– اطلاعات مدیریتی
– اطلاعات فنی
د) دسترسی به منابع فنی و اعتباری که شامل:
– میزان ارتباط با هم
– میزان اعتقاد افراد به هم
– مدیریت غیر متمرکز (موشی، ۱۹۸۶)
۲-۱-۱۳- مشارکت مردم در منابع طبیعی
به طور کلی مفهوم مشارکت مردمی در منابع طبیعی یعنی بهینه سازی فرایند برنامه ریزی اعم از تهیه طرح، نظارت و ارزشیابی واجد پروژه ها با کمک و همکاری مردم. هدف کلی مشارکت مردم در فعالیت های منابع طبیعی، ارتقاء سطح آگاهی و مسئولیت پذیری مردم در استفاده از توانایی ها و استعداد های نهفته و آشکار مردم در بهره برداری، استمرار تولید و حفظ منابع طبیعی می باشد که نتیجه آن توسعه پایدار را به همراه خواهد داشت (کمالی، ۱۳۸۵).
رهیافت مشارکتی در توسعه و مدیریت منابع طبیعی ابزاری مؤثر برای دستیابی به مدیریت پایدار منابع خصوصاً در کشورهای در حال توسعه است (مندوزا و پارابهو، ۲۰۰۶)[۹].
مشارکت در منابع طبیعی، عبارت است از همکاری و فعالیت داوطلبانه و آگاهانه تشکل های مردمی، سازمان ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی، بهره برداران، مجریان طرح ها و همه افراد ذینفع در برنامه های حفظ، احیاء، توسعه و بهره برداری بهینه از منابع طبیعی، طبق تعاریفی که ازمشارکت در منابع طبیعی شده است. چهار عنصر در همه تعاریف مشترک است:

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

 

 

مشارکت در منابع طبیعی امری داوطلبانه است.

مشارکت اهداف و منافع گروه های مختلف شرکت کننده را تأمین می کند.

هدف اساسی مشارکت در منابع طبیعی، حفاظت، احیاء و توسعه منابع طبیعی و افزایش توان اقتصادی و فرهنگی بهره برداران است.
عکس مرتبط با اقتصاد

 

مشارکت در منابع طبیعی فرایندی سازمان یافته است (شاعری و سعدی، ۱۳۸۲).

به طور خلاصه می توان بعضی از زمینه های مشارکت مردم در منابع طبیعی را به شرح زیر عنوان نمود: (شاعری و سعدی، ۱۳۸۲).

 

 

احیاء جنگل های مخروبه

حفاظت و بهره برداری از جنگل

مدیریت منابع جنگلی در خارج از شمال

مدیریت و بهره برداری از مراتع

توسعه فضای سبز و درختکاری

جنگل کاری و ایجاد بوستان های روستایی و شهری

زراعت چوب

اجرای طرح های بیابان زدایی

حفاظت عرصه های منابع طبیعی و جلوگیری از تخریب

اطفاء حریق

بهره برداری از محصولات فرعی

۲-۱-۱۴- مراحل مشارکت در مدیریت منابع طبیعی
فرایند مشارکت مردم در مدیریت منابع طبیعی شامل هشت مرحله ذیل است: (شاعری و سعدی، ۱۳۷۷):

 

 

ایجاد انگیزه و علاقه: اولین قدم در مشارکت مردمی ایجاد انگیزه اقتصادی و اجتماعی در مردم است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

 

اعتماد سازی و ایجاد ارتباط: مشارکت مردم قبل از هر اقدامی نیازمند اطمینان و اعتماد می باشد. مردم باید مطمئن شوند که در بلند مدت مورد توجه و حمایت جدی سازمان حامی قرار می گیرند.

آموزش: پیش نیاز مشارکت، آگاهی دادن به مردم است. در این مرحله باید علت و ضرورت همکاری و نقش مردم به آنها آموزش داده شود.

سازماندهی: گام چهارم در مشارکت مردم سازماندهی مردم در قالب تشکل های رسمی و محلی است. در این مرحله مردم در گروه ها، تشکل ها و صنوف مختلف تشکل می یابند. این تشکل ها باعث می شود تا بهره برداران و مردم پراکنده و متفرق انسجام یابند تا امکان ارائه خدمات به آنها فراهم گردد.

پشتیبانی و حمایت: گام پنجم در افزایش مشارکت در منابع طبیعی، پشتیبانی و حمایت های حقوقی و اعتباری است. در این مرحله تشکل ها از قدرت کافی برای حضور همه جانبه برخوردار می شوند.

استمرار و مداومت: اگر بپذیریم که مشکلات منابع طبیعی به صورت دائم و مستمر به اشکال مختلف متناسب با شرایط و مقتضیات برنامه های توسعه هر کشور بروز می نماید و دولت به تنهایی قادر به حل آنها نمی باشد، باید احساس ضرورت حضور مردم نیز همواره به عنوان جریانی مداوم و مستمر تلقی شود.

ارزشیابی: به منظور کسب آگاهی از نتایج اقدامات انجام شده و در نهایت برای اصلاح، تغییر و یا تکمیل برنامه های مشارکت موضوع ارزشیابی باید مورد توجه قرار گیرد.

تحقق مشارکت: در صورت تحقق مراحل هفتگانه فوق، در مرحله هشتم مشارکت داوطلبانه، آگاهانه و پایدار تحقق می یابد.

۲-۲- سوابق تحقیق
۲-۲-۱- سوابق داخلی
شهرکی و همکاران (۱۳۹۱) گفته اند که بحث پژوهش در خصوص مسایل اجتماعی- اقتصادی جنگل در ایران مورد غفلت واقع شده و کمتر به آن پرداخته شده است. استان مازندران به ویژه منطقه هزارجریب و جنگل گلوگاه به دلیل وجود روستاهای متنوع در داخل و حاشیه جنگل و ارتباط بین مردم و محصولات جنگلی، قابل توجه بوده و هست. به طوری که این ارتباط نقش زیادی در شرایط اقتصادی جوامع روستایی منطقه دارد.
مهرعلی تبار (۱۳۹۱) در تحقیقی با عنوان «تحلیل جایگاه مشارکت روستائیان در حفظ منابع طبیعی جنگلی» نتیجه گرفت که با توجه به تمایل گسترده روستاییان در حفاظت از منابع جنگلی بایستی موانع اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و موانع مربوط به سیاست های دولت که مانع از مشارکت روستاییان می گردند از میان برداشته شود. وی انگیزه مشارکت روستاییان را بیش از هر چیزی به اقدامات فرهنگی و بخصوص توانمندسازی آنان در عرصه های مختلف زندگی وابسته می داند.
آرایش و همکاران (۱۳۸۹) در تحقیقی با عنوان «مقایسه دیدگاه کارشناسان و بهره برداران درباره مشارکت مردم در فرایند حفظ، احیاء، توسعه و بهره برداری از جنگل ها و مراتع استان ایلام» نتیجه گرفتند که دو گروه کارشناسان و بهره برداران عرصه های منابع طبیعی در حفظ و احیاء منابع طبیعی با هم اختلاف نظر معنی داری دارند، اما در بعد توسعه و بهره برداری از منابع طبیعی اختلاف نظرشان معنی دار نیست.
سلطانی و همکاران (۱۳۸۸) سیاستهای سختگیرانۀ حفاظت از محیط زیست با محدود کردن دسترسی مردم محلی به منابع جنگلی، میتواند فقر و نابرابری را در بین خانوارهای روستایی و عشایری در مناطق جنگلی افزایش دهد. لذا این امر بیانگر آن است که محصولات جنگلی تأثیر زیادی در وضعیت اقتصادی روستاییان حاشیه نشین جنگل دارد.
عکس مرتبط با محیط زیست
ملک زاده (۱۳۸۴) معتقد است که در صورتی می توان از مزیت سیستم های مشارکتی استفاده کرد که مشارکت در سطح فرایند هدف گذاری صورت گیرد.
شریعتی و همکاران (۱۳۸۳) معتقدند که تبدیل اراضی جنگلی به کشاورزی، بیسوادی یا کم سوادی جنگل نشینان و دامداران، افزایش جمعیت جنگل نشین و حاشیه نشین، احداث جاده، فعالیت های عمرانی و به مشارکت نگرفتن جنگل نشینان در حفاظت از جنگل ها، از مهمترین عوامل مؤثر در تخریب جنگل ها به شمار میرود.
خلیلی و قاسمی (۱۳۸۳) در تحقیق خویش تحت عنوان «بررسی تأثیر مسائل اقتصادی- اجتماعی بر میزان مشارکت دامداران در طرح های مرتعداری» در قالب یک تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی متغییرهایی نظیر: سن، سواد، امکانات نقلیه، بعد خانوار، واحد دامی، سابقه دامداری، هکتار زمین آبی و هکتار زمین دیم و مشارکت را مورد مطالعه قرار داده اند. نتایج بیانگر آن است که دو عامل مالکیت و زمین دیم مهم ترین فاکتور مؤثر در مشارکت دامداران بوده است.
ثمری و چیذری (۱۳۸۳) در تحقیق خود تحت عنوان «طراحی الگوی مناسب ترویج جنگلداری اجتماعی در حوزه رویشی زاگرس» نشان دادند که متغیرهای توانمند سازی مخاطبین ترویج جنگلداری، توانمند سازی عاملین ترویج جنگلداری، تمرکز زدایی در مدیریت ترویج جنگلداری، نیاز جنگل نشینان به آموزش شیوه های مختلف جنگل داری، زمینه سازی برای مشارکت مؤثر جنگل نشینان و انتخاب روش مناسب آموزشی در طراحی الگوی مناسب ترویج جنگل داری اجتماعی تأثیر معنی داری دارند.
امانی (۱۳۸۳) معتقد است که ارزیابی و شناخت پتانسیل ها زیر نظر مردم محلی جنگل های زاگرس، یک جنگل داری پایدار، به نام جنگلداری محلی را فراهم می کند. جنگل داری محلی، مشارکت دادن مردم و جوامع محلی در مدیریت پایدار جنگل ها، یعنی واگذاری بخشی از مسئولیت های حفاظت، احیاء و توسعۀ جنگل به مردم روستاهاست.
امانی (۱۳۸۳) معتقد است به حداقل رساندن پیامدهای منفی و تأثیر گذار، مدیریت سنتی مردم محلی را به جنگل داری پایدار محلی تبدیل می کند. این مدیریت رویکردی برای استفاده از مزیت مدیریت مشارکتی و به طور همزمان، مد نظر قرار دادن مردم محلی در منافع حاصل از مدیریت جنگل ها و منابع جنگلی است. همچنین اظهار داشته است که مدیریت جنگل های زاگرس در تمام برش های زمانی به مردم محلی و تعامل آنها با طبیعت بستگی داشته است.
جزیره ای و ابراهیمی رستاقی (۱۳۸۲) معتقدند که روش اداره جنگل های زاگرس باید بر اساس شرایط خاص منطقه ای و محلی و همچنین نحوه معیشت جوامع محلی تدوین شود به این منظور لازم است ویژگی های اجتماعی و فرهنگی در تقسیم بندی ها و ارائه الگوهای مدیریتی رعایت شوند تا حداکثر استفاده از پتانسیل های جوامع محلی به عمل آید.
رضوانفر (۱۳۸۰) معتقد است که ناتوانی و ضعف جنگل داری دولتی مبتنی بر رهیافت های متعارف جنگل داری متکی بر برنامه های حفاظتی باعث شده که نقش مردم در فرایند مدیریت منابع جنگلی و توجه به مدیریت مشارکتی در سرلوحه ی جنگل داری قرار گیرد.
فتاحی و همکاران (۱۳۷۹) گفته اند که به نظر می رسد مشارکت مردم محلی در طرح های جنگلداری زاگرس بیشتر در سطح فرایندهای اجرایی است.
آمار سازمان جنگلها و مراتع (۱۳۷۹) نشان دهنده این است که از کل مساحت کشور ۴/۷ درصد را جنگل ها تشکیل می دهند. به عبارت دیگر از مجموع ۱۶۵ میلیون هکتار مساحت کشور، ۴/۱۲ میلیون هکتار جنگل می باشد. لازم به ذکر است که از مساحت ۴/۱۲ میلیون هکتار جنگل کشور فقط ۱۱ درصد تجاری و ۸۹ درصد بقیه جنگل های حفاظتی و حمایتی است. در نتیجه با توجه به سهم مذکور، سهم سرانه جنگل در ایران حدود ۲/. هکتار و سهم سرانه جنگل تجاری و صنعتی کمتر از ۲٫/. هکتار برآورد می شود که بر اساس استاندارد های جهانی در سطح بسیار پایینی قرار دارد، از این رو کشور ایران جزو کشورهای با پوشش کم جنگل می باشد.
حسینی و ابوئیه (۱۳۷۸) در تحقیقی با عنوان «روش های جلب مشارکت مردمی در منابع طبیعی، جهت حفظ و احیای منابع طبیعی در هر کشور» مشارکت مردمی را در حفظ منابع طبیعی ضروری دانسته و دو مانع عمده و اصلی در مشارکت مردم در حفاظت از منابع طبیعی را شرایط بیرون روستا و شرایط داخل روستا برشمرده اند و پس از بحث در زمینه این موانع، واژگون سازی مدیریت توسعه روستایی، دادن قدرت به افراد زیردست، آزادی بیشتر به کارکنان و مشخص نمودن حق و حقوقشان را راه حل مناسبی در جهت رفع موانع مشارکت مردمی در حفظ و احیاء منابع طبیعی دانسته اند.
در تحقیقی که توسط الماسی و حیدری (۱۳۷۸) با عنوان «الگوی تدبیری مشارکت در مدیریت منابع طبیعی غرب کشور» به انجام رسیده است، ضمن ارائه الگوی توصیفی پذیرش اجتماعی طرح های مدیریت جامع منابع طبیعی تجدید شونده و مقایسه آن با الگوی هنجاری مشارکت، به بحث پیرامون پیشنهادهایی جهت تدوین الگوی تدبیری مشارکت پرداخته اند و عمده ترین دلایل عدم تمایل مخاطبین به اجرای طرح های مدیریتی منابع طبیعی را در محدودیت ها و مشکلات ناشی از شرایط اقتصادی و اجتماعی و عملکرد مسئولین اجرایی جستجو کرده اند.
شادی طلب و همکاران (۱۳۷۷) طی مطالعه ای بیان کرده اند که پایداری و استمرار جنگلهای حوزه رویشی زاگرس منوط به رعایت اصول اولیه جنگل داری می باشد. ولی متأسفانه به دلیل کمبودهای ناشی از مسائل اجتماعی و اقتصادی حاکم نه تنها توازن بین پوشش و تنوع گیاهی به هم خورده، بلکه بین شرایط زیستی، خاک و اقلیم نیز این مشکل پدید آمده و ما امروز با کاهش کمی و کیفی جنگلهای نواحی غرب کشور در ابعاد وسیع روبرو هستیم. ادامه روند تخریب جنگل های حوزه رویشی زاگرس مسلماً تبعات منفی زیادی در بر خواهد داشت که بارزترین آنها ضرر استفاده کنندگان فعلی جنگل نشینان این عرصه ها می باشد. لذا برای جلوگیری از روند تخریب و افزایش آن اعمال مدیریت و اجرای برنامه هایی که مبتنی بر یک روند عقلانی و علمی باشد اجتناب پذیر است. چنین مدیریتی نیازمند انجام مطالعات جامع مبتنی بر دیدگاه های همه جانبه نسبت به شناخت امکانات، محدودیت ها و نیازها می باشد. اولویت می بایستی بیشتر به مسائل اجتماعی و اقتصادی داده شود همچنین برنامه ریزی برای ایجاد اشتغال، تغییر نظام دامداری و کشاورزی و ایجاد صنایع می تواند این جنگل ها را از خطر نابودی نجات دهد.
خلیلی و کامکار حقیقی (۱۳۷۵) معتقدند که اگر سیاست گذاری با توجه به ترکیب تجربیات تخصصی جنگل داری و روش های توسعه محلی صورت گیرد فرد روستایی مسائل مربوط به کاهش پوشش گیاهی را درک می کند و بدینوسیله تشویق به مشارکت در احیاء مناطق اطراف خود می شود.
شاه ولی، ووگ و کینگ (۱۳۷۵) نیز مسائل سیاسی، فنی، ارتباطات و اطلاعات را به عنوان مواردی عنوان کرده اند که در بهره برداری جنگلها مؤثر هستند.
۲-۲-۲- سوابق خارجی
ریچارد و همکاران (۲۰۱۱)[۱۰] در مطالعه ای در جنگل رزرو در تانزانیا به این نتیجه دست یافته اند که کشت در حاشیه جنگل، جمع آوری هیزم، جمع آوری علوفه و برداشت عسل به صورت سنتی باعث تغییرات در پوشش گیاهی جنگل شده است. همچنین بیان کرده اند که بالا بردن سطح آگاهی و ظرفیت سازی در بین روستانشینان برای حفاظت از منابع جنگی نقش مهمی داشته و از تخریب بیش ازحد جنگل جلوگیری می کند.
از طرفی دیگر عدنان و هولشر (۲۰۱۱)[۱۱] در جنگلهای شمال غرب پاکستان، جمع آوری و فروش گیاهان دارویی را مهمترین منبع درآمد ساکنان منطقه بیان کرده اند. به طوری که برداشت بیش از حد گیاهان دارویی نیز منجر به کاهش فراوانی گیاهان دارویی جنگل منطقه شده است.
بانک جهانی (۲۰۱۱)[۱۲] تجارب جهانی سال های اخیر، نقش مثبت مشارکت جوامع محلی در پروژه های محافظت از جنگل و افزایش پایداری محیط زیست را مورد تأکید قرار می دهد. به همین خاطر در دهه گذشته راهبردهای مدیریت جنگل و محافظت از تنوع زیستی به طور اساسی از توجه و تمرکز به برنامه ریزی متمرکز و مدیریت سازمان های دولتی به راهبردهای بیشتر مشارکتی با اهداف متوازن اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی منتقل شده است.
بانک جهانی (۲۰۱۱) مطالعات بانک جهانی به منافع حاصل از رویکرد مشارکتی در حفظ جنگل به مواردی همچون همکاری، کاهش فقر، افزایش تنوع تولید جنگل و پایداری اشاره می کند. از حیث همکاری، زمانی که مردم محلی در طراحی، منافع حاصله و مدیریت پروژه های جنگل مشارکت می کنند، آن ها در اعمال قوانینی که خود نیز قبول دارند، انگیزه همکاری پیدا می کنند. از نظرکاهش فقر، قادر کردن مردم برای مشارکت در منافع توسعه جنگل و تجاری کردن آن به رفع فقر اکثر افرادی که در نواحی جنگلی زندگی می کنند و متنوع کردن منابع درآمدی آن ها کمک می کند. همچنین بکارگیری فنون و تجارب محلی در کنار شرایط اکولوژیکی محلی می تواند به تحقیقات علمی و کمک به منابع بالقوه جدید تولیدی کمک کند. سر انجام اینکه در مناطق بزرگ و در حال افزایش جمعیت، “مشارکت مردم محلی” اغلب تنها راه قابل اطمینان برای حفاظت و استفاد پایدار از جنگل و ارزش های زیست محیطی به عنوان اکوسیستم های دست نخورده می باشد.
کیشور و سارکار (۲۰۱۰)[۱۳] در تحقیق خود با عنوان «تاثیر مشارکت در مدیریت اقتصادی و اجتماعی جنگلهای کشور هند» به این نتیجه رسیدند که حفاظت از منابع جنگلی مستلزم مشارکت فعال جوامع از جنگل بوده است وطبق اظهارات ایشان مشارکت فعال در فعالیت های حفاظت از جنگل نیاز به یک حد تعهد، دلبستگی و انگیزه در بخشی از ساکنان جنگل دارد.
فهام (۲۰۰۸)[۱۴] و همکاران در تحقیقی عوامل مؤثر بر انگیزه مشارکت روستاییان را در فعالیت های جنگلداری اجتماعی مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند. یافته های این مطالعه نشان داده است که سطح سواد، ارتباطات رسانه ای، تعامل اجتماعی و نگرش مثبت به فعالیت های مشارکتی و گسترش در آموزش و پرورش دوره های آموزشی روستاییان می تواند باعث ایجاد انگیزه در مشارکت روستاییان در فعالیت های جنگلداری شود.

 

 

امواج تکان دهنده پست مدرنیسم بنیاد های طراحی هنر مدرن ودستاوردهای مدرسه باوهاوس را مورد تردید قرار داد و آنچه در ساختار و اصول تصویری این مدرسه و پیروان آنها یعنی وضوح و عقلانیت، جزء شاخصه هاو اصول طراحی محسوب می شد را، ردکرده و قواعد و اصول طراحی شرکتی در دست یافتن به نتیجه ی یکپارچه و یکسان را به چالش کشید ((پس مخالفان حروف نگاری جهانی را کسب کلیشه ای می دانستند. به این دلیل که بعد از هر روندی نتیجه یکنواختی به دست می آمد ونتیجه ی خلق هر اثری را می توان از پیش تعیین کرد.))۱
آنچه در تاریخ تحولات گرافیک به عنوان گرافیک پست مدرن شناخته می شود از دهه۱۹۶۰در آثار کسانی که سبک سرد و هندسی حروف نگاری جهانی تعلیم دیده بودند پدید آمد. در آثارآنها پویایی خاصی بدست آمده و حروف در موقعیت های سرزنده و غیر مترقبه و پوبا در ترکیب بندی قرار گرفته اند.
۲-۱-۸- حروف نگاری موج نو۲
جنبش حروف نگاری اعتراضی که به نام موج نو شناخته شد و رویکرد تازه ای دربرابر فرمالیسم خشک هنر مدرن به وجود آورد. این سبک تا اواخر دهه ۷۰و۸۰ میلادی مورد تقلید قرار گرفت.
((روشی که علیه کالبد سرد مکتب سوئیس با حذف زاویه مستقیم به عنوان قاعده سازمان دهنده کار، به طراحی سرزنده ای دست یافت(تصویر۸) (تصویر۹). این سبک در تداوم مسیر ابداع و خلق حروف نگاری ، بادرک ابزارهای جدید و فناوری های روز، طراحی صرف با حروف را کنار گذاشت .))۲
همان طورکه عدم وضوح یکی از مفاهیم و قاعده های پست مدرنیته محسوب می شود، مقوله ی عدم خوانایی از جدی ترین رویکردهای آن به شمار می آید. بر خلاف هنرمندان مدرن که خوانایی وصراحت در پیام رسانی حروف اهمیت داشت و ضرورت پیام رسانی امری بود که کمال و نقطه عطف اثار شان محسوب می شد به گفته ی ((امیل رودر))۳ از حروف نگاران مطرح تایپوگرافی مدرن (( قبل از هر چیزی وظیفه ی مشخص تایپوگرافی انتقال اطلاعات در نوشتار است و هیچ دلیل وملاحظه ای نمی تواند تایپوگرافی را از این تعهد باز دارد.))۳ اما در روش حروف نگاری پست مدرن عدم خوانایی و ابهام موضوع اصلی مورد توجه است ومخاطب به جای خواندن حروف و کلمات، فضای اثر را احساس می نماید. طراحان حروف نگار تلاش دارند که ایده های ذهنی خود در ورای اثر تایپوگرافی قراردهند تا اینکه آن را با مجموعه ای اطلاعات نوشتاریمنتقل کنند در باور آنها خواننده باید بدون اینکه حروف را بخواند به محتوای فکری اثر تصویری پی برده و قوه تخیل او را فراسوی موضوع نوشتار ببرد. اگر درروش مدرن تلاش هنرمند در حروف نگاری موضوعی خاص برای پیام رسانی به طور مستقیم بود، اما در روش پست مدرن ضرورت پیام رسانی به طور غیر مستقیم و در جهت توسعه ی شاخص پیام رسانی حسی و غیر مستقیم اتفاق می افتد.
تلاش هنرمند به عنوان یک فردیت مستقل در جهت یافتن راه حلی زیبایی شناختی غیر متعارف بوده که منجر به یافتن راه حلی خاص ، متاثر از رویکرد های ذهنی و شهود فردی هنرمند شده است و با انکار همه ی حقایق و واقعیت های مطلق با تاکید بر دیدگاه شخصی، به نمایش حسی و فردی سوق می دهد که علاوه بر آن انعکاسی از بیان و روش تصویری عوامل محیطی و اجتماعی و فرهنگی است .
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
((با شروع دهه ۱۹۸۰ مفاهیم جدیدی در طراحی حروف و گرافیک پست مدرن وارد شد در این روش طراحان با آزادی کامل و با نگاهی تکثر گرا و التقاطی پدیده های گذشته و تزئینات فرهنگ های باستانی و فرهنگ عوام، گاه با طراحی های عجیب، به روشی افراطی محتوا و بیان زیبائی شناختی جدیدی برای بیان شیوه های خود به کاربردند.))۱
((پیشرفت های تکنولوژی دیجیتال و رواج استفاده از رسانه های نو، تاثیر بسیاری برکیفیت خلق آثار گرافیک گذاشت و توانایی ها وامکانات نا محدود این ابزارها برای طراحان کامپیوتری که به دنبال با ارزش ترین جرقه ی موج نو بودند جذابیت بسیار داشت، محدودیت های فناوری درمراحل اولیه حروف نگاری، شوق وافر طراحان جوان را در استفاده از امکانات کامپیوتری توجیه می نماید نسل های جوان در جستجوی ابزار های مدرن و جدیدی بودند که بتواند روحیه ی انقلابی آن دوران را بیان کند.))۱
امروزه طراحان بر این باورند که می توان با بکار بردن روش های سنتی و تجربه های فردی درکنار ابزار ها و امکانات بدیع تکنولوژی کامپیوتر به جلوه های منحصر به فرد مستقلی دست یافت و تجربیات حروف نگاری و دیگر مقولات گرافیکی را گسترش داد.
۲-۱-۹- تایپوگرافی امروز ایرانی، با رویکردی بر پست مدرنیسم
هرچند حروف نگاری ایرانی مانند سبک های اروپایی که از آنها نام برده شد سیر تحولی اینچنینی را طی نکرده است ولی از جهت قرابت معنایی برخوردی را که با تایپوگرافی تا پیش ازدهه ی هفتاد می شود ، از جهت وضوح در خوانایی ، خشک و سرد بودن چهارچوب ها ،مصداق سبک مدرنیسم در اروپا دانست و موج تایپوگرافی در سالهای بعد از دهه ی هفتاد را از جهت ابهام و پیچیدگی مفاهیم ، عدم خوانایی حروف و سیال و پویا بودن در فرم ، ترجمان مفهوم حروف نگاری پست مدرن غربی تلقی کرد. این برداشت و شبیه سازی حروف نگاری مدرن و پست مدرن در ایران و اروپا به خاطر تفاوت ساختاری حروف فارسی و لاتین، بیش از آنکه ساختاری باشد مفهومی ست. ((این تعاریف مربوط به یک زبان خاص نیستند، بلکه در مورد همه ی زبان ها به یکسان صادق اند. چون بیش از اینکه با شکل تایپ کار داشته باشند، با معنای آن سروکار دارند.))۱
بهترین مثالی که در این زمینه می توان عنوان کرد و مشابه چنین رویکردی در آثار تایپوگرافی معاصر
و پست مدرنیسم لاتین دیده می شود البته همانطور که گفته شد بیش از اینکه در قالب و فرم غربی باشد در معنا با آن برابری می کند،ا استفاده از سیاه مشق در تایپوگرافی معاصر ایران، با توجه به عدم خوانایی و پیچیدگی در فرم، ترجمان سبک پست مدرنیسم، خواهد بود هرچند از لحاظ فرمی تشابهی با تایپوگرافی پست مدرن اروپایی ندارد، اما از لحاظ مفهومی، آن ساختار را به ذهن می آورد.
پرداختن به جزئیات و ویژگی های حروف نگاری فارسی و لاتین ،ضعف ها و قوت های این حروف در مقابل هم صرفا بر اساس علم طراحی حروف و نه سابقه ی ادبیات و دیرینه ی تاریخی حروف است. این تحلیل باعث کشف بسیاری از مشکلات پنهان در طراحی حروف معاصر خط فارسی می گردد. چرا که بسیاری از کاربردها و ابزارهایی که هر خط در اختیار مصرف کنندگان و طراحان آن خط قرار می دهد؛ بر اساس همین ویژگی ها به طور مثال:سریف جزیی از خط لاتین است و خط فارسی چنین ویژگی ندارد. در نتیجه با توجه به تعریف سبک ((ایتالیک))۱که به معنی تغییر در راستای عمودی حروف است ،در صورتی که حروف سریف دار باشند؛ نمی توان ازاین شیوه استفاده کرد و اگرهم شکل گرفته تنها در لفظ اشتراک دارد و از لحاظ تعریف عینی نمی توان آن را ایتالیک دانست.
هرچند بسیاری معتقدند که زایده هایی که در حروف الف، لام، کاف و طا در اقلامی چون ثلث و یا اقلام جدید همانند شفیق می باشد، همان سریف است. اما اگر به تعریف سریف بپردازیم می بینیم که سریف محدود به برخی از حروف نیست و شاید بتوان این دسته از حروف را ((Semi serif)) نامید.
دومین مطلب این است که در بین ویژگی های هر یک از دو حروف لاتین و فارسی، قصد اثبات برتری وجود ندارد، بلکه تمام هدف این است که از درک این ویژگی ها به عنوان ابزار خط در خانواده ی حروف فارسی صحبت گردد.
– گرایش عمومی خط فارسی به کالیگرافی نسبت به خط لاتین بیشتر است.
– به دنبال پیوستگی حروف، از هر حرف بین یک تا ۴ شکل انتخاب می گردد.
– ز مهم ترین ویژگیهای خط فارسی پیوستگی حروف یک کلمه است.
– در حروف فارسی نقطه نقش اساسی بازی می کند.
– کنتراست ضخامت در حروف فارسی بیشتر معنا دارد تا در حروف لاتین.
– نسبت پهنا در به ارتفاع حروف در خط فارسی بیشتر از لاتین است. به این معنی که از منظرریخت شناسی حروف لاتین بیشتر عمودی هستند و حروف فارسی اکثرا در عرض گسترده می شوند.
– تعداد کرسی در خط فارسی بسیار است.
– در خط فارسی به ازای هرشکل،حروف جایگزینی شکل می گیرد. به عنوان نمونه ((سین)) دندانه دار و کشیده در قلم فارسی وجود دارد.
– فضای منفی در خط فارسی بسیار بیشتر از خط لاتین است و پر از شکست و دینامیک می باشد. ولی در خط لاتین لاتین این فضاها کنترل شده ترند.
– در حروف فارسی کشیده معنا دارد و در اصول خوشنویسی در موقعیت هایی به منظور تاکید، ایجاد
استراحت و تنفس در چشم خواننده کشیده استفاده می شود. حال پس از بیان این خصایص، آیا باز هم می توان انتظار داشت که خانواده ی حروف فارسی با خانواده ی حروف لاتین یکسان نگاه گردد. همان طور که در رفتارهای فرهنگی دو جامعه ی ایرانی و غربی تفاوت های فراوان وجود دارد، در نتیجه ی شاهد خانواده ی متفاوت ایرانی و غربی هستیم، نباید توقع داشت با وجود تفاوت های ساختاری بین حروف فارسی و لاتین بتوان تمام آن قواعدی که برای سبک های حروف نگاری لاتین شمرده شد را در حروف نگاری فارسی پیاده کرد؛ اما اگر کمال تایپوگرافی را به گفته ی الکس وایت ۱در (( ارائه ی اطلاعات ضروری به خواننده و حذف پیچیدگی غیرضروری از متن بدانیم ))۲ آنگاه است که دیگر شکل ظاهری سبک ها و فرم های پیشین تایپوگرافی مهم نیستند آنچه در یک اثر تایپو گرافی مهم جلوه می کند، بیرون کشیدن عصاره ی کلام و نمایاندن مفهوم کلمات است.
۲-۱-۱۰-خوشنویسی بستری بر تایپوگرافی ایرانی
قبل از پرداختن به مسئله تایپوگرافی ایرانی شایسته است مختصری در باب خوشنویسی اسلامی سخن گفته شود. ((به سبب رجوع هنر ها به حقیقت اولی چون حروف نوشتاری مرتبه هایی از تجلی حقیقت در عالم ماده محسوب می شوند از حقیقت الف صادر شده اند .))۱ و کلام وحی نیز تجلی لفظ همان
حقیقت به شمار می آید. هنر خوشنویسی در میان هنر های اسلامی ازمقام ومرتبه ای خاص برخوردار ست و نیز از آنجا که این هنر به دلیل نگارش آیات قرآن پدید آمده است ، درنگارش خط عربی نصج گرفت، ازاین روست که مارتین لینگز۱ از پژوهشگران حوزه خوشنویسی اسلامی بر این نکته تاکید می کند، که پیش از نزول قرآن ، خط عربی هنوز صورت هنری نیافته بود، مسئله ای به نام خوشنویسی درکار نبود.۲ پیش از آن خط با به کارگیری درمقاصد معمولی، جایگاه ارزنده ای نداشت و پس از نزول قرآن است که نوشتن نه تنها به امری ضروری بدل شد، بلکه دقت در ثبت کامل هر هجا نیز الزامی شد. از این جاست که چون کلام قرآن با صوت زیبا گوش نواز بود ، مکتوب آن نیز بایستی نوازند ه چشم می شد،‌ تا شایستگی ثبت آوای قرآن را داشته باشد.
پخته شدن هنر خوشنویسی مدت ها طول کشید، اما پس از پرورده شدنش ((به وضوح برای آن بود که چیزی مقدس شبیه به اصوات وحی شود، هنگامی که به آوازه خوانده می شود.))۳خوشنویسان اسلامی با برخورداری از سلسله ای روحانی و با نگاه کردن به هنر به منزله ی امری کاملا روحانی، پاکی نوشتن را پاکی روح می دانند وخوشنویسی برای هنرمندانی که آن را بوجود می آورند نوعی عبادت نیز هست.
به همین مناسبت است که از میان همه هنرها ((خوشنویسی رامهم ترین نمونه تجلی روح اسلامی))۴شمرده اند و طبیعی است که کتیبه ها در بناهای مذهبی جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص دهند و همان نقشی را داشته باشند که شمایل مسیح وقدیسان در معماری مسیحی برعهده دارند.
در زمینه خوشنویسی اسلامی جزء نستعلیق و شکسته نستعلیق که خود مبدع آن بودند، ((ایرانیان به خط نسخ و ثلث توجه خاصی نشان دادند و در ظرافت تلطیف آن کوشیدند. سبکی که ایرانیان در نسخ بوجود آورند در قرن یازدهم هجری به تکامل رسید که گویی تاثیرات نستعلیق را در خود داشت این شیوه به نسح ایرانی معروف گردید. احمد نیریزی بزرگ ترین نسخ نویس ایرانی به شمار می رود و شیوه ی او تا به امروز رایج است.))۱ همین خط نسخ است که بعدها به زمینه ی پرکاربردترین حروف تایپی را فراهم کرده و در قرن حاضرمورد استفاده قرار می گیرد.

۲-۱-۱۱- ورود تایپ و تایپوگرافی به ایران
((عباس میرزا زمانی که در سال ۱۲۱۳ه.ق حکمرانی آذربایجان را به عهده گرفت از جمله اقدامات وی وارد کردن مطبعه های متعدد چاپ سربی به تبریز بود. چاپ سربی پس از ورود به ایران در سال ۱۲۳۳ه.ق به دلیل تحمیل هزینه های فراوان چندان دوام نیاورد و پس از رواج چاپ سنگی بر چیده شد .))۲
میرزا محمد رضا کلهر از خوشنویسان برجسته ی دوران قاجار با تکیه بر نبوغش و بر اساس اصول و خواست زمانه، بر پایه ی سبک میر عماد سبکی را پی ریخت که قلم نستعلیق را با صنعت تازه وارد چاپ سنگی آشتی داد. وی طی این فرایند در ساختار حروف فارسی و کلمات نستعلیق، با پرهیز از نازک نویسی و تیز نویسی ، نوعی ((چاق نویسی)) را مرسوم ساخت که در آن دوایر کوچک تر و تنگ تر نوشته شده و فاصله ی پیوند حروف و کلمات، کوتاه تر و ضخیم تر می شدند. این گونه کارکرد گرایی برای اولین بار در خوشنویسی ایرانی دیده می شود. خوشنویسی از ظرافات خود می کاهد و به خوانایی و کیفیت چاپ می افزاید.
در اوایل سده چهاردهم هجری چاپ سربی به کار افتاد و به تدریج جای چاپ سنگی را گرفت.پس از رواج چاپ سربی بود که تقریبا خط نسخ تبدیل به خط رایج حروف سربی شد و همانطور که نستعلیق، پیش از آن، برای هماهنگی با دستگاه چاپ سنگی ، مجبور به سازش شد، نسخ نیز به قیمت از دست رفتن بسیاری از زیبایی هایش ، شالوده ی حروف سربی رافراهم کرد. دلیل استفاده از خط نسخ برای قالب حروف سربی، آسان خوانی آن است. به نحوی که مارتین لینگز در مورد نسخ می گوید :((وقتی که قرآن بر وضوح خود تاکید می کند، به این نکته اشاره دارد که قرآن کاملا به تناسب با محدودیت های طبیعی ادراک انسان بر او نازل شده است. خطی که بیش از همه این وضوح را جلوه گر می کند خطی ست که تا منتهای درجه مراعات محدودیت های بینایی انسان پیش می رود. خط نسخ را برای انجام چنین کاری می توان انسانی ترین خط نامید. ))۱به همین جهت است که خط نسخ الگوی اصلی طراحی فونت در زبان ما به حساب می آید
۲-۱-۱۲- ساختن قلم و تایپ فیس فارسی
اصول ساختن تایپ در زبان فارسی و عربی همان اصول ساختن تایپ در زبان لاتین است. جدا کردن حروف و تنظیم آنها برای اینکه با کنار هم قرار دادنشان، بتوانیم کلمه بسازیم، ولی همانطور که طراحی حروف در غرب بر مبنای خوشنویسی زبان لاتین بوده، طراحی و ساخت حروف تایپی عربی و فارسی نیز از همین قواعد خوشنویسی شروع شده است و تا به امروز ادامه یافته است.۱
نقطه ی شروع برای طراحی و اصلاح فونت فارسی باید با نگاه دقیق به خوشنویسی ایرانی و کشف قواعد آنها و سعی در بکارگیری این قواعد باشد. این درست برعکس ساختارظاهری بسیار منظم طراحی در غرب است ، که ما معمولا برای طراحی فونت های فارسی در ذهن داریم.
در ایران معمولا مدل ذهنی طراح، برای طراحی فونت فارسی ، حروف لاتین است. سالهاست طراحان هرگاه قصد طراحی فونت داشته اند، آگاهانه یا نا آگاهانه ، نگاهشان به حروف و تایپ لاتین بوده است و سعی در نوعی ترجمه ی شکل حروف فارسی به لاتین داشته اند.۲ در صورتی که تایپ فارسی و لاتین از لحاظ قاعده و ساختار سه تفاوت اساسی دارند.
۱- حروف لاتین به دو نوع ((کوچک( lower case) و بزرگ(upper case))) نوشته می شوند در صورتی که در فارسی چنین تفاوتی در شکل حروف از نظر اندازه وجود ندارد. (تصویر۱۰)
۲-حروف لاتین در طول زمان از هم جدا شده و تک تک، هویت مجزا و قائم به خود پیدا کرده. درصورتی که حروف فارسی در ارتباط با یکدیگر به صورت چسبیده، به ساخت کلمه می انجامند.
۳- خط فارسی در ذات دارای نا منظمیهای ظاهری ست که خطاطان در گذشته به سلیقه ی شخصی آنها را منظم می کرده اند. با از بین بردن بدون فکر این نا منظمیها ، مخصوصا در حروف متن، تایپ فارسی خوانایی خود را از دست می دهد. بنابراین فقط با ملاحظه ی نامنظمیها و سعی در حل آنها در بافت خط فارسی ست که می توان به حروف تایپی موفق دست یافت.
( نگرش هندسی و ساده کردن بیش از حد حروف فارسی و شبیه سازی تایپ لاتین، می تواند به دور شدن از زیبایی و خوانایی تایپ های ما بیانجامد. سعی در نزدیک شدن به ساختار حروف لاتین در اکثر موارد امری بیهوده است. چون این دو زبان هیچ گونه شباهت ساختاری ندارند.))۱تجسم اینکه خطی شبیه در چهارچوب نستعلیق بخواهد قالب نواری حروف انگلیسی را به خود بگیرد نه تنها زیبایی خط را از آن می گیرد، که حتی سبب مضحک شدن آن نیز می شود. همچنین خط فارسی به دلیل استفاده از دندانه های زیاد در حروف متصل، اگر بخواهد نظام مندی حروف انگلیسی را به خود بگیرد، مطمئنا دچار تشتت فرمی و به تبع آن، خستگی چشم مخصوصا در اندازه های کوچک خواهد شد.
۲-۲- مدخلی بر شروع طراحی گرافیک و طراحی جلد کتاب در ایران
یکی از موضوعاتی که پژوهشگران، برای ارزیابی میراث فرهنگی وهنری یک ملت بررسی می کنند اسناد مکتوب است. از این رو ثبت جریانات واتفاقات غالب یک دوره از یک سو وحفظ ونگهداری و سپردن آن به آیندگان از سوی دیگر از دیر باز دغدغه ی خالقان وحامیان این آثار بوده است .
کتاب یکی از بارزترین نمود های این میراث است و طرح جلد اولین و بی واسطه ترین ابزار ارتباطی آن. از یک سو فیزیک کتاب را نگهداری می کند و از سو واگویه ی محتویات کتاب محسوب می شود. هنرمندان و صنعت گران صحاف و جلد ساز، در واقع اولین طراحان جلد کتاب در ایران بودند. شیوه کار بر روی جلدسالیان سال با همان شیوه سنتی ادامه یافت، البته اقتضای شرایط و ضرورت های اجتماعی آن دوره نیز چنین بود، کتاب در نسخه های اندک، خلق و دراختیار افرادی محدود قرار می گرفت . با ایجاد اولین چاپخانه ها به معنای امروزین و پیدایش مخاطبان جدید برای کتاب، طرح جلد نیز دست خوش دگرگونی شد. در حقیقت این چاپ بود، که آهسته آهسته روند جلد سازی را به سمت طراحی سوق داد و یا بهتربگوییم، این احتیاج به تکرار توسط چاپ بود که از حوصله و توان صحافان و جلدسازان خارج بود.
مهم ترین تحولات درتاریخ گرافیک ایران در سال ۱۳۰۷ ه ش، توسط دوبرادر ارمنی به نامهای موشخ سروری و ناپلئون سروری که به ایران مهاجرت کرده بودند به وقوع پیوست پس از این دو در سال ۱۳۰۸ ه ش، یک مهاجر سوئدی به نام فردریک تالبرگ۱ به تهران مهاجرت کرد، و به تهیه پوستر در زمینه تبلیغاتی مشغول شد. آنها محصولات گرافیک چاپی درایران را دچار تحول ساختند و به تبع آن گرافیک به روی جلد هم، راه یافت. (( در پی توسعه روابط بازرگانی میان ایران و سایر کشور های اروپایی آمریکایی ، شرکت های ایرانی اروپایی و ایرانی آمریکایی، بسیاری در ایران و به ویژه درتهران آغاز به کارکردند و در راستای فعالیت های آنان، تحولاتی اساسی در زمینه هنر پوستر سازی ایران آغاز شد. از دیگر تحولات، می توان به تاسیس دانشکده های هنری و امکاناتی که برخی از موسسات دولتی چون کانون پرورش فکری و نوجوانان، سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران و وزارت فرهنگ و هنر در اختیار هنرمندان قرار می دادند اشاره کرد.)) ۱
منتها اتفاق مهمی که بسیار در زمینه ی طراحی جلد های کتاب موثر بود مربوط به بعد ازسال ۱۳۲۰ و رفتن رضاشاه و جانشینی ولیعهدش بود. در این سال ها محمد بهرامی شروع به جلد سازی می کند و جلد هایش به گفته ی ابراهیم حقیقی ((آشتی بین فضای مینیاتوری تجویدی وار و فضای مدرن است.))۲محمد بهرامی یکی از اولین آتلیه های طراحی گرافیک را به سال ۱۳۲۵ به نام «آرک» که به (پارس)) تغییر نام پیدا می کند و بعد ها آتلیه بهرامی را درتهران دایر می کند. (( این آتلیه ها جایی است که بسیاری بزرگان گرافیک مثل ممیز، احصایی، آغداشلو، مثقالی و….در آن رشد هنری می کنند.
پس از بهرامی و همسلانش ((در این سال ها با گسترش تکنولوژی چاپ، توسعه در نشر آغاز می شود
تیراژ بالا می رود، اما هنوز ناشران زیادی سفارش جلد نمی دهند. یکی از ناشران شاخص در این دوره عبد الرحیم جعفری نیانگذار نشرامیر کبیراست که با مرحوم ممیز کار می کرد. ((ناشران کم کم به طراح اعتقاد پیدا می کنند و ممیز شیوه ای جدید را باب می کند. اولین تجربیاتش در کتاب هفته است و نشان می دهد که مقوله ی جلد مستقل است که و می توان درآن کار کرد.))۱ تاثیر عمیقی که چاپ کتاب هفته به همت احمد شاملو و دکتر محسن هشترودی و سازمان چاپ انتشارات کیهان داشت را نباید نادیده گرفت کتابهایی که اولین شماره آن در سال۱۳۴۰چاپ شد و نقش بسیار زیادی در طراحی جلد کتاب و خلاقیت تصویر سازی های ممیز در آن به وضوح قابل ردیابی است و تاثیر تصویر سازی لهستان را منعکس می کند. (تصویر ۲-۲-۱۴)(تصویر۲-۲-۱۵)(تصویر۲-۲-۱۶)
کارهایی که بهرامی به روی عناوین کتاب انجام می دهد، طیف گسترده ای را در بر می گیرد و برخورد های متفاوتی از استفاده از خوشنویسی صرف تا کار بر روی نوشتار و حروف دستنویس را شامل می شود. این نوشتار هر چند هنوز خام دستانه و ابتدایی جلوه می کند، و در برخی اوقات خوانایی را دچار مشکل می کنند،مانند جلد کتاب (( روان کاوی )) اما در نوع خود مقدمه ای برشروع تایپوگرافی بر روی جلد ا ست. ( تصویر۲-۲-۱۰)(تصویر۲-۲-۱۱)(تصویر۲-۲-۱۲)(تصویر۲-۲-۱۳)
تاثیر کتاب هفته بر تاریخ طراحی جلد، ماندگار و غیر قابل انکارست. این چنین است که فرشید مثقالی گفته بودکه ((بعد از دیدن کارهای کتاب هفته گرایش اش به گرافیک قوی تر می شود.))۱ در این روزگارکماکان تصویر سازی جاذبه اصلی جلدکتاب است. (تصویر ۲-۲-۱۷)(تصویر ۲-۲-۱۸)تصویر ۲-۲-۱۹)
۲-۲-۱- بارقه های تایپوگرافی بر روی جلد کتاب
پس از این سال ها در اوایل دهه۵۰کسانی مانند محلاتی،کلانتری، زمان زمانی، گلپایگانی، شیوا، مثقالی، ممیز همه طراحی جلد می کردنند یکی از مهم ترین عوامل ایجاد این فضا انتشارات فرانکلین بودکه همایون صنعتی زاده مدریت ان را بر عهده داشت (تاسیس ۱۳۳۱) سازمان ((شرکت سهامی کتابهای جیبی)) از موسسات دیگری بود که در کنار دیگر فعالیت های موسسه ی فرانکلین آغاز به کار کرد. ((شرکت سهامی کتابهای جیبی و انتشارات فرانکلین در دهه پنجاه مجموعه کتابهایی را در قطع جیبی منتشر می کرد که طرح روی جلد های آن ها بسیار مورد توجه قرار گرفت. اما موضوعی که جذابیت این طرح ها را چندین برابر می کرد، طراحی های تایپو گرافی یکدست ،
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
هماهنگ وشفاف آنان با بهره گرفتن از حروف چاپی و یا ترسیم مجدد آن بر اساس همان حروف بود. گلپایگانی با بهره گرفتن از چاپ تکرنگ روی مقواهای بافت دار و ترکیب بندی حروف به معنای عناوین
و محتوای کتاب نزدیک تر شد.))۱ نمونه های برجسته ای از این تایپو گرافی ها کتابهایی است چون اصول علم وسیاست ، وداع، اسلحه، گریز از آزادی، در غرب خبری نیست و… هرچند اکثرجلد ها بدون امضا هستند اما یکدستی وروش او این آثار را از بقیه طراحی های آن دوره مجزا می کند.(تصویر۱۴) (تصویر۱۵)
این برهه از کار شرکت سهامی کتابهای جیبی مقطعی بسیار مهم در تایپو گرافی ایران است، از جهت معرفی بهزاد گلپایگانی به عرصه گرافیک این سرزمین. در یکی از این جلدها با
اتفاق بسیار نوآورانه ای روبرو هستیم. در کتاب (در غرب خبری نیست) گلپایگانی نام نویسنده را که با حروف نه چندان درشتی نوشته شده است ، تایپوگرافی می کندکه حتی در دوران اخیر هم به نوشتار کوچک بهای چندانی داده نمی شود؛ اما مشخص است که دغدغه ی گلپایگانی حروف هستند نه اندازه ی آنها. انتهای انحنای حرف (ش) در کلمه ی (اریش) وارد ابتدای حرف (م) در کلمه ی (ماریار) می شود و شکل حرف (م) را کامل می کند. او با تایپوگرافی هایش نخستین مجموعه و یونیفرم تایپوگرافی ایرانی را برای شرکت سهامی کتابهای جیبی می سازد. او کسی ست که در آن دوره با حروف تایپی کارهایی انجام می دهد که ما در دو دهه ۷۰و ۸۰ شمسی در حال آزمایش آن به سرمیبریم. هر چند بسیاری حتی نام اورا نشنیده اند اما کسانی چون رضا عابدینی خود را وام دار او می دانند. پس ازتایپوگرافی بر روی جلد نمایشگاهی از تایپو گرافیها یش در سال ۱۳۵۴ به نام ((سپیدبرسپید)) ، با بیش از صد تابلو ارائه می کند که در آنها هم مانند جلدهایش از حروف تایپی وقلم زر سیاه استفاده می کند. (تصویر۲-۲-۱-۲۱) او به معنای واقعی کلمه تایپو گرافر است و اندیشه اش در دهه های بعد درنسل چهارم گرافیک ایران جریان می یابد.
از دیگر کسانی که شاید فقط به عنوان یک نقاش یا خطاط یا ترکیبی از دو بشناسیمش، رضا مافی ست. (تصویر۱۸) در حالی که او خود را در زمینه ی تایپوگرافی آزموده و تجربه اش اتفاقا در زمینه طراحی تایپوگرافی در زمینه ی عنوان روی جلد است.کتاب ((در پوست شیر)) از انتشارات ((رز)) در زمینه تایپوگرافی عنوان کتاب، بسیار نوآورانه جلوه می کند. چگونه یک خوشنویس این گونه به معنای واقعی کلمه تایپوگرافر می شود .(تصویر۱۹)( تصویر ۲۰) طراحی جلد کار بهرام داوری ست و رضا مافی فقط عنوان کتاب را تایپو گرافی می کند. افتادن حروف روی هم و برشی که کلمه ی((پوست)) روی کلمه ((شیر)) می زند آنچنان به معنی نفوذ می کند که می توان گفت از اولین نمونه های مفهومی و درست تایپوگرافی ست در اینجا می توان نزدیک شدن حروف را به هم دید، با اینکه مافی خوشنویس است و رعایت فواصل در خوشنویسی از اصول به شمار می آید ولی او نزدیک کردن حروف را تا حد چسبیدن به هم در جهت معنا، انجام می دهد و کاملا موفق است. هرچند که در معرفی رضا مافی در صفحه ی داخلی او را خطاط نامیده است (شاید بخاطر اینکه حروف را با دست شبیه به فونت زر سیاه نوشته است ) اما این تایپوگرافی روی جلد یکی از بهترین نمونه هاست. حروفی کاملا تصویری که بسیار وفادار به متن جلوه می کنند.
استفاده ای که رضا مافی و گلپایگانی از این قابلیت های حروف می کنند بسیار تامل بر انگیز است و تاثیر گذار بر نسل های بعدی گرافیک ایران. عمر کوتاه کسانی مانند مافی و گلپایگانی سبب می شود نتوانند بیش از این در زمینه هنر این کشور بدرخشند و هر دو در جوانی فوت می کنند اما همین تاثیر هم کافیست که سالها پس از آن دوباره نهضتشان مورد بررسی قرار گیرد و جریان ساز شود.
((رشدی که در این سال ها در نشر اتفاق افتاد. محصول رشد احزاب چپ گرا و اسلام گرا-که مخالفان حکومت بودند از یک طرف و ایجاد امکان از طرف حکومت برای روشنفکران غیر چپ در طرف متقابل است . شاه نظریه ی ((به سوی تمدن بزرگ)) را طرح کرد و چپ گرا ها هم تکثیر شدند و چپ از انحصار حزب توده بیرون آمد. این یک تصمیم جهانی بود که توسعه در ایران اتفاق بیفتد. اقتصاد رو به رشد ناگزیربود که رشد فرهنگ ونشر هم داشته باشد.))۱
عکس مرتبط با اقتصاد
((در دهه پنجا ه آقای جعفری ((مدیر انتشار امیر کبیر)) و آقای صنعتی زاده ،که ناشران بزرگی بودند ،کارشان آنقدر گسترش یافت که کارخانه کاغذ، چاپخانه و فروشگاه زنجیره ای کتاب راه اندازی کردند و برای اولین بار قفسه ی کتاب ها طبقه بندی شدند.))۱ درحوالی سالهای انقلاب بسیاری از کتابها بدون طرح جلد منتشر شد که معروف به جلد سفید شده بودند. . با وقوع انقلاب و جنگ تحمیلی نشر در ایران شاهد چندان اتفاق هنر مندانه ای در زمینه تایپوگرافی و طراحی جلد نیست.
از این پس می رسیم به دهه های مورد بحث و می کوشیم به تاثیر تایپوگرافی در جلدهای سیاسی و اجتماعی بپردازیم.

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

ناحیه یا سرزمین خشکی و دریایی که اکوسیستمها، چهرههای زمین‌شناسی یا فیزیولوژیکی و یا گونه های برجسته یا معرف و شاخص را دارا باشد

حفاظت ناحیهای، ملی و جهانی از اکوسیستمها، گونه ها و یا سیماهای مهم زمین‌شناختی که این ویژگیها اساساً در صورت عدم حضور انسان محقق می‌شوند.

 

 

نواحی رام نشده
Ib

 

ناحیه بزرگی از زمین/دریا که بدون تغییر و یا اصلاح یا با اصلاحات بسیار کم، ویژگیها و توانایی های طبیعی آن دست‌نخورده و محفوظ می‌باشد.

 

برای حفاظت طولانی مدت از یکپارچگی اکولوژیکی ناحیهای که تحت تأثیر فعالیت‌های انسانی نیست، فارغ از زیرساختهای انسانی است و جایی است که نیروها و جریانات طبیعی چیره هستند.

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

 

پارک ملی
II

 

مناطق نسبتاً وسیع آبی یا خشکی مشتمل بر نمونه های معرف از نواحی طبیعی عمده، چشماندازهای طبیعی و یا مناظر بااهمیت جهانی. این مناطق عمدتاً برای حفظ اکوسیستم و اهداف تفرجی مدیریت می‌شود.

 

برای حفاظت از تنوع زیستی که در طول آن ساختارهای اکولوژیکی و جریانات محیط تحت حمایت قرار میگیرند و اهداف آموزشی و تفریحی را توسعه می‌دهد.

 

 

اثر طبیعی ملی
III

 

ناحیهای که شامل یک یا چند سیمای طبیعی یا طبیعی/فرهنگی ویژه که دارای ارزش منحصربه‌فرد و برجستهای به خاطر نادر بودن ذاتی، نماینده بودن یا ویژگیهای زیباشناختی یا اهمیت فرهنگی آنهاست.

 

حفاظت از سیماهای ویژه و برجسته طبیعی، تنوع زیستی و زیستگاه های وابسته به آن.

 

 

مناطق تحت مدیریت برای حفاظت از زیستگاه ها
IV

 

ناحیهای از زمین/دریا منوط به دخالت فعال برای دستیابی به اهداف مدیریتی از قبیل اطمینان از صیانت زیستگاه ها و یا پرداختن به شرایط لازم گونه های ویژه

 

نگهداری، حفاظت و ترمیم گونه ها و زیستگاه ها

 

 

چشماندازهای خشکی و دریایی
V

 

ناحیهای از زمین، با ساحل و دریا درصورت مقتضی، جایی که تعامل بین انسان و طبیعت در طول زمان یک ناحیه از ویژگیهای متمایز باارزشهای مهم زیباشناختی، اکولوژیکی و یا فرهنگی را بهوجود آورده است و همچنین دارای تنوع زیستی غالباً بالا می‌باشد.

 

برای حفاظت و حمایت منظرههای خشکی و آبی مهم و طبیعت وابسته به آن و سایر ارزشهایی که به‌وسیله تعامل انسان و طبیعت از طریق اعمال مدیریت سنتی ایجاد می‌شود.

 

 

مناطق حمایت شده برای مدیریت منابع
VI

 

ناحیهای شامل سیستمهای طبیعی برجسته و بکر برای تضمین دراز مدت حفاظت و نگهداری از تنوع زیستی، درحالی‌که به‌طور همزمان یک جریان از تولیدات و خدمات طبیعی برای پاسخگویی به نیازهای جامعه را فراهم کند.

 

برای حفاظت از اکوسیستمهای طبیعی و استفاده پایدار، زمانی که حفاظت و استفاده پایدار به‌طور همزمان مفید هستند

 

۲-۳ زونبندی
زونبندی یک ابزار کلیدی توصیه شده برای مدیریت مناطق حفاظت‌شده است [۵۹]. یک استراتژی برای مدیریت استفاده‌های چندگانه درون و اطراف مناطق حفاظت‌شده و یک رویکردی که در آن مرزهای فضایی برای شناسایی مناطق با درجات مختلف فشارهای مجاز انسانی ترسیم می‌شوند [۵۰]. دی (۲۰۰۲) می‌گوید: یک رویکرد زونبندی استفاده چندمنظوره سطح بالایی از حفاظت برای مناطق خاصی درحالی‌که اجازه استفاده معقول ازجمله فعالیت‌های ماهی گیری مداوم در مناطق دیگر فراهم می‌کند. از طریق زون بندی برای هر واحد زمین کاربری خاصی در نظر گرفته می‌شود. به‌طور معمول طرح زونبندی عبارت است از: مناطق مرکزی که حفاظت از آن به‌طور سخت‌گیرانه‌ای اجرا می‌شود و مناطقی که به تدریج در آها حضور و فعالیت انسانی رفته‌رفته شدیدتر می‌شود [۴۷].
در مجموع در مناطق تحت حفاظت اهداف زیر برای زونبندی قابل اجرا هستند.

 

 

فراهم آوری زمینه حفظ و حراست از زیستگاه ها، اکوسیستمها و فرایندهای اکولوژیکی حیاتی و معروف.

تفکیک فعالیت‌های همراه با تعارض انسانی از یکدیگر و جلوگیری از اثرات سوء آنها بر یکدیگر و به هستههای طبیعی از طریق ایجاد سپرهای ضربه‌گیر یا بافر.

حفظ کیفیت طبیعی و فرهنگی مناطق تحت حفاظت به موازات استفاده های انسانی در کنار هم.

حفظ و نگهداری برخی از مناطق در شرایط بکر و دست‌نخورده برای اهداف آموزشی، پژوهشی و پایشی.

ترمیم و بازسازی بعضی از سیماهای اکولوژیک (احیای اکولوژیک) به‌صورت طبیعی یا با دخالت انسان‌که برای رسیدن به اهداف حفاظت ضروریاند.

حفظ و نگهداری برخی مناطق برای استفاده های عمومی مانند تفرج.

کاهش تعارضات مناطق برای رسیدن به اهداف حفاظت [۳۴].

۲-۳-۱ تعاریف زونها
پس از انجام مرزبندی پارک به‌کارگیری یک سیستم ارزیابی و طبقهبندی از اراضی محدوده داخل پارک و منابع آبی آن ضروری به نظر میرسد. این گام اساسی که در جهت تفکیک کل اراضی پارک برای اعمال مدیریت بر نواحی صورت میگیرد باعث می‌شود شناخت بیشتری از پارک بهدست آمده، حفاظت بهتری از منابع آن صورت گیرد. در امریکای لاتین همانند سایر بخشهای جهان حداقل ازنظر اصول، سیستمهای طبقهبندی اراضی برای تفکیک زمینهای پارک توسعه پیدا کردهاند و هفت ناحیه مدیریت تفکیک و مجزا شده و به شرح زیر مورد قبول واقع شدهاند [۳۵].
الف- ناحیه یا زون امن[۴]: این اراضی نشان دهنده مهمترین و اغلب آسیب پذیرترین ارزش‌های طبیعی محدوده داخل پارک به شمار میرود. هرگونه فعالیت انسانی که منجر به دگرگونی ارزش‌های این ناحیه شود، ممنوع است و تنها آن دسته از فعالیت‌های ساختمانی که برای مدیریت و حفاظت کیفیتهای بکر این ناحیه ضرورت پیدا کند مجاز خواهد بود. این فعالیتها معمولاً از یک پست و پاسگاه دورافتاده و ساده مرزی که هیچ‌گونه تأثیری بر ناحیه نمیگذارد تجاوز نمیکند [۳۵].
ب- ناحیه یا زون حفاظت‌شده[۵]: این اراضی طبیعی غالباً در مجاورت زون امن قرار دارند و با اینکه سیمای برجسته طبیعی قابل توجهی دارند، ارزش زیست‌محیطی آنها مجموعاً پائینتر از ارزش‌های اراضی طبقه اول است. به همین دلیل می‌توان این سیماهای بااهمیت را برای بهره وری بازدیدکنندگان آماده و قابل استفاده کرد. زون حفاظت به‌عنوان زمینهای بینابینی یا زمینهای پیرامونی ضربهگیر برای جدا کردن نواحی علمی زون امن از دیگر نواحی قابل دسترس پارک تلقی می‌شود. در این ناحیه معرفی حیوانات و گیاهان غیربومی مجاز نبوده، حتیالامکان باید گونه های خارجی از این ناحیه ریشهکن شوند. توسعه فیزیکی در این ناحیه به احداث راه های ساده و ابتدائی، پست و پاسگاه، اردوگاه ها و حداقل امکانات و تسهیلات تحقیقاتی محدود می‌شود و احداث جاده و مسیرهای رفت و آمد برای وسایل نقلیه موتوری ممنوع است [۳۵].
ج- ناحیه یا زون تفرج گسترده[۶]: در این ناحیه توسعه جاده های یک‌طرفه، تریلها، محلهای چادر، اردو، مناظر دیدنی، ایجاد چشماندازها و دورنماها انجام میگیرد.در هر صورت از توسعه امکانات و تسهیلاتی نظیر مراکز بازدیدکنندگان، هتلها، تسهیلات جابجایی اسکی‌بازان و مانند آن‌که باعث تشدید استفاده از این ناحیه می‌شود باید جلوگیری کرد و در عین حال از هر نوع کوششی که باعث کاهش اثرات سوء زیست‌محیطی ناشی از توسعه فیزیکی در این ناحیه میگردد دریغ نکرد. این ناحیه نیز عملکردی همانند ناحیه حفاظتی داشته، به‌صورت اراضی ضربه‌گیر پیرامونی یا بینابینی باعث حمایت و حفاظت بهتر از نواحی دیگر می‌شود [۳۵].
د- ناحیه یا زون استفاده متمرکز[۷]: این ناحیه زمینهایی را دربرمی‌گیرد که تراکم بازدیدکنندگان در آن زیاد است و به همین دلیل استفاده از منطقه، تحت نظارت و مدیریت قرار دارد. این نواحی غالباً ازنظر مساحت درصد بسیار کمی از کل وسعت پارک را در برگرفته و شامل فروشگاه های عرضه کننده نیازهای بازدیدکنندگان، محلهای رسمی برای اردو، چادر، تسهیلات موردنیاز جهت اقامت شبانه بازدیدکنندگان و واحدهای اداری است. اراضی واقع در این ناحیه شدیداً تحت تأثیر استفاده های بازدیدکنندگان قرار دارد. به موازات توسعه سایر نواحی باید شدیداً مراقب بود که اثرات توسعه فیزیکی نقاط دیگر بر ارزش‌های پارک به حداقل کاهش یابد. تسهیلاتی که برای استفاده های عمومی در این ناحیه ایجاد می‌شود باید از یک‌سو در حداقل میزان خود باشد و از سوی دیگر باعث افزایش سطح بهرهمندی بازدیدکنندگان از ناحیه شده، ایمنی آنها را تضمین کرده، امکان حفاظت از منابع پارک را تأمین کند [۳۵].
ه- زون یا ناحیه تاریخی-فرهنگی[۸]: این طبقه به آن دسته از اراضی پارک اختصاص مییابد که ازنظر ملی و بین المللی بااهمیت بوده، زمینه های معماری، تاریخی و منابع فرهنگی معاصر را شامل می‌شود. این طبقه به دلیل توجه مستقیمی که بر اهمیت حفاظت و تفسیر این آثار به‌عنوان میراثهای فرهنگی ملل دارد بسیار حائز اهمیت بوده و اگر در مجاورت زون حفاظتی یا زون تفرج گسترده ایجاد شود، در اغلب مواقع مطلوبیت بیشتری خواهد یافت. توسعه فیزیکی فقط محدود به زمانی است که از جهت حفاظت و ترمیم و احیای ارزش‌های فرهنگی و تفسیر آنها ضرورت پیدا کند. استفاده عمومی از این ناحیه نیز فقط در سطح بازدید و آموزش انجام میگیرد [۳۵].
و- زون یا ناحیه بازسازی[۹]: آن دسته از اراضی محدوده داخل مرزهای پارک که در اثر معرفی گونه های گیاهی و جانوری غیربومی، بهره برداری از معدن، بهره برداری از جنگلها، آتش‌سوزی، کشاورزی و مناطق مسکونی و نظایر آن از بین رفته یا دگرگون شدهاند و به حکم ضرورت هماکنون مورد توجه قرار گرفتهاند در این طبقه جای میگیرند [۳۵].
ز- ناحیه یا زون استفاده های ویژه[۱۰]: زمینهای این ناحیه برای برآورد نیازهای اساسی مدیریت از جنبه خدماتی نظیر خانهسازی برای نیروی انسانی شاغل در پارک، امکانات نگهداری و انبار تجهیزات، طرحهای تأمین آب و برق، برجهای ارتباطی، بهداری و نظایر آن طرحریزی شده، مورد استفاده قرار میگیرد. تا آنجا که ممکن است این تأسیسات باید دور از افق دید بازدیدکنندگان و محوطههای مورد استفاده آنها استقرار یابد. اراضی این ناحیه همچنین برای آن دسته از استفاده‌هایی که با اهداف پارک ناسازگار است، مورد استفاده قرار میگیرد [۳۵].
۲-۴ کاربری و پوشش اراضی
پوشش اراضی به ترکیب و ویژگیهای اجزا و عوارض طبیعی روی سطح زمین اطلاق میشود [۱۲]، درحالی‌که کاربری اراضی به نوع فعالیت انسانی که در بخشی از سرزمین انجام میگیرد (مانند کشاورزی و یا مناطق مسکونی) گفته میشود [۲۹]. کاربری اراضی نتیجه روابط متقابل پارامترهای اجتماعی- فرهنگی و توان بالقوه سرزمین است [۱۲]. تغییرات در کاربری و پوشش اراضی نتایج چشمگیری در محیط‌زیست ازجمله زیستگاه گونه های نادر و درخطر انقراض و تنوع زیستی دارد [۶۰].
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۵- سنجش از دور
دورسنجی علمی است که به‌وسیله‌ی آن میتوان با بهره گرفتن از یک دسته اندازه گیریهایی که از فاصله دور و بدون هیچگونه تماس فیزیکی انجام میشود، درباره‌ی اشیای مختلف زمینی اطلاعات کسب کرد. لازمهی عملیات دورسنجی، برخورد انرژی ساطع شده از یک منبع انرژی با پدیده ها است که از طریق ثبت و تجزیه‌وتحلیل انرژیهای بازتابشی، شناخت اشیا را امکان پذیر میسازد [۱۶]. پیشینه فناوری سنجش از دور به بیش از یک قرن میرسد این کار با عکسبرداری هوایی از بالنهای طنابی و سپس هواپیما و فضاپیما آغاز شده است ثابت شده که سنجش از دور منبع باارزش و مطمئنی برای اطلاعات جغرافیایی مختلف است. انواع گوناگون سنجنده های هوایی و فضایی[۱۱] تصاویری را تولید کردهاند که در دامنه وسیعی از کاربردها –از پیشبینی هوا و تغییر و تبدیل منابع تا برنامه ریزی سرزمین و دفاع- استفاده شدهاند [۱۱]. امروزه تصاویر ماهوارهای و فن‌های سنجش از دور، بهدلیل فراهم آوردن داده های به هنگام و قابلیت بالای آنالیز کاربرد گستردهای در تمامی بخشها ازجمله کشاورزی، منابع طبیعی و تهیه نقشه کاربری اراضی به‌عنوان نقشه های پایه در آمایش سرزمین دارند [۱۸].
۲-۶ آماده سازی تصاویر ماهوارهای برای تهیه نقشه
داده های خام به شکلی که توسط سنجنده های موجود در ماهواره یافت می‌شوند، ممکن است کمبود یا خطاهایی داشته باشند. جهت رفع این خطاها، اعمالی بر روی داده های ماهوارهای، برای حذف خطاهای هندسی، اتمسفری و توپوگرافی بکار میروند. نوع و مقدار پیش‌پردازش‌های اعمال شده بر یک تصویر بستگی به نوع و کاربرد تصویر اصلاح شده دارد. پس از اعمال پیش‌پردازش بر داده ها، امکان انجام پردازش نهایی داده ها جهت مطالعه و تفسیر و استنتاج فراهم میگردد [۵۱].

 

 

– پیشنهاد می شود مراکزو مؤسسات خدمات رسانی جانبازان برای برداشتن موانع ذهنی جانبازان در زمینه کارآمدی و اعتماد به نفس از دست رفته آنان و همچنین با توجه به اینکه در زمینه روانشناسی و مشاوره جانبازان کارهای پژوهشی زیادی صورت نگرفته لذا پیشنهاد می شود بنیاد جانبازان ومراکز پژوهشی بنیاد بستری فراهم نمایند که از پژوهش های دانشجویی و دانشگاهی استفاده و ازدانشجویان و اساتید آنان در زمینه خدمات مشاوره ای بهره بگیرند .
– با توجه به مطالعه پژوهشگر درمدت پژوهش مسائل روانی از جمله افسردگی، انزواطلبی، نگرش منفی نسبت به خود و دیگران ،عدم اعتماد به نفس وهمچنین مشکلات خانوادگی در ارتباط با همسر و فرزندان بخش مهمی ازمجموعه مشکلات جانبازان را تشکیل می دهد ، لذا پیشنهاد می شود دانشجویان روانشناسی و مشاوره تحقیقات خود را با این گروه در زمینه های مذکور انجام دهند .
نتیجه تصویری برای موضوع افسردگی
منابع فارسی
– اسلامی نسب ، علی (1373) . روان شناسی جانبازی ومعلولیت . تهران : انتشارات، صفی علیشاه
احدی ، حسن ؛ جمهری ، فرهاد . روانشناسی رشد : نوجوانی ، بزرگسالی (جوانی ، میانسالی و پیری ) چاپ و نشر بنیاد ، 1380
– امینی ، شهریار(1382). بررسی نقش خودکارآمدی، خودتنظیمی وعزت نفس در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبیرستان رشته علوم تجربی شهرستان شهرکرد . پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه تربیت معلم .
– بندورا ، آلبرت (1372) . نظریه یادگیری اجتماعی . ترجمه ، فرهاد ماهر . تهران : راهگشا
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
– بررسی تطبیقی خدمات رسانی کشورها به آسیب دیدگان جنگ(1375)، مجله جانبازان ؛ انتشارات : بنیاد شهید
– بهمنی، منوچهر(1372) . بررسی و مقایسه درونگرایی در دو گروه از جانبازان ضایعه نخاعی ورزشکار و غیرورزشکار . پایان نامه کارشناسی ارشد؛ دانشگاه تهران
– توانگر، محمد حسین) 1373) . مطالعه چگونگی سازگاری اجتماعی جانبازان . مرکزتوانبخشی جانبازان انقلاب ارائه پیشنهادات جهت بهبود وضع آنان، پایان نامه کارشناسی ارشد؛ دانشگاه تربیت مدرس
– تقدیسی ، محمد حسین (1364) مطالعه چگونگی سازگاری جانبازان مرکز توانبخشی امام خمینی و ارائه پیشنهادات جهت بهبود وضع آنان ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه تربیت مدرس
– حمیدی پور، رحیم (1377) . رابطه جو مدرسه با کارآمدی شخصی مشاورمدرسه . پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم .
– حسن آبادی ، حمید رضا (1380) . بررسی باورهای معرفت شناختی و باورهای خودکارآمدی دانش آموزان و دانشجویان پسر و دختر شهر تهران ، پایان نامه کارشناسی ارشد ؛ دانشگاه تهران
– حاج میرفتاح ، فاطمه(1372). آیا براستی شما معلولید؟ تهران : مرکز نشر دانشگاهی
– حاج میرفتاح ، فاطمه(1370). ورزش ویژه جانبازان و معلولین . تهران ، مراکز تربیت معلم ؛ انتشارات آموزش و پرورش
– خورند ، محمد تقی (1374) . بررسی سازگاری شخصیتی در دو گروه از جانبازان ورزشکار و غیر ورزشکار استان مازندران . پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه تربیت مدرس
– خلاصه شناخت سازمان امور جانبازان(1370) . معاونت طرح، برنامه وبودجه بنیاد شهید وامور ایثارگران
– دلاور، علی (1378) . احتمالات و آمارکاربردی درروان شناسی و علوم تربیتی . تهران، انتشارات : رشد
– دلاور،علی (1380) . مبانی نظری و عملی پژوهش درعلوم انسانی واجتماعی . تهران، انتشارات : رشد

– دی آنجلیس ، باربارا (1995) . اعتماد به نفس(دستیابی به آن و زندگی با آن). برگردان هادی ابراهیمی،1382 تهران : نسل نو اندیش

– رضایی، محمد رضا (1376) بررسی و مقایسه سازگاری شخصیتی جانبازان ورزشكار و غیر ورزشكار ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه تربیت مدرس
– شارین ، کمال الدین (1380). معجزه باور(شما همان باورهای خود هستید ) . ترجمه، مهدی قراچه داغی – تهران ، نشر: اوحدی
– شفر ، مارتین (1982). فشار روانی . ترجمه بلورچی،(1375) ، انتشارات : پاژنگ
– شولتز، دوان ، شولتز، الن(1379).نظریه های شخصیت. برگردان محمدی ، سید یحیی، تهران: نشرویرایش
– شیخ الحسنی، اکرم الملوک (1376) . مقایسه رضایت شغلی جانبازان جسمی- حرکتی با افراد عادی در مشاغل یکسان . پایان نامه کارسناسی ارشد ، دانشگاه علامه طباطبایی
Job Satisfaction - رضایت شغلی
صمدی ، اکرم (1386) . بررسی رابطه بین ادراک حمایت از سوی خانواده ، معلمان و دوستان و خودکارآمدی با پیشرفت تحصیلی . پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه علامه طباطبایی
– علی نیا کروئی ، رستم (1382). بررسی رابطه بین خودکارآمدی عمومی و سلامت روان دانش آموزان پایه سوم مقطع متوسطه شهرستان بابل . پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه علامه طباطبایی
– عبدی نیا (1377) . بررسی روابط خودکارآمدی ، جهت گیری هدف و یادگیری خودگردان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان راهنمایی شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه علامه طباطبایی
– غضنفری، احمد(1371) . مقایسه منبع کنترل و میزان افسردگی گروه جانبازان ، معلولین عادی و افراد عادی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس
– کشوری ،محمدرضا (1375

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.
) . بررسی وضعیت اقتصادی- اجتماعی جانبازان بنیادجانبازان بروجرد . پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه تربیت مدرس
عکس مرتبط با اقتصاد

– کندری ، مجید (1381) . مقایسه باورهای خودکارآمدی دانش آموزان پسر پایه دوم مقطع متوسطه
شاخه های نظری و فنی و حرفه ای شهر تهران . پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد، تهران
– لطفی ماجلانی، جلال (1375) . بررسی اختلالات خواب در جانبازان . پایان نامه کازشناسی ارشد،شهرستان گیلان ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی
میر سمیعی ، مرضیه (1385) . بررسی رابطه بین خودکارآمدی ، حمایت اجتماعی و اضطراب امتحان با سلامت روان دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی . پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه علامه طباطبایی
– مجیدیان، فرزاد (1384) . بررسی رابطه بین باورهای خودکارآمدی و سخت رویی ، استرس شغلی
مدیران مقطع متوسطه شهر سنندج . پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه علامه طباطبایی
– مجموعه قوانین و مقررات مربوط به جانبازان (1375) . مأخذ بنیاد شهید انقلاب اسلامی
– معرفی اجمالی سازمان و مروری بر خدمات ارائه شده به جانبازان گرامی ، عملکردها ، سیر تحولات و چشم انداز موجود ، معاونت اقتصادی و امور مجلس ، سازمان امور جانبازان ، 1382؛ انتشارات مبین دانش صص 6-55
– مختاری، علیرضا (1384) . سیاستگذاری عمومی درباره جانبازان انقلاب اسلامی در دوره اصلاحات (دوره ریاست جمهوری سید محمد خاتمی1384- 1376) ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران
– مژدهی ، محمد رضا (1381) . مقایسه باورهای خودکارآمدی دانش آموزان پسر شاخه های نظری ، فنی و حرفه ای و کارودانش . پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه علامه طباطبایی
– مظاهری تهرانی ، فیروزه (1387) بررسی اثربخشی مهارت های کارآفرینی بر باورهای خودکارآمدی
دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی ، کارشناسی ارشد. مشاوره شغلی، دانشگاه علامه طباطبایی
– منشی طوسی، محمد تقی (1374)، هالیس اف ، فیت (مؤلف) . تربیت بدنی و بازپروری برای رشد ، سازگاری و بهبود معلولان . مشهد : انتشارات آستان قدس رضوی

– میرزایی کندری ، فتانه (1386) .اثربخشی آموزش مؤلفه های رویکرد کارخوف برافزایش خودکارآمدی دانش آموزان . پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه علامه طباطبایی
– میرسمیعی ، مرضیه (1385) . بررسی رابطه خودکارآمدی ، حمایت اجتماعی و اضطراب امتحان با
سلامت روان دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی . پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی
– نوربالا، احمد (1372) ” مجموعه مقالات سمپوزیوم بررسی عوارض ناشی از جنگ” تهران : انتشارات مؤسسه چاپ بنیاد شهید
– نامداری ، کورش ) 1368). بررسی مشکلات روانی – اجتماعی جانبازان جنگ ایران و عراق. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس
– وقری ، عزت ا… (1379). بررسی رابطه بین خودکارآمدی و سبک های مقابله با بحران درزوجهای جوان دانشجوی دانشگاه های تهران . پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت معلم تهران

English Reference
Bandura, A. (1994).Self-efficacy. In v. s. Ramachaudran(ed) , encyclopedia of human
behavior (vol. 4, pp. 71-81). New york : academic press . (Reprinted in H.Friedman (ed), encyclopedia of mental health . san diego: Academic press, 1998)

 

به گزارش سرویس ترجمه شفقنا،اهمیت قاچاق انسان از آن جهت است که پیامدهای قاچاق انسان هم اکنون یکی از مهمترین و جدی ترین چالش های پیش روی جهان معاصر به شمار می رود و این پیامدها تاثیر زیادی دارد که پیشگیری و جلوگیری از پیامد قاچاق انسان راهکارهایی کاربردی را ایجاب می کند.بدون شک پدیده قاچاق انسان به عنوان اهانتی به کرامت انسان و جنایتی ناگوار علیه انسان و انسانیت است اما در عین حال مسئله ای جدی برای همه کشورها به شمار می رود که مستلزم ملاحظات در سطح ملی و بین المللی است.امروزه در هیچ کجای جهان نمی توان نقطه ای را یافت که از این پدیده شوم و آثار مخرب آن در امان باشد.دامنه ی آثار و پیامدهای ناگوار این جرم بسیار وسیع است.از جمله ی این آثار می توان به هنجار هایی مانند:خشونت علیه قربانیان،نقض حقوق قربانیان،ابتلاء به بیماری های مسری و شیوع آن در سطح جهان،ایجاد اختلالات روحی-روانی،بروز ناهنجاری های اجتماعی مانند پول شویی و جعل،تزلزل بنیان خانواده ها و مخدوش شدن نظام های سالم اقتصادی و اختلال در امنیت اجتماعی و استثمار نیروی کار اشاره کرد.ذکر این پیامدهای منفی ،ضرورت بررسی همه جانبه و مبارزه مناسب با آن را بدیهی می سازد.شرایط این پیامدها ایجاب می کند که قاچاق انسان به وسیله راهکارهایی نظیر آگاهی دهی جوامع نسبت به پیامدها،معضلات و خطرات قاچاق انسان،ایجاد فرصتهای شغلی،تشویق به برابری حقوق،فرهنگ سازی در زمینه حقوق قانونی مربوط به آن،مبارزه با فقر هدایت شود و هدایت شدن این پیامدها از واجبات به شمار می رود.

فصل اول:تبعات مختلف قاچاق انسان
۱-پیامد اقتصادی-سیاسی

گاهی اوقات پدیده قاچاق انسان می تواند به عنوان عاملی موثر در تشدید تشکیلات سیاسی و اقتصادی نقش خود را نشان دهد.به طوری که در برخی از کشورهای آفریقایی طبق آمار تا حدود ۵۰ در صد افراد نخبه و تحصیلکرده از کشور خارج و در سایر کشورها بالاخص کشورهای اروپایی به کار مشغول می شوند(پدیده فرار مغزها)که به طور قطع تبعات ویرانگری بر بنیان های اقتصادی وسیاسی کشور مبدأ می گذارد.[۸۳] بزهکاری سازمان یافته در سطح ملی و بین المللی بر مقوله سیاست اثر می گذارد. ارتکاب جرم و وضعیت اقتصادی هر جامعه با هم ارتباط تنگاتنگ داشته و تأثیر متقابلی بر روی هم می گذارند،به این معنی که میزان رشد اقتصادی و رشد بیکاری بر میزان و نوع جرم ارتکابی در هر جامعه تأثیر می گذارد و ارتکاب جرم نیز متقابلاً ممکن است بر ساختار اقتصادی و میزان رشد و توسعه ی اقتصادی تأثیر گذار باشد.[۸۴]
درآمدهای زیاد گروه های جنایتکار سازمان یافته از جمله باندهای قاچاق انسان که از ارتکاب جرم حاصل می شود ،در بازارهای جهانی تطهیر می گردد و امنیت سیستم های مالی و اقتصادی جهانی را تهدید می کند،لذا می توان گفت تطهیر درآمدهای نامشروع که طبق کنوانسیون پالرمو از جنایات سازمان یافته فراملی است،از پیامدهای قاچاق انسان می باشد که اثرات نامطلوبی بر اقتصاد کشورها بر جای می گذارد.[۸۵]
به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس از “هنگ گنگ” لوئیز سی دباکا مدیر دفتر نظارت و مبارزه با قاچاق انسان در آمریکا گفت:با توجه به این که کارفرمایان با وعده دروغین کار بهتر و دستمزد بیشتر،از افراد فقیر و کم برخوردار بهره کشی می کنند،شرایط سخت تر اقتصادی پیامدهای ناگوارتری خواهد داشت و این امر را تشدید می کند.همانطور که در مباحث قبل بیان شد قربانیان اغلب با فریب وعده دستمزدهای بالا راهی غربت می شوند و ناگهان خود را غرق در بدهی و بردگی مجازی می بینند که برای دستمزد ناچیز در مشاغلی چون خدمتکاری خانه یا روسپیگری به کار مشغولند.[۸۶]
سی دباکا در گفت و گو با خبرنگاران افزود:امروزه بسیاری از کشورها توانایی های خود را در زمینه تحقیقات و بازرسی برای مبارزه با قاچاق انسان تقویت می کنند.انگیزه ها و تبعات سیاسی و اقتصادی متعددی نیز در خصوص قاچاق انسان مطرح شده است که یکی از موارد آن پولشویی می باشد.[۸۷] اشخاصی که اقدام به پولشویی می کنند به دنبال سود حاصل از سرمایه گذاری وجوه غیر قانونی خود در فعالیتهای اقتصادی نیستند،بلکه هدف آنها نگهداری اصل وجوه و عواید مزبور است.
بنابراین مشاهده می شود که با پدیده پولشویی قاچاقچیان انسان بسیاری اوقات ثروت خود را-که از راه نامشروع به دست آورده اند-در جاهایی سرمایه گذاری می کنندکه هم مجدداً سود بسیاری عاید ایشان می کند و هم منبعی برای جلب مجدد قربانیان می شود.همچنین این افراد دارای وجهه اجتماعی بسیار مثبتی می شوند که برای ادامه روند فعالیت کثیف ایشان بسیار مؤثر است.[۸۸] به هر تقدیر به رغم حمایتی که برخی دولتها برای کنترل این وضعیت نموده اند خرید و فروش،قاچاق،استثمار بدنی و جنسی و آدم ربایی به عنوان شدیدترین اشکال استثمار اقتصادی در خصوص کودکان یک واقعیت روزمره در بسیاری از نواحی جهان است و این در حالی است که خشونت خانگی و جنسی علیه زنان به عنوان عاملی در گسترش پدیده قاچاق انسان،به شدت هر چه تمامتر در جهان ادامه دارد.[۸۹]
۲-پیامد اجتماعی-فرهنگی
جرم به طور معمول نگاه منفی جامعه را به دنبال دارد.در واقع جرم به سبب آن که عملی ضد اجتماعی است واکنش منفی را به دنبال دارد.بسیاری از اوقات پدیده قاچاق انسان می تواند ناشی از تبعات اجتماعی مانند تهدید آزادی های فردی و اجتماعی و یا معضلاتی مانند جنگ و امثال آن باشد.در قاچاق انسان به ویژه بهره برداری از زنان و کودکان به رغم اثرات اقتصادی،جنبه فرهنگی و اجتماعی آن نمود بارزتری پیدا می کند.از جمله این آثار اجتماعی می توان به ترویج اعتیاد و گسترش فحشاء-بالاخص در بین جوانان حتی کودکان و نوجوانان-اشاره کرد.علاوه بر تبعات فوق الذکر تاثیرات مخربی در کیفیت تحصیل و آموزش این افراد دارد.[۹۰] نگاه باندها و افراد فعال در قاچاق به انسان نگاهی حیوانی است.زنانی که در دام قاچاقچیان گرفتار می شوند،اولین چیزی را که از دست می دهند،شخصیت انسانی شان است.قاچاقچیان انسان آنها را همانند ماشین و اسلحه و اجناس دیگر در آژانس های معاملاتی خرید و فروش می کنند و اندام آنها را برای جلب مشتری به نمایش می گذارند.[۹۱] بسیاری اوقات افراد خوشگذران و فاسد – از جمله در کشورهای حاشیه خلیج فارس – از بازی ربودن و قاچاق کودکان برای تفریح و سرگرمی استفاده می کنند.اخیراً سازمان تحقیقاتی پلیس فدرال پاکستان با همکاری پلیس بین الملل (اینترپل)و وزارت کار و امور پاکستانی ها خارج از کشور گزارشی در مورد ۴۳ نوجوان پاکستانی که برای بردگی قاچاق شده بودند ،منتشر ساخت.[۹۲] در کنار مطالب مذکور عده ای از دست اندرکاران معتقدند که بحران سالاری می تواند اثرات مخربی بر روی هویت بگذارد و بحران هویت را تشدید کند و می تواند در بروز پدیده قاچاق انسان نقش مهمی را ایفاء کند.بحرانهایی از قبیل:پدیده سالاری،مد سالاری،پدر سالاری،مادر سالاری،فرزند سالاری،پول سالاری،کالا سالاری،اطلاعات و داده سالاری که هر کدام از آنها می تواند زمینه ساز مساعدی برای گسستن روابط،خروج از خانه،مهاجرت و قاچاق انسان باشد.[۹۳]
قاچاق زنان از کشورهای اسلامی ایران ،می تواند حیثیت ملی و اسلامی نظام را مخدوش کند،چرا که معمولاً کشورهای مبدأ قاچاق زنان ،کشورهای فقیری هستند که دچار انواع نابسامانی های اجتماعی می باشند،نظیر کشورهای حوزه بالکان و جمهوری های شوروی سابق که از شدت فقر ،حاضر به هر کاری ولو خودفروشی هستند.وضع اجتماعی در سطح ملی بسیار نابسامان است به حدی که مردم از شدت فقر و مشکلات معیشتی ،دختران خود را می فروشند.این در حالی است که این امر در ایران نیز سابقه دارد.به یک مورد گزارش در این زمینه توجه کنید:
“یک دختر ۱۳ ساله به دلیل اعتیاد پدر،به مرد ۳۵ ساله ای که فروشنده مواد مخدر بود،در مقابل ۱۰۰ هزار تومان فروخته شد”.
۳-پیامد روانی- بهداشتی
با آن که بزه دیدگان قاچاق انسان،نیازهای گوناگونی دارند ولی پاره ای از نیازهای ضروری و مبهم آنها،بهبودی روانی و بهداشتی آنها را تأمین می کند.بزه دیدگان در فرایند انجام قاچاق انسان به بیماری های گوناگون و در برخی موارد خطرناک چون ایدز و هپاتیت مبتلاء و از آن در رنج اند.از این رو تمامی بزه دیدگان قاچاق انسان نیازمند سطحی از کمک های بهداشتی و پزشکی هستند.دوره ی استراحت و بهبودی و اقامت شخص در یک پناهگاه و خانه ی امن فرصت مناسبی را فراهم می کند که بزه دیدگان قاچاق،وضعیت جسمی خویش را در پرتو درمان های پزشکی که با حمایت دولت یا گروه های مردم نهاد انجام می گیرد،بهبود بخشند.قاچاق انسان علاوه بر ابتلاء به بیماری های جسمانی،پیامدهای روانی نیز دارد.با توجه به این که قربانیان با زور ، رعب و وحشت وادار به خواسته های قاچاقچیان می شوند،از آمادگی بالایی برای بروز اختلالات روانی برخوردار می باشند.اختلالات اضطرابی به صورت حملات وحشت زدگی،ترس های مرضی ساده،ترس از تاریکی و سایر اختلالات روانی بروز می نماید.ابتلای قربانیان به اختلال استرس پس از سانحه ،می تواند سال های سال به تداوم روان رنجوری آنها منتهی شود.آلوده نمودن بهداشت محیط و اشاعه ی بیماری های مقاربتی مانند سوزاک و سفلیس یا ابتلاء به ویروس مرگبار ایدز،سلامت و پایداری کل جامعه را به خطر می اندازد و به مانعی جدی مبدل می شود.هر ساله میلیون ها انسان بر اثر بیماری ایدز کشته می شوند.[۹۴] این بیماری باعث از هم گسیختگی و فقر خانواده ها،تضعیف نیروی کار و یتیم شدن میلیون ها کودک می شود.تحقیقات مجله ی انجمن پزشکی آمریکا روی ۲۸۷ زن و دختر نپالی که بین سال های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۵ به هند قاچاق شده و بازگشته بودند ،نشان داد که ۴۰ درصد آنها آلوده به ویروس HIV هستند.این آمار در میان افرادی که قبل از ۱۵ سالگی قاچاق شده بودند،حدود ۶۰ درصد بود.یافته های این تحقیق در این منطقه،گمانه زنی قبلی درباره ی این که قاچاق انسان می تواند یک عامل کلیدی در گسترش HIV و تبدیل آن به یک اپیدمی در جنوب آسیا باشد را ،تایید می کند.[۹۵]
برخی از صاحب نظران معتقدند که رفتارها و انحرافات اخلاقی را نیز باید نوعی بیماری روانی به شمار آورد و گروهی دیگر معتقدند که انحرافات اخلاقی ربطی به اختلالات روانی ندارند و در واقع یک معضل فرهنگی و اجتماعی هم می تواند تلقی شود.آنطور که آمار جهانی نشان می دهد ۳ درصد مردان و ۱ در صد زنان هر جامعه ای از اختلال شخصیت ضد اجتماعی رنج می برند.[۹۶] پیامدهای روانشناختی می تواند اختلال انطباقی،افسردگی،بروز ترس و اختلالات اضطرابی،یادآوری حادثه تروماتیک،اجتناب مستمر از محرک های مربوط به حادثه،اعتیاد و رفتن به سمت مواد مخدر باشد.انسان موجودی عاطفی و دارای شعور است که از آنچه در اطرافش می گذرد متأثر می شود و متقابلاً در محیط اثر گذار است.اختلال انطباقی به معنی ورود قربانی به دنیایی کاملاً متفاوت از دنیایی که در آن زندگی می کرده است.به عنوان مثال ورود از یک دنیای شرقی و خانواده های پرجمعیت و با روابط بین فردی متعدد به یک دنیای غربی،افراد جدا از یکدیگر و خانواده های تک والد و یا بدون والد وارد شود.این امر منجر به پاسخ رفتار بیمار گونه ای می گردد که کمترین آن اخلال در عملکرد اجتماعی و حرفه ای فرد می باشد.[۹۷]در مورد افسردگی که دومین مورد است، اختلال شدیدی را که این افراد تجربه می کنند،اختلال خلقی شدید و عمدتاً به صورت افسردگی اساسی می باشد.[۹۸] بروز ترس و اختلالات اضطرابی که حالت بیمار گونه شخص همراه با بیم و نگرانی دائم همراه با نشانه های جسمی حاکی از درگیری شدید دستگاه اتونومیک است که شدیداً فعال شده است.یادآوری حادثه تروماتیک که حادثه مستمراً برای وی یادآوری می شود و یا آنها را در خواب می بیند و یا رفتاری از خود بروز می دهد که انگار آن حادثه هم اینک در حال انجام می باشد.اجتناب مستمر از محرک های مربوط به حادثه مانند سعی برای اجتناب از افکار و احساس های مربوط به ضربه یا موقعیت هایی که خاطره ضربه را بر می انگیزند.در مورد اعتیاد و رفتن به سمت مواد مخدر که این عارضه برای فرار از هوشیاری و واقعیت های پیرامون قربانی از جمله بیماری ها و آسیب هایی است که افراد قاچاق شده ،در معرض آن خواهند بود رخ می دهد.بزه دیدگان در فرایند قاچاق انسان به بیماری های گوناگون و در برخی موارد خطرناک مبتلاء و از آن در رنج اند.[۹۹]

فصل دوم:ویژگی های قاچاق انسان
ویژگی های قاچاق انسان بسیار گوناگون و وسیع است و بخش ها و جنبه های متعددی را در بر می گیرد.پدیده قاچاق انسان در آغاز شامل خریداری کردن برده ها و زنان برای کار در مزارع و منازل بود و حتی برای خرید و فروش برده ها مزایده صورت می گرفت.سپس ویژگی های این پدیده و خود پدیده قاچاق انسان شروع به پیشرفت کرد تا این که به جایی رسید که افراد مجبور به کارهایی که به آنها تمایل نداشتند می شدند.
به گزارش باشگاه خبرنگاران،بر اساس تحقیقات صورت گرفته توسط نهادهای بین المللی،در طول چند دهه گذشته ویژگی های قاچاق انسان و خود پدیده قاچاق انسان افزایش چشمگیری یافته است.بر اساس گزارش های دولتی،قاچاقچیان با خطرات کمی روبرو بوده و به راحتی می توانند قربانیان بالقوه را برای کار و کسب درآمد در خارج از کشورها فریب دهند.بازیگران قاچاق انسان نقش های متنوع و در عین حال مهمی را ایفاء می کنند.همه اینها مانند زنجیره ای هستند که به هم متصل می باشند.
.
۱-سازمان یافتگی و فراملی بودن
با توجه به تعاریف اکثر نویسندگان که معتقدند قاچاق انسان جرمی است سازمان یافته و سازمان یافتگی را از خصایص قاچاق انسان می دانند و بیان می کنند:”قاچاق اشخاص یکی از نگران کننده ترین جنبه های مجرمیت سازمان یافته است.”[۱۰۰] از این رو می توان یکی از معضلات اصلی قرن حاضر را جنایات سازمان یافته دانست و بدون تردید قاچاق انسان یکی از این جرایم است.از جمله ویژگی های جرم قاچاق انسان سازمان یافتگی و فراملی بودن و بین المللی بودن این معضل است که در بسیاری از اسناد و کنوانسیونها از جمله در قانون مبارزه با قاچاق انسان به آن اشاره گردیده است و جزء جرایم سازمان یافته بین المللی به شمار می آیند.معمولاً باندهایی که در این حرفه فعالند افرادی را در کشورهای مبدأ مأمور جذب قربانیان نموده و با اعزام آنها به کشورهای دیگر به دست افراد خود،در کشورهای مقصد می سپارند که در آنجا برای فروش و جذب در فاحشه خانه ها عرضه می شوند.امروزه ویژگی فراملی بودن در بسیاری از جرم های سازمان یافته به ویژگی های این جرم افزوده شده است.[۱۰۱]در عصر فناوری اطلاعات،مجرمین بین المللی به راحتی با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند.[۱۰۲] مطابق پروتکل قاچاق انسان و به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران،قاچاق انسان به دلیل ابعاد وسیعی که در جهان دارد به عنوان یک جرم سازمان یافته تلقی می شود.[۱۰۳]بسیاری از سازمان های ملی و بین المللی نیز دلایلی برای اثبات دخالت گروه های سازمان یافته در این رابطه ارائه کرده اند.[۱۰۴] سازمان یافتگی ذاتاً یک صفت ایجابی و مثبت است اما بخشی از جرایم بر اساس نبوغ،تفکر و بر اساس موقعیت اجتماعی مرتکب به وقوع می پیوندد که نیاز به برنامه ریزی دارد.امکان تحرک بیشتر مردم،کالاها و خدمات در عرض مرزهای بین المللی و پدیدار شدن اقتصاد جهانی،جرم را از بستر داخلی آن جا به جا کرده است و به سمت فراملی بودن کشاند.بنابراین جرمی را می توان فراملی قلمداد کرد که باعث نقل و انتقال اطلاعات،اشیاء،اشخاص،پول یا سایر اموال از مرزهای یک کشور می شود و حداقل یکی از کشورهای درگیر برای این عمل،خصیصه مجرمانه قائل است.[۱۰۵]از دلایلی که می توان بر سازمان یافته بودن قاچاق انسان ارائه داد،پروتکل پیشگیری،سرکوب و مجازات قاچاق اشخاص به ویژه زنان و کودکان مصوب سال ۲۰۰۰ است که به عنوان پیوستی از کنوانسیون سازمان ملل در مورد مبارزه با جرایم سازمان یافته فراملی می باشد.در این سند قاچاق انسان جزء جرایم سازمان یافته قرار داده شده است.این سازمان یافتگی را می توان در کنوانسیونهای دیگر و به عنوان مثال در کنوانسیون مبارزه با قاچاق اشخاص،سوء استفاده و استثمار از راه فاحشگی دیگران مصوب ۱۹۴۹ نیز مشاهده نمود.با توجه به اسناد بین المللی و آراء صاحب نظران نشان می دهد در خصوص سازمان یافته بودن قاچاق انسان در قالب سازمان های بزرگ مافیایی،جایی برای بحث در این خصوص باقی نمی گذارد و در واقع جنایات سازمان یافته امنیت ملت ها و دولت ها را تهدید می کند.پروتکل پالرمو در تکمیل کنوانسیون سازمان ملل متحد راجع به مبارزه با جرایم سازمان یافته بین المللی به تصویب رسیده و همین امر دلیل مهمی بر فراملی و بین المللی بودن جرم قاچاق مخصوصاً قاچاق انسان به شمار می آید.در خصوص سازمان یافتگی قاچاق انسان ،قاچاق زنان در زمره ی جرایم سازمان یافته بین المللی محسوب می شود.علت سازمان یافتگی جرایمی همچون قاچاق انسان را باید منافع سرشار اقتصادی آن مرتکبین دانست.در حقوق ایران به نظر می رسد که با وضع قانون مبارزه با قاچاق انسان،نباید سازمان یافتگی را از ارکان این جرم محسوب کرد زیرا از مواد ۱ و ۲ قانون مذکور چنین استنباط می شود که تعدد مرتکبین و سازمان یافتگی گروه مجرمان،از ارکان تحقق جرم قاچاق انسان نیست.قانون مبارزه با قاچاق انسان نیز برای اولین بار ارتکاب قاچاق انسان به صورت سازمان یافته را جرم انگاری نمود.اما باز هم تعریفی مفید از واژه مذکور ارائه نداد.

۲-قصد قاچاقچیان برای ارتکاب جرم
جرم شدید عمل مجرمانه ای است که حداقل مستوجب چهارسال حبس یا بیشتر باشد.در مورد قاچاقچیان انسان باید اظهار کرد در این مورد شدت جرم صرفاً با مراجعه به حداکثر مجازات برای قاچاقچیان تعیین می شود نه صدمات یا خسارت واقعی که از فعالیت مجرمانه حاصل شده است.همانطور که در مباحث قبل ذکر شد ،قصد بیشتر قاچاقچیان انسان بدست آوردن سود بسیار از این عمل است و در واقع قاچاقچیان با حمل و نقل کردن افراد،جرم قاچاق انسان را مرتکب می شوند که در حقوق داخلی و بین المللی به آن به عنوان قاچاق انسان نگریسته شده است.به عنوان مثال در حادثه ای قاچاقچیان انسان ۲۱ تبعه غیر مجاز خارجی را در یک دستگاه جاسازی کرده بودند.باید اظهار داشت که محکوم کردن مجرمان قاچاق انسان بسیار دشوار است اما شاید با قانون جدید محکوم کردن آنها به خاطر جرمی که انجام داده اند آسانتر شود.قاچاقچیان انسان بعد از بدست آوردن سود بسیار از این جرم،این مبالغ دریافتی را از طریق تزریق پول های نامشروع خود به شرکت های خصوصی،موجب شده اند که این شرکت ها روز به روز قدرتمند تر شوند.قاچاقچیان انسانی که قصد ارتکاب جرم را دارند واجب است که همه دستگاه های امنیتی،برنامه ها و خطوط مربوط به قاچاق انسان را دانسته و از روش هایی که باعث ارتکاب این جرم می شوند جلوگیری بعمل آورند و همینطور مسئولیت دستگاه های امنیتی را در این باره هماهنگ کنند.سازمان های جنایی تا اندازه زیادی متفاوت هستند.آنان از حمایتهای دیپلماتها و کارمندان سازمان های چند ملیتی برای پیشبرد اهدافشان سود می جویند.آنان از نفوذ همه کسانی که بتوانند در قاچاق انسان به آنها کمک کنند،بهره می گیرند.
۳-استمرار و انگیزه قاچاقچیان برای بدست آوردن سود یا منفعت مالی
استمرار در قاچاق انسان به نحوی است که قاچاقچیان مدام دختران،زنان و کودکان را از کشوری به کشور دیگر منتقل می کنند و پیوسته به اهداف خود می رسند و مستمراً هدف آنها از انجام این کار به دست آوردن سود بیشتر است.زیرا همانطور که بیان شده است قاچاق انسان نسبت به قاچاق اسلحه و قاچاق مواد مخدر خطرات نسبتاً کمتری دارد ولی به نسبت سود سرشاری از قاچاق انسان حاصل قاچاقچیان می شود.به همین دلایل متعدد است که قاچاقچیان مداوم و مستمر به این کار ادامه می دهند و از طرفی خود افراد قاچاق شده دنبال پول،کار بهتر،زندگی راحت تر و موقعیت های بهتری هستند که تن به پست ترین کارها برای قاچاقچیان می دهند ولی در مقابل شاید نه دستمزدی دریافت کنند یا آنقدر سود ناچیزی دریافت می کنند که مشکلی را حل نخواهد کرد.قاچاقچیان انسان فقط به سود خود می اندیشند .برای آنان جان،مال،آبرو و حیثیت افراد و جامعه مهم نیست.نباید از قاچاقچیان انتظار هدایت شدن و ترحم داشت بلکه باید با آنان به شدت و قهر و قدرت برخورد کرد و به جامعه هم در این خصوص آگاهی لازم داده شود.همانطور که بیان شده است قاچاق انسان به عنوان یک جرم تلقی می شود و این جرمی که اتفاق می افتد یکی از شرایط آن این است که موجودیت آن گروه در یک دوره زمانی مشخص استمرار داشته باشد.ضمنا باید گفت که کنوانسیون پالرمو قبول می کند که موجودیت گروه های جنایتکار به طور وسیعی مستقل از اعضای آن است و حیات گروه بعد از دستگیری ،مرگ یا ترک سازمان توسط افراد نیز ادامه دارد.[۱۰۶]اگر انگیزه را به عنوان آخرین چرایی عمل قاچاق انسان تلقی کنیم،انگیزه در ارتکاب قاچاق انسان عمدتاً به مسائل مالی بر می گردد.به عنوان مثال قاچاقچی که انسانی را از ایران به کشور دیگر منتقل می کند این عمل نوعاً جنبه مالی دارد.انگیزه افراد قاچاقچی به طور مستقیم یا غیر مستقیم،قصد بدست آوردن سود یا منفعت مالی یا مادی است.از این رو کنوانسیون پالرمو به روشنی معیار اقتتصادی را تعیین می کند.به علاوه بر پایه یادداشتهای تفسیری مربوط به کنوانسیون،لذایذ غیر مادی مانند لذایذ جنسی نیز داخل در این مقوله هستند.[۱۰۷]
انگیزه از نظر روانشناسان عامل تحرک بیشتری و از نظر جرم شناسان سبب تمایل شدید به ارتکاب جرم است.[۱۰۸] در واقع می توان انگیزه را میل نهایی افراد دانست که ایشان را به سمت ارتکاب عمل مجرمانه سوق می دهد.در حقیقت افراد قاچاق شده از راه های مختلف و به صورت پیاده و راه های صعب العبور خود را به داخل مرزها می رسانند و بعد با پرداخت پولی هنگفت به قاچاقچیان انسان سعی می کنند به بازار کار راه یابند و نمونه بارز آن را می توان کار در کارگاه ها و فحشاء و خانه های فساد به آن اشاره کرد.
فصل سوم:شیوه های قاچاق انسان
ابزار و روش های مختلفی به کار گرفته می شود تا قربانی را در مورد گردن نهادن به سیستم قاچاق متقاعد سازد.قاچاقچیان در جریان قاچاق انسان نقش های متنوع و در عین حال مهمی را ایفاء می کنند.به طور محدود مطالعاتی در ارتباط با قاچاق به پاکستان صورت گرفته که از الگوهای ازدواج پیروی می کرده است،یعنی ابتدا ازدواج می کند،سپس دختران را به پاکستان منتقل می کنند و آنها را طلاق داده و به کار فحشاء وادار می کردند.
ثابت شده است،۸۰ درصد دختران فراری که یکی از پایه های اساسی قاچاق انسان می باشد،از خانواده های طلاق بیرون می آیند.[۱۰۹] قربانی با قرار دادن خود در اختیار قاچاقچیان کنترل سرنوشت ، آزادی ، سلامت ، مرگ ، زندگی ، جسم و روح خود را به ایشان می سپارند.
قاچاقچیان از طریق تبلیغات آن هم تبلیغات تقلبی برای دست یافتن به شغل های پر درآمد مثل خدمتکاری یا رقاصگی،قربانیان خود را فریب می دادند.روش دیگر تبلیغ از طریق “آژانس های ازدواج”است که با قول دروغین ازدواج با افراد پولدار در کشورهای خارجی ،دختران و زنان را اغفال می کنند.
همانطور که ذکر شد قاچاق انسان شروع به پیشرفت کرد تا این که به جایی رسید که زنان مجبور به ازدواج صوری می شدند و با پیشرفتهای علمی و پزشکی در قرن بیست و یکم،روند قاچاق اعضای بدن انسان از قبیل کلیه و خون و مانند آن نیز قاچاق می شوند.در شکل نوین برده داری،قاچاق انسان(استفاده از اعضای بدن انسان،فرزند خواندگی دروغین،توریسم جنسی و ازدواج صوری)دلایل اصلی انجام این پدیده است.در صورتی که در مورد قاچاق انسان،افراد جوامع کمتر توسعه یافته و جهان سوم هستند که طعمه اند و مورد آزار و اذیت قرار می گیرند.در کنار تجارت جنسی،تجارت اعضای بدن و استفاده از اعضای کودکان و مردان و به کارگیری آنها در مشاغل سخت و طاقت فرسا هم همواره مدنظر سازمان های حمایت از “حقوق بشر “بوده است.
شیوه های مختلفی به کار گرفته می شود تا این که یک قربانی در دام سیستم تجارت انسان قرار بگیرد.تفاوت چشمگیر در شیوه های قانونی انتقال و حرکت افراد در جهان در اوج آگاهی دو جانبه جهانی و ارتباط بینابین،مشکلاتی از قبیل افزایش نابرابری های اجتماعی در سطح منطقه ای و تبعیض جنسی،قبیله ای و طبقاتی در سطح جهانی نفوذ و چیرگی رسانه های الکترونیکی به ویژه تلویزیون که تجمل گرایی و زندگی سرمایه داری غرب را بر فرهنگ ملل در حال توسعه القاء می کنند.
۱-قاچاق انسان برای تهیه اعضاء بدن
قاچاق اعضای بدن انسان فقط در مورد زنان و کودکان نیست،قربانی می تواند مرد،زن و یا کودک باشد.[۱۱۰] امروزه تجار آمریکایی،آلمانی،فرانسوی،هلندی،انگلیسی،روسی و بسیاری از کشورهای درگیر در تجارت اعضای بدن انسان فعالیت دارند.در قاره آسیا کشور هند از مراکز عمده تجارت اعضای بدن به شمار می آید.پاکستان و بنگلادش نیز در این بازار فعالیت دارند.در شهرهای کلکته،بمبئی اعضای مختلف بدن انسان از جمله کلیه به بهایی اندک به دلالان و سازمان های معاملاتی اعضای بدن عرضه و به فروش می رسد.[۱۱۱] مردم فقیر کشورهای جهان سوم منبعی پایان ناپذیر و ارزان برای این نوع معاملات به شمار می روند.[۱۱۲] تحقیقات انجام گرفته حاکی از آن است که قاچاق اعضای بدن انسان به طور فزاینده ای در حال تبدیل به جرمی پر سود،خصوصاً در موارد مربوط به اهدای کلیه از فرد زنده است.فشار اقتصادی،قربانیان زنده قاچاق اعضاء را به اهدای عضو وا می دارد و حبس های کوتاه مدت و یا جریمه های ناچیز بدان معنی است که موانع قانونی موجود برای بازداشتن مجرمان از این حوزه بالقوه درآمد زای مجرمیت،کافی نیست.هیچ گونه مطالعاتی در مورد حد و حدود قاچاق اعضای بدن و سایر اشکال قاچاق انجام نشده است،لذا اندازه گیری به دلیل ماهیت مخفی قاچاق اعضای بدن بی نهایت مشکل است.وجه مشترک قربانیان این نوع جرم این است که آنها منحصراً از ملیت های جهان دومی و کشورهای در حال توسعه بوده و انگیزه آنها منفعت مالی است،البته به استثنای کودکان.تحقیقات نشان داده است که قربانیان کودک قاچاق اعضای بدن دارای همان دلایل و پیشینه اجتماعی،اقتصادی اهداگنندگان بزرگسال هستند و تنها فرق اساسی آنها عدم رضایت برای اهدای عضو است.[۱۱۳] به علاوه سازمان های جنایی که در حیطه قاچاق اعضای بدن انسان فعالیت می کنند دارای ساختار پیچیده هستند و اعضای آنها به عنوان واسطه،دلال،ماموران مسافرتی و مفسد محسوب می شوند.از شیوه های قاچاق انسان همانطور که بیان شد،قاچاق انسان به قصد برداشت اعضاء و جوارح بدن می باشد.قاچاق انسانها برای تجارت اعضای بدن آنها در جهان رونق بسیاری یافته است.اعضای اشخاص ربوده شده در بیمارستانهای بزرگ و مدرن که وسایل لازم و متخصصان خبره را در اختیار دارند از بدنشان جدا و به بدن مشتریان پیوند زده می شود.آمارهای موجود نشان می دهد که کشور سریلانکا بزرگترین صادر کننده چشم انسان است.تاکنون از این کشور ۳۲ هزار جفت چشم به ۶۰ کشور جهان صادر شده است.[۱۱۴] رونق این تجارت به نحوی است که علاوه بر پیوند کلیه و قلب در کشورهای غربی،روده،جیگر،قرنیه چشم،پوست و ریه نیز در این کشورها پیوند می شود.[۱۱۵] تجار اندامهای بدن انسان،قربانیان خود را از میان مردان سالم و جوان فقیر و حتی کودکان بی سرپرست نیز بر می گزینند و سپس با همکاری عده ای از پزشکان متخصص معامله انجام می پذیرد.اطلاعات موجود نشان می دهد که در هندوستان نه تنها اعضای بدن،بلکه اسکلت کامل انسان نیز در بخش خصوصی به بهای سیصد مارک عرضه می شود.[۱۱۶]طراحان پروتکل قاچاق انسان اعتقاد داشتند که پروتکل ناظر به قاچاق انسان است،نه اعضای بدن انسان.البته یادداشت تفسیری این سند برداشتن اعضاء و جوارح کودکان را که برای مقاصد پزشکی مشروع انجام می شود با رضایت والدین آنها از مشمول مقررات مربوط به قاچاق انسان خارج می کند.[۱۱۷]اعتراف رژیم صهیونیستی به قاچاق اعضای بدن فلسطینی ها که رژیم صهیونیستی سرانجام پس از سالها انکار به قاچاق اعضای بدن آنها اعتراف کردند.به گزارش شبکه تلویزیونی الجزیره انگلیسی،رئیس وقت مرکز پزشکی قانونی ابوغبیر می گوید:خارج کردن اعضای بدن مرده ها یا کشته شدگان،بدون اجازه خانواده هایشان در مرکز پزشکی قانونی ابو غبیر نزدیک تل آویو صورت می گیرد.البته این اعتراف شاید به این سبب باشد که می خواهند بگویند ما فقط از اعضای بدن مردگان استفاده می کنیم،حال آنکه این گونه نیست.در ۲ سال گذشته،۲۵ هزار کودک اوکراینی به فلسطین اشغالی قاچاق شده اند تا اعضای بدن آنها به دست رژیم صهیونیستی مورد استفاده قرار گیرد.ویچسلاو گودین استاد فلسفه و نویسنده اوکراینی می گوید این کودکان به رژیم صهیونیستی برده شدند تا اعضای بدن آنها به عنوان قطعات یدکی استفاده شود،این نمونه نسل کشی آشکار است.فروش نوزادان در کره جنوبی،به معضلی اجتماعی تبدیل شده است.به گزارش شبکه تلویزیونی الجزیره انگلیسی،قاچاق انسان یکی از مشکلات بزرگ جهانی است.مشهورترین هتل در “ماکائو”کودکان را می خرید و پس از قاچاق کردن،آنها را می پخت و به مشتریان عرضه می کرد.به گزارش رویتر از هنگ گنگ مانوئل تی کیسرا یک کشیش پرتغالی طی مقاله ای در یک روزنامه که در ماکائو منتشر می شود این راز را فاش کرد.این کشیش می گوید کودکان در این هتل خریداری می شدند و پس از آنکه آنها را چاق و چله می کردند،می کشتند و طبخ می نمودند.خبرگزاری لوزا در پرتغال بیان می کند در گزارشی درباره این که خوردن دل،جگر سفید و جگر سیاه مردگان به عنوان غذای روزمره در جریان جنگ جهانی دوم متداول بوده است.اعضای بدن زندانیانی که در چین اعدام می شوند به منظور بهره برداری مورد استفاده قرار می گیرد.ولی اطلاعات محدودی درباره فرایند پزشکی این قاچاق در دست است.در کشورهای هندوستان و موزامبیک کودکان از سوی مراکز مربوط به فرزند خواندگی به قتل رسیده و اعضای بدنشان قاچاق می شود.در بعضی موارد حتی این ظن وجود دارد که قرنیه چشم را از کودکان سالم خارج کرده و قاچاق می نمایند.در ازبکستان نیز افراد بزرگسال با وعده اشتغال در کانادا و استرالیا از سوی گروه های تبهکار اغواء شده و سپس به منظور قاچاق اعضاء در منطقه به قتل می رسند.در مقاله ای با عنوان”مشکل قاچاق اعضاء”نوشته”یوجین تامیک” و “آلینا آورام”در ۱۶ جولای ۲۰۰۳ به نقل از یک روزنامه نگار و محقق مولداویایی آمده است:”در حالی که قاچاق انسان صورت می گیرد،قاچاق اعضای بدن انسان نیز انجام می شود”.فشار اقتصادی پایدار در کشورهای توسعه یافته و فقدان فرصت های آموزشی و شغلی حاکی از آن است که موجی از افراد به دادن اعضای بدن خود با انگیزه کسب منافع مالی تمایل پیدا کرده اند.به هر حال در داخل کشورمان نیز باندهای قاچاق اعضای بدن انسان دختران فراری که با انواع حیله ها و فریب ها و با امید های واهی به طور غیر قانونی از مرز خارج و فرار می کنند و آنگاه به طور صحیح آنها را قربانی و اعضای بدنشان را خارج و با قیمت های گزاف به فروش می رسانند.کودکان در سراسر جهان به طرق مختلف ربوده می شوند و در اختیار باندهای قاچاق برای استفاده از اعضای بدنشان مورد بهره وری قرار می گیرند.تجارت اعضای بدن انسان که از آن به آدمخواری مدرن نیز تعبیر می شود در حقیقت شکل دیگری از برده داری نوین است.که در آنجا به جای خرید و فروش یک انسان به صورت کامل،اعضای بدن آنها را خارج و به صورت جداگانه داد و ستد می کنند و برای این منظور به صدها حیله و نیرنگ و یا زور،تهدید و آدم ربایی متوسل می شوند.در این نوع آدمخواری،کودکان بیشتر از همه در معرض خطر هستند و این کار بیشتر با ربودن کودکان و یا خرید آنها از خانواده های فقیرشان انجام می گیرد.انتظار طولانی مدت برای دریافت عضوی از اعضای بدن از طرف بیماران ثروتمندی که نیازمند پیوند عضوی سالم بودند،یکی از مهم ترین دلایل رونق تجارت اعضای بدن انسان شد.قانون مبارزه با قاچاق انسان ۱۳۸۳ ایران نیز تحت تاثیر مقررات کنوانسیون و پروتکل قاچاق انسان،انگیزه مرتکب را برای برداشتن اعضای بدن افراد قاچاق شده یکی از انگیزه های چهارگانه لازم برای تحقق این جرم می داند.لیکن برخلاف پروتکل،این قانون اشاره ای به این که برداشتن اعضاء و جوارح انسان که ذاتاً عمل مجرمانه ای نیست،چنانچه برای مقاصد مشروع پزشکی انجام شود،چه وضعیتی خواهد داشت،نمی کند.[۱۱۸] این نوع قاچاق دو حالت دارد: در حالت اول شخص با میل خودش و با دریافت مبلغ مورد توافق اقدام به دادن اعضاء می نماید.حال در مراکز زیر زمینی داخل و یا اعزام به خارج این عمل انجام می شود.اما نوع دوم آنها با ربودن قربانی اهم از زن،مرد و یا کودک اعضای بدن قربانی را در بیمارستان و یا در مراکز مجهز جدا کرده و با چند برابر قیمت به مشتریان خود پیوند می زنند.باندهای سازمان یافته تجارت انسان به استخراج اعضاء جوان،نیرومند و یا کودکان و نوزادان سالم می پردازند.بنابر گزارشات واصله در هندوستان دو میلیون نفر به خرید و فروش کودکان بی پناه مشغولند.[۱۱۹] بسیاری از این کودکان مانند ماشین سرقتی در بازارهای جهان اوراق می شوند تا تکه تکه فروخته شوند.بر همین اساس،سازمانی به نام Euro transplantation با نه عضو در اروپا مشغول به فعالیت است.[۱۲۰]
لذا به خاطر سازمان یافتگی این نوع از قاچاق قانونگذاری در ماده ۱ ،خارج کردن افراد را به قصد برداشت اعضاء و جوارح بدن در خارج از کشور پیش بینی نموده و قابل مجازات می داند.در این خصوص خبر دستگیری باند قاچاق کودکان ایرانی به افغانستان قابل ذکر است.کودکان در سراسر جهان به طرق مختلف ربوده می شوند و در اختیار باندهای قاچاق برای استفاده از اعضای بدنشان قرار داده می شوند.
۲-فرزند خواندگی دروغین
شاید در ظاهر بسیاری از زنان فکر کنند که اعطای حضانت دختر بچه ها به زنان مجرد به نفع زنان باشد اما در عمل کاملاً برعکس است زیرا بسیاری از افرادی که دختران را خرید و فروش می کنند ،زن هستند.در ضمن برای پذیرفتن فرزند خواندگی شرایط خاص مالی وجود دارد که معمولاً کمتر زن مجردی از آنها برخوردار است مگر زنانی که باید در مورد اموال آنها تحقیق شود که ممکن است قاچاقچی مواد مخدر و قاچاقچی انسان باشند مثل زنانی که از روسای محله بدنام تهران در زمان قبل از انقلاب بودند.
سازمان جهانی حمایت از کودکان طی تحقیقات اعلام کرد که سالانه در سراسر جهان حدود یک میلیون کودک چون بردگان به فروش می رسند.در این میان کودکان فروخته شده بیشتر به کشورهایی مانند هلند،بلژیک،آلمان و فرانسه فرستاده می شوند.[۱۲۱]
یک” پدر خوانده مافیای روسیه” به نام ایما اظهار داشته که هر دختر روسی را با سفارش قبلی و با قیمت سه هزار دلار به مدت ۶ ماه به انگلیس می فرستد.زنان روسی با پرواز اختصاصی به مدت دو هفته به دبی فرستاده شده و پس از این مدت و استفاده ابزاری و جنسی توسط اعراب در دیسکوها ،به کشورشان بر گردانده می شوند. در سایتهای مختلف اینترنتی هزاران هزار کودک بر اساس رنگ پوست،مو،ملیت و ….معرفی می شوند.بازار فرزند خواندگی مدرن،بین المللی و بسیار رقابتی است.مجله ی اکسپرس فرانسه گزارش داد ۲۰ هزار خانواده مایلند کودکی را به فرزند خواندگی بپذیرند ،ولی تنها ۲ هزار کودک برای عرضه و فروش در کشور وجود دارد ،در نتیجه همه متوجه خارج از مرزها شده اند.[۱۲۲]
۳-توریسم جنسی
اگر موضوع توریسم جنسی تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است نه به خاطر کم اهمیت یا بی اهمیت بودن موضوع بلکه متأسفانه این موارد در حال حاضر به صورت گسترده واقع می شود و ضمانت اجرای کافی و مؤثری برای مجازات و تنبیه مرتکبان نیز وجود ندارد .توریسم جنسی که در قوانین کیفری بسیاری از کشورها و معاهدات بین المللی به آن توجه نشده است،در قوانین جزایی ایران مورد غفلت قرار گرفته است و به طور مجزا و خاص در خصوص آن جرم انگاری صورت نپذیرفته است.
“واسیلا تامزالی” رئیس بخش حمایت از حقوق زنان در یونسکو اظهار داشته که توریسم جنسی به بازاری افسار گسیخته و گسترده تبدیل شده به طوری که در آن فروش یک دختر ۱۴ ساله یک امری معمول است.میزان درآمد سالیانه توریسم جنسی بین ۷ تا ۱۲ میلیارد دلار است.کشورهای زیادی در این تجارت کثیف حضور دارند که سود سرشاری از آن می برند.عمده این قربانیان زنان و دختران هستند که با سودای کسب درآمدی مناسب به مقاصدی نامعلوم فرستاده شده و در نهایت مجبور به تن فروشی می شوند.باید اظهار داشت که با وجود مشارکت کشورهای مختلف در این پروسه بین المللی،عمده تجارت توریسم جنسی توسط کشورهای بلوک شرقی و به ویژه “اوکراین و روسیه” انجام می شود.
در شهر کوچک هوپا ترکیه،با هجوم زنان روسی،۳۲ هتل احداث شده است و در بعضی مناطق هم “توریسم جنسی”رواج یافته که حاصل آن علاوه بر رد و بدل شدن پولهای کلان ،افزایش بیماریهای مقاربتی و طلاق بوده است.درآمد میلیارد دلاری موجب شده تا علی رغم تلاشهای گسترده مقامات دولتی در سر تا سر جهان،روز به روز بر قدرت “کارتل های تجارت جنسی”افزوده شده و نفوذ خود را برای به دام انداختن دختران ساده لوح و فقیر افزایش می دهند.به عنوان مثال تایلند کشوری است که امروزه به عنوان مهد توریسم جنسی مطرح است و تا قبل از جنگ ویتنام میانه ای با این صنعت کثیف نداشت.در حقیقت اولین نشانه های مرتبط با گسترش صنعت فحشاء زمانی بود که برخی از زنان چینی که توسط سربازان ژاپنی به اجبار برای تن فروشی به سرباز خانه های ژاپنی برده شده بودند ،برای کسب درآمد بیشتر از این طریق وارد تایلند شدند.رونق بی فساد خانه های فساد سبب شد تا تایلند در سال ۱۹۶۷ خود را به عنوان مرکز توریسم جنسی و در رقابتی نزدیک با فیلیپین معرفی کند.کاری که تنها انگیزه آن دلارهای سربازان آمریکایی بود که روزانه بالغ بر ۱۸۰ هزار دلار می شد.
با پایان جنگ ویتنام ،نه تنها از ادامه روند تبدیل شدن تایلند به مرکز توریسم جنسی نکاست ،بلکه دولت تایلند که به دلارهای آمریکایی معتاد شده بودند ،مجبور به پیگیری این سیاست در دهه ۷۰ شد .بانک جهانی به رهبری “رابرت مک نامارا” وزیر سابق آمریکا نیز دولت تایلند را به بهانه توسعه گردشگری و جهانگردی با دادن اعتبارات چشمگیر تشویق به گسترش این سیستم کرد و نتیجه چنین سیاستی تبدیل تایلند به مرکز توریسم جنسی بود.[۱۲۳] هم اکنون نه تنها زنان تایلندی بلکه زنان چینی ،فیلیپینی ،اندونزیایی ،اروپای شرقی و حتی آسیای میانه برای تأمین درآمد خود در خانه های فساد تایلند مشغول کار می شوند .گفته می شود که همه ساله ۱۲ میلیون گردشگر خارجی به تایلند وارده شده و این صنعت ۶٫/. تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می دهد.به هر حال،توریست های جنسی،به دلیل دست درازی به کودکان در خیابان ها کاملاً شناخته شده اند.
البته نزدیکان و دوستان کودکان نیز به دلیل کمک به اقتصاد خانواده،از مشوقان توریسم جنسی به شمار می روند.برای مثال در مورد فحشای کودکان و نوجوانان به عنوان بخشی از توریسم جنسی دیده می شود که در برخی نقاط جهان از جمله تایلند و فیلیپین تورهایی با هدفی که معطوف به فحشاء است راه اندازی می شود و مردان را از اروپا ،آمریکا و ژاپن به این مناطق می کشانند .منشاء توریسم جنسی در خاور دور به تدارک احتیاجات برای سربازان آمریکایی در طی جنگ های کره و ویتنام بر می گردد.امروزه،علاوه بر دو شهر بانکوک و پاتیونگ ،در سایر شهرهای ساحلی این کشور نیز به ویژه پوکت و پاتایا،توریسم جنسی به شدت رواج دارد.[۱۲۴] تا به امروز بیش از یک هزار شرکت مسافرتی و توریسی در ۴۲ کشور در سرتاسر دنیا،مجموعه اصولی که کمپین مبارزه با قاچاق کودکان و سوء استفاده از آنها که در سال ۱۹۹۸ در سوئد راه اندازی شد،تحت عنوان اکپات (پایان سوء استفاده جنسی از کودکان ،پورنوگرافی کودکان و قاچاق کودکان)برای مقاصد جنسی را امضاء کرده اند.
مسافران می توانند برای استفاده از صنعت توریسم جنسی و گردشگری ،لیستی از این شرکت های متعدد که در وب سایت های رسمی اعلام شده اند،تهیه کرده و با خیالی آسوده از خدمات آنها استفاده کنند.اروپا مقصد اصلی تجارت پدیده قاچاق انسان و توریسم جنسی است.البته عواملی دست به دست هم داده تا اروپا به چنین مقصدی برسد.شرایط اقتصادی،وجود همسایگان کمتر توسعه یافته،سود فراوان،فقدان مدارک هویت و از همه مهم تر افزایش و تصویب معاهده ی شنگن از جمله این موارد است.
توریسم جنسی جریانی است خلاف قاچاق انسان زیرا در قاچاق،انسانی را به منظور سوء استفاده و بهره کشی از کشور خودش به کشور دیگر منتقل می کنند،اما در توریسم جنسی وضعیت معکوس است؛یعنی شخص برای خوشگذرانی می آید و به اصطلاح با بلیتی که می گیرد یک اضافه نرخی را برای استفاده از این خدمات در حین اقامت می پردازد.از آنجایی که این نوع صنعت که گاهی مواقع جهانگردی جنسی نام دارد صنعت پردرآمدی است،در اغلب مواقع دولت های میزبان به صورت آشکارا و مستقیم از آن حمایت می کنند مانند دولت تایلند،فیلیپین،تایوان و ….[۱۲۵]
ظهور و توسعه ی سرطانی توریسم منجر به توریسم جنسی شده است.منظور از آن سوء استفاده ی جنسی مسافران خارجی،بازرگانان یا جهانگردان از افراد کشور مقصد است.در جهان سوم توریسم جنسی قسمت عمده ی صنعت توریسم را تشکیل می دهد.بهشت جنسی لقبی است که توریست های خارجی به برخی از کشورهای آسیای جنوب شرقی از جمله تایلند داده اند.[۱۲۶] از آن جا که جهانگردی کسب پر درآمدی است دولت های میزبان مستقیماً و آشکارا از آن حمایت می کنند.در عین حال توریسم جنسی به نحوی منجر به گسترش قاچاق انسان می گردد.زیرا زمانی که منطقه ای تبدیل به مقصد گردشگران جنسی می شود،آن محل جاذبه ای ویژه برای قاچاقچیان می یابد به گونه ای که آنان به منظور کسب درآمد و یافتن مشتریان فراوان ،افراد قاچاق شده را به آن جا گسیل می دارند.
۴-ازدواج صوری
شیوه دیگر قاچاق انسان،ازدواج صوری است آن هم تبلیغ از طریق “آژانسهای ازدواج” که با قول دروغین ازدواج با افراد پولدار در کشورهای خارجی انجام می گیرد. همانطور که قبلاً ذکر شده است،دختران و زنان اغفال می شدند و گاهی اوقات قاچاقچیان با فرستادن یکی از افراد فریب خورده به محل زندگی این افراد و خوب نشان دادن شرایط،دیگر زنان و دختران را فریب داده و با آنها ازدواج می کردند و آنها را به کشورهای دیگر می فرستادند و از آنها جدا می شدند و آن افراد را مجبور به تن فروشی،روسپیگری،رقاصگی می کنند.البته همیشه طلاق های صوری نیستند که منبع درآمد و پس اندازند،بلکه ازدواج های صوری هم امروزه باعث کسب و کار جدید شده است.ازدواج صوری برای اقامت،به صورت بازار کار در سنگاپور تبدیل شده است.شبکه خبر گزارش می دهد که در ۲۸ مارس ۲۰۱۳ آمارها نشان می دهد ۵۴ مورد از این ازدواج در سال ۲۰۱۲ ثبت شده و دولت سنگاپور این ازدواج را ممنوع کرده است و با خاطیان برخورد می کند.باید اذعان داشت که تعداد ازدواج های دروغین و صوری در سنگاپور در مقایسه با گذشته ۱۰ برابر ازدواج های ساختگی صورت می گیرد تا بتوانند ویزای بلند مدت و یا اقامت دائم دریافت کنند.بر پایه این خبر ازدواج صوری در حال تبدیل شدن به بازار کار شناور در سنگاپور شده است.بر اساس گزارش اخیر وزارت خارجه آمریکا،در سرزمین اصلی چین زنان نیز وادار به بردگی جنسی می شوند و به عنوان عروس به فروش می رسند.این گزارش خاطر نشان می سازد که دولت چین به طور کامل استانداردهای بین المللی را برای مبارزه با قاچاق انسان رعایت نمی کند،اگرچه تلاشهای قابل توجهی برای پیروی از این استانداردها از خود نشان می دهد.در این شیوه برخی خانواده ها برای کار کردن فرزندان خود در خارج از کشور مقاومت می کنند اما قاچاقچیان با پیشنهاد ازدواج با زنان مورد نظر به بهانه ادامه زندگی یا کار از کشور خارج شده، در آنجا از زن جدا و او را تحویل سازمان های جنایی می نمایند.[۱۲۷]
بخش سوم:قاچاق انسان از نگاه آماری
از مهمترین مشکلات موجود در راه مقابله و مبارزه با قاچاق انسان،عدم اطلاع دقیق از میزان شیوع و گستردگی آن است به گونه ای که در تمامی آمارهای ارائه شده از واژگان “تضمین زده می شود”و یا “هزاران”استفاده می شود.امروزه آمار در تمامی علوم و به طور خاص از اهمیت به سزایی در این مباحث به شمار می آید.زیرا محققان با بهره گیری از این ابزار می توانند از یک سوء به رقم واقعی بزهکاری در جامعه دست یابند و از سوی دیگر علل و نوع و روش های بزهکاری را شناسایی و تدابیر لازم را جهت پیشگیری و مبارزه با این پدیده اتخاذ کنند.
دسترسی به اطلاعات موثق در شمار افراد قاچاق شده غیر ممکن است.دولتها،آژانسهای بین المللی و سازمان های غیر دولتی انواع مختلف اطلاعات که غالباً قابل قیاس نیستند را ارائه می دهند.در رابطه با قاچاقچیان نیز آمار و اطلاعاتی وجود ندارد.فقدان قانونگذاری در همه کشورها تقریباً مجرمان را مستقیماً به خاطر جنایت قاچاق انسان تحت تعقیب قرار نمی دهد و به همین لحاظ آماری از مجرمین نیز ارائه نمی گردد.آماری نیز که از سازمانها و باندهای جنایتکار سازمان یافته منتشر می شود حیرت آور است.
یک جامعه شناس ایتالیایی اظهار می دارد که بر حسب مستندات بیش از ۲۰۰ میلیون نفر به نحوی در سلطه،اختیار و یا در رابطه با قاچاقچیان انسان می باشند.هر چه کشورهای درگیر در امر قاچاق انسان قوانین کامل تر و جامع تری برای مقابله و مبارزه با این معضل داشته باشند آمار آن کاهش پیدا می کند و هر چه فاصله بین دولت و مردم افزایش پیدا کند ،زنان ، دختران و بالاخص کودکان بیشتر در معرض خطر قاچاق اجباری و تبعات آن قرار می گیرند.[۱۲۸] آمار نگران کننده ای نشان می دهد تعداد کودکان فراری به گونه ای روز افزون در حال افزایش است.[۱۲۹] سیستم قاچاق انسان بسیار فعال عمل می کند که لزوم فعال شدن هر چه بیشتر سیستم ضد قاچاق انسان را گوشزد می نماید.تحقیقات اخیر کمیسون اروپا،نشان داد که هنوز آمار قابل اعتمادی در مورد قاچاق انسان در دست نیست و این به رغم فعالیتهای سازمان های گوناگون غیر دولتی ،ارگان های قضایی و سرویس های مهاجرتی در این زمینه است.
سالانه صدها هزار زن ، مرد و کودک به طور غیر قانونی قاچاق و سپس به ارتکاب انواع جنایات واداشته می شوند.شاید تصور شود که این افراد به اختیار خود به ارتکاب جرم روی می آورند تا از فقر بگریزند لکن این گونه نیست،آنان غالباً به اجبار مورد بهره برداری جنسی و،جسمی و غیره قرار می گیرند و در نهایت،مرتکب اعمال جنایی و فحشاء می شوند.
به دلیل نگاه امنیتی و سیاسی به این پدیده فرهنگی و اجتماعی،دستگاه های مسئول از ارائه آمار دقیق در این مورد خودداری می کنند.این امر را می توان به وضوح در اخبار کشف شبکه های قاچاق مشاهده کرد.در این اخبار که گاهی از طرف مسئولان انتظامی و قضایی اعلام می شود،فقط به بیان صرف کشف شبکه های قاچاق بسنده می شود،بدون این که گفته شود که این شبکه ها چه تعدادی از افراد را قاچاق کرده اند.حتی در بعضی موارد نیز ملاحظه می شود اطلاعاتی که در مورد میزان افراد قاچاق شده مطرح می شود سریعاً تکذیب می گردد،ولی با وجود این نمی توان منکر وجود این پدیده شد.بر اساس گزارش یاد شده ،۱۰۰ کشور در قاچاق انسان تلاش لازم را نشان نمی دهند که عبارتند از :سودان ،اکوادور ،کره ی شمالی ،بنگلادش ،برمه ،کوبا ،گینه ی استوایی ،سیرالئون ، ونزوئلا و ایران
روزنامه کیهان [۱۳۰]در شماره ۱۷۸۱۸به نقل از آژانس کنترل مواد مخدر مقابله با جرایم وابسته به سازمان ملل متحد می نویسد:قاچاق انسان به صورت پررشد ترین شاخه جرایم سازمان یافته درآمده است.بنابراین محرز است که میان پیشگیری و آمار رابطه تنگاتنگی وجود دارد بدین صورت که در پیشگیری با بهره گرفتن از آمار می توان در جهت شناخت عوامل جرم زا که همان برنامه ریزی مبتنی بر محور مشکلات اقتصادی ،فرهنگی ،تغییر اوضاع و احوال اجتماعی و محدود کردن عوامل جرم زا می باشد اقدام نمود.
.
فصل اول: قاچاق انسان از نگاه آمار ملی و بین المللی
۱-قاچاق انسان از نگاه آمار ملی
در گزارش هایی که هر سال دولت آمریکا در مورد وضعیت قاچاق انسان منتشر می کند ،ایران از جمله کشورهای ترانزیت ،مبدأ و مقصد قاچاق انسان مطرح شده است.علاوه بر این ، گزارش هایی که کمیسیون مقام زن سازمان ملل متحد درباره وضعیت زنان در کشورهای مختلف به چاپ می رساند به وجود قاچاق زنان و کودکان در ایران و لزوم مبارزه با آن اشاره می کند.به علاوه اخبار مندرج در رسانه های جمعی داخلی نیز حاکی از وجود این پدیده است.[۱۳۱]
آمار آسیب های قاچاق انسان در ایران چندان شفاف و قابل استناد نیست.روزنامه دولتی ایران در شماره ۱۷۴۱ خود اشاره می کند که چندی پیش یک شبکه قاچاق دختران ایرانی به کشورهای حوزه خلیج فارس کشف شد که در این شبکه تعداد بسیاری زنان قواد،بدنام و فاسد عضویت داشتند.فعالیت این شبکه در تهران و چند شهر بزرگ دیگر بوده است و اعضای این شبکه را عموماً زنان قواد تشکیل می دادند و مهم ترین عاملی که قوادان بر روی آن انگشت می گذاشتند و طعمه های خود را انتخاب می کردند فقر و مشکلات مالی خانواده بوده است.بر اساس شواهد موجود ،ایران به عنوان یک کشور ترانزیت ،محل ترانزیت اشخاصی است که از کشورهای شرقی(پاکستان و افغانستان)به اروپا قاچاق می شوند.قاچاقچیان افراد را از مرزهای خراسان و سیستان وارد و پس از مسیر طولانی از مرزهای استان های آذربایجان خارج می کنند.از ایران خواسته شده است که تضمین دهد که مجازات شوندگان،خود جزء قربانیان قاچاق نباشند و برای قربانیان سرپناه امن فراهم شود.هم چنین دولت به پلیس برای شناسایی قربانیان و حمایت از آنها آموزش دهد و از مبارزه به منظور آگاهی عمومی در نبرد با قاچاق انسان حمایت کند.[۱۳۲]
در ایران هم آمارهایی متفاوت از طریق رسانه ها و جراید به چشم می خورد.قاچاق زنان و دختران از ایران به کشورهایی از جمله امارات و پاکستان و ترکیه برای اهداف مختلف صورت می گیرد.
آمار دقیق و رسمی از قاچاق انسان در ایران وجود ندارد .اما قاچاق انسان در ایران به کشورهای فوق روز به روز روبه افزایش می باشد.قاچاق ۲۳ دختر و زن جوان ایرانی توسط قاچاقچیان به کشور پاکستان و محاکمه ۵۷ قاچاقچی در محاکم عمومی مشهد از جمله گزارشهایی است که در این خصوص ارائه شده است.[۱۳۳]
بر اساس نظر یکی از کارشناسان دفتر امور آسیب دیدگان سازمان بهزیستی کشور ،شبکه مافیایی دنیا ۲۰۰ میلیون تن زن و دختر را در اسارت دارد که سالانه ۷ تا ۱۳ میلیارد دلار از این راه کسب درآمد می کند.در کشور ما تحقیقات نشان داده است که محدودیت و آزار بدنی کودک از سوی والدین ،ناسازگاری با نامادری و ناپدری ،برملاشدن رابطه نامشروع و یا ترس از آن ،ازدواج اجباری ،وضع اقتصادی و آزادی خواهی بیش از حد ،مهم ترین علت فرار از خانه است.از مهرماه ۱۳۷۸ که خانه ریحانه آغاز به کار کرد ،تا پایان سال ۱۳۷۹، ۴۵۰ دختر فراری را زیر پوشش قرار داد.
این قاچاقچیان در قالب باندهای سازمان یافته فعالیت می کردند که در مدت چندین سال توانسته بودند دختران و زنان جوان زیادی را پس از ازدواج غیرقانونی به صورت قاچاق وارد کشور پاکستان بنمایند و در کشور های کراچی ،کویته و راولپندی به خانه های فساد بفروشند.اخیراً توسط رسانه های گروهی خبر از فروش دختران ایرانی در فجیره(امارات متحده عربی)داده شده است و آماری که در این خصوص ارائه شده است شامل ۵۷ دختر ایرانی که توسط قاچاقچیان در نمایشگاه کتاب با وعده های دروغین به دام افتاده بودند.هر چند که تاکنون از طریق مقامات کشور ایران و امارات اخبار دقیقی در اختیار رسانه ها در این زمینه قرار نگرفته است.
در سال ۱۳۸۲ نزدیک به ۲۰۰ باند قاچاق انسان در آذربایجان غربی که عمده ی آنها در شهرهای ماکو ،سلماس و چالدران فعالیت می کردند کشف و متلاشی شدند.[۱۳۴]سردار محمد علی راهنمایی،مدیر کل اتباع خارجه ی نیروی انتظامی در مصاحبه با اسکای نیوز اظهار داشت که به طور میانگین ماهیانه یک شبکه قاچاق در ایران کشف می شود.[۱۳۵]

 

برای