۰۰۰۱/۰

۴۶/۷-

۰۰۰۱/۰

فصل پنجم

بحث و نتیجه‌گیری

۵-۱- مقدمه
هدف از انجام این پژوهش، ارائه و تدوین مدل سلامت سازمانی می باشد. به همین منظور، در ابتدا بر مبنای روش تحلیل مضمون و همسوسازی داده های چند گانه، مبانی نظری و سوابق پژوهشی مرتبط با سلامت سازمانی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. همچنین پژوهش های انجام شده در مورد سلامت سازمانی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و در نهایت با ۱۸ نفر آگاهی‌دهندگان کلیدی (شامل متخصصین دانشگاهی به عنوان گروه‌های کانونی) مصاحبه ی نیمه ساختمند صورت پذیرفت. در نهایت پس از جمع بندی اطلاعات از منابع چندگانه، چارچوب اولیه مدل سلامت سازمانی تدوین شد.
پس از تدوین مدل روایی و پایایی آن برآورد گردید و به منظور تعیین وضعیت موجود سلامت سازمانی در سازمان فنی و حرفه ای استان فارس، پرسشنامه محقق ساخته که حاصل بخش کیفی پژوهش بود در بین ۲۰۰ نفر از کارکنان این سازمان توزیع گردید. در این فصل از پژوهش، به توصیف و تبیین نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده پرداخته شده است و در نهایت به بیان محدودیت­ها، پیشنهادهای پژوهشی و اجرایی و کاربردی پرداخته شده است.

۵-۲- نتایج پژوهش

۵-۲-۱- شناسایی مضامین فراگیر، سازمان دهنده و مضامین پایه در مدل سلامت
سازمانی
عصر حاضر با مشخصه‌هایی همچون پیشرفت‌های سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات، تولید و توسعه‌ی روزافزون دانش، تغییرات و تحولات پیچیده شناخته شده است. در این شرایط سازمان‌ها به عنوان نهادهای اجتماعی، ناچارند پیوسته در حال سازواری با این شرایط باشند و از این رهگذر زمینه‌ی تحقق اثربخش وظایفی از قبیل ایجاد انتظام اجتماعی، رفع نیازهای اساسی جوامع و در نهایت پیشرفت و بقای معنادار آنها را فراهم سازند. نقش‌های مختلف سازمان‌ها در جوامع نشان‌دهنده‌ی میزان اهمیت سازمان‌ها در گردش امور زندگی و تسلط آنها بر تمام جنبه‌های زندگی اجتماعی می‌باشد. سازمان‌ها از طریق ایفای اثربخش وظایف خود زمینه‌ی دستیابی به اهدافی را فراهم می‌آورند که ورای دسترسی فردی می‌باشد و بر وضعیت موجود، ساختار قدرت و بر عملکرد افراد تاثیر اساسی می‌گذارند (اسکات^[۱۱۵]، ۱۳۸۷). سازمان‌ها در جهت تحقق اثربخش اهداف خود از محیط بیرونی تاثیر می‌پذیرند و بر آن تاثیر می‌گذارند و از این رهگذر پیوسته نقش و کارکردهای خود را متحول میسازند تا بتوانند با توجه به شرایط و نیازمندیهای محیطی عملکرد موثری از خود به جا بگذارند. از طرفی ایفای اثربخش کارکردها و وظایف سازمانی و از طرفی توفیق عملکرد آنان در محیط نیازمند رهبری موثر و اثربخش می باشد. از این رو رهبری سازمانی می تواند از طریق ایجاد انگیز و نفوذ در رفتار و عملکرد کارکنان از یک سو و همچنین از طریق تعیین خط مشی ها و استانداردهای عملکردی و رفتار در حیطه ی راهبردی از سوی دیگر به بهبود رفتار و عملکرد سازمانی کمک نماید.
رهبری می تواند از طریق پویایی شناسی و آینده نگری ارتباط سازمان را با محیط در طی دوره های مختلف زمانی مدیریت نماید و از طرفی شکل دهنده و عاملی زیربنایی در توسعه ی سایر ابعاد سازمانی از قبیل انسجام، اثربخشی و پاسخگویی آنان باشد. از این رو رهبری می تواند به عنوان عاملی زیر بنایی در توسعه ی سلامت سازمانی مطرح و اهمیت آن بیش از پیش مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. با توجه به اهمیت مقوله های مطرح شده در کسب مزیتهای رقابتی برای سازمان و اهمیت آنها در توسعه و پیشرفت سازمانی، مدلی جامع که بتواند ابعاد و عناصر مرتبط را شکل دهد یافت نشد. لذا در این پژوهش به ارائه ی مدل سلامت سازمانی بر مبنای مضامین فراگیر رهبری، پاسخگویی، انسجام و اثربخشی پرداخته شده است.

همچنان که ذکر شد در بخش کیفی پژوهش با بهره گرفتن از روش همسوسازی داده های چندگانه و به صورت اکتشافی متوالی و از نوع طبقه بندی داده ها صورت گرفته است. به زعم گال و همکاران (۱۳۸۳)، فرایند همسوسازی شامل به کارگیری شیوه های مختلف گردآوری داده ها، استفاده از منابع متعدد، نظرات تحلیل گران و نظریه هایی است که به منظور بررسی اعتبار یافته های پژوهشی به کار می رود. در این پژوهش نیز به منظور طراحی مدل با بهره گرفتن از فرایند همسوسازی مشتمل بر سه مرحله ۱) جمع آوری مبانی نظری، اصول زیر بنایی مربوط به سلامت سازمانی و روابط بین آنها، ۲) بررسی پژوهش های انجام شده در حوزه سلامت سازمانی و ۳) بهره گیری از نظرات آگاهی دهندگان کلیدی به کار گرفته شد.
در ابتدا مبانی نظری و مفاهیم و اصول در ارتباط با سلامت سازمانی، مورد مطالعه قرار گرفت. با بهره گرفتن از مبانی نظری جمع آوری شده، ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌ها برای مدل سلامت سازمانی توصیف و بازشناسایی شدند و چارچوب اولیه مدل شکل گرفت. بدین ترتیب اولین ضلع پژوهش با تکیه بر مبانی نظری و مفاهیم مرتبط با سلامت شکل گرفت. ضلع دیگر جهت تدوین مدل سلامت سازمانی، سوابق پژوهشی موضوع بود. بررسی‌های محقق نشان داد در زمینه سلامت سازمانی پژوهش‌های بی شماری انجام شده ولی هیچ نظام منسجمی که بتواند همه عوامل مربوط به سلامت را پوشش دهد یافت نشد. در نهایت نتایج استخراج شده از جمع بندی مبانی نظری و سوابق پژوهشی به انضمام پرسشنامه سنجش تناسب و کفایت چارچوب تدوین شده (پیوست ۱) به منظور سنجش اعتبار صوری، محتوایی و دریافت نقطه نظرات متخصصان با تجربه در زمینه سلامت در اختیار آگاهی دهندگان کلیدی قرار گرفت. بررسی نظرات آگاهی دهندگان کلیدی نشان داد میانگین مطلوبیت چارچوب از نظر آنان از معیار کفایت مطلوب به طور معناداری بالاتر است. لذا این نتیجه حاصل آمد که از نظر آگاهی دهندگان کلیدی مدل تدوین شده از سطح کفایت مطلوبی برخوردار می باشد. در عین حال نقطه نظرات، پیشنهادها و پرسش‌هایی نیز در ارتباط با جزئیات مدل مطرح شده بود که در این مرحله مورد ملاحظه قرار گرفت و در برخی موارد به مصاحبه با آگاهی دهندگان کلیدی پرداخته شد. پس از گردآوری اطلاعات، نظرات، جمع بندی و نتایج آن در مدل تدوین شده اعمال گردید و بدین ترتیب با به کارگیری سه شیوه به کارگرفته شده در روش همسوسازی، مدل سلامت سازمانی مشتمل بر چهار بعد فراگیر رهبری، اثربخشی، انسجام و پاسخگویی با مؤلفه‌ها و شاخص‌های مربوط به هر بعد تدوین گردید. همانطور که از تعریف ارائه شده از مقوله ی سلامت سازمانی بر می آید این مفهوم در بردارنده ی سه بعد پاسخگویی، انسجام و اثربخشی می باشد. براین اساس سازمانها به منظور بقا در شرایط پیچیده ی محیطی نیازمند ایجاد مکانیزم های پاسخگویی به محیط هستند. پاسخگویی به محیط به معنای شایستگی سازمان برای درک شرایط درونی و بیرونی و پویش اثربخش در محیط، به گونه‌ای که ضمن تامین به موقع نیازها و بهره‌برداری از فرصت‌های محیطی شرایط لازم جهت اثربخشی، بقا و توسعه خود را نیز مهیا نمایند. این سازه مشتمل بر سه بعد مفهومی، ساختاری و عملکردی می‌باشد (ترک‌زاده، ۱۳۸۷و ۱۳۸۸). از طرفی انسجام سازمانی نیز به معنای یکپارچگی وحدت و پیوستگی افراد، گروه‌ها و واحدها درسازمان جهت پیوستن به همدیگر برای تحقق اهداف مشترک است (موبرگ، ۱۹۹۰) و در بردانده ی دو بعد انسجام اجتماعی- عاطفی و انسجام ابزاری می باشد. بدیهی است سازمان فنی و حرفه ای با توجه به اینکه به آموزش در زمینه های مختلف می پردازد و دارای پراکندگی در حوزه ی کاری خویش می باشد باید بتواند زمینه های لازم برای ایجاد انسجام سازمانی و یکپارچگی فعالیت های خود را فراهم نماید. در نهایت اثربخشی نیز به معنای کسب هدف و مطلوبیت های سازمان تعریف شده است. یک سازمان زمانی اثربخش بوده که نتایج قابل مشاهده ی فعالیت های آن با اهداف سازمانی برابر بوده و یا از آن بیشتر باشد (هوی و میسکل، ۲۰۰۸) و در بردارنده‌ی سه بعد اثربخشی درونی، بیرونی و نهادی می باشد. بدیهی است این چهار بعد در ارتباط باهم شکل گرفته و تغییر در هر کدام تغییر در ابعاد دیگر را در پی دارد. همین ویژگی درباره مؤلفه‌های هریک از ابعاد مذکور نیز صادق است. اما مضمون فراگیر رهبری به عنوان پایه و مبنای شکل دهنده ی این مدل مورد توجه قرار می گیرد و از این رو توسعه ی هر یک از ابعاد سلامت سازمانی مستلزم وجود رهبری اثربخش در سازمان می باشد.
نظر به روش همسوسازی و استفاده از آن در شکل گیری مدل سلامت سازمانی مولفه ها و شاخص های متناسب جهت تبیین این مسئله شناسایی شدند مدل طراحی شده قابلیت توصیف و تبیین سلامت سازمانی را در سازمانهای مختلف دارد. همچنین سوابق پژوهشی در زمینه طراحی مدل های سلامت سازمانی و عوامل مرتبط با آن یافت نشد و این خود حاکی از نو بودن موضوع پژوهش است و از این رو نمی توان پژوهش های همسو و سا همراستایی را برای مقایسه و یا مطابقت با یافته های حاصل از این پژوهش به کار برد.
۵-۳- بررسی روایی و پایایی
بر اساس روش همسوسازی داده‌های چندگانه از جمع بندی مبانی نظری و سوابق پژوهشی، چارچوب مفهومی اولیه مدل سلامت سازمانی شکل گرفت و چارچوب مدل تدوین شده به همراه پرسشنامه کفایت و تناسب جهت سنجش روایی صوری و محتوای آن در میان آگاهی دهندگان کلیدی توزیع شد (پیوست ۱). بررسی نظرات آگاهی دهندگان کلیدی نشان داد که مدل تدوین شده از نظر آنان از اعتبار بالایی برخوردار بوده است. این یافته به این معناست که از نظر آگاهی دهندگان کلیدی، مدل تدوین شده برای سلامت سازمانی از سطح کفایت مطلوبی برخوردار بوده است. همچنین، مؤلفه‌ها و شاخص‌های شناسایی شده در مدل از لحاظ منطقی بودن، وضوح و روشنی شاخص‌ها، قابل فهم بودن و تناسب ظاهری گویه‌ها و نکات دستوری مورد تأیید کلی قرار گرفته و از روایی صوری و محتوایی لازم برخوردار می‌باشد. همچنین با بهره گرفتن از نظرات ارائه شده توسط آگاهی دهندگان کلیدی، مدل تدوین شده اصلاح و تکمیل گردید.
برای سنجش روایی و پایایی هر یک از مؤلفه‌ها و شاخص‌های شناسایی شده مدل سلامت سازمانی پرسشنامه‌هایی طراحی و در بین نمونه ی پژوهش توزیع گردید (پیوست ۲) و با بهره گرفتن از آن اطلاعات لازم از ۱۸ نفر از افراد خبره و صاحبنظر در زمینه موضوع گردآوری شد. نتایج حاصل از تحلیل گویه، تحلیل عامل تأییدی مرتبه اول و دوم و همچنین آلفای کرونباخ ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های مطرح شده برای ارزیابی سلامت سازمانی، نشان داد که: الف) رهبری سازمانی، انسجام، اثربخشی و پاسخگویی از توان تبیین لازم در ارتباط با مدل شایستگی مدیران دانشگاهی برخوردارند. ب) مضامین سازمان دهنده شناسایی و تدوین شده برای هر یک از مضامین فراگیر چهار گانه از روایی و پایایی لازم برای تبیین هر یک از ابعاد ذیربط برخوردارند. ج) مضامین پایه شناسایی و تدوین شده برای هر یک از مؤلفه‌ها از روایی و پایایی لازم برای تبیین مضامین سازمان دهنده ذیربط برخوردارند. بنابراین با توجه به این نتایج می‌توان گفت مدل سلامت سازمانی، از روایی و پایایی لازم و در نتیجه توان تبیین لازم در زمینه موضوع برخوردار است. همچنین بررسی وضعیت موجود سلامت سازمانی در سازمان فنی و حرفه ای استان فارس نیز نشان داد ابعاد اثربخشی بیرونی و درونی دارای بیشترین میانگین و از طرفی بعد ساختاری پاسخگویی دارای کمترین میانگین است. در این راستا پیشنهاد می شود ابعاد ساختاری این سازمان بیشتر مورد توجه قرار گیرد زیرا ساختاردهی متناسب با اهداف راهبردی سازمان می تواند عامل بسیار مهمی در شکل دهی سایر ابعاد باشد. از طرفی با توسعه و تقویت سازوکارهای مناسب و همچنین استقرار ساختارهای تواناساز می تواند قابلیت‌های سازمان مذکور را در راستای بهبود سلامت سازمانی تقویت نمود.

۵-۴- نتیجه ­گیری نهایی

شرایط پیچیده و متحول امروزی ایجاب می کند تا سازمان ها به منظور حفظ بقا و تضمین ادامه ی فعالیت خود در جامعه برای پویایی سازمان خود و همچنین سلامت آن اهمیت بیشتری قائل شوند. سلامت سازمانی نشانی از کار در شرایط سالم و به حداکثر رسانیدن سلامتی و رفاه کارکنان است. همچنین بروندادهای سالمی را برای ذی نفعان، جامعه و مشتریان سازمان در بردارد. سلامت سازمانی کل نگر، جامع و استراتژیک است (براتون و گلد، ۲۰۰۳)، بنابراین پرداختن به این مسئله در سازمان های مختلف در تدوین و چشم انداز سازمانی به مدیران کمک کند. در سازمان های سالم کارمندان متعهد، وظیفه شناس و سودمند هستند و از روحیه و عملکرد بالایی برخوردارند. سازمان سالم جایی است که افراد با علاقه به محل کارشان می آیند و به کار کردن در این محل افتخار می کنند (جاهد، ۱۳۸۴). در نتیجه ارزیابی سطح سلامت سازمانی در فنی و حرفه‌ای به دست اندرکاران آن کمک می‌کند تا سازوکارهای لازم را در جهت بهبود وضع موجود و دستیابی به مطلوبیت‌های خود در آینده محقق سازند و زمینه های لازم برای افزایش سلامت سازمان خود را به کار بگیرند. از سوی دیگر فشارهای ذی نفعان و عوامل محیطی و از طرفی شرایط جهانی موجب شده است که مراکز آموزشی تلاش هایی در جهت بهبود کارایی و اثربخشی با هدف دستیابی به رضایت حداکثری مشتریان انجام دهند (عبدالهی و انصاری جابری، ۱۳۹۲). بدیهی است افزایش کارایی و اثربخشی سازمان فنی و حرفه ای می تواند زمینه‌های لازم برای رشد و توسعه ی کارآفرینی را مهیا سازد. از طرفی تردیدی نیست که توسعه‌ی مناسب و ارتقای کیفی برنامه‌های آموزش فنی و حرفه‌ای تنها از طریق انجام پژوهش‌های علمی معتبر امکان پذیر است و بدون اتکا به یافته های پژوهشی هر اقدامی در جهت توسعه‌ی آموزش‌های فنی و حرفه‌ای به مثابه‌ی تیری در تاریکی خواهد بود (نویدی، ۱۳۸۲). بنابراین انجام پژوهش حاضر به تصمیم گیرندگان و مدیران در سازمان فنی و حرفه ای استان فارس کمک می نماید تا از علم جدید تولید شده و دستاوردهای این پژوهش به منظور افزایش کیفیت فعالیت‌های آتی سازمان از طریق بهبود و ارتقای سلامت سازمان خود استفاده نمایند.
نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از تأیید روایی صوری، محتوایی و سازه‌ای مدل تدوین شده برای تبیین مدل سلامت سازمانی است. لذا اکنون با اطمینان نسبی می‌توان گفت که مدل تدوین شده یک مدل قابل اعتماد در زمینه بررسی موضوع می‌باشد و از توان تبیین موضوع و مانایی در موقعیت‌های مختلف برخوردار باشد. به عبارت دیگر، می‌توان گفت، پژوهش، موفق به تدوین و ارائه یک مدل علمی کاربردی در زمینه سلامت سازمانی شده است و یافته‌های آن می‌تواند به عنوان یک مدل مفهومی قابل اعتماد، مبنای ارزیابی و طراحی و اقدام در خصوص توسعه و تقویت سلامت سازمانی قرار گیرد.

۵-۵- محدودیت­های پژوهش

برخی از مهمترین محدودیت های پژوهش حاضر به شرح زیر می باشد:

۵-۵-۱- محدودیت­های پژوهشی

دشواری دسترسی به برخی منابع خارجی و داخلی و پژوهش­های مرتبط با موضوع سلامت سازمانی و همچنین دشواری دسترسی به آگاهی دهندگان کلیدی

طولانی بودن مقیاس پژوهش و کثرت ابعاد و مولفه های آن

نامناسب بودن قالب کنونی پایان نامه ها (مورد تاکید تحصیلات تکمیلی دانشگاه شیراز) در جهت انجام و ارائه گزارش پژوهش های ترکیبی

۵-۶- پیشنهادهای پژوهش

برخی از مهم ترین پیشنهادهای پژوهش حاضر، در دو دسته پیشنهادهای اجرایی و پژوهشی به شرح زیر است:

۵-۶-۱- پیشنهادهای اجرایی

• آگاه ساختن مدیران سازمان آموزش فنی و حرفه ای استان فارس نسبت به نتایج پژوهش حاضر و ترغیب آنها در جهت شناسایی نقاط قوت و ضعف این سازمان در حوزه سلامت سازمانی.

• کاربست مدل تدوین شده به عنوان مبنایی برای ارزیابی و بهسازی سلامت در سازمانها

• استفاده از این مدل به عنوان مبنایی برای ارزیابی سلامت سازمانی به عنوان مدل و مبنایی بومی و داخلی به جای تاکید و استفاده از مدلهای خارجی.

• تدوین و راه اندازی دوره های کاربردی لازم در جهت بهبود ابعادی از سلامت سازمانی که دارای میانگین پایینی در قلمرو پژوهش بودند و همچنین کاوش دلایل ایجاد کننده ی این ضعف در سازمان آموزش فنی و حرفه ای استان فارس.

• براساس یافته های حاصل از بررسی وضعیت موجود قلمرو پژوهش می توان برگزاری دوره هایی به منظور بهبود مدیریت راهبردی مدیران را در قالب کارگاه های آموزشی پیشنهاد نمود. از این رو برنامه ریزی برای تربیت مدیران آینده نگر و پذیرای تغییر نیز باید برای بهبود پاسخگویی مد نظر قرار بگیرد.

• بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر پیشنهاد می شود که ضمن توجه بیشتر به توسعه ی اثربخشی سازمانی به ایجاد ترتیبات ساختاری مناسب نیز در جهت پاسخگویی و ایجاد سلامت سازمانی توجه شود.

• یافته های پژوهش حاضر، می تواند شاخص های مهمی را برای ارزیابی سلامت سازمانی در حوزه های مختلف را در اختیار مدیران تمامی سازمانها قرار دهد.

۵-۶-۲- پیشنهادهای پژوهشی

۱٫ بازآزمایی روایی و پایایی مدل تدوین شده در قلمروهای پژوهشی دیگر.
۲٫ ارزیابی وضع موجود سلامت سازمانی بر اساس مدل تدوین شده در این پژوهش در سازمانهای آموزشی و غیر آموزشی.
منابع