تعریف فقر از دیدگاه رفاهی:
 

فقر، محروم ماندن انسان (یا خانوار) از دست یابی به کالا و خدماتی است که امکان تولید یا عرضه همگانی آنها در جامعه وجود دارد. فقر معنایی تاریخی و جغرافیایی دارد و در زمان و مکان قابل تعریف و تشخیص است. به همین دلیل در هر کشور و در هر زمانی شاخص های معینی برای تعریف فقر ارائه می شود، مگر در مورد نیازهای اولیه که اگر این بخش از نیازهای گروه های انسانی در حد معینی برآورده نشود حیات آنها به خطر می افتد. ( منبع۵)

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir
 

فقر عبارت است از ناتوانی در برآورده ساختن نیازهای انسانی.(منبع۶)
 

فقر عبارت است از عدم برخورداری از حداقل امکانات معاش و یا به تعبیر دیگر عدم برخورداری از قوت لایموت.(منبع۷)
 

فقر یعنی ناتوانی انسان در تأمین حد کافی نیازمندی ‌های بنیادی خود به منظور رسیدن به یک زندگی آبرومند و شایسته به عنوان شرط لازم در رسیدن به کمال.(منبع۸)
 

یک جامعه شناس به نام”پیتر تاون سند”، فقر را فقدان منابع مورد نیاز برای مشارکت در فعالیت ها و لذت بردن از استانداردهای زندگی می داند که در جامعه متداولند.
 

در تمام تعاریف فوق، عدم دستیابی به امکانات اولیه تقریبا مشترک می باشد.
مفهوم مورد نظر از فقر در این پژوهش گرچه در برگیرنده این ویژگی ها می باشد اما از سنجه های اعلام شده در داخل کشور بهره گرفته است.
فقیر کیست ؟
اصطلاح ” قفیر ترین یا خیلی فقیر” به کسانی اطلاق می شود که با درآمدی کمتر از ۱ دلار در روز زندگی می کنند و یا در نیمه پایین افرادی هستند که مطابق اعلام هر کشور، زیر خط فقر محسوب می شوند و غیر فقیر به کسانی منسوب می گردد که با درآمد بالای یک دلار در نیمه بالای خط فقر هستند.
فقرا گروه هایی از شهروندان هر جامعه اند که بر اساس معیارهای فرهنگی و مصرفی و نیز کیفیت زندگی اجتماعی در سطحی پایین تر از حد قابل قبول قرار داشته و به همین اعتبار، محروم و نیازمند حمایت به شمار می روند.(منبع۹ )

۱- ۶ -۲- انواع فقر
 

متداولترین تقسیم بندی فقر، طبقه بندی آن به فقر مطلق و نسبی است. لیکن تعاریفی که از فقر مطلق و نسبی شده است اندکی با هم متفاوت است:

طبق تعاریف دایره المعارف (ریدینگ – ۱۹۷۷( :
 

فقر مطلق: فقری است که بر حسب خط یا جزیی از توزیع درآمد تعریف نشده باشد، بلکه بازگوی ناتوانی مطلق در تامین نیازهای ضروری و حیاتی باشد.
فقر نسبی: فقری است که به اعتبار دارا بودن درآمدی واقع در زیر یک رقم معین از توزیع درآمد تعریف می شود.

برخی دیگر از تعاریف فقر نسبی و مطلق:
 

فقر مطلق: عبارت است از عدم امکان دست یابی فرد فقیر به امکانات متعارف زندگی با حداقل معین غذای مناسب، مسکن و پوشاک فردی.
فقر نسبی: بر نوعی مقایسه استوار است و نشان می دهد بخشی از افراد جامعه در مقایسه با سایر افراد از امکانات ناچیزی بر خوردارند.(منبع ۵ )
فقر مطلق
هرگاه شخصی از تأمین نیازهای اولیه زندگی خود و افراد تحت سرپرستی اش ناتوان باشد و به عبارت دیگر از آن میزان کالری یا پروتئین که برای ادامهی حیات سالم لازم است برخوردار نباشند، دچار فقر مطلق است.(منبع ۳ )
فقر نسبی
ممکن است گروهی از افراد یک کشور از توانایی لازم برای تأمین ‌نیازهای اولیه زندگی برخوردار باشند ولی به لحاظ این که درآمد و سطح زندگی آنان از متوسط درآمد جامعه پایین تر است در فقر نسبی به سر برند. همچنین هرگاه درآمد جامعه ای از سطح متوسط درآمد کشورهای جهان پایین تر باشد، آن کشور در سطح کلان در فقر نسبی به سر می برد. هر چند نیازهای اساسی خود را تأمین کند.
سایر انواع فقر:
گالبرایت، دو نوع فقر را در جوامع مورد مطالعه قرار داده است:
– فقر موردی: فقری که در برخی جوامع، گریبانگیر عده قلیلی می شود و اقلیت این جوامع را در بر می گیرد.
– فقر عمومی: فقری که همه افراد جامعه به جز عده قلیلی دچار آن می باشند.( منبع۴ )
در دایره المعارف جامعه شناسی نیز علاوه بر فقر مطلق و نسبی انواع زیر برای فقر تعریف گردیده
است:

 فقر شرم آور: فقری است ناشی از وضعیت کسانی که از زندگی در بدنامی رنج می برند.
 

فقر جزیره ای: قلمرویی است که در آن همه یا تقریبا تمامی افراد آن فقیرند.
 

فقر چرخه زندگی: فقری که افراد مشخص در مراحل خاصی از چرخه زندگی به آن مبتلا می شوند.
 

فقر اولیه یا نخستین: فقری که ناشی از ولخرجی و اسراف نباشد.
 

فقر ثانویه: فقری که در اثر اسراف ولخرجی ایجاد می شود.
 

فقر ثالث: فقری که با وجود درآمد کافی به دلیل در دسترس نبودن کالاها و خدمات ایجاد می شود.
 

فقر موردی: فقری که از خصوصیات فردی یا خانوادگی افراد ایجاد می شود (صورتی دیگر از تعریف گالبرایت در فوق).
 

فقر بحران زاد: فقری که از بحرانهایی نظیر آسیب دیدگی، بیماری و یا بیکاری ناخواسته ناشی شود.
 

یکی از محققین (منبع ۳ ) اقسام فقر را اینگونه می شمارد:
۱- فقر جسمی: شخصی که نقص عضو دارد دچار فقر جسمی است؛ بدین ترتیب، معلولان در شمار فقیران جای دارند، هر چند از ابعاد دیگر در درجات بالایی از توانگری باشند. البته چنین فقری اغلب با عدم حمایت های لازم به فقر مالی نیز می انجامد.
۲- فقر فرهنگی: فقر ناشی از بیسوادی و نادانی است.
۳- فقر روحی (ذهنی): گروهی علیرغم برخورداری از مواهب طبیعی بسیار، همواره خود را نیازمند می پندارند؛ در اندیشه افزایش دارایی خویش به ‌سر می برند و از مشاهده مردم داراتر در حسرت فرو می روند.
۴- فقر مالی: این نوع فقر، که موضوع اصلی بحث است، فقر مالی، فقر اقتصادی، فقر معیشتی و محرومیت نیز خوانده می شود. فقر مالی خود بر چند نوع است:

I . فقر انتخابی «ارادی»
فقر انتخابی یعنی آن که خود فقر مراد شخص باشد یا به ‌سبب عواملی که او در ایجاد آن ها نقش داشته، پدید آید.
الف) فقر انتخابی مثبت
گاه ممکن است شخص در مقطع زمانی خاصّی، با در نظر داشتن هدفی والا، سختی و مشقّت را تحمل کرده و در زندگی فقیرانه به ‌سر برد، چنان که زندگی برخی از دانشمندان نشان دهنده فقر انتخابی و خود خواسته آن هاست. ناگفته پیداست این گروه هرگز در پی فقر نبوده اند؛ بلکه به ‌جهت ‌ترجیح دادن دانش بر رفاه و آسایش مادی در فقر به ‌سر بردند؛ به گونه ای که اگر جمع دانش و ثروت بر ایشان ممکن بود، هرگز تن به فقر نمی سپردند. گاه گزینش فقر به ‌سبب اهداف متعالی الهی است.
ب) فقر انتخابی منفی
گروهی به رغم برخورداری از ثروت یا اسباب فراهم آوردن آن، به ‌سبب برداشت های نادرست از تعالیم دینی فقر را برمی گزینند. گاه فرد بطور مستقیم ‌فقر را انتخاب نمی کند؛ بلکه آگاهانه یا ناآگاهانه کاری می کند که نتیجه ای جز فقر ندارد؛ در این مورد هر چند انتخاب آگاهانه تحقّق نیافته، ولی به هر حال ‌تهیدستی گزینش شده است.
II . فقر غیر ارادی
طبق دیدگاه بانک جهانی فقر را نمی توان تنها بر مبنای درآمد و محرومیت مادی سنجید، بلکه عقب ماندگی در آموزش و بهداشت هم جزیی از آن است و به طور کلی مفهوم فقر، آسیب پذیری، بی پناهی و بینوایی را نیز در بر می گیرد.
در گزارش کارگاه جهانی پیرامون فقر، سلامتی و توسعه، فقر و افراد فقیر توسط “اوشا.اس. نایار” اینگونه طبقه بندی گردیده است:
* فقر موروثی: فرزندانی که والدین فقیر دارند، خود والدینی فقیر خواهند بود و این فقر طی چند نسل ادامه خواهد یافت.
* فقر ناگهانی: به دلیل بحران های ناگهانی نظیر سیل و زلزله عارض می شود.
* فقر موقت: در شرایطی نظیر جنگ و به طور کوتاه مدت عارض می شود.
* فقر جدید: شامل افرادی می شود که هم اکنون فقیر نیستند ولی در مرز فقر قرار دارند و در صورت وقوع کوچکترین بحران، به فقرا می پیوندند که در آن صورت فقرای جدید محسوب می شوند.
* فقر نسبی: دسترسی به امکانات اولیه دارند و در امکانات ثانویه دچار فقر می باشند.
* فقر پنهان: فقر افرادی که دور از دسترس هستند و کسی درباره آنها اطلاعی ندارد.
* فقر بومی: در یک منطقه جغرافیایی شیوع می یابد و تولید اندک و منابع محدود ناحیه مسبب آن است.
* فقر متراکم: انبوهی از مردم فقیر در محله های کوچک و شلوغ زندگی می کنند.
* فقر نهایی: درباره افرادی است که از ابتدای زندگی بی بضاعت بوده اند و تا آخر عمر فقیر خواهند ماند.
* فقر مطلق: طبق تعریف “رابرت مک نامارادر” گزارش فقر آکسفام، شرایطی از زندگی است که انسان به سوء تغذیه، بی سوادی، بیماری، قحطی، محیط آلوده، مرگ و میر زیاد اطفال و انواع شیوه های ناشایست زندگی دچار باشد.
دکتر محمد علی برزگر نماینده سازمان بین المللیPHM (تلاش مردم برای سلامت) در تقسیم بندی خود فقر را به انواع زیر طبقه بندی می کند: