در سوره طه آیه 50 آمده: رَبُّنَا الَّذِی أَعْطَى كُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى.
پروردگار ما همة موجودات را نعمت وجود بخشیده و سپس به راه كمالش هدایت نموده است.
حضرت علیu در مورد پروردگار میفرماید: (من الجمادات و الحیوانات) یعنی او پروردگار جانداران و بیجان است.
لَه الخُلق وَ الْاَمر تَبارك الله ربَّ العالمین، هم آفرینش از اوست و هم اداره آن و او پرورشدهنده است.
پس خداوند اولین مربی و پرورشدهنده انسانها بود و او بود كه اسماءالهی را به انسانها آموخت.
در آیه 31 سوره بقره آمده است: وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلاَئِكَةِ فَقَالَ أَنبِئُونِی بِأَسْمَاء هَـؤُلاء إِن كُنتُمْ صَادِقِینَ.
و خداوند همه اسماء (حقایق و اسرار هستی) را به آدم آموخت آنگاه حقایق آن اسماء را در نظر فرشتگان پدید آورد و فرموداگر شما در دعوی خود صادقید اسماء اینان را بیان كنید.
خداوند متعال اسماء و اسرار عالم هستی را از نام اولیای خود تا جمادات را به آدم تعلیم داده، به تعبیر امام صادقu كه در تفسیر مجمعالبیان آمده است: تمام زمینها، كوهها، درهها، بستر رودخانهها و حتی همین فرشی كه در زیر پای ماست به آدم شناسانده شد. در حقیقت معلم واقعی خداست و قلم، بیان استاد و كتاب زمینههای تعلیم است.
خداوند پیامبران را در میان مردم برانگیخت تا بتوانند راه و رسم سعادت را به انسانها بیاموزند و در حقیقت انبیاء الهی بعد از خداوند تبارك و تعالی مربیان انسانها بر روی زمین بودهاند.
در آیه 164 سوره آلعمران آمده است: لَقَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَى الْمُؤمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولاً مِّنْ أَنفُسِهِمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَكِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُواْ مِن قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُّبِینٍ.
خداوند بر اهل ایمان منت گذاشت كه رسولی از خودشان در میان آنان برانگیخت كه بر آنها آیات خدا را تلاوت كند و نفوسشان را از هر نقص و آلایش پاك گرداند و به آنها احكام شریعت و حقایق حكمت بیاموزد هر چند پیش از آن در گمراهی آشكار بودند.
در تفسیر نور جلد دوم صفحه 190 آمده است: جعفر طیار برادر امام علیu در هجرت به حبشه، در برابر نجاشی اوضاع دوره جاهلی را چنین ترسیم میكند؛ ما بتپرستانی بودیم كه در آن روزها اهل فساد و فحشاء بودیم، تا اینكه خداوند پیامبرش را مبعوث كرد. در حقیقت پیامبرe به عنوان معلم و مربی آنها بر زمین برانگیخته شد و راه و رسم صحیح زندگی را به آنان آموخت و راه هدایت را برایشان هموار كرد پس بعثت انبیاء یكی از بزرگترین هدایای آسمانی است. تزكیه و تعلیم در رأس برنامههای انبیاء است (یُزَكّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الكِتابَ وَ الحِكْمَة).
بعد از پیامبران و انبیاء الهی این مسئولیت و وظیفه بر عهده پدر و مادر قرار گرفته است و آنها تربیت فرزند را برعهده گرفتهاند و در این مرحله نوبت آنهاست كه در تربیت كودك تلاش كنند.
در آیه 23 و 24 سوره اسراء آمده است: وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً كَرِیمًا وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا. …چنانكه آنها (پدر و مادر) مرا در كودكی تربیت كردند آنها را مورد رحمت قرار بده…
در حقیقت رحمت الهی جبران زحمات تربیتی والدین است گویا خداوند به فرزند میگوید تو رحمت خود را دریغ مدار و از خدا نیز استمداد كن كه ادای حق آنان از عهده تو خارج است. در زمینه تربیت كودك كتابها و تحقیقات زیادی انجام شده از جمله میتوان به تحقیقات زیر اشاره كرد.
تحقیق تربیت صحیح كودك توسط خانم زینب شیروی خوزانی با راهنمایی آقای بهجتی در زمستان1 379.
تحقیق تعلیم و تربیت كودك توسط ملیحه محمدی خشویی با راهنمایی خانم رستمانه در سال 1380.
تحقیق نقش والدین در تربیت فرزندان توسط خانم اكرم پورپونیه با راهنمایی خانم الهام صحنعلیزاده در تابستان 1385.
تحقیق نقش مادران در تربیت كودكان (در دوران بارداری) توسط خانم زهره مهرابی با راهنمایی خانم زهره السادات مرتضوی در پائیز 1385 میباشد.
تمام تحقیقات فوق در زمینه تربیت كودك بوده اما تنها قسمتی از تربیت كودك را در نظر گرفته و تربیت مذهبی كودك مدنظرشان نبوده و فقط به تربیت صحیح كودك توجه كردهاند اما این تحقیق جنبه مذهبی تربیت و دیدگاه های اسلام در زمینه تربیت كودك را در نظر گرفته و تربیت كودك را چه قبل از تولد چه در زمان بارداری مادر و چه بعد از تولد بیان كرده است.
در تحقیق انجام شده منابع و كتب فراوانی بكار رفته اما كتبی كه بیشتر در زمینه موضوع كاربرد داشته كتاب گفتار فلسفی از نظر وراثت توسط آقای محمدتقی فلسفی میباشد این كتاب در تمام زمینههای تربیتی كودك و ارزش كودك از دیدگاه اسلام و سیره و روش پیامبر در برخورد با كودكان خود و مؤمنان سخن به میان آورده است.
كتاب فرهنگ تربیت از آقای عباس اسماعیلی یزدی است كه از فوائد بازی با كودك و استحباب بازی با او از نظر اسلام بیان شده است.
كتاب مباحث اساسی در روانشناسی تربیتی جلد اوّل از دكتر محمدمهدی خدیوی زند.
مباحث آن در مورد كودك و نوع شخصیت اوست و عوامل فراو
انی را در رشد و تكامل كودك مؤثر میداند كه از آن جمله میتوان به محیط طبیعی، اجتماعی، خانواده و … اشاره كرد و همچنین ساختمان بدنی، جنسیت و كار اعضای بدن را در بالیدن او مؤثر میداند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
پیک زائر ماهنامه بینالمللی فرهنگی اعتقادی شماره اول كه در آن روش آشناسازی كودكان با اهل بیتu بیان شده، كتاب نظام خانواده در اسلام از آقای حسین انصاریان كه كتاب جامع و كاملی در زمینههای خانوادگی است و در بحثی جداگانه به تربیت كودك و مراحل رشد آن پرداخته است.
سؤالهای تحقیق
پرسشهای این قسمت به دو صورت اصلی و فرعی تقسیم میشود.
پرسشهای اصلی
1) چگونه میتوان كودكان را با القاب اهل بیت u آشنا كرد؟
2) وظایف والدین نسبت به فرزندان چیست؟
3) از نظر اسلام بهترین نوع تربیت چه تربیتی است؟
4) عاملان تربیت كودك چه كسانی هستند؟ نام ببرید.
5) چه عاملی از طغیان و فساد انسانها جلوگیری میكند؟
6) پایه و اساس نظام تربیتی اسلام بر چه چیزی استوار است؟
پرسشهای فرعی
1) عوامل مؤثر در بالندگی و رشد كودك چیست؟
2) تربیت صحیح و مذهبی كودك چه اثراتی را برای والدین به دنبال دارد؟
3) احساسات روانی كودك از چه زمانی شكل میگیرد؟
4) اثرات بازی بر كودكان چیست؟
فرضیة تحقیق
تربیت مذهبی در كودكی، پاسخی به نیازهای فرد در بزرگسالی است.
روش تحقیق
تحقیق حاضر براساس نگرش، از نوع تحقیقات بنیادی است و به اعتبار موضوع نیز تحقیقی دینی است. روش جمع آوری اطلاعات به صورت كتابخانهای بوده است (با بهره گرفتن از فیشبرداری و برداشت از مطالب) كه با بررسی كتابهای دینی و اخلاقی جمع آوری شده است.
ساختار تحقیق
تحقیق انجام شده از سه بخش تشكیل شده كه هر بخش از سه فصل و هر فصل دارای ریزمجموعههایی است.
بخش اول، كلیات تحقیق را تشكیل میدهد كه فصل اول آن شامل ضرورت و اهمیت تحقیق، طرح مسئله و پرسشهای تحقیق، فرضیه تحقیق، اهداف و فوائد تحقیق، بررسی و پیشینه و سابقه موضوع، تعریف مفاهیم و اصطلاحات كلیدی، روش تحقیق، ساختار و محدوده تحقیق، و مشكلات و موانع تحقیق میباشد كه هركدام در جای خود بیان شده است.
فصل دوم دین و كودك دو هدیه الهی است، كه در این فصل ابتدا دین را مورد بررسی قرار داده و سپس از كودك سخن به میان آمده و ارتباط میان دین و كودك و ارزش كودك از دیدگاه اسلام بیان شده است.
فصل سوم آشناسازی كودكان با سیره اهل بیت و وظایف والدین آمده است در این فصل نحوه آشنا كردن كودك با اهل بیتu و وظایفی كه والدین در مقابل فرزندان خود دارند بیان شده است.
بخش دوم تحقیق، یافتههای تحقیق است در فصل اول بحث تربیت است و تربیت از دیدگاه امام راحل و اهمیت ایشان به كودك و خانواده و عاملان تربیت، در فصل دوم آن دامنه تربیت مورد بحث است و پرورش دینی و اخلاقی، پرورش ایمان و پرورش عاطفی بیان شده است در فصل سوم، احیاء نسل پاك و دستورالعملهایی قبل از ازدواج پدر و مادر و پیش از تولد كودك بیان شده است.
بخش سوم، زمینهها و اهداف تربیت است فصل اوّل آن دربارهی پرورش مذهبی كودك سخن به میان آورده و زمینههای پرورش مذهبی را، فطرت، كنجكاوی، چراجوئی و رغبتهای كودك میداند. در این بحث هدف اساسی تربیت را همان پرستش خدا، تقوا، تعلیم حكمت و … میداند.
فصل دوم كه عنوان آن روش های تربیت دینی است و راهكارهایی در زمینه تربیت دینی كودك بیان نموده است.
فصل سوم اصول و شیوههای تربیت دینی كودك است كه سیزده اصل را برای تربیت كودك لازم و ضروری میداند كه به بیان آنها پرداختهایم.
اصطلاحات و كلیدواژههای تحقیق
مفهوم تربیت
در معارف و معاریف جلد 3 صفحه 533 در مورد واژه تربیت آمده است:
تربیت: پروردن، دست نرم به پهلوی بچه زدن تا به خواب رود.
در فرهنگ عمید صفحه 311 در مورد معنای این واژه آمده است:
تربیت: الفتح تاء و كسر باء و فتح یاء پروردن، پروراندن، پرورش دادن ادب و اخلاق به كسی.
محمد بندرریگی در فرهنگ بندرریگی صفحه 517 در معنای لغوی تربیت آورده:
تربیت به معنای پرورش دادن و بزرگ كردن میباشد.
التربیة: پرورش دادن، بزرگ كردن.
غلامحسین شكوهی در كتاب تعلیم و تربیت و مراحل آن صفحه 2 آورده:
تربیت به معنای نشر و نما دادن، زیاد كردن، بركشیدن و مرغوب یا قیمتی ساختن میباشد در این معنای اخیر تربیت را از حد افراط و تفریط بیرون آوردن و به حد اعتدال سوق دادن میباشد.
در ترجمة المنجد الطلاب ترجمة م. محمد از لوپس معلوف صفحه 179 آمده:
(ربا، ربواً، رُبِوّاً، الولد)، فرزند نشو و نما كرد.
(رَبَیْتُ و ربیِتُ رَباءٌ وَ رَبیِّاً)، نشو و نما كردم.