چکیده انگلیسی ۱۴۳
چکیده
هدف از وضع قوانین ایجاد نظم و امنیت در اجتماع و مجازات شخص مجرم و عنداللزوم جبران خسارت و آلام شخص در جامعه است .از این رو است که  نظام های مترقی حقوقی سعی دارند، قوانینی متناسب با شان ومنزلت انسانی ،فرهنگی خود واز سویی هماهنگ با موازین جهانی داشته باشند. و بدین گونه تغییر قوانین و مقررات به فراخور تغییراتی که در جامعه به وقوع می­پیوندد امری لازم و اجتناب ناپذیر می نماید.
اولین قانون مجازات پس از پیروزی انقلاب مشروطه در سال ۱۳۰۴ به تصویب رسید و در سال ۱۳۵۲ مورد اصلاح و بازنگری قرار گرفت. پس از انقلاب اسلامی ایران، در سال ۱۳۶۱ قانون جدید مجازات با نگرش اسلامی به تصویب رسید که در برگیرنده قانون حدود و قصاص و قوانین مربوط به دیات و تعزیرات بود. پس از آن قانون مجازات اسلامی در سال ۱۳۷۵ در بخش تعزیرات و مجازات های بازدارنده مورد اصلاح و تصویب قرار گرفت. در حال حاضر نیز قانون مجازات جدید از ماده یک تا ماده ۷۲۸ جایگزین ۴۹۷ ماده قانون قبلی شده است و از این پس ملاک این قانون می باشد و تبعیت از آن برای جامعه لازم الاجرا است ..
این قانون در ۵ باب تهیه وتنظیم شده است که باب اول کلیات شامل شش فصل است که هر فصل دارای مباحث مختلف و هر مبحث دارای موادی است که به موضوعات مربوط به مبحث،فصل و باب مذکور پرداخته است. باب دوم قانون درباره حدود است وشامل ۲ فصل، هشت مبحث و هرمبحث دارای مواد مربوطه می باشد. باب سوم درباره قصاص که شامل ۳ فصل و چهار مبحث و موارد مربوطه است وباب چهارم در دیات شامل ۲ فصل و هشت مبحث و  مواد مربوطه می باشد. و باب پنجم در مجازات های تعزیری و باز دارنده می باشد.
در نوشتار حاضر نگارنده با بهره گرفتن از روشی تحلیلی – کتابخانه ای به بررسی تطبیقی فصل حدود از لایحه اصلاح قانون مجازات اسلامی پرداخته و سعی در تبیین نقاط ضعف و قوت آن داشته است، و حتی الامکان ریشه های فقهی-حقوقی مواد مندرج در آن را مورد بحث و امعان نظر قرار داده است.
واژگان کلیدی
لایحه اصلاح، حدود، تغییرات، قانون مجازات اسلامی.
مقدمه
بنا به یک تعریف انسان حیوانی است ناطق و دارای اندیشه و وجه تمایز انسان از حیوان قوه عاقله اوست اما اگر آدمی اندیشه­ی خود را تقویت ننماید و در جهت نیل به اهداف الهی، انسانی، اخلاقی و ایجاد خلاقیتهای فکری خود همت نگمارد مسلم است که هم از رسالت انسانی خود عقب می­ماند و هم در کشاکش راز و رمز بقا و زندگی راهی از پیش نمی­برد به فرمایش حضرت محمد (ص) یک ساعت تفکر بالاتر از هفتاد سال عبادت است مضمون و محتوای این فرمایش پیام آور رحمت، توسعه و حرکت این است که به واسطه ذات وجوهر خلقت ما انسانها همواره باید با خود بیندیشیم که برای رسیدن به ساحل علم و دانش از کجا باید شروع کنیم چگونه باشیم و چگونه باید عمل کنیم تا از بعد حیوانی خود با مدد از فکرمان فاصله بگیریم و عیار واقعی خود را در باور زمین و زمان متبلور سازیم ملتی سرافراز و پیشرفته و پیشرو خواهد بود که تفکر کند و با اندیشه آسمانی خود عالم هستی و جهان پیرامون را نورافشانی نماید و برای جنگ با جهالت و سیاهی در سرزمین پر رمز و راز و پرپیچ و خم خود به دنبال یافتن راهی باشد برای حقیقت و رسیدن به چشمه­سارهای حکمت و سعادت که همچنان و همواره بایستی به کاوش و کنکاش علمی و عملی بپردازد در این راستا علم حقوق و گرایش جزا و جرم شناسی اگر با نگاه ژرف اندیش علمی در موضوعات مختلف با توسل و تمسک به دین مبین اسلام و دکترین حقوقی و اجماع علما ادیان الهی درصدد رفع و رجوع مشکلات جامعه جهانی و اوضاع داخلی و ملی با مطالعه دقیق اصولی و منطقی گام در راه زدودن تاریکی از لابه­لای اذهان و افکار و عملکرد توده­های مردم نماید بی­شک هنجارهای مثبت از سرزمین خاکی مستعد بشریت سر به افلاک عدالت و قانون و در نهایت رفاه و کمال همه­ جانبه می­کشد.
علیهذا بررسی و تطبیق مجازات حدود در قانون جدید و قدیم مجازات اسلامی از این امر کلی دانش بنیان و عقلانیت محور آدمی مستثنی نمی ­باشد لذا حقیر به اندازه توانی که داشته­ام تا آنجایی که امکان داشته است به مصداق این بیت شعر:
آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید.
در پایان نامه موصوف جد و جهد نموده­ام تا در موضوع مانحن فیه طبق کارکردی که در پژوهش مزبور به تصویر کشیده­ام گام موثری در این زمینه بردارم و خوب و بد آن را به قضاوت اساتید محترم متخصصین امر و کارشناسان مربوطه در این وادی می­سپارم.
امیدوارم که توانسته باشم رسالت علمی و دانشجویی خودم را نسبت به تحقیقات انجامی و تبیین موارد مختلف در این حوزه به خوبی پشت سر گذاشته باشم.
تا چه قبول افتد و چه در نظر آید
خدایاچنان کن سرانجام کار تو خشنود باشی و ما رستگار
فصل اول – کلیات
۱-۱- بیان مسئله
وضع و تغییر قوانین به قدمت و وسعت حیات جمعی است؛ تغییر قوانین و مقررات به فراخور تغییراتی که در جوامع به وقوع می پیوندد امری لازم و اجتناب ناپذیر است. لکن بحث اصلی پیرامون چگونگی اِعمال این تغییرات و آثار ناشی از آنهاست؛ زیرا همواره عنوان اصلاحیه قانون متبادر کننده تغییرات مثبت در قوانین به اذهان است، حال اگر تغییرات اعمال شده مثبت نبوده بلکه به نوعی ناقض اصول باشد کاری عبث و بیهوده است.
اولین تغییری که در باب حدود از لایحه اصلاح قانون مجازات اسلامی به چشم می‌خورد، فصلی است با نام قواعد عمومی که یک سری از مواد و دستورات را به طور کلی برای تمامی حدود لحاظ نموده و در خود تقسم‌بندی حدود را نیز مشخص کرده است، که در قانون مجازات اسلامی سابق چنین بخشی لحاظ نشده بود.
در قانون قبلی از آن جائی که مبحث جداگانه ای در مورد ادله اثبات دعاوی کیفری نبود لذا در هر مورد از جرائم حدود، راه ها و ادله ثبوت آنها نیز ذکر شده بود ؛ که در قانون فعلی با توجه به وجود مبحث ادله اثبات دعوی در امور کیفری نیاز به طول و تفصیل آنها در هر مورد نیست.

جرایمی که در شرع مقدس برای آنها مجازات حدی تعیین شده است عبارتند از:
۱ – زنا و ملحقات آن ( لواط، تفخیذ ومساحقه )۲- قوادی ۳ – قذف ۴- سب النبی۵ – ارتداد و بدعت گذاری و سحر ۶– خوردن مسکر ۷ – سرقت ۸ – محاربه و افساد فی‌الارض”
در این ماده برخلاف قانون مجازات اسلامی چند عنوان جدید به چشم می‌خورد که عبارتند از سب‌النبی که در قانون قبلی در باب حدود نامی از آن برده نشده بود؛ ارتداد، بدعت گذاری و سحر که تمامی این چهار مورد در کتب فقهی مورد استناد قرار گرفته‌اند.
در قانون قبلی در شماره بندها عموماً به جای حروف ابجد و یا شماره بندی از ترتیب حروف الفبای فارسی استفاده شده است. به طور کلی در نگارش شماره ها از حروف استفاده شده زیرا در صورت بروز اشکال در یک شماره اگر آن شماره به عدد یا حروف هر دو نوشته شده باشد ملاک حروف است.
قانون گذار در قانون فعلی از الفاظ محترمانه­تر و مودبانه تری استفاده کرده و الفاظ رکیک را حذف نموده است. در قانون فعلی یکسری الفاظ و اصطلاحات مجمل و کلی حذف گردیدند مثل از بین بردن فساد روی زمین که این چنین تفسیر میشود که فردی حق دارد در کل دنیا دست به چنین اقدامی بزند و در واقع عمل وی از قلمرو حاکمیت داخلی فراتر می رفت و مشکلاتی را بوجود می­آورد.
تاسیس جالبی که می­توان از آن نام برد تعیین مصادیق عنف است که در این قانون، قانونگذار بیهوش نمودن زن، دادن داروی خواب‌آور به وی و هم‌چنین اغفال دختر نابالغ را هم از مصادیق در حکم زنای به عنف دانسته است که در قانون مجازات اسلامی سابق بدان ها اشاره نشده بود. به کار بردن معانی قابل فهم و ملموس برای تمام اقشار جامعه برای عبارات قانونی نیز یکی دیگر از نوآوریهای این قانون است به طور مثال واژه قطاع الطریق در قانون قبلی برای راه زنی استفاده می­شد که زیاد برای اکثر مردم عادی قابل درک نبود.
در ادامه به شرح مختصری از فعالیتهای انجام شده در قانون می­پردازیم:
در قانون مجازات اسلامی سابق بحث تادیب مطرح نبود بلکه تعزیر ذکر شده بود، لکن در قانون اخیر بحث تادیب مطرح شده است. البته در قانون حاضر بر خلاف قانون مجازات اسلامی سابق بین صغیر ممیز و غیر ممیز تفاوت قائل شده است لکن همچنان بحث تادیب دیوانه مطرح می­باشد.
به نظر قانونگذار در بعضی از مواد بیش از حد دست قاضی را باز گذاشته است. در بحث توبه، اقرار و علم حسی قاضی تغییراتی جدیدی با توجه به کاربردها و مقتضیات روز انجام شده است. شرکت در جرائم حدی در زمره مواردی است که در قانون مجازات اسلامی به صراحت وجود نداشته و قانون نیز تنها جرائم تعزیری و بازدارنده را مشمول قواعد شرکت دانسته بود.در بعضی از مواد نوآوری خاصی وجود ندارد . بعضی مواد مجموع چند ماده قانون مجازات اسلامی سابق می باشند. قانونگذار مواردی را از موانع اجرای حد دانسته است که باید در این موضوعات از نظر متخصص آن امر بهره جست. اگر حدود غیر از قذف با روشی غیر از شهادت (اقرار و علم قاضی) ثابت شوند امکان عفو، تبدیل یا تخفیف با درخواست از رئیس قوه قضائیه وجود دارد.
دگر بار برخی نوآوری­ها در قانون جدید خلاف اصول عقلی و حقوقی تعدد و تکرار ؛ زیرا به طور مثال هدف از مبحث تعدد و تکرار، افزایش مجازات بزهکار به علت حالت خطرناک وی است؛ و نه اینکه چون جرم تعزیری و حدی مشابه یکدیگر هستند و یا اینکه غیرحدی مقدمه حدی است قائل به اجرای مجازات حدی به تنهایی شویم. از دیدگاه جرمشناسی نیز برخی مواد این مبحث چندان منطقی نیست و به نوعی فرصت تحمیل مجازات سنگین‌تر بر متجاوزین به قانون را از دستگاه قضایی می‌گیرد.
توسعه علل رافع جرم ، مثال‌های بیشتری برای موارد عدم احصان ، بعضی جرائم عنوان مجرمانه را از تعزیر خارج و وارد حدود نموده ، آوردن بعضی مسائل فقهی که در سابق موجود نبود مانند حد ارتداد و نیز شخصی که از دین اسلام به طور علنی خارج شود مرتد است و تابع مجازات خاص آن از دیگر نوآوریهای این قانون است.
برخی از این واژگان تاب تفسیرهای موسع دارند که نیاز به تبیین و توضیح دارد و قانونگذار باید قصد خود را از بیان آنها مشخص نماید. برخی از واژه­ های گنگ و نامفهوم است و معنای آن بیان نشده است و قانونگذار می‌بایست این واژه ­ها را تعریف نماید.
در بحث مواد سکر‌آور، مواد سکر‌آور خشک و همچنین مواد مخدر هم مطرح شده است و به صراحت آنان را در عداد مواد مسکر آورده است و به شبهات نظری در این باره خاتمه داده است.در باب سرقت شرایط ۱۶ گانه سرقت را به ۱۴ مورد تقلیل داده و در برخی نیز تغییراتی ایجاد نموده است.
در بعضی مواد توجه به اصل فردی کردن مجازات‌ها و توجه به خصوصیات مجرم در تعیین مجازات نقش به سزایی داشته و به آن توجه ویژه­ای مبذول داشته است.
در خاتمه این قانون مجازات اسلامی با وجود نقاط قوتی که دارد، دچار نقاط ضعف بسیار است و بسیاری از مواد که دارای شبهات عقلی، حقوقی و اجتماعی بود، همچنان به قوت خویش باقی هستند.

۱-۲- اهداف تحقیق
این تحقیق در نظر دارد تا به بررسی تطبیقی مجازات حدود در دو قانون جدید و سابق قانون مجازات ایران بپردازد.
۱-۳- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق:
از آنجائی که قانون مجازات اسلامی دچار تغییر و تحولاتی شده است جای بحث و گفتگوهای فراوان در باره هر یک از مباحث آن وجود دارد و این خود یکی از عواملی است که
می ­تواند سهم ناچیزی در روشن­تر شدن هرچه بیشتر و بهتری از جلوه­های این قانون در مقایسه با قانون سابق باشد
۱-۴- سوالات تحقیق
۱-­ آیا مصادیق و عوامل تعریف جرم و رافع مسئولیت جرم در این باب با مسائل روز ما هماهنگی دارد ؟
۲-­ تا چه اندازه این قانون نسبت به قبل دچار تغییر و تحولات شده است ؟
۳-­ در باب مجازات حدود و نحوه و کیفیت اجرای آن چه تغییرات مثبتی رخ داده و نظر فقها و دکترین حقوقی در این موضوع چیست؟
۱-۵- فرضیه ­ها
۱)­ عناوین مجرمانه و علل رافع جرم در قانون جدید دچار چه تغییراتی شده ­اند
۲)­ پژوهش حاضر با علم به محدودیت­های تحقیق سعی بر آن دارد که به بررسی تطبیقی مجازات حدود در دو قانون فعلی و سابق قانون مجازات اسلامی بپردازد.
۱-۶- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق
به دلیل اینکه قانون مجازات اسلامی به فراخور تغییراتی که در آن ایجاد شده است در این راستا، مبحث جدیدی است، سعی بر آن است تا بتوان در بررسی­های ، موصوف تطبیق و مطالعه عمیق­تر در خصوص موضوعات مبتلا به معمول گردد. چرا که روزانه رویکردهای جدیدی در این خصوص اعمال می­گردد و در پژوهش حاضر سعی برآن است اکثر رویکردها، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
۱-۷ – روش تحقیق
این تحقیق به روش تحلیلی به توصیفی انجام شده کتب و دکترین و نظر فقها به عنوان نمونه تطبیقی و مراجعه به منابع اینترنتی، ابزارهای مطالعاتی اصلی مورد استفاده در این تحقیق را تشکیل داده­اند.
فصل دوم : معانی – اصطلاحات
در این فصل بیشتر بر جنبه­ های فقهی و اصطلاحی حدود همت گماشته شده است.
۲-۱- تعریف حدود
حدّ در لغت به معنی مرز میان دو چیز، اندازه، عقوبت، جدا کردن چیزی از چیز دیگر، بازداشتن و پایان هر چیز . در اصطلاح فقهی، مراد از حدود با توجه به معنای واژه،[۱] برخی مجازاتهای بدنی با اندازه‌های مشخص است که از جانب شرع برای جرائمی خاص تعیین شده است.[۲]
به تعبیر قانون مجازات اسلامى ایران مادّه (۱۳)، حد به مجازاتى گفته می‌شود که نوع، میزان و کیفیت آن در شرع تعیین شده باشد؛ برخلاف تعزیر که کیفیتش بر عهده امام گزارده شده است.
به نظر حنفیان ، حد کیفری است که میزان آن مشخص و اجرای آن حق‌اللّه باشد.[۳] از دیدگاه آنان، چون قصاص حق‌الناس است، حد به‌شمار نمی‌رود، زیرا در قصاص امکان عفو و مصالحه وجود دارد.[۴] با این همه، بیشتر فقهاى امامى قصاص را در شمار حدود ندانسته ­اند،[۵] همچنان‌که آنان و بسیارى از فقهاى اهل سنّت، در منابع فقهى در مبحث حدود به موضوع قصاص نپرداخته و آن را در بابى جداگانه آورده‌اند.
براى کاربرد واژه حدود در معناى اصطلاحى وجوه گوناگونى ذکر شده است، از جمله آنکه این کیفرها مجرمان را از تکرار جرم بازمی‌دارند یا موجب تأدیب آنها می‌شوند یا وقوع جرائم را محدود می‌کنند. ازآن‌روست که در شرع اندازه آن در موارد مختلف مشخص شده است.[۶]
واژه حدود چهارده بار در قرآن، غالبآ با تعبیر «حدوداللّه»، به‌کار رفته و مراد از آن، فرایض و مُحَرَّمات الهى یا به تعبیر دیگر اوامر و نواهى خداوند است؛ ازاین‌رو، مفهوم قرآنىِ حدود گسترده‌تر از معناى مصطلح فقهى است.[۷] به طور مثال مفهوم قرآنی واژه‌ی حدود در آیه‌ی ۱۱۲ سوره‌ی توبه آمده است: و خداوند در این آیه به مومنان بشارت می‌دهد و درباره‌ی صفات آنان چنین می‌فرماید که مومنان، توبه‌کنندگان، عبادت کاران، سپاس‌گویان، سیاحت‌کنندگان، رکوع‌کنندگان، سجده آوران، آمران به معروف، نهی­کنندگان از منکر و حافظان حدود و مرزهای الهی هستند.
در آخر شایان ذکر است قلّه‌های ادب فارسی چون حافظ، سعدی، مولوی، عطار، صائب و سایرین از پرداختن به حدود، در اشعار و سروده های خود معانی مختلفی از حدود را به کار برده اند که به ذکر چند نمونه میپردازیم:
مولوی- مثنوی معنوی : حدود به معنی حد و مرز حدود الهی است و بیت ذیل تمثیلی است از اینکه مومنان با هم برادرند و شیران خدا هستند : کان دلیـــــر آخر مثال شیـر بود / نیست مثل شیر در جمله حــدود.
عبدالرحمن جامی- مجموعه آثار : حدود به معنی حد و مرز مادیات و تعینات و تعلقات دنیوی : از حــــدود تعلقات برون وز قیود تعینــــات مصـــون ؛ و حدود به معنی حدود الهی و حدود سنّت­های ثابت و تغییر ناپذیر خداوند : در ادای حــــــدودِ بی تغییر/ از غلو دور بـــودن و تقصیـــر.
اقبال لاهوری- مجموعه آثار : حدود به معنی حد و حدود الهی و بایدها و نبایدهای دین : از شکوه سنج­سختی آئین مشو / از حــدود مصطفی بیرون مرو.
سعدی شیرازی- مجموعه آثار : حدود به معنی سمت و سوی و جهت : در حدود ری یکی دیوانه بود/ سال و ماه کردی به کوه و دشت گشت.
و به تعبیر قانون جدید به معنی مرز میان دو چیز، اندازه، عقوبت، جدا کردن چیزی از چیز دیگر، بازداشتن و پایان هر چیز و در اصطلاح فقه عبارت از مجازات‌هایی است که در شرع برای بعضی از گناهان معین شده است. مقدار حد شرعاً مشخص و معین است.