های دموگرافیکی فرد است. ویژگی های دموگرافیکی مجموعه ای از حالات، کیفیات و مشخصات به خصوصی است که یک فرد را از افراد دیگر متمایز می کند(۴۷).همچنین عوامل فردی، عواملی است که به شرایط جسمی، ذهنی و رفتاری وی باز می گردد(۴۸).
عوامل فردی مرتبط با وضعیت تحصیلی (تعریف عملی)
منظور محقق از عوامل فردی عواملی مانند ویژگی های فردی(سن، جنس، وضعیت تاهل، رتبه تولد، تعداد افراد خانواده)، مشخصات تحصیلی قبل از ورود به دانشگاه (نوع دیپلم، معدل کتبی دیپلم، رتبه کشوری در کنکور ورودی، نوع سهمیه قبولی در کنکور ورودی، فاصله اخذ مدرک پیش دانشگاهی تا ورود به دانشگاه)، مشخصات تحصیلی حین تحصیل در دانشگاه (رشته تحصیلی، ترم شاغل به تحصیل، علاقه مندی به رشته تحصیلی، داشتن مکان مناسب برای مطالعه، داشتن برنامه منظم جهت مطالعه، سابقه مردودی، تعداد دفعات مردودی، سابقه مشروطی، تعداد دفعات مشروطی و ترم تحصیلی مشروط)، وضعیت اقتصادی – اجتماعی(محل سکونت در زمان تحصیل، وضعیت بومی بودن، اشتغال به کار حین تحصیل، تعداد ساعات اشتغال به کار در هفته، مسئولیت تامین مالی خانواده) و وضعیت عاطفی- روانی دانشجویان (ابتلا به بیماری، درگیری با مسائل عاطفی- روانی در طول تحصیل) می باشد که با پرسشنامه سنجیده می شود.
عوامل خانوادگی مرتبط با وضعیت تحصیلی (تعریف نظری)
عواملی هستند که معرف وضع اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی خانواده دانشجو است(۴۷).
عوامل خانوادگی مرتبط با وضعیت تحصیلی (تعریف عملی)
منظور محقق از عوامل خانوادگی عواملی مانند وضعیت تاهل والدین، سطح تحصیلات والدین، شغل والدین، میزان درآمد خانواده، وضعیت مسکن، محل سکونت والدین، بیماری والدین، درگیری با مسائل و مشکلات خانوادگی و فوت یکی از بستگان درجه اول در طول تحصیل می باشد که با پرسشنامه سنجیده می شود.
عوامل آموزشی نظری (تعریف نظری)
عبارت از عواملی مانند فراگیر، فراده، برنامه، محیط و تجهیزات آموزشی در دانشگاه است که آموزش نظری را تحت تاثیر قرار می دهد(۴۸).
عوامل آموزشی نظری (تعریف عملی)
در اینجا منظور از عوامل آموزشی، عواملی است که به فراگیر، فراده، محیط و امکانات آموزشی در آموزش نظری دانشگاه مربوط می شود که با پرسشنامه سنجیده می شود.
پیش فرضهای پژوهش

 

 

یکی از شاخص های مهم ارزشیابی دانشگاه ها، ارزشیابی عملکرد تحصیلی دانشجویان است(۲).
 

عملکرد تحصیلی به پیشرفت یا افت تحصیلی دانشجویان اطلاق می شود(۴).
 

پیشرفت و افت تحصیلی مفاهیمی قابل اندازه گیری بوده و با ابزاری به نام آزمون اندازه گیری می شود(۶).
 

عوامل فردی، عملکرد یا وضعیت تحصیلی دانشجویان را تحت تاثیر قرار می دهد(۲۶).
 

یکی از مهمترین عوامل پیش بینی کننده چگونگی سازگاری دانشجویان با محیط های جدید به خصوص دانشگاه، مولفه های مرتبط با خانواده دانشجویان و ارتباطات خانوادگی است(۳۴).
 

عوامل مرتبط با وضعیت تحصیلی در محیط های مختلف، متفاوت است(۲۰).
 

عملکرد تحصیلی دانشجویان تحت تاثیر پنج عامل آموزشی فراگیر، فراده، برنامه، تجهیزات و محیط آموزشی است که هر یک دارای ویژگی هایی هستند که برحسب شرایط می توانند در موفقیت و شکست تحصیلی دانشجویان تأثیرات متفاوتی داشته باشند(۲۶،۳۱).
 

شناسایی صحیح عوامل مرتبط با وضعیت تحصیلی دانشجویان، موجب برنامه ریزی مناسب آموزشی می گردد(۱).
 
 

از این رو قرآن به کسانی که گرفتار مصیبت هستند الگوهایی را مطرح می‌کند که از آن میان پیامبران‌ اولوالعزم (علیهم‌السلام) هستند: «فَاصْبِرْ کِما صَبَرَ اولوا الْعَزمِ مِنَ الْرُسل»؛ ( قرآن کریم، ۴۶- ۳۵) پس همانند پیامبران دارای عزم و اراده قوی شکیبایی ورز و جزع و فزع نمی‌کند.» (عابدزاده، ۱۳۸۵: ۴۳)
۳-۳-۳- صبر در مقام توّکُل به لطف خداوند:
انسان می‌بایست به این مسئله امید داشته باشد که در پی هر تنگنا و سختی و مصیبتی، آرامش و آسایش و آسانی است؛ بلکه به این مقام از باور برسد که این گشایش فراتر و بیش‌تر و از نظر شمارش نیز افزون‌تر از مصیبت و سختی است که بدان مبتلا شده بود.
علی محمد حیدر نراقی در کتاب، صبر کیمیای سعادت می‌آورد: «خداوند می‌فرماید پس از هر عسر و سختی آسانی است. (انشراح آیات ۵ و ۶) این آسانی هم در دنیاست و هم در آخرت می‌باشد. به این معنا که وی دو سود در دنیا می‌برد و یا دست کم از گشایش و آسانی دوگانه‌ای برخوردار می‌گردد.
خداوند در آیات ۴۱ و ۴۲ سوره نحل بیان می‌کند که این پاداش‌ها در همین دنیا خواهد بود و اختصاص به آخرت ندارد و ما برای صابران در همین دنیا جایگاه نیکو و پاداش خوب در نظر گرفته‌ایم» (حیدر نراقی‌،۱۳۸۳: ۱۵۲)
۳-۳-۴٫ صبر در مقام فرمانبرداری خداوند
انسان می‌بایست به این بینش دست یابد که همه هستی در دست با اقتدار فرزانه‌ای آگاه و دانا و توانا می‌گردد و هیچ چیزی از دایره قدرت و علم او بیرون نیست. از این رو باید بداند که هر چیزی از بد و خوب می‌رسد، با علم و آگاهی خداوند است. بنابراین اگر بدی و آسیبی به او رسد بداند که از سوی خداوند است و اوست که امور هستی را می‌گرداند و به افرادی چیزی می‌دهد و یا می‌گیرد
« سنت خداوند این است که می‌بایست همگان را بیازماید و سنت آزمون و ابتلا را بشناسد و آن را باور داشته باشد: احسب الناس ان قالوا آمنا و هم لایفتنون (قرآن، ۲-۱۵۶ ) و بر این عقیده باشد که آزمون امت سخت‌تر و دشوارتر است و به صرف این که بگوید ایمان آوردیم نمی‌تواند خود را در آرامش و آسایش ببیند» (عابدزاده، ۱۳۸۵: ۱۰۳)
پایدارى در فرمانبردارى از خداوند واجراى برنامه‌اى در زندگى که در خور بندگى خداوند باشد یکى دیگر از مهم‌ترین زمینه‌هاى صبر است.
«امام غزالى به این نکته توجه کرده مى‌گوید: صبر در مقام بندگى خداوند بس دشوار است. زیرا انسان طبیعتاً از بندگى و بنده بودن نفرت دارد و مدعى خدایى است و دلش مى‌خواهد بجاى عبودیت ربوبیت کند.» (قرائتی، ۱۳۸۵: ۱۵۲)
«یکى از عرفا گفته است: یکایک افراد بشر ادعایى راکه فرعون برزبان مى‌آورد و مى‌گفت: انا ربکم الاعلى! در مغز خود مى‌پرورانند; چیزى که هست فرعون زمینه اجتماعى آماده‌اى در اختیار داشته است و در زمان او مردمى مى‌زیسته‌اند که این زبونى را پذیرفته‌اند و زیربار ادعاى او رفته‌اند به تعبیر قرآن: فاستخف قومه فاطاعوه.» (قرآن کریم ۴۳- ۵۴)
هر فرد انسانى درهر شرایطى که به سر مى‌برد، در رفتارى که با خدمت گزاران و زیردستانش و کسانى که به نحوى تحت فرمانش هستند با زبان بى‌زبانى این ادعا را دارد و مى‌خواهد این رؤیاى خود را جامه عمل بپوشاند. ممکن است نتواند با صراحت چنین ادعایى را بر زبان براند ولى مگر نه این است که با آن غیظ و غضبى که در برابر کوتاهى یا اشتباه یکى از زیر دستانش از خود نشان مى‌دهد مى‌خواهد بفهماند که نسبت به آنان برترى دارد! و به عبارت دیگر در خور امکانات ناچیزش مى‌خواهد جامه کبریایى خداوند را اگر براى چند لحظه هم شده در بر کند. عبودیت و بندگى به هر ترتیب و به هر شکل براى انسان دشوار است. هریک از عبادات به مناسبتى براى انسان ناخوشایند است: نماز به خاطر سستى. زکات به خاطر بخل و دنیا دوستى. و حج و جهاد به خاطر هر دو. بنابراین صبر در مقام بندگى و پرستش خداونددر حقیقت صبر و مقاومت در برابر سختى‌ها و دشوارى‌هاى گوناگون است.بنده‌اى که مى‌خواهد فرمانبردار خداوند باشد در دو مرحله نیازمند صبر است: مرحله اول پیش از انجام عبادت: صبر در این مرحله پشتوانه این است که بنده نیتش را پاک گرداند و با اخلاص تمام عبادت را شروع کند و نگذارد انواع و اقسام خودنمایى و ریا آن را بیالاید و عزم جزم کند که کار را تا به آخر خالصانه براى خداوند به جاى آورد. این چنین صبرى براى کسى که از ماهیت نیت و اخلاص وآفات ریا و نیرنگ هاى نفس انسانى با خبر باشدصبر بسیار دشوارى است.
مرحله دوم در حین انجام عبادت: به این معنا که انسان در اثناى عمل لحظه‌اى از اوج مقام قرب الهى فرود نیاید و از به جاى آوردن آداب و مستحبات عبادت فروگذارى نکند و براى مقاومت با عوامل داخلى و خارجى که دم به دم مى‌خواهند عزیمت او را سست کنند و توجه او را به مقام پروردگار بکاهند از نیروى صبر مدد بگیرد. صبر در این مرحله هم کار آسانی نیست.» (همان: ۱۹۵)
۳-۳-۵- صبر و ایمان به مشیّت خداوند
یکی دیگر از مسایلی که به انسان کمک می‌کند تا در برابر دشواری‌ها و مصیبت‌ها صبر پیشه کند، باور به قضا و قدر است. وقتی انسان بداند که هر چیزی که انسان بدان گرفتار شده بر پایه برنامه‌ای از پیش تعیین شده است، بی‌تابی کم‌تری از خود بروز می‌دهد. به ویژه کسانی که می‌دانند که این از ناحیه خداوندی حکیم و فرزانه است.
« خداوند در آیه ۲۲ سوره حدید به قضا و قدر در مصیبت‌ها و سختی‌ها این گونه اشاره می‌کند: مَا أَصَابَ مِن مُصِیَبهٍ فِی الْأَرْضِ وَلاَ فِی أَنفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتَابٍ مِن قَبْلِ أَن نَبْرَأَهَا إِنَّ ذلِکَ عَلَى‏ اللَّهِ یَسِیرٌ…؛ به هیچ کس مصیبتی در بیرون (زمین) و یا در جانشان نمی‌رسد مگر آن که پیش از این، در کتابی نوشته شده است و برای خداوند این کار آسان است.» (عابدزاده، ۱۳۸۵: ۱۲۹)
بنابراین انسان نمی‌بایست از آن چه از دست داده اندوهگین شود و افسوس بخورد و به آن چه به دست آورده شادمان گردد.در این آیه از مردم می‌خواهد که به مصیبت‌های وارده این گونه بنگرند که آن‌ ها از جانب خداست و قضا و قدر حتمی است که می‌بایست انجام شود و انسان در برابرش شکیبایی کند نه آن که افسوس و حسرت بخورد و به حزن و اندوه دچار شود. انسانی که معتقد به قضا و قدر و سنت الهی باشد واکنشی مثبت از خود بروز می‌دهد که همان شکیبایی و صبر است؛ زیرا می‌داند که سنت و قوانین الهی قابل تغییر نیستند.
۳-۴- جایگاه صبر و صابران در قرآن
جایگاه صبر و صابران در قرآن با بررسى مواردى که در قرآن سخن از صبر به میان آمده است به وضوح آشکار مى‌شود و هرگونه تردید را از میان مى‌برد که از دیدگاه قرآن صبر والاترین و بالاترین درجه دین دارى است و بزرگ‌ترین امتیاز اهل ایمان به حساب مى‌آید و بندگان شایسته خداوند به هر مقامى که رسیده‌اند در پرتو آن بوده است. صبر مهم‌ترین شاخه درخت ایمان است و مطمئن‌ترین کشتى نجات است. قرآن صبر را کلید هر خیر و نیکى و دروازه خوشبختى و کامرانى دنیا و آخرت دانسته است. این مطلب وقتى روشن‌تر مى‌شود که ببینیم خداوند در چه رابطه‌هایى از صبر سخن گفته است و جایگاه صبر و صابران را در قرآن که نسخه دیگرى از کتاب آفرینش است چگونه تعیین کرده و کجا نشان داده است. ویژگى‌هاى بیان قرآنى در رابطه با صبر به قرار زیر است:
۱ . صبر و یقین. در آیه ۲۴سوره سجده
۲٫ صبر و شکر. در آیه ۵ سوره ابراهیم آیه ۵ آیه۳۱ سوره لقمان. آیه ۱۹ سوره سبا. آیه۳۳ سوره شورا.
۳ . صبر و توکل. در آیه ۴۲ سوره نحل
۴٫ صبر و نیاش. در آیه ۱۵۳ سوره بقره:
۵ .صبر و تسبیح. در آیه ۴۸: سوره طور
۶ . صبر واستغفار. در آیه ۵۵: سوره مؤمن
۷٫ صبر و جهاد. در آیه ۳۱: سوره قتال
۸ . صبر و عمل صالح. در آیه ۱۱
۹ . صبر و تقوا. در آیه ۱۲۰: سوره آل عمران آیه ۱۸۶ سوره یوسف آیه ۹
۰۱۰صبر و حق. در آیه ۳: سوره عصر
۱۱٫ صبر و مهربانى. در آیه ۱۷ سوره ۹۰ (بلد)
۳-۵٫ سیمای صابران در قران کریم
دیگر شیوه‌اى که قرآن براى بیان ارزش و اهمیت صبر و خاطر نشان ساختن عنایت ویژه آیین اسلام به آراستن سیماى مؤمنان به زیور صبر معمول داشته است این است که در لباس داستان تابلوهاى گویا و آموزنده‌اى را از زندگانى صابران بزرگ تاریخ که هریک در زمینه خاصى الگوى صبر بوده‌اند ارائه مى‌دهد.
۳-۵-۱حضرت ایوب(ع) اسطوره صبر در برابر سختی‌ها
مشهورترین قهرمان صبر در تاریخ بشر که همه جا نامش با صبر همراه است حضرت ایوب است. شهرت صبر ایوب آن چنان است که ضرب‌المثل شده است. صبر ایوب عبارت بوده است از این که آن حضرت دچار بیمارى سختى مى‌شود و در همان اثنا همسر و فرزندانش را نیز از دست مى‌دهد. در قرآن نام حضرت ایّوب چهار مرتبه ذکر شده است که در دو مورد آن داستان (ضبُرّ ایوب) عنوان شده است.
خداوند متعال از حضرت ایوب با عبارات گوناگون و به عناوین مختلف تجلیل کرده است: ۱- واذکر: داستان حضرت ایوب را با خطاب به پیامبر اسلام آغاز مى‌کند و او را به عنوان الگوى صبر وشکیبایى به پیامبر گرامى اسلام معرفى مى‌نماید.۲-. عبدنا: بنده ما. به جاى این که بفرماید: (عبداً لَنا)، یکى از بندگان ما ۳-. رحمه منّا: خداوند مى‌فرماید: او را مشمول رحمت خاص خویش گردانیدیم ۴- إنّا وجدناه صابراً: خداوند با تأکید فراوان بر (صابر بودن) وى گواهى مى‌دهد. ۵-. نعم العبد: بالاترین ستایش قرآن از انسان این است که خداوند او را به عنوان (عبد) خود معرفى کند و از آن بالاتر این که در باره کسى بگوید: (نعم العبد) (چه بنده خوبى!). ۶-. إنّه اُوّاب: (اواب) صیغه مبالغه است از (اوب) به معناى رجوع و روى آوردن. خداوند مى‌فرماید: «ایوب بنده صاحبدلى بود که همواره روى دلش به جانب ما بود و جز ما به هیچ چیز و هیچ کس نمى‌اندیشید» (قرائتی،۱۳۷۳: ۴۲)
۳-۵-۲- حضرت یعقوب، اسوه صبر و گذشت
براى حضرت یعقوب در طول زندگى مصیبت‏ها و حوادث تلخى پیش آمد که کمتر کسى یاراى تحمل آن را داشت و رأس آنها فراق چندین ساله‏ یوسف، عزیزترین فرزندش بود. با عنایت به این‏که وى بر اساس علم الهى از ارزش و منزلت والاى یوسف با خبر بود، از دست دادن یوسف برایش سخت گران آمد. یعقوب در این مصیبت‏ها غرق بود، اما آنى از ذکر خدا و سپاس نعمت‏هاى او غافل نگشت و با توکل بر ذات حق تعالى شکیبایى ورزید و به رحمت و فرج الهى امیدوار بود؛ از این ‏رو چون خبر مرگ یوسف را به او دادند گفت: قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِیلٌ (قرآن: ۱۲-۱۸) گفت: بلکه نفس شما کار بدى را پیش شما آراسته است پس اینک، صبرى نیکو مى‏کنم.
به علاوه، دربرابر فرزندان خطاکار و حسودش که با سهل انگارى یا خیانت موجب این مصیبت شده بودند عفو و گذشت و حتى آمرزش خواهى در پیش گرفته بود، که این از نهایت کرامت و بزرگوارى او حکایت مى‌کرد؛ «قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّى إِنَّه هُوَ الغَفُورُ الرَّحِیمُ؛» (قرآن: ۱۲-۹۸)
زمانى که فرزندان خطا کارش، یوسف را به چاه انداخته و عذرهاى باطلى تراشیدند، گفت: فَصَبْرٌ جَمِیلٌ وَاللَّهُ المُسْتَعانُ عَلى‏ ما تَصِفُونَ (قرآن:۱۲-۱۸) و اینک صبرى نیکو براى من بهتر است و خدا بر آنچه وصف مى‏کنید، یارى ده است.
و چون در یکى از سفرهاى فرزندانش به حضور عزیز مصر، برادر دیگر یعنى بنیامین را نیز از دست دادند و بازگشتند، یعقوب امیدوارانه گفت: فَصَبْرٌ جَمِیلٌ عَسَى اللَّهُ أَنْ یَأْتِیَنِى بِهِمْ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ العَلِیمُ الحَکِیمُ؛» (قرآن :۱۲-۸۳) پس صبر من صبرى نیکوست، امید که خدا همه آنان را به سوى من باز آورد، که او داناى حکیم است.» (جزایرى، ۱۳۸۸: ۲۰۲)
۳-۵-۳- حضرت یوسف ، قهرمان صبر و شکیبایی در برابرگناه
یکى دیگر از قهرمانان صبر که در قرآن معرفى شده است حضرت یوسف است. بلاهاى گوناگون همچون حلقه‌هاى زنجیرى مرگبار دست و پا و سر و پیکر زندگى یوسف را در برگرفته است. در سراسر زندگیش هنوز از یک گرفتارى و مصیبت خلاصى نیافته است که دچار بلاى دیگرى مى‌شود که دشوارتر از پیش است.از نزد برادران دور مى‌شود گرفتار همسر جوان و خوشگذران عزیز مصر مى‌شود. رهایى او از دام آن دختر دربارى شهوت‌ران منجر به زندانى شدنش مى‌شود. با پایان گرفتن سال‌هاى سختى و شدت زندان گرفتار نوع دیگرى از بلایاى دنیا مى‌شود و رفاه و عافیت و نعمت و برکت به او روى مى‌آورد. درعین حال مشکل‌ترین مسؤلیت‌هاى اجرایى کشور مصر را برعهده دارد. در آن سال‌هاى قحط و خشک سالى حضرت یوسف وزیر کشاورزى و دارایى و مسؤل جیره بندى ارزاق عمومى است و در سال‌هاى آخر قحطى به عزیزى مصر مى‌رسد در کنار همه این گرفتارى‌ها محنت غربت و دورى از پدر و مادر و برادرانش را هم باید تحمل کند.
محسن قرائتی در سیمای صابران در این باره می‌نویسد: « هیچ یک از فراز و نشیب‌هاى زندگى نمى‌تواند سلاح صبر یوسف را کُند نماید و یا قامت استقامت او را خم کند و کوچک‌ترین تأثیر نامطلوبى در روحیه‌اش بگذارد. بنابراین چه جاى شگفتى است که خداوند این چنین به او مکنت دنیوى و منزلت اخروى عنایت فرماید. این ها همه پاداش صبر و تقواى اوست.کلید رمز داستان یوسف و برادرانش و راز موفقیت وى بر آن همه مشکلات و موانع گوناگون همان تقوا و صبر است. جلوه دیگرى از صبر یوسف هنگامى بود که فرمان شاهانه دایر بر آزادى او از زندان صادر گردید. حضرت در برابر این روزنه‌ رهایى از زندان به هیچ وجه ذوق زده نمى‌شود و خود را نمى‌بازد. با آن که چندین سال است که در زندان به سر برده است بیش از آن که در اندیشه بیرون آمدن از زندان باشد خواهان رسیدگى به اتهامات ناروایى است که به او زده‌اند تا بى‌گناهى و پاکدامنى او بر همگان آشکار شود و راه آن هوسرانان به سوى او بسته شود. نتیجه این صبر هشیارانه و این اقدام آگاهانه آن بود که پادشاه مصر پس از انجام تحقیقات و به ثبوت رسیدن بى‌گناهى او این بار مشتاقانه گفت: او را به نزد من بیاورید تا او را مشاور خاص خویش گردانم! و وقتى به دربار رفت پادشاه مصر که مردم سراسر مصر جبین بر خاک آستانش مى‌ساییدند آن تجلیل و تکریم را از او معمول داشت. (فشرده مفاهیم آیات۵۰ تا ۵۴ سوره یوسف) و مهم‌تر این که از همین روزنه بود که بالأخره آفتاب جهان تاب حکومت و عزت خداوندى به تاریکخانه کشور پادشاهى مصر تابیدن گرفت و مردم مصر پس از سالیان درازاز ظلمات حکومت طاغوت بیرون آمدند و چشمشان به نور عدالت و ایمان روشن گردید.» (قرائتی،۱۳۷۳: ۸۳)
۳-۳-۶- حضرت اسماعیل اسوه صبر در فرمانبرداری از خداوند
در داستان حضرت اسماعیل نوع دیگرى از صبر جلوه کرده است: صبر در فرمانبردارى خداوند و خالصانه گردن سپردن به فرمان الهی. او با خرسندی و رضایت در برابر فرمان خداوند سر خم می‌کند و جان خویش را برای قربانی شدن در طبق اخلاص می‌نهد.
شهباز آزادمهر می‌نویسد: «حضرت ابراهیم خلیل‌الله در خواب مى‌بیند که دارد فرزند نوجوانش اسماعیل را ذبح مى‌کند. خواب پیامبر وحى خداوندى است. درنگ را جایز نمى‌شمارد. پسرش را فرا مى‌خواند و موضوع را با او در میان مى‌گذارد (سوره صافات): یابُنَیَّ إِنِّى أَرَی فِى المَنامِ إِنّى أَذْبَحُکَ فَانْظُرْ مَاذَا تَری. در نگاه نخستین عبارت ساده و کوتاهى به نظر مى‌آید که در چند ثانیه بر زبان رانده مى‌شود. امّا اگر در نظر بگیریم که این سخن را پدر پیرى به پسر نوجوانش مى‌گوید آنگاه به اهمیت آن پى مى‌بریم. اسماعیل با گفتن دو جمله در پاسخ پدر نام خود را در طومار پیامبران و صابران راستین جاودانه ساخت: جمله اول: (یاأَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ): پدر جان! آن چه بدان مأمورى به جاى آور; یعنى: حتى منتظر شنیدن پاسخ من مباش و امر پروردگار را بى درنگ اجرا کن. حتى نگفت: (إِفْعَلْ بى ماتُؤْمَرُ) (هر کار که دستور دارى با من بکنى بکن!) گویى نمى‌خواهد اصلا خودش را به حساب آورد. جمله دوم. (سَتَجِدُنى إِنْ شاءَ االه مِنَ الصِّابِرینَ) قول مى‌دهم ـ اگر خداوند بخواهد ـ به شما ثابت کنم که در شمار صابران هستم! ادعاى قهرمانى و شجاعت ندارد، کار خود را به خداوند وا مى‌گذارد و فقط اظهار امیدوارى مى‌کند که خدا او را یارى کند تا بتواند در زمره صابران قرار گیرد. و با همین نیروى توّکُل بود که توانست از عهده وفاى به عهد خویش برآید. پدر و پسر هر دو آماده اجراى فرمان خداوند شدند، پدر پیشانى پسر را روى خاک گذارد و کارد بر گلوى او نهاد تا سرش را ببرد (آیه ۱۰۳سوره صافات) که ناگهان مژده آسمانى به گوششان رسید که دست نگاه دارید، آزمونتان تا همین جا بود و از آزمون سربلند به در آمدید.» (آزادمهر،۱۳۸۵: ۱۹۶)
۳-۶- صبر و استقامت در سیره پیامبر اعظم (ص)
روزهایی بر پیامبر گذشت که توصیف آن با بیان و قلم مشکل است؛ دشمنانی که برای نابودی او کمر بسته بودند تا آنجا که خویشاوندان نزدیکش در صف اول این مبارزه قرار داشتند. در کنار آن حضرت، یاران و پیروان اندکش نیز انواع و اقسام شکنجه‌ها را متحمل می‌شدند.
از جمله صفات و خصایل وجودی پیامبر اعظم اسلام، درس صبر و استقامت است. در روایتی از امام صادق (ع) آمده است که: «فإنّ الله عزّ وجلّ بعث محمّداً فأمره بالصبر والرفق،». خداوند، حضرت محمد (ص) را مبعوث و او را امر به صبر و مدارا نمود» (کلینی، ۱۳۸۷ ج ۲: ۸۸ .)
۳-۶-۱- صلح حدیبیه جلوه صبر پیامبر (ص)
یکی از ثمرات و جلوه‌های صبر و استقامت پیامبر اعظم در جریان صلح حدیبیه است که در آیات قرآن در سوره فتح از آن به « فتح المبین » یاد شده است .
سید جعفر شهیدی در کتاب تاریخ تحلیلی اسلام در این باره می‌نویسد: «در ذی‌القعده سال ششم هجری پیغمبر با هزار و پانصد تن از مردم مدینه برای ادای عمره روانه مکه شد. قریش چون از قصد پیامبر(ص) آگاه شدند برای ممانعت وی آماده گردیدند. نخست خالد بن ولید و عکرمه بن ابی جهل را روانه کردند تا او را از رسیدن به مکه باز دارند. پیغمبر در جایی که حدیبیه نام دارد و آغاز سرزمین‌های حرام است فرود آمد و به مردم مکه پیغام داد ما برای زیارت آمده‌ایم نه برای جنگ، قریش نپذیرفتند. سرانجام مصالحه نامه‌ای میان پیامبر و مردم مکه امضا شد که به موجب بخشی از مفاد آن، برای ده سال جنگی بین دو طرف نخواهد بود. در این سال مسلمانان نباید به مکه داخل شوند، اما در سال آینده همین موقع مردم شهر سه روز از مکه بیرون می‌روند و شهر را برای مسلمانان خالی خواهند گذاشت تا زیارت کنند.
بعضی از یاران پیغمبر چون نمی‌توانستند عمق این پیمان نامه و عواقب آن را دریابند بر آشفتند و آن را برای خود شکست دانستند. اما در حقیقت امضای این پیمان پیروزی بزرگی برای مسلمانان بود، زیرا مشرکان مکه تا آن روز پیامبر و پیروانش را به حساب نمی‌آوردند و می‌خواستند آنان را از زمین بردارند، حالا علاوه بر این که او را به رسمیت می‌شناختند، همانند همتا و طرف مقابل معامله می‌کردند. سرانجام با نقض یکی از مواد پیمان نامه از جانب قریش، پیامبر اکرم در ماه رمضان سال هشتم هجرت، با ده هزار نفر راهی مکه شدند و در پی آن شهر مکه بدون هیچ خونریزی فتح گردید.» (شهیدی،۱۳۸۶: ۹۱-۹۴)
۳-۷- صبر در روایّات اسلامی
همه اهل بیت(ع) در زندگی کوتاه و بلند خویش، برای انجام مأموریت الهی مانند پیامبرگرامی(ص) ناچار شدند که انواع سختی‌ها، اذیّت و آزارها را تحمُّل کنند. چنان که امیر مؤمنان علی(ع) نزدیک به سه دهه از عمر خویش را تنها برای حفظ امت پیامبر(ص) و وحدت کلمه ناچار شد در سکوت سپری کند و همه اذیّت و آزارها را نسبت به اهل بیت(ع) تحمل کند. امام حسن(ع) و امام حسین(ع) نیز ناچار شدند برای حفظ و اصلاح امت، بر بسیاری از فشارهای جانکاه، صبر و شکیبایی نمایند و صبر جمیل را برای رضای خداوند و وجه الهی به جان بخرند .
امیرمؤمنان علی(علیه السلام) می‌فرماید :«یَنْزِلُ الصَّبْرُ عَلَی قَدْرِ الْمُصِیبَهِ وَ مَنْ ضَرَبَ یَدَهُ عَلَی فَخِذِهِ عِنْدَ مُصِیبَتِهِ حَبِطَ عَمَلُهُ؛ صبر به اندازه مصیبت نازل می‌شود و هر کس در هنگام مصیبت با دست بر رانش بزند عمل را از میان برده و پاداشش را از دست داده است.» (نهج‌البلاغه: ۴۹۵)
هم چنین می‌فرماید: « اگر صبر پیشه می‌کنی مانند آزادگان (و یا اهل کرامت) صبر بورز، وگرنه همانند نادانان نا آزموده (و چهارپایان) آن را فراموش کن.» (همان: ۵۴۸)
در اهمیت و ارزش صبر همین بس که امیر مومنان علی(ع) این فضیلت را یکی از اوصاف متقین و موقعیت صبر را در برابر ایمان، همانند موقعیت سر نسبت به بدن میدانند. ایشان در این مورد میفرمایند: عَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّ الصَّبْرَ مِنَ الْإِیمَانِ کَالرَّاْسِ مِنَ الْجَسَدِ وَ لَا خَیْرَ فِی جَسَدٍ لَا رَاْسَ مَعَهُ وَ لَا فِی إِیمَانٍ لَا صَبْرَ مَعَهُ .:« صبر پیشه کنید! زیرا صبر براى ایمان همچون سر براى بدن است و هیچ خیرى در بدن بدون سر نیست و هیچ خیرى در ایمانى که صبر با آن نیست نمى‏باشد.» (همان: ۸۲)
صبر مقاومت نفس در برابر هواست. به عبارت دیگر صبر پایدارى انگیزه دینى در برابر انگیزه‏هاى مخالف است. بعضى افعال به انسان کمک مى‏کنند تا به کمال اخلاقى و قرب خداوند نایل شود و برخى مانع و مزاحم کمال او هستند. پس باید از افعالى که مزاحم کمال ما هستند خوددارى کنیم و به عبارت دیگر، در برابر انگیزه‏هاى این گونه افعال مقاومت نماییم؛ یعنى صبر کنیم.
رشیدپور، در کتاب مبانی اخلاق اسلامی می‌نویسد: «انگیزه‏هایى که انسان را به کارهاى معارض با کمال دعوت مى‏کنند سه نوعند: برخى از آن‌ ها انسان را به شکایت از قضاى الهى و اظهار ناخرسندى از آن دعوت مى‏کنند. کسى که به این انگیزه پاسخ مثبت دهد و به قضاى خداوند اعتراض کند در خیرخواهى خداوند تردید کرده است و ایمان او سست شده است. اظهار ناخرسندى از قضاى الهى به هنگام مصیبت صورت مى‏گیرد. انسان مصیبت زده کسى است که واقعه‏اى تلخ و بسیار آزار دهنده در زندگى او رخ مى‏دهد. براى مثال کسى که فرزند عزیز خود و یا پدر و مادر مهربانش را از دست مى‏دهد مصیبت زده است. چنین فردى ممکن است به سبب سنگینى مصیبت زبان به شکایت بگشاید، رفتارى غیر عادى کند و یا دچار اضطراب شود». (رشیدپور، ۱۳۸۶: ۷۳)
این نویسنده هم چنین می‌نویسد: « هر یک از این حالات، گواه ناشکیبایى فرد است. این حالات و افعال، عکس‌العمل‏هایى است که فرد براى تسکین خاطر خود انجام مى‏دهد. انسان صابر بر خود مسلط است و آرامش خود را از طریق اظهار شکایت و رفتار اعتراض‏آمیز به دست نمى‏آورد، بلکه از راه‏هاى دیگرى که رضایت خداوند در آن است آرامش خود را تأمین مى‏نماید. در واقع او در برابر انگیزه شکایت گرى مقاومت مى‏کند. این مقاومت، ناشى از ایمان است. کسى که به خداوند ایمان دارد و خیرخواهى خداوند را باور کرده است و مى‏داند که خداوند علم و قدرت مطلق است و از همه کس به او مهربان‏تر است پیش آمدهاى ناگوار را به مصلحت خویش مى‏داند و آنها را آزمایش الهى و باعثى براى بیدار شدن خویش مى‏شناسد. چنین انسانى معتقد است مصیبت‏هاى زندگى باعث پالایش انسان از گناهان و نردبان ترقى است مشروط بر آن که صبر پیشه سازد و به قضاى الهى اعتراض نکند. بنابراین اولین نوع صبر، صبر در برابر مصیبت است یعنى مقاومت در برابر انگیزه اعتراض به قضاى خداوند.
نوع دوم از انگیزه‏هاى غیر الهى که انسان را دعوت به انجام افعالى خلاف کمال او مى‏سازد امیال نفسانى انسان همچون راحت‏طلبى و بخل است. انسان راحت طلب، در برابر فرمان خداوند سرپیچى مى‏کند و سختى عبادات را تحمل نمى‏کند. راحت‏طلبى، انسان را دعوت به کارهاى دیگر و ترک عبادات مى‏کند. مقاومت در برابر این انگیزه صبر بر طاعت نام دارد. صبر بر طاعت، یعنى پذیرش سختى انجام فرمان خدا و گذشتن از لذت کارهاى دیگر کسى که این مقاومت و گذشت را انجام نمى‏دهد، به لحاظ عملى خود را از دایره ایمان و محبت خداوند خارج ساخته است، زیرا مقتضاى ایمان و محبت، تبعیت از فرمان خداست و انسان مؤمن تابع و مطیع اوامر خداوند است.
سومین نوع از انگیزه‏هایى که مقاومت در برابر آن‌ ها ستوده است و پاسخ مثبت به آنها موجب تباهى انسان است، امیال و هواهاى نفسانى است که انسان را به درک لذات ممنوع وادار مى‏سازد. انسان براى درک برخى لذت‏ها، خارج از قلمرو مجاز دین کارهایى انجام مى‏دهد. گاه انگیزه انجام چنین کارهایى، بسیار قوى نیز مى‏شود. کسى که در برابر این انگیزه مقاومت مى‏کند و خود را از ارتکاب معاصى باز مى‏دارد، صبر پیشه ساخته است. به این نوع از صبر، صبر در برابر معصیت گفته مى‏شود.» (همان: ۷۵)
پیامبر اکرم(ص) در روایتى انواع سه گانه صبر را معرفى کرده‏اند: « الصبر ثلاثه: صبر عند المصیبه و صبر على الطاعه و صبر عن المعصیه؛ شکیبایى بر سه قسم است: شکیبایى در مصیبت و شکیبایى بر طاعت و شکیبایى از گناه » (کلینی، ج ۲: باب صبر)
پیامبر اکرم(ص) در ادامه این روایت درجات و مراتب اقسام صبر را نسبت به یکدیگر بیان می‌فرمایند:
« فمن صبر على المصیبه حتى یردها بحسن عزائها کتب‌اللَّه له ثلاثمائه درجه ما بین الدرجه الى الدرجه کما بین السماء الى الارض، و من صبر على الطاعه کتب الله له ستمائه درجه ما بین الدرجه الى الدرجه کما بین تخوم الارض الى العرض و من صبر على المصیبه کتب اللَّه له تسعمائه درجه ما بین الدرجه الى الدرجه کما بین تخوم الارض الى منتهى العرش.
پس کسى که در مصیبت صبر کند و با صبر نیکویش شدت آن را از سر بگذراند، خداوند براى او سیصد درجه مى‏نویسد که فاصله درجات آن همچون فاصله آسمان و زمین است و کسى که بر طاعت صبر کند خداوند براى او ششصد درجه مى‏نویسد که فاصله درجات آن همچون فاصله قعر زمین تا عرش است و کسى که بر گناه صبر کند، خداوند نهصد درجه براى او مى‏نویسد که فاصله درجات آن همچون فاصله قعر زمین تا منتهاى عرش است.» (همان: باب صبر)
از این روایت به خوبى پیداست که ثواب و فضیلت صبر بر معصیت، به مراتب افزون‏تر از ثواب و فضیلت صبر بر طاعت است و ثواب و فضیلت صبر بر طاعت به مراتب بالاتر از ثواب و فضیلت صبر بر مصیبت مى‏باشد.
در روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است: «که “بهشت در ناراحتیها و صبر پیچیده شده است. پس هر کس بر سختیهای دنیا صبر کند داخل بهشت میشود و جهنم در لذات و شهوات پیچیده شده است. پس هر کس نفس خود را از لذات و شهوات بهره‌مند کند، وارد آتش میشود.» (همان: ج ۳ : ۱۴۵)
پس از رحلت رسول خدا(ص) ماجراهاى بسیار تلخى نسبت به خاندان آن حضرت رخ داد، که حضرت على(ع) در بحرانى‏ترین شرایط قرار گرفت، از یک‏سو فراق پیامبر(ص) از سوى دیگر شهادت زهرا(س) از سوى سوم غصب مقام رهبرى و هتاکى‏هاى شکننده، در عین حال آن حضرت با صبر ، همه ناملایمات را بر خود هموار کرد، و فرمود: « فَرَأیتُ اَنّ الصَّبرَ عَلی هاتا اَحجی، فَصَبَرتُ وَ فِی العَین قَذیً وَ فِی الحَلقِ شَجی ؛ دیدم صبر و تحمل به عقل و خرد نزدیک‏تر است، از این رو با این که (بر اثر حوادث سخت) همچون کسى بودم که خاشاک چشمش را پر کرده، و استخوان راه گلویش را گرفته صبر و استقامت نمودم». (نهج‌البلاغه :۷۰)
امام حسین(ع) در سخت‏ترین شرایط روز عاشورا، خطاب به یاران فرمود: « صَبْراً یا أهْلَ بَیتِی، لا رَأیتُم هواناً بَعدَ هذا الیومِ أبَدَاً »اى پسر عموهایم و اهل خانه‏ام، صبر کنید، که بعد از امروز هرگز ناراحتى نخواهید دید». (خوارزمی، ۱۳۸۸ج ۲ : ۲۸٫ )
حضرت زینب(س) قهرمان صبر و استقامت اگر در ماجراى کربلا گریه مى‏کرد، گریه عاطفى و فریاد دادخواهى و نهى از منکر، و رسوا نمودن دشمن بود، او آن چنان صابر و شاکر و توانمند بود که در مجلس شاهانه ابن زیاد، با کمال قاطعیت گفت: «ما رإیت الا جمیلا؛ جز زیبایى چیز دیگرى ندیدم… اى پسر مرجانه به روز قیامت توجه کن و ببین در آنجا چه کسى مغلوب است و چه کسى پیروز». سخنان زینب(س) در آن مجلس، آن چنان شورانگیز و پرهیجان بود، که ابن زیاد براى حفظ آرامش ظاهرى، مجبور شد که دستور دهد آن حضرت و همراهانش را در کنار مسجد کوفه، در یک محوطه بسته‏اى زندانى کردند.» ( ابن اثیر،۱۳۸۵ ج ۴ : ۳۳٫)
پیامبر اکرم(ص) در کلامی زیبا، آینده امت اسلامی را دستخوش شرایطی میدانند که انسان ناچار از صبر در برابر آنهاست و در این دشواری‌ها، صدیق واقعی کسی است که صبر پیشه سازد: «زمانی بر مردم پیش آید که سلطنت و مقام جز به وسیله کشتن و ستمگری به دست نمیآید؛ ثروت جز با غضب و بخل کسب نشود، دوستی جز به وسیله بیرون شدن از دین و پیروی هوس به دست نیاید. پس کسی که به آن زمان برسد و بر فقر صبر کند، با آنکه بر ثروت (از راه معصیت) توانایی داشته باشد و بر دشمنی مردم صبر کند در حالی که بر جلب دوستی آنان از طریق گناه توانا باشد و بر ذلت صبر کند با آنکه بر عزت (از راه معصیت) قادر باشد، خدا ثواب پنجاه صدیق از تصدیق کنندگان مرا به او عطا فرماید.» (تمیمی آمدی، ج ۱، : ۱۴۷)
۳- ۸- معانی و مفاهیم سکوت:
سکوت واژه‌ای عربی به معنی خاموشی و سخن نگفتن است. در فرهنگ فارسی محمد معین زیر مدخل واژه‌ی سکوت چنین آمده است:«سکوتtûsock : خاموش شدن، ساکت شدن ،خاموشی است. در لغتنامه دهخدا این واژه چنین معنی شده است: سکوت. [ س] (ع مص) خاموش شدن است.
«سکوت در معنای خاموشی و یا انتخاب خاموشی علی رغم توانایی سخن گفتن است و یکی از بارزترین صفات تربیتی و اخلاقی می‌باشد. به نظر می‌رسد آن اندازه که راجع به سخن گفتن و حرف زدن گفته شده و یا نوشته گردیده، در خصوص سکوت و خاموشی گفته و نوشته کمتری موجود است. در واقع می‌توان گفت یکی از بالاترین توانمندی‌ها و بلکه هنرمندی‌های زبان و گوش آنجا است که خوب می‌گوید و یا به خوبی سکوت اختیار می کند و یا خوب می شنود. » (صالحی، ۱۳۸۸: ۳۳)