۴-۳) میله ای سن پاسخ دهندگان ۶۸
۴-۴) میله ای تحصیلات پاسخ دهندگان ۶۹
۴-۵) هیستوگرام متغیر تمرکز بر مشتریان کلیدی ۷۰
۴-۶) هیستوگرام متغیر سازمان crm 71
۴ -۷) هیستوگرام متغیر مدیریت دانش ۷۲
۴-۸) هیستوگرام متغیر crm مبتنی بر فناوری ۷۳
۴-۹) هیستوگرام متغیر عملکرد تجاری ۷۴
۴-۱۰) ضریب همبستگی بین تمرکز بر مشتریان کلیدی و عملکرد تجاری بانک ها ۷۵
۴-۱۱) ضریب همبستگی بین سازمان crm و عملکرد تجاری بانک ها ۷۵
۴-۱۲) ضریب همبستگی بین مدیریت دانش و عملکرد تجاری بانک هاا ۷۶
۴-۱۳) ضریب همبستگی بین crm مبتنی بر فناوری و عملکرد تجاری بانک ها ۷۶
فهرست اشکال
شکل ۱-۱) مدل تحقیق ۶
۲-۱-۱) مدل نظری اجرای مدیریت ارتباط با مشتری ۱۸
۲-۱-۲) مدل استراتژیک CRM 19
۲-۱-۳) رابطه CRM و ساختار سازمانی ۲۰
۲-۱-۴) فرایند کلی مدیریت امور مشتریان ۲۶
۲-۱-۵) رابطه CRM با عملکرد بازاریابی ۲۷
۲-۲-۱) مدلسازی AMBITE برای یک سازمان تولیدی ۳۷
۲-۲-۲) الگوی کارت امتیازی متوازن ۴۰
۲-۲-۳) شمای کلی مدل مالکوم بالدریج ۴۲
۲-۲-۴) نمودار مدل تعالی بنیاد کیفیت اروپا ۴۳
۲-۲-۵) چارچوبی برای طراحی سیستم ارزیابی عملکرد ۴۵
۲-۲-۶) جریان های عملکرد شرکت ۴۷
۲-۲-۷) ماهیت معیارها ۴۸
چکیده:
امروزه پیشرفت اقتصادی و بازرگانی کشور در گرو پیشرفت صنعت بانکداری پا به پای سایر صنایع کشور و همچنین صنایع بانکداری سایر کشورهای پیشرفته است. در حال حاضر درصد بالایی از مالکیت این صنعت در اختیار دولت بوده ولی با ظهور برخی بانکهای خصوصی رقابت در این صنعت نیز آغاز شده اما با این وجود فاصله بسیار زیادی با سطح بانکداری جهانی دارد. در حقیقت نظام بانکی در هر کشوری یکی از مهمترین ارکان شکل گیری ساختارهای اقتصادی است که تعیین کننده مسیر توسعه یافتگی یا عقب ماندگی کشورها تلقی می گردد. از سوی دیگر بررسی دیدگاه های مختلف در مورد عملکرد بانک ها نشان می دهد که متغیرهای بسیاری می توانند در آن موثر باشند که از جمله این متغیرهاسیستم ارتباط با مشتری[۱] است. مدیریت ارتباط با مشتری یک مفهوم استراتژیک است که باعث ایجاد وفاداری، رضایت و حفظ و نگهداری مشتریان و سودآوری برای سازمان می شود. در این راستا تحقیق حاضر با هدف بررسی تاثیر مدیریت ارتباط با مشتری بر عملکرد تجاری بانک ها در بانک صادرات استان گیلان انجام یافته و در راستای اهداف تحقیق چهار فرضیه به صورت زیر مطرح شده است:
عکس مرتبط با اقتصاد

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

 

تمرکز بانک ها بر مشتریان کلیدی با عملکرد تجاری آنها رابطه دارد.

سازمان CRM در بانک ها با عملکرد تجاری آنها رابطه دارد.

مدیریت دانش در بانک ها با عملکرد تجاری آنها رابطه دارد.

CRM مبتنی برفناوری به کار رفته در بانک ها با عملکرد تجاری آنها رابطه دارد.

روش تحقیق حاضر توصیفی ، جامعه آماری تحقیق حاضر کارکنان بانک صادرات استان گیلان می باشند که طی نمونه گیری تصادفی از بانک ها ۱۴۶ پرسشنامه در سطح استان جمع آوری شد. پاسخ دهندگان تحقیق حاضر تمامی کارکنان بانک ها بودند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه و روش گردآوری اطلاعات میدانی بوده و جهت روایی سوالات از شیوه روایی محتوی و جهت سنجش پایایی متغیر ها از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است. در نهایت جهت آزمون فرضیه ها از روش همبستگی پیرسون استفاده شد که نتایج حاکی از تائید تمامی فرضیه های تحقیق بوده است.
کلمات کلیدی: عملکرد تجاری،CRM مبتنی برفناوری ، سازمان CRM ، مدیریت دانش، مشتریان کلیدی

۱-۱) مقدمه
فصل اول
کلیات تحقیق
نگرش شرکت ها و مؤسسات به لحاظ گسترش فضای رقابتی به ناگزیر بر جلب هر چه بیشتررضایت مشتری برای فروش و کسب سود بیشتر متمرکز شده است. با گذر از اقتصاد سنتی وشدت یافتن رقابت درابعاد نوین، مشتری به صورت رکن اصلی و محور تمام فعالیتهای سازمانها درآمده است؛ به نحوی که ازدیدگاه رقابتی، بقا و تداوم حیات سازمانها درگرو شناسایی و جذب مشتریان جدید و حفظ مشتریان موجود است (شعبان اللهی وحیدری،۱۳۹۱). مدیریت ارتباط با مشتری یک مفهوم نسبتاً جدید مدیریتی می باشد. یک رویکرد جدید که عناصرمختلفی همچون تکنولوژی، نیروی انسانی، منابع اطلاعاتی و فرایند های کاری را ترکیب میکند تا کسب و کاری خلق کند که نگاه ۱۰۰ درصدی به مشتریان خود دارد .(Galbreath & Rogers, 1999) امروزه پیشرفت اقتصادی و بازرگانی کشور در گرو پیشرفت صنعت بانکداری پابه پای سایر صنایع کشور و همچنین صنایع بانکداری سایر کشورهای پیشرفته است. در حال حاضر درصد بالایی از مالکیت این صنعت در اختیار دولت بوده ولی با ظهور برخی بانک های خصوصی رقابت در این صنعت نیز آغاز شده اما با این وجود فاصله بسیار زیادی با سطح بانکداری جهانی دارد. کسب برتری رقابتی مستلزم بهبود خدمات ارائه شده، است. با کشف رابطه عملکرد ومدیریت ارتباط با مشتری، بانک های مختلف بهتر می توانند به نقاط ضعف خود پی برده و درنتیجه نیازهای مشتریانشان را به نحو بهتری درک کرده و برای رفع آنها بکوشند. لذا هدف ازاین تحقیق بررسی رابطه مدیریت ارتباط با مشتری با عملکرد در صنعت بانکداری است. از آنجا که بازاریابی و فلسفه آن کشف نیازهای مشتری و رفع آنها به بهترین روش ممکن است (طاهر پور کلانتری ، طیبی طلوع،۱۳۸۹). درفصل اول تحقیق حاضر به بیان مساله ، اهمیت و ضرورت تحقیق، چهارچوب نظری تحقیق، فرضیه‌های تحقیق وتعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق پرداخته می شود تا یک دید کلی از تحقیق حاضر حاصل شود.
۱-۲) بیان مساله
امروزه پیشرفت اقتصادی و بازرگانی کشور در گرو پیشرفت صنعت بانکداری پابه پای سایرصنایع کشور و همچنین صنایع بانکداری سایر کشورهای پیشرفته است. در حال حاضر درصد بالایی از مالکیت این صنعت در اختیار دولت بوده ولی با ظهور برخی بانکهای خصوصی رقابت در این صنعت نیز آغاز شده اما با این وجود فاصله بسیار زیادی با سطح بانکداری جهانی دارد. درحقیقت نظام بانکی در هر کشوری یکی از مهمترین ارکان شکل گیری ساختارهای اقتصادی است که تعیین کننده مسیر توسعه یافتگی یا عقب ماندگی کشورها تلقی می گردد (آل اسحاق،۱۳۸۸). به همین دلیل بررسی عملکرد تجاری بانک ها می تواند دارای اهمیت بسیار زیادی باشد. در حقیقت عملکرد نشان می دهد که یک سازمان چگونه به رسالت و اهداف مربوط به خود می رسد، عملکرد دلالت بر شروع از یک وضعیت معین و رسیدن به یک هدف دقیق داردکه این ممکن است شامل چندین نقطه هدف از قبیل سهم بازار، حجم فروش، انگیزش کارکنان، رضایت مشتری، سطح کیفیت و غیره باشد ( Boisvert, Hugues,2006 ). بررسی دیدگاه های مختلف در مورد عملکرد نشان می دهد که متغیرهای بسیاری می توانند در آن موثر باشند که از جمله این متغیرهاسیستم ارتباط با مشتری[۲] است. ( etal ,2011& Mamoun) مدیریت ارتباط با مشتری یک مفهوم استراتژیک است که باعث ایجاد وفاداری، رضایت وحفظ و نگهداری مشتریان و سودآوری برای سازمان می شود .( Javalgi et al. , 2006) مدیریت ارتباط با مشتری مجموعه ای از روش هایی است که یک دیدگاه محکم، منسجم و یکپارچه ازمشتریان در گستره کل کسب وکار فراهم می کند تا اطمینان حاصل کند که هر مشتری بالاترین سطح خدمات را دریافت می کند(etal,2005& Karakostas). از نظر سین، تسه و ییم[۳] ابعاد مدیریت ارتباط با مشتری عبارتنداز:۱٫ تمرکز برمشتریان کلیدی [۴] ،۲٫ سازمان CRM[5] ۳٫ مدیریت دانش[۶] و۴٫ CRM مبتنی برفناوری[۷] ( etal ,2011& Mamoun).که این ابعاد متغیرهای مستقل تحقیق حاضر هستند. همچنین عملکرد تجاری بانک های استان به عنوان متغیر وابسته تحقیق است. به این ترتیب سوال اصلی تحقیق به صورت زیر است:
آیا ابعاد مدیریت ارتباط با مشتری بر عملکرد تجاری بانک های استان تاثیر دارد؟
۱-۳) اهمیت و ضرورت تحقیق
ارزش واقعی هرسازمان به جذب مشتریان جدید و حفظ مشتریان قبلی است. برای سازمانها مهم است که بدانند ارزش تنها در اطلاعات بیشتر وفناوری پیشرفته تر نیست بلکه در داشتن دانش مدیریت روابط با مشتری است. چنانچه کسب وکارها داده های مشتریان را به دانش تبدیل کرده و ازآن برای بهبود روابط با مشتریان استفاده نمایند، باعث ایجاد وفاداری مشتری خواهد شد که مزایای ذیل را به همراه دارد (الوانی، کریمی، ۱۳۸۸).
– هزینه پایین جذب مشتری جدید،
– کاهش هزینه های فروش،
– سودآوری بالای مشتری،
– ارزیابی میزان سودآوری،
– ایجاد ارزش ثابت از کسب وکار نزد مشتریان،
– بهینه سازی کانال های خدمت دهی و جذب مشتریان جدید.
امروزه مدیریت ارتباط با مشتری به دلایل جهانی شدن، افزایش رقابت، بلوغ بازار و پیشرفت سریع تکنولوژی در کسب و کارها، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. مدیریت ارتباط با مشتری یک استراتژی کلیدی کسب و کار محسوب می شود، به نحوی که یک شرکت برای بقاء نیازمند تمرکز بر نیازهای مشتریان خود می باشد. روند در حال افزایش رقابت و کاهش وفاداری مشتریان باعث شد تا شرکت ها از سمت محصول محور به مشتری محور سوق پیدا کنند. در اینجا تمرکز بیشتر بر نیازهای مشتری است تا ویژگی های محصول .(Liou,2009) امروزه مدیریت ارتباط با مشتری به طور فزاینده ای در همه کسب و کارها برای حفظ اثرات بلندمدت مشتری در محیط رقابتی مورد توجه قرار گرفته است. مدیریت ارتباط با مشتری فلسفه ای است که نیازهای مشتری را با هدف بدست آوردن مشتریان هدف با محصول مناسب، در زمان مناسب، و مکان مناسب مورد پیش بینی قرار می دهد (Chan & Cho, 2009) . مدیریت ارتباط با مشتری باعث افزایش توان رقابتی برای بسیاری از سازمانها و افزایش درآمد و کاهش هزینه های عملیاتی می شود. اداره روابط اثربخش و کارا با مشتریان باعث افزایش وفاداری و نرخ بازگشت مشتریان می شود. مدیریت ارتباط با مشتری در سازمانها از طریق معیارهایی همچون تکرار فرایند خرید، هزینه صرف شده و ماندگاری مشتری به ارزیابی وفاداری و سودآوری مشتریان می پردازد (Chen & Popovich, 2003).
۱-۴) اهداف تحقیق
هدف اصلی:
بررسی تاثیر مدیریت ارتباط با مشتری بر عملکرد تجاری بانک ها (مطالعه موردی بانک صادرات گیلان)
اهداف فرعی:

 

 

سنجش میزان تمرکز بر مشتریان کلیدی در بانک.

سنجش میزان سازماندهی CRM در بانک .

سنجش میزان مدیریت دانش در بانک ها.

سنجش میزان فناوری های CRM به کار رفته در بانک

سنجش میزان عملکرد تجاری در بانک ها.

۱-۵) چارچوب نظری تحقیق
چهارچوب نظری مبنایی است که تمام تحقیق بر روی آن قرار داده می شود. چهار چوب نظری یک شبکه منطقی ، توسعه یافته ، توصیف شده و کامل بین متغیرهایی است که از طریق فرایندهایی مانند مصاحبه ، مشاهده وبررسی ادبیات موضوع (پیشینه تحقیق) فراهم آمده است (خاکی ،۱۳۸۷). در این پژوهش محقق قصد دارد تاثیر مدیریت ارتباط با مشتری بر عملکرد تجاری را بسنجد. در این راستا از تحقیقی که در سال ۲۰۱۱توسط مامون[۸] و همکارانش انجام شده است به عنوان چارچوب نظری تحقیق استفاده شده است که مدل تحقیق به صورت زیر می باشد:
شکل ۱-۱) مدل تحقیق

 

وی نادانی، خساست و بخل، ترس و ذلا را از خُلقیات ناپسند میشمرد و زمانه را زمانهی اخلاق نیکو نمیداند. او در هزّالی و هجا نیز، به جای آنکه چونان پیشینیانِ هجاگوی خویش، ظواهر آدمها را به هجو گیرد، به اخلاق آدمیان میپردازد و در آنجا نیز بیشتر از هرچیز به هجو ناپسندیها، بسنده میکند. سنایی شاعری عارف، هجاگویی قدرتمند، هزلسرایی شیرین و طنزسرایی عمیق است. (نبوی، ۱۳۸۰، ص ۶۳ و۶۴)
خیّام نیشابوری نیز در رباعیّات خود، از زاهدان‏ بی‏خبر از حقیقت و اهل زمانه انتقاد می‏کند. از سراسر اشعاری وی بوی‏ صدق و صفا شنیدهمی‏شود؛ صدق و صفای کسی که ریاوَرزی و پرده‏پوشی نمی‏کند و هر چه را به حس و عقل خود درمی‏یابد، بدون‏ بیم و هراس و بی‏هیچ روی و ریایی بیان می‏دارد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

گاوی است در آسمان و نامش پروین
‏ گاوی است دگر نهفته در زیر زمین
چشم خردت باز کن از روی یقین‏ زیر و زبر دو گاو، مُشتی خر بین
(خیّام، ۱۳۷۳، ص ۱۵۴)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

گر می نخوری طعنه مزن مستان را بنیاد مکن تو حیله و دستان را
تو غرّه بدان مشو که می می‏نخوری ‏صد لقمه خوری که می غلام است آن‌را
(همان، ص ۹۹)

از این روست که میتوان گفت؛ طنز و طنزپردازی در ادبیّات قدیم ایران نیز سابقهی روشنی دارد. هر چند که در این دوران، شاهد رویش طنزی اجتماعی و ایستاده در برابر قدرت، نبودهایم، با این حال شعرا غالباً از ظرایف طنز آگاه بوده، در مواقع لزوم نیز از آن بهره میبردهاند. به نظر میرسد که عمدهترین دلیل عدم ورود شاعران به حوزهی طنز اجتماعی، وجود استبداد شاهی بوده است. به تعبیر حسن جوادی در طول تاریخ ایران، تا شروع نهضت آزادیخواهی – و آن هم برای مدّتی کوتاه – به استثنای دوران‏ کوتاه صدر اسلام تا بر روی ‏کار آمدن بنیاُمیه، سلاطین و یا امرای محلی، مالک جان و مال مردم بودند. البتّه درجهی تقوا و پارسایی آنها، در موارد مختلف، فرق میکرد و در نتیجه، درجهی «فاعل مایشائی» کم و زیاد میشد. ولی به هر حال آن‌کس که زمام امور را به دست داشت، از مطلقالعنانیِ بی‏نظیری بهره‏مند بود.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
با این وصف، رابطه شاعر و امیر ممدوح در چه میتوانست باشد، جز خوش‏آمدگویی و اطاعت محض؟ در مواقعی که امیر خشم میگرفت، یکی از وظایف شاعر، آرام ساختن او بود و اغلب این منظور به وسیلهی شعری فیالبداهه حاصل میگردید. چنانکه نظامی عروضی گوید:«امّا در خدمت پادشاه، هیچ بهتر از بدیهه گفتن نیست که به بدیهه، طبع پادشاه خرّم شود و مجلسها برافروزد و شاعر به مقصود رسد و آن اقبال که رودکی در آل سامان دید، به بدیهه گفتن و زودشعری کس ندیدهاست.» باز نظامی‏ عروضی نقل میکند که هنگام نردبازی، طغانشاه بن آلپ ارسلان، چون در آستانهی باختن بود، بیم آن میرفت‏ که دست به شمشیر برد و سر ندیم خود، از تن جدا سازد، ولی ازرقی با سرودن شعری فیالبداهه، جان‏ او را نجات میدهد.
هکذا سلطان محمود در عالم مستی، زلفان ایاز را کوتاه میکند، ولی وقتی که‏ بیدار میشود، سخت مغموم و پشیمان است و درباریان از ترس چون بید به خود می‏لرزند. عنصری‏ با سرودن این رباعی، ملالت سلطان را از میان می‏برد. (جوادی، ۱۳۸۴، ص ۱۲۷)
۳-۲٫ بخش دوم: معروفترین شاعران طنزپرداز عصر مشروطه
شعر طنز، پس از آغاز جنبش مشروطیّت در ایران، دچار تغییرات شگرفی چه در قالب و چه در مضمون میگردد. در حالی‌که تا پیش از مشروطیّت، شعر و شاعری، متاعی از آنِ فرهیختگان بود، در این دوران، شعر و شاعری، سعی وافری در نزدیکی با زبانِ کوی و برزن دارد. شعر طنز در این عصر درصدد بیان دغدغه های مردمی، بالنده میشود و شاعران، زبان مردم در برابر خرافه و استبداد میگردند. چه نظم و چه نثر در این دوران، تغییرات عمیقی را تجربه میکنند.
به عبارت دقیقتر، ادبیّات مشروطه در جریان جدال با ادبیّات کهنه، شکل و جان می‏گیرد و به همین دلیل هم از نظر شکل و هم از نظر محتوا، نو و سنّت‏شکن است. متفکّرین مشروطه اصرار دارند که کلام را از قصرهای باشکوه اشرافی، بیرون بیاورند و به خدمت مردم کوچه‏ و بازار بگمارند. «هدف اشعار در این دوره بیداری مردم و انگیختن‏ احساسات ملّی و میهنی و ترویج آزادی‏های فردی و اجتماعی و طرد خرافات و اندیشه‏های سُست و ناروا، پیکار با بیگانه و بیگانه‏خواهی،‏ انتقاد سخت و بی‏رحم از نابسامانی‏ها و آشنا کردن مردم به حدود و حقوق انسانی آنهاست.» (ذاکرحسن، ص ۴۱)
با انقلاب مشروطه در کنار مجالس وعظ، بحث و سخنرانیها، روزنامهها، رسانهی اصلی گفتگوها و ابراز آرا و عقاید انقلابی شدند و «عرصهای عمومی» پدید آمد که تا آن زمان دیده نشدهبود. گذشته از این، تهمت‏زنی و بدگویی و هرزهدرآیی، جنبهی خصوصی، تفنّنی و استثنایی خود را از دست داد، بلکه کاملاً سیاسی شد و به صورت یکی از مهم‏ترین و مؤثّرترین‏ ابزارهای مبارزهی سیاسی درآمد. چنین چیزی در تاریخ سیاسی و ادبی کشور سابقه‏ نداشت. (همایون کاتوزیان، ۱۳۸۴، شماره ۸۷ و ۸۸) در ادبیّات مشروطه دو جنبهی اساسی به چشم می‏خورد: یکی نقد ادبیّاتِ گذشته و یکی طرح ادبیّات نو. زینالعابدین مراغه‏ای در اینباره می‏گوید: «این ایّام نه آن زمان است که ارباب قلم و افکار، اوقات خود را صرف‏ خولیا و افسانه‏های واهی و اراجیف بی‏معنی، مثل گذشتگان صرف نمایند که جز موهوم، چیزی حاصلشان نخواهد بود.»
(مؤمنی، ۱۳۵۲، ص ۵۶). در این گفتار تلاش خواهیمکرد تا چهرههای شاخص طنز در عصر مشروطه را معرّفی نمائیم.
۳-۲-۱٫ ایرجمیرزا
وی فرزند غلامحسینمیرزای قاجار بود و صدرالشّعرا تخلّص میکرد. صدرالشّعرا خطّ خوشی هم داشت و در هر دو شیوهی هزل و جد، شعر میسرود. علاوه بر دیوان اشعار، منظومهی هجوآمیزی نیز از ایرجمیرزا با نام «نسبنامهی کرد مازندری» در قالب مثنوی و در بحر متقارب مثمّن محذوف یا مقصور وجود دارد که نزدیک به هزار بیت است. غلامحسینمیرزا فرزند ملک ایرجمیرزا پسر فتحعلیشاه قاجار بود. هم ملک ایرجمیرزا و هم فتحعلیشاه شاعر بودند. به نوعی قبیله، آبا و اجداد ایرجمیرزا شاعرانی فَحل و شیرینسخن بودهاند و وی در شاعری و طنز، نسبت از چند جانب دارد.
ایرجمیرزا درماه رمضان ۱۲۹۰ هجری قمری در تبریز متولّد شد و تحصیلاتش را در مدرسهی دارالفنون تبریز ادامه داد. وی در فارسی، تازی و زبان فرانسوی مهارت داشت‏ و روسی و ترکی نیز می‏دانست. چون به سن چهارده سالگی رسید از تشویقات امیرنظام حسنعلیخان گرّوسی بهره‏مند گردید. ایرج از نظر شکل و شمایل، مردی سیاه سوخته و لاغر اندام با قامتی متوسط و شکیبایی و متانت در رفتار و گفتار بوده است. ایرج در خانوادهای اشرافی چشم به جهان گشود، با موازین اشرافیّت‏ تربیت شد و در مدّت عمر نیز حشر و نشر او عمدتاً با طبقات ممتاز و اعیان زمان خویش بود.
هر چند دوران‏ مدیحه‏سرایی او، به عنوان یک شاعر رسمی دربار، چندان‏ به درازا نکشید، امّا همان‏گونه که از شعر و زندگی او استنباط می‏شود، بقیهی عمر خود را نیز در حول‏وحوش‏ مراکز قدرت گذراند. داشتن تبار اشرافی و محیط تربیتی و شغلی خاص، ویژگی‏های خصلتی متفاوتی به‏ وی بخشیدهبود که در رفتار و منش اجتماعی او هم‏ انعکاس می‏یافت. آنچنان‏که معاصرانش حکایت‏ می‏کنند، او دلبستگی خاصّی به معیارهای اشرافیت‏ داشت، به گفتهی سعید نفیسی، ایرج به شاهزادگی خود بسیار می‏بالید، من کراراً این تعصّب را از او دیدم و بارها دیدم هر کسی به او می‏گفت: حضرت والا! گُل از گُلش‏ می‏شکفت و در مقابل اگر کسی کاری می‏کرد که به‏ شاهزادگی او بر می‏خورد، کینه‏اش را بر دل می‏گرفت، سعید نفیسی ضمن نقل واقعه‏ای در این باب می‏گوید: از آن روز، من نسبت به ایرج خیلی بااحتیاط رفتار می‏کردم که به شاهزادگی‏اش برنخورد.
زندگانی خصوص ایرج نیز تعریفی نداشت و به قول خودش«آنچه از کلّ جهان هستی بود / صرف عیش و طرب و مستی بود». مخصوصاً بعد از انتشار عارفنامه و شهرت فوقالعادهای که در سایهی آن به دست آورد، به گفتهی سعید نفیسی، بیشتر در مهمانیها و مجالس عجیب اعیانیِ عیش و نوش و دَم و دود و شکمخواری که باده بود، ساده بود و بزم عیش، آماده، به سر میبرد و در چنین محیطی بود که آخرین اشعار خود را می‌سرود. ایرج در تمام انواع سخن از قبیل قصیده، غزل، مثنوی، قطعه و رباعی طبعآزمایی‏ کردهاست ولی برخی از مثنویات او مانند «عارفنامه»، «زهره و منوچهر»، «انقلاب ادبی» و قطعاتی مثل«قلب مادر»، «مهر مادر»، «مادر»، «هدیهی عاشق»، «سنگ هزار» و «شراب» شهرت فراوانی پیدا کردهاست. ایرج بخش مهمّی از شهرت خود را مدیون عارفنامه است. سرودهای که علیه ابوالقاسم عارف سروده شده است. «عارف‏نامه» دست‏کم از نظر زبان و بدایع ادبی، یکی از بهترین شعرهای ایرج است‏ و بهترین طنزنامهی اوست و شاید حتّی بهترین شعر او باشد. و آن سادگی و روانی زبان‏ که وقتی هم با دقّت، هم با ظرافت و هم با ایجاز در بیان، توأم می‏شود [و بدان خاطر] شعر را «سهل و ممتنع» می‏نامند – و این خود از خصائص بارز شعر ایرج است،- در این شعر بلند به حدّ کمال‏ می‏رسد. مضمون آن هم، فقط «هجو عارف» یا «هجو حجاب» نیست، بلکه – تازه‏ای‏ شبیه مثنویهای روایی قدیم شعر فارسی- دارای اغراض و حکایات و نکات و مشاهدات و نظراتی ا‏ست که به صورت یک طنزنامهی واحد و منسجم بیان شده‏است. (همایون کاتوزیان، ۱۳۷۸، صص ۵۹ – ۷۷ )
در فحوای شعر ایرجمیرزا میتوان مفاهیمی بسیاری را کندوکاو کرد. ایرج چه درخصوص وطنپرستی و ناسیونالیسم و چه در خصوص حقوق زنان، سروده های کاملاً صریح و روشنی دارد. یکی از نمونه های بارز وطنپرستی ایرجمیرزا را میتوان شعر زیر دانست:

 

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

حق انحصاری © 2021 مطالب علمی گلچین شده. کلیه حقوق مح

 

جدول ۴-۷- نسبت جنسی ماهیان صید شده در ایستگاه­های مختلف نمونه­برداری………………………………………………….

 

 

۴۴

 

 

 

جدول ۴-۸-کمیت و کیفیت نمونه­های RNA……………………………………………………………………………………………….

 

 

۴۶

 

 

 

جدول ۴-۹- میزان شباهت توالی کامل نوکلئوتید ویتلوژنین در P. esfahani با برخی دیگر از گونه­ ها…………………….

 

 

۴۹

 

 

 

جدول ۴-۱۰- میزان شباهت توالی کامل آمینواسید ویتلوژنین در P. esfahani با برخی دیگر از گونه­ ها…………………..

 

 

۴۹

 

 

 

جدول ۴-۱۱- میزان شباهت توالی کامل نوکلئوتید بتا-اکتین در P. esfahani با برخی دیگر از گونه­ ها…………………..

 

 

۵۲

 

 

 

جدول ۴-۱۲- میزان شباهت توالی کامل آمینواسید بتا-اکتین در P. esfahani با برخی دیگر از گونه­ ها…………………..

 

 

۵۲

 

 

دوازده
چکیده
از جمله آلاینده­های محیط زیست ترکیبات مخرب سیستم اندوکراینی هستند که از منشا طبیعی یا انسان­ساز وارد محیط زیست خصوصاً اکوسیستم­های آبی شده و با ایجاد اختلال بر سامانه غدد درون­ریز، اثرات مخربی را بر جوامع زیستی این اکوسیستم­ها وارد می­نمایند. هدف از انجام این تحقیق، ارزیابی برخی از شاخص ­های زیستی عروس­ماهی زاینده­رود Petroleuciscus esfahani، نظیر مقایسه فراسنجه­های خونی، نسبت جنسی، شاخص توسعه گنادی و بیان ژن ویتلوژنین در کبد ماهیان صید شده از ایستگاه­های مختلف رودخانه زاینده­رود است. نمونه­برداری از چهار ایستگاه چشمه­دیمه و خرسونک (در بالادست رودخانه به عنوان ایستگا­ه­های پاک) و چمگردان و پل صفائیه (در پایین­دست رودخانه به عنوان ایستگاه آلوده) صورت گرفت. در این مطالعه در مجموع ۳۲۳ قطعه ماهی صید شد. میانگین وزنی و طولی ماهیان به ترتیب معادل ۹۳/۱۴ گرم و ۹۶ میلی­متر بود. در مقایسه فراسنجه­های خونی، تعداد کل گلبول­های قرمز، میزان هموگلوبین و هماتوکریت و تعداد کل گلبول­های سفید تفاوت معنی­داری را بین ماهیان ایستگاه­های مختلف نشان نداد. با این وجود در شمارش افتراقی گلبول­های سفید، درصد انواع گلبول­های سفید به جز لنفوسیت­ها در ماهیان ایستگاه چمگردان نسبت به ماهیان سایر ایستگاه­ها بالاتر بود (۰۵/۰p<). شاخص ­های ثانویه خون­شناسی نظیر حجم متوسط گویچه قرمز، میانگین غلظت هموگلوبین ذره­ای و میانگین هموگلوبین ذره­ای در ایستگاه­ چمگردان کم­تر از مقادیر متناظر در سایر ایستگاه­ها بود (۰۵/۰p<). در مطالعه نسبت جنسی ماهیان مشخص گردید که در تمامی ایستگاه­ها به جز ایستگاه پل صفائیه انحراف معنی­داری از نسبت مورد اننظار (۱:۱) (با فراوانی بیش­تر جنس ماده) وجود دارد (آزمون مربع کای؛ ۰۵/۰p<). با این وجود در مطالعه میکروسکوپی گنادها، نشانی از بروز ناهنجاری­های گنادی نظیر جنسیت بینابینی مشاهده نشد. شاخص توسعه گنادی (GSI) در ماهیان نر و ماده محاسبه شد. مقایسه آماری این شاخص تنها کاهش معنی­دار آن را در جنس نر ماهیان ایستگاه چمگردان با ماهیان سایر ایستگاه­ها نشان داد (۰۵/۰p<). بیان ژن ویتلوژنین در کبد عروس­ماهی زاینده­رود به عنوان شاخص زیستی معتبری برای وجود آلاینده­های مخرب سیستم اندوکراینی با فعالیت شبه­استروژنی در منابع آبی مدنظر قرار گرفت. به این منظور ابتدا نسبت به توالی­یابی کامل ژن ویتلوژنین در عروس­ماهی زاینده­رود اقدام شد. نتایج نشان داد که ژن کدکننده ویتلوژنین در این گونه دارای ۴۱۷۷ جفت­باز است که پروتئینی حاوی ۱۷۷۶ آمینواسید را تولید می­ کند. بررسی شدت بیان ژن ویتلوژنین در جنس نر و ماده عروس­ماهی زاینده­رود در ایستگاه­های مختلف به روش Real-time PCR و با بهره گرفتن از ژن کنترل داخلی بتا-اکتین نشان­دهنده وجود بیان نسبی در هر دو جنس در تمامی ایستگاه­های مورد بررسی است. شدت بیان در ایستگاه­های مختلف تفاوت معنی­داری را نشان داد به­ طوری­که میزان بیان نسبی ویتلوژنین در ماهیان چمگردان در هر دو جنس به­ طور معنی­داری نسبت به سایر ایستگاه­ها بالاتر بود (۰۵/۰p<). به­ طور کلی نتایج این تحقیق بیان­گر اثرات احتمالی ترکیبات مخرب سیستم اندوکراینی با خاصیت شبه­استروژنی بر برخی ویژگی­های زیستی عروس­ماهی زاینده­رود نظیر انحراف از نسبت جنسی (فراوانی بیش­تر جنس ماده) و بیان ژن ویتلوژنین در جنس نر و تغییر بیان آن در ماهیان ایستگاه­های مختلف رودخانه زاینده­رود بود.
عکس مرتبط با محیط زیست
واژگان کلیدی: ترکیبات مخرب سیستم درون ریز، عروس­ماهی زاینده­رود Petroleuciscus esfahani، خون­شناسی، بافت­شناسی گناد، بیان ویتلوژنین.
فصل اول
مقدمه
طی دو دهه اخیر، موضوع حفاظت از محیط زیست در مقابل آلاینده­های طبیعی یا مصنوعی حاصل از فعالیت­های انسان، توجه و نگرانی­های زیادی را با خود به همراه داشته است [۱۸]. این نگرانی­ها موجب ایجاد علاقه در بسیاری از دولت­ها، سازمان­های بین­المللی، جوامع علمی، صنایع شیمیایی و عموم مردم برای تشکیل برنامه­ها، کنفراس­ها و کارگاه­های تحقیقاتی در مورد موضوعات مربوط به ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز (EDCها­)[۱] گردیده است. ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز ماده یا ترکیبی از مواد هستند که عملکرد (های) سیستم درون­ریز را تغییر می­ دهند و در نتیجه موجب اثرات متعدد بر سلامت یک جاندار سالم، دودمان و یا (زیر) جمعیتی از آن می­شوند [۳۲]. به عبارت دیگر هر ترکیبی که در تولید، ترشح، انتقال، اتصال، عملکرد و یا حذف هورمون­های طبیعی بدن مداخله کند و باعث تغییر وظایف طبیعی آن­ها همچون نمو، رفتار، باروری، بقا و همئوستازی شود را ترکیب مخرب سیستم درون­ریز می­نامند. این ترکیبات می­توانند باعث ایجاد تومورهای سرطانی، نقایص مادرزادی و سایر ناهنجاری­های توسعه­ای شوند. از جمله این ناهنجاری­ها می­توان به ناتوانی در یادگیری، مشکلات حاد در توجه و شناخت، توسعه مغزی، بدشکلی در بدن، توسعه اندام­های تولیدمثلی، ماده­سازی در جنس نر یا اثرات مردانه بر جنس ماده اشاره کرد [۲۳].
EDCها ممکن است به صورت طبیعی و یا در اثر فعالیت­های انسانی تولید شوند و شامل گروه­های مختلفی از مواد شیمیایی از قبیل هورمون­های طبیعی و ساختگی، اجزاء گیاهی، آفت­کش­ها، ترکیبات مورد استفاده در صنعت پلاستیک سازی و محصولات مربوط به بهداشت فردی و سایر محصولات و آلاینده­های جانبی حاصل از صنایع هستند. برخی از
این ترکیبات چربی­­دوست و بنابراین پایا هستند و می­توانند مسافت­های طولانی بین مرزهای طبیعی جابجا شوند اما برخی دیگر آب­دوست هستند و به سرعت در محیط یا در بدن انسان تجزیه می­شوند و ممکن است تنها در دوره­ای کوتاه اما بحرانی از توسعه­ سیستم­های بدنی حضور داشته باشند [۲۶].

تنوع بسیار زیاد ویژگی­های فیزیکوشیمیایی EDC­ها به این معنی است که ممکن است این ترکیبات تجزیه شوند و اثرات آن­ها به ­اشکال مختلف بروز نماید. به علاوه، گستره­ پراکنش این ترکیبات در محیط بسیار وسیع است و شامل هوا، آب، خاک، رسوبات، غذا و محصولات مصرفی می­ شود. جذب EDC­ها از طریق غذا، اصلی­ترین مسیر در معرض قرارگیری انسان و بیش­تر جانوران است که می ­تواند به تجمع و بزرگ­نمایی زیستی[۲] منجر شود [۲۶، ۵۲].
از آنجایی­که مقصد نهایی بیش­تر آلاینده­ها، محیط­های آبی هستند، موجودات آبزی به ویژه ماهیان بیش­تر از سایر زیستمندان در معرض این ترکیبات قرار دارند. روزانه حجم زیادی از پساب­های شهری و صنعتی به رودخانه­ها و آب­های نزدیک سواحل دریاها می­ریزند. البته بسیاری از مواد شیمیایی نیز به­ طور تصادفی از زمین­های اطراف شسته و وارد این محیط­ها می­گردند [۹۹]. به علاوه بیش­تر EDC­ها به ندرت به ذرات موجود در آب متصل می­شوند و بنابراین به آسانی در دسترس آبزیان قرار می­گیرند [۵۵].
از میان EDCها، گروهی از هورمون­ها که به نظر می­رسد بیش­ترین قابلیت عملکرد به عنوان ترکیبات فعال درون­ریز را داشته باشند، استروئیدهای جنسی هستند و بیش­تر تحقیقات انجام شده در این رابطه بر ترکیبات استروژنی متمرکز بوده است. آنالیز شیمیایی آب و رسوبات به علت گران بودن و طیف گسترده این ترکیبات­، روش کارآمدی برای شناسایی آن­ها نیستند. بنابراین شاخص ­های زیستی حساس بسیاری به منظور پایش این ترکیبات ایجاد شده ­اند. یکی از مهم­ترین شاخص ­های ترکیبات استروژنی در محیط، القاء سنتز ویتلوژنین (VTG)[3] در جنس نر یا افراد نابالغ است [۱۸]. از دیگر شاخص ­های زیستی مورد استفاده در تعیین اثرات EDC­ها می­توان به مطالعات رفتاری و فیزیولوژیک از قبیل بررسی بافت­شناسی و برخی از شاخص ­های گنادی درماهیان اشاره کرد [۴۹].
رودخانه زاینده­رود به عنوان بزرگ­ترین و مهم­ترین رودخانه مرکزی ایران از ارتفاعات زردکوه بختیاری سرچشمه می­گیرد و با ورود به استان اصفهان در جهت شرق جریان یافته و به تالاب گاوخونی واقع در جنوب شرقی استان منتهی می­ شود. در حدود ۶۵ درصد از واحدهای صنعتی بزرگ استان در حاشیه رودخانه زاینده­رود قرار گرفته­اند و علیرغم تلاش­ های به عمل آمده در جهت استقرار سیستم­های تصفیه پساب در این صنایع، فعالیت آن­ها توأم با آلودگی های زیست محیطی است [۵]. به علاوه با توجه به نحوه­ کاربری اراضی در حاشیه این رودخانه (زمین­های کشاورزی، واحدهای دامداری و دام­پروری، صنایع کوچک تا صنایع مادر از قبیل کارخانه­های فولاد و ذوب­آهن و همچنین حضور چندین کارخانه تصفیه فاضلاب) به نظر می­رسد این اکوسیستم در معرض انواع مختلف از ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز قرار داشته باشد اما تاکنون هیچ مطالعه­ ای در رابطه با اثر این ترکیبات بر سلامت این اکوسیستم مهم آبی صورت نگرفته است.
اهداف این مطالعه:
تعیین حضور و اثرات ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز در اکوسیستم رودخانه زاینده­رود با بهره گرفتن از بررسی سه ویژگی­ زیستی زیر در عروس­ماهی زاینده­رود Petroleuciscus esfahani:
۱- فراسنجه­های خونی
۲- شاخص توسعه گنادی (GSI)[4]، بافت­شناسی گناد و نسبت جنسی
۳- بیان ویتلوژنین در کبد دو جنس نر و ماده
فصل دوم
کلیات و مرور منابع
۲-۱- کلیات
نگرانی از وجود آلاینده­ها در محیط زیست خصوصاً منابع آبی و اثرات مخرب آن­ها بر حیات وحش و انسان­ روز به روز در حال گسترش است. متاسفانه در اکثر مناطق جهان، حتی کشورهای توسعه یافته، گستره وسیعی از آلاینده­های زیست محیطی بدون حداقل بهبود و پایش وارد منابع آبی می­شوند. از جمله مهم­ترین انواع آلاینده­های زیست محیطی، ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز است. این ترکیبات طیف وسیعی از مواد طبیعی و مصنوعی مورد مصرف در فعالیت­های مختلف انسانی اعم از صنایع مادر نظیر فولاد و کاغذسازی تا فعالیت­های مرسوم کشاورزی و دامپروری را در بر می­گیرند. بخش زیادی از این ترکیبات ناشی از فاضلاب­های شهری و خانگی است (جدول ۲-۱ و شکل ۲-۱).
مطالعات موجود در رابطه با انسان نشان می­دهد که حضور برخی از ترکیبات شیمیایی در محیط،کیفیت و کمیت اسپرم را کاهش و احتمال سقط جنین را افزایش می­دهد. در بسیاری از مناطق صنعتی جهان، تغییر نسبت جنسی از ۱:۱ به نفع یکی از دو جنس نر یا ماده،کاهش سن بلوغ جنسی، افزایش مقطعی در فراوانی ناهنجاری­های توسعه­ای مجرای تولیدمثلی مردان، افزایش مشاهده برخی سرطان­ها در بافت­­های هورمونی حساس از قبیل سینه، رحم، بیضه، پروستات و تیروئید را اغلب به عنوان شاهدی برای حضور گسترده EDC­ها و اثرات مختلف آن­ها بر سلامت انسان می­دانند [۲۶]. اما محدودیت­های بسیاری برای بررسی اثر این ترکیبات بر جوامع انسانی وجود دارد و بیش­تر مطالعات در این رابطه بر گونه­ های آبزی متمرکز بوده است.
جدول ۲-۱) معرفی برخی از ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز به همراه برخی منابع تولیدکننده و اثرات احتمالی آن­ها بر زیستمندان [۵۴].

 

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ترکیبات شبه آندروژنی منابع تولید اثرات احتمالی
زیست­کش

 

 

* معاملات و موارد افشای مربوط را به درستی در صورتهای مالی نشان دهد.
۲-۶-۳- روش های کنترلی
عبارتند از سیاست‌ها و رویه‌هایی که مدیریت علاوه بر محیط کنترلی و سیستم حسابداری برقرار می‌کند تا به هدف‌های خاص سازمانی دست یابد. روش های کنترلی اهداف مختلفی دارد و در سطوح مختلف سازمانی و داده‌پردازی به کار می‌رود. همچنین می‌توان این روش‌ها را در اجزای خاصی از محیط کنترلی و سیستم حسابداری تعبیه کرد.
حسابداری
به طور کلی روش‌هایی که مربوط به موارد زیر است، به عنوان روش‌های کنترلی طبقه‌بندی می‌شود:
* تقسیم وظایف به صورتی که هیچ کس نتواند در حین انجام وظایف عادی خود مرتکب اشتباه یا تخلف بشود وآن را پنهان سازد. گماشتن افراد مختلف برای مسئولیت‌هایی مانند تأیید معاملات، ثبت معاملات و نگهداری و حفاظت از دارایی‌ها از جمله چنین روش هایی است.
* طراحی و به‌کارگیری مستندات و سوابق کافی به منظور حصول اطمینان از ثبت مناسب معاملات و رویدادها، مانند استفاده از اسناد حمل پیش شماره‌گذاری شده ارسال کالا.
* ایجاد کنترلهای حفاظتی کافی در مورد امکان دستیابی به برنامه‌های رایانه‌ای و پرونده‌های اطلاعاتی،
* کنترلهای مستقل در مورد عملکرد و ارزیابی مناسب ثبت شده مانند کنترلهای دفتری، صورتهای تطبیق، مقایسه دارایی‌ها با حسابهای ثبت شده، کنترلهای اعمال شده به‌وسیله برنامه‌های رایانه‌ای، بررسی گزارش‌های مربوط به خلاصه جزییات مانده حسابها توسط مدیریت و بررسی گزارش‌های تهیه شده رایانه‌ای توسط کاربر.
۲-۷- قابلیت‌های کنترل داخلی
واحدهای اقتصادی به کمک کنترل داخلی می‌توانند به اهداف عملیاتی و سودآوری خود دست یابند و از اتلاف منابع اقتصادی جلوگیری کنند. به کمک کنترل داخلی از قابلیت اعتماد گزارش‌دهی مالی و رعایت دقیق قوانین و مقررات(که از آسیب دیدن شهرت و آوازه یک واحد اقتصادی و سایر پیامدها جلوگیری می‌کند) اطمینان حاصل می‌شود. در مجموع واحدهای اقتصادی، به کمک کنترل داخلی می‌توانند به مقاصد و خواسته‌های خود دست یابند و در طول راه، از خطرات و رویدادهای غیر منتظره دوری کنند.
عکس مرتبط با اقتصاد
۲-۸- محدودیتهای ذاتی سیستم کنترل داخلی
متاسفانه، عده‌ای از افراد از کنترل داخلی توقعات غیر واقع‌بینانه و خارق‌العاده دارند. آنها به دنبال مطلق‌ها هستند ولی کنترل داخلی بدلیل محدودیت‌های ذاتی که دارد نمی‌تواند شواهدی قطعی مبنی بر دستیابی به هدف‌ها را، برای مدیریت فراهم کند. نمونه‌هایی از این محدودیت‌ها عبارتند از:
* احتمال نارسا شدن یکی از روش های کنترل داخلی بدلیل تغییرات ایجاد شده در شرایط و کاهش میزان رعایت آن؛
* احتمال نادیده گرفتن کنترلهای داخلی از طرف مدیران یا کارکنان؛
* اشتباهات بالقوه انسانی ناشی از بی دقتی، حواس پرتی، خطای قضاوتی و تفسیر نادرست از دستورالعمل‌ها؛
*اغلب کنترلهای داخلی درباره معاملات و رویدادهای روزمره و نه غیر متعارف برقرار می‌شوند؛
* مخارج استقرار هر یک از روش های کنترل داخلی نباید بیشتر از منافع مورد انتظار آن روش باشد؛
* دادن اطمینانی معقول و نه مطلق، در خصوص تحقق اهداف واحد اقتصادی.
۲-۹- اجزای کنترلهای داخلی
کنترلهای داخلی از اجزای زیر تشکیل می‌شود:
۱- محیط کنترلی.
۲ – فرایندارزیابی خطرتوسط واحد مورد رسیدگی.
۳ – سیستم اطلاعاتی، شامل فرایندهای تجاری مربوط، در ارتباط با گزارشگری مالی و اطلاع‌رسانی.
۴ – فعالیتهای کنترلی.
۵ – نظارت برکنترلها.
تقسیم کنترلهای داخلی به اجزای پنجگانه بالا، چارچوب مفیدی را برای ارزیابی چگونگی تأثیر جنبه‌های مختلف کنترلهای داخلی واحد مورد رسیدگی برحسابرسی، برای حسابرس فراهم می‌آورد. اما این تقسیم‌بندی لزوماً چگونگی بررسی و اجرای کنترلهای داخلی توسط واحد مورد رسیدگی را نشان نمی‌دهد. همچنین، نگرانی اصلی حسابرس این است که آیا یک کنترل خاص، به‌جای طبقه‌بندی آن به اجزای خاص، از وقوع تحریف با اهمیت در گروه های معاملات، مانده حسابها یا موارد افشا و ادعاهای مربوط پیشگیری یا آنها را کشف و اصلاح می‌کند یا خیر. از این رو، حسابرس می‌تواند به منظور تشریح جنبه‌های مختلف کنترلهای داخلی و اثر آنها بر حسابرسی، از واژگان یا چارچوبهایی متفاوت با موارد مندرج در این قسمت، مشروط به درنظر گرفتن همه اجزای مندرج در این قسمت، استفاده کند(استاندارد بین المللی ۳۱۵).
طراحی و استقرار کنترلهای داخلی بسته به اندازه و پیچیدگی واحد مورد رسیدگی متفاوت است. به‌ویژه، واحدهای کوچکتر ممکن است برای دستیابی به اهداف خود از ابزارهایی با رسمیت کمتر و پردازشها و روش های ساده‌تر استفاده کنند. برای مثال، واحدهای کوچکتری که مدیریت آن در فرایند گزارشگری مالی به طور فعال مشارکت می‌کند، ممکن است شرح تفصیلی و کتبی روش های حسابداری یا خط مشی‌ها را نداشته باشد. در برخی واحدهای مورد رسیدگی، به ویژه واحدهای خیلی کوچک، صاحب سرمایه- مدیر، ممکن است وظایفی را انجام دهد که دریک واحد بزرگتر توسط چندین جزء کنترلهای داخلی انجام می‌شود. بنابراین، اجزای کنترلهای داخلی ممکن است در داخل واحدهای کوچکتر به روشنی تفکیک نشده باشد، اما اهداف اصلی آنها یکسان است.
۲-۱۰- میزان شناخت از کنترلهای داخلی
کسب شناخت از کنترلهای داخلی شامل ارزیابی طراحی یک کنترل و تعیین اجرا یا عدم اجرای آن است. ارزیابی طراحی یک کنترل عبارت ‌است از بررسی توانایی آن کنترل، به تنهایی یا همراه با سایر کنترلها، در پیشگیری یا کشف و اصلاح مؤثر تحریفهای با اهمیت. اجرای کنترل به‌معنای وجود کنترل و بکارگیری آن توسط واحد مورد رسیدگی است. حسابرس طراحی یک کنترل را بررسی می‌کند تا ضرورت ارزیابی اجرای آن را مشخص کند. طراحی نامناسب یک کنترل ممکن است نشانه ضعفی با اهمیت در کنترلهای داخلی واحد مورد رسیدگی باشد .
روش های برآورد خطر برای کسب شواهد حسابرسی در باره طراحی و اجرای کنترلهای مربوط، ممکن است شامل پرس وجو از کارکنان واحد مورد رسیدگی، مشاهده اجرای کنترلهای خاص، وارسی مدارک و گزارشها و ردیابی معاملات از طریق سیستم اطلاعاتی مربوط به گزارشگری مالی باشد. برای ارزیابی طراحی یک کنترل مربوط به حسابرسی و تشخیص نحوه اجرای آن، پرس و جو به تنهایی کافی نیست.
کسب شناخت از کنترلهای واحد مورد رسیدگی به منظور استفاده از آن به عنوان آزمون اثربخشی اجرایی کنترلها کافی نیست، مگر این که یک سیستم خودکار برای اجرای یکنواخت کنترلها وجود داشته باشد برای مثال، کسب شواهد حسابرسی درباره اجرای یک کنترل دستی در یک لحظه از زمان، شواهد حسابرسی در باره اثربخشی اجرایی آن کنترل را در سایر زمان های طی دوره مورد حسابرسی فراهم نمی‌کند. به هر حال، فناوری اطلاعات، امکان پردازش یکنواخت مقادیر زیادی از اطلاعات را برای واحد مورد رسیدگی فراهم می‌کند و توان آن را در نظارت بر اجرای فعالیتهای کنترلی و دستیابی به تفکیک اثربخش وظایف از طریق برقراری کنترلهای ایمنی در برنامه‌های کاربـردی، بانـکهای اطلاعـاتی و سیستمهای عـامل، بالا می‌بـرد. بدینسان، به دلیل یکنواختی ذاتی در پـردازش اطلاعات در سیستمهای رایانه‌ای و با تـوجه به بـرآورد حسابرس و آزمون کنترلهایی چون کنترلهای مربوط به تغییرات برنامه، اجرای روش های حسابرسی برای تشخیص نحوه اجرای یک کنترل خودکار می‌تواند به عنوان یک آزمون اثربخشی اجرایی آن کنترل نیز محسوب شود.
نتیجه تصویری درباره فناوری اطلاعات
۲-۱۱- ویژ‌گیهای اجزای دستی و خود کار کنترلهای داخلی مربوط به برآورد خطر توسط حسابرس
بیشتر واحدهای تجاری از سیستمهای فناوری اطلاعات برای گزارشگری مالی و اهداف عملیاتی استفاده می‌کنند. اما، حتی در مواردی که از فناوری اطلاعات بطور گسترده استفاده می‌شود، عناصری دستی در سیستمها وجود خواهد داشت. توازن بین اجزای دستی و خودکار، متفاوت است. در برخی موارد، به ویژه در واحدهای کوچکتر و با پیچیدگی کمتر، سیستمها اساساً دستی است. در دیگر موارد، میزان خودکار بودن سیستمها از این لحاظ متفاوت است که برخی سیستمها اساساً خودکار است و عناصر دستی اندکی دارد و سایر سیستمها، حتی در همان واحد تجاری، اساساً دستی است. درنتیجه، ساختار کنترلهای داخلی یک واحد مورد رسیدگی احتمالاً شامل عناصری دستی و خودکار است که ویژگیهای آن، به برآورد خطر توسط حسابرس و روش های حسابرسی لازم مبتنی ‌بر آن، مربوط می‌شود.
استفاده از عناصر دستی یا خودکار در کنترلهای داخلی، بر چگونگی شروع، ثبت، پردازش و گزارش معاملات نیز اثر می‌گذارد. کنترلها در سیستم دستی ممکن است شامل روش هایی چون تصویب و بررسی فعالیتها و مغایرت‌گیری و پیگیری اقلام باز باشد. از سوی دیگر، واحد مورد رسیدگی ممکن است برای شروع، ثبت، پردازش و گزارش معاملات از روش های خودکار استفاده کند که در این صورت، سوابق الکترونیکی جایگزین مستندات کاغذی چون سفارشات خرید، فاکتورهای فروش، مدارک حمل و سوابق حسابداری مربوط می‌شود. کنترل در سیستمهای فناوری اطلاعات شامل ترکیبی از کنترلهای خودکار (برای مثال، کنترلهای تعبیه شده در برنامه‌های کامپیوتری) و کنترلهای دستی است. افزون ‌بر این، کنترلهای دستی می‌تواند مستقل از فناوری اطلاعات باشد، از اطلاعات تهیه شده توسط فنـاوری اطلاعات اسـتفاده کند یا ممکـن است به نظارت بر عملکرد مؤثر فناوری اطلاعات و کنترلهای خودکار و همچنین، پیگیری موارد استثنا محدود باشد. در مواردی‌که برای شروع، ثبت، پردازش یا گزارش معاملات یا سایر اطلاعات مالی مندرج در صورتهای مالی از فناوری اطلاعات استفاده می‌شود، سیستمها و برنامه‌ها ممکن است شامل کنترلهای مربوط به ادعاهای مرتبط با حسابهای با اهمیت باشد یا از لحاظ عملکرد مؤثر کنترلهای دستی متکی به فناوری اطلاعات، نقش اساسی داشته باشد. ترکیب کنترلهای دستی و خود کار واحد مورد رسیدگی برحسب ماهیت و پیچیدگی استفاده آن از فناوری اطلاعات، فرق می‌کند.
معمولاً فناوری اطلاعات مزیتهای بالقوه‌ای را برای اثر بخشی و کارایی کنترلهای داخلی واحد مورد رسیدگی فراهم می‌کند، زیرا واحد مورد رسیدگی را قادر به انجام موارد زیر می‌کند:

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

 

اجرای یکنواخت قواعد تجاری از پیش تعیین شده و انجام محاسبات پیچیده در پردازش حجم بزرگی از معاملات یا اطلاعات.

افزایش قابلیت دسترسی، به‌موقع بودن و صحت اطلاعات.

تسهیل تحلیل بیشتر اطلاعات.

افزایش توان نظارت‌بر عملکرد واحد مورد رسیدگی و سیاستها و رویه‌های آن.

کاهش خطر نادیده گرفتن کنترلها.

افزایش توان دستیابی به تفکیک مؤثر وظایف از طریق استقرار کنترلهای ایمنی در برنامه‌های کاربردی، بانکهای اطلاعاتی و سیستمهای عامل.

فناوری اطلاعات، کنترلهای داخلی واحد مورد رسیدگی را در معرض خطرهای خاصی چون موارد زیر نیز قرار می‌دهد :

 

 

اعتماد به سیستمها یا برنامه‌هایی که اطلاعات را نادرست پردازش می‌کند، اطلاعات نادرست را پردازش‌می‌کند، یا هر دو.

دسترسی غیرمجاز به اطلاعات، که ممکن است به از بین رفتن اطلاعات یا تغییر نابجا در اطلاعات، شامل ثبت معاملات غیرمجاز یا واهی، یا ثبت نادرست معاملات بیانجامد. برخی خطرها ممکن است در مواردی پدید آید که بیش از یک استفاده‌کننده به یک بانک اطلاعاتی عمومی دسترسی دارند.

احتمال برخورداری کارکنان فناوری اطلاعات از امکان دسترسی بیش از حد مورد نیاز برای انجام وظایف خود و از این رو، نقض تفکیک وظایف.

تغییرات غیرمجاز در اطلاعات پرونده‌های اصلی.

تغییرات غیرمجاز در سیستمها یا برنامه‌ها.

قصور در اعمال تغییرات لازم در سیستمها یا برنامه‌ها.

دخالتهای دستی نابجا.

احتمال بالقوه از دست رفتن اطلاعات یا ناتوانی در دسترسی به اطلاعات مورد نیاز. درشرایطی نظـیر موارد زیر که مستـلزم قضاوت و آزادی عمـل است، جنبه‌های دستی سیستمها ممکن است مناسبتر باشد:

معاملات بزرگ، غیرعادی یا غیرمکرر.

شرایطی که تشخیص یا پیش‌بینی اشتباهات دشوار است.

شرایط متغیری که به یک واکنش کنترلی، خارج از حدود یک کنترل خودکار موجود، نیاز است.

نظارت بر اثربخشی کنترلهای خودکار.

کنترلهای دستی توسط افراد انجام می‌شود و از این‌رو، کنترلهای داخلی واحد مورد رسیدگی را در معرض خطرهای بخصوصی قرار می‌دهد. کنترلهای دستی ممکن است کمتر از کنترلهای خودکار قابل اعتماد باشد، زیرا به‌آسانی می‌تواند دور زده شود، نادیده گرفته شود یا زیر پا گذارده شود و همچنین، بیشتر در معرض رخداد اشتباهات و خطاهای ساده قرار دارد. از این رو، نمی‌توان فرض کرد که اجزای کنترلهای دستی به طور یکنواخت اعمال می‌شود. سیستمهای دستی ممکن است در موارد زیر چندان مناسب نباشد:

 

 

معاملات متعدد یا مستمر، یا در شرایطی که اشتباهات مورد انتظار یا قابل پیش‌بینی می‌تواند به‌وسیله پارامترهای کنترلی خودکار، پیشگیری یا کشف شود.

فعالیتهای کنترلی، در مواردی که راهکارهای خاص برای اجرای یک کنترل را بتوان به‌نحو مناسبی طراحی و خودکار نمود.

میزان و ماهیت خطرهای کنترلهای داخلی به ماهیت و ویژگیهای سیستم اطلاعاتی واحد مورد رسیدگی بستگی دارد. از این‌رو، حسـابرس در شنـاخت کنتـرلهای داخلی، مناسب بودن واکنـش واحد مـورد رسیدگی را در برابر خطـرهای ناشی از استـفاده از سیستمهای فناوری اطلاعات یا دستی از طریق برقراری کنترلهای مؤثر، مورد توجه قرار می‌دهد.
۲-۱۲- محدودیتهای کنترلهای داخلی
کنترلهای داخلی، صرف نظر از نحوه طراحی و اجرای آن، تنها می‌تواند اطمینانی معقول از دستیابی به اهداف گزارشگری مالی را برای واحد مورد رسیدگی تأمین کند. احتمال دستیابی به این اهداف، تحت تأثیر محدودیتهای ذاتی کنترلهای داخلی است. این محدودیتها،شامل این واقعیت است که قضاوت انسان در تصمیم‌گیری می‌تواند اشتباه‌آمیز باشد و به‌دلیل خطاهای انسانی، چون اشتباهات ساده، کنترلهای داخلی می‌تواند مختل شود. برای مثال، چنانچه کارکنان سیستم اطلاعاتی واحد مورد رسیدگی چگونگی ‌پردازش معاملات فروش توسط سیستم ثبت سفارش را بطور کامل درک نکنند، ممکن است تغییراتی را به اشتباه در سیستم طراحی کنند که سیستم، فروش های یک خط تولید جدید را پردازش کند. از سوی دیگر، این تغییرات ممکن است به درستی طراحی شود، اما به ‌وسیله افرادی که طرح را به برنامه تبدیل می‌کنند، اشتباه درک شود. اشتباهات ممکن است در اثر استفاده از اطلاعات تهیه شده توسط فناوری اطلاعات نیز رخ دهد. برای مثال، کنترلهای خودکار ممکن است به منظورگزارش معاملات بیش از یک مبلغ معین طراحی شود تا مورد بررسی مدیریت قرارگیرد، اما افراد مسئول بررسی ممکن است هدف از این گزارشها را درک نکنند واز این رو،آنها را بررسی نکنند یا اقلام غیرعادی را پی‌جویی ننمایند. افزون بر این، کنترلها می‌تواند به‌وسیله تبانی دویا چند نفری از یرپا گذاری نابجای مدیریت، بی‌اثرشود. برای مثال، مدیریت ممکن است به توافق هایی جنبی با مشتریان برسد که مفاد و شرایط استانداردقراردادهای فروش واحد مورد رسیدگی را تغییر ‌دهد و بدینسان، به شناخت درآمد نادرست بینجامد. همچنین، کنترلهای ویرایشی تعبیه شده در برنامه‌ها که برای شناسایی و گزارش معاملات افزون برسقف اعتباری مشخصی طراحی شده، ممکن است نادیده گرفته شود یابه عمد،از کارانداخته شود.واحدهای کوچکتر اغلب کارکنان اندکی دارند که ممکن است میزان تفکیک وظایف را محدود کند. اما در مورد زمینه‌های اصلی، حتی در یک واحد مورد رسیدگی خیلی کوچک،برقراری حدودی از تفکیک وظایف یا سایر اشکال کنترلهای ساده،ولی مؤثر،عملی است. احتمال زیرپا گذاری کنترلها توسط صاحب سرمایه- مدیر به میزان زیادی به محیط کنترلی و به ویژه، به نگرش صاحب سرمایه- مدیرنسبت به اهمیت کنترلهای داخلی،بستگی دارد.
۲-۱۳- محیط کنترلی
حسابرس باید از محیط کنترلی شناخت کسب کند. محیط کنترلی، وظایف راهبری و مدیریتی و نگرش، آگاهی و اقدامات مدیریت نسبت به کنترلهای داخلی و اهمیت آن در واحد مورد رسیدگی را در بر می‌گیرد. محیط کنترلی با تنظیم جو واحد تجاری، برهشیاری کنترلی کارکنان اثر می‌گذارد. محیط کنترلی، اساس کنترلهای داخلی اثربخش است و نظم و ساختار را به وجود می‌آورد.
مسئولیت اصلی پیشگیری و کشف تقلب و اشتباه با مدیریت واحد مورد رسیدگی است. حسابرس در ارزیابی طراحی محیط کنترلی و نحوه اعمال آن، از چگونگی ایجاد و حفظ فرهنگ درستکاری و ارزشهای اخلاقی و برقراری کنترلهای مناسب برای پیشگیری و کشف تقلب و اشتباه در داخل واحد مورد رسیدگی توسط مدیریت، شناخت حاصل می‌کند.

 

عقد خیاری یکی از تقسیم های عقود لازم است و شامل عقود جایز نمی شود. زیرا، در جایی که طرفین حق داشته باشند تا عقد را به میل خود برهم زنند، دیگر گفتگو از خیاری بودن عقد معنی ندارد .
در عرف حقوق دانان عقد خیاری به عقد لازمی گفته می شود که در آن خیار شرط آمده باشد و به عقدی که به دلیل غبن یا عیب یا خیارات دیگر برای یکی از دو طرف حق فسخ وجود دارد، عقد خیاری گفته نمی شود .

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

۲-۳-۲-۲-۲- ایقاع خیاری

در اینجا با این سؤال رو به رو هستیم که آیا ایقاع خیاری وجود دارد ؟
در قانون مدنی در ماده ۴۵۶، خیار ویژه معامله است و در ایقاع راه ندارد. در فقه کمتر سخنی از امکان برهم زدن ایقاع لازم به استناد خیار فسخ گفته شده است .وجود بیشتر خیارها با طبیعت ایقاع سازگاری ندارد. همچنین، دو مبنای اصلی خیار، یعنی تخلف از تراضی و ایجاد ضرر ناروا، در ایقاع تحقق نمی پذیرد. زیرا، در ایقاع تراضی واقع نمی شود و اگر ضرری هم به بار آید نتیجه اقدام انشاء کننده است .
تنها موردی که بحث برانگیز و جنجالی است، بحث خیار شرط در ایقاع است چراکه از نظر رعایت قواعد، تعارضی بین شرط خیار و طبیعت ایقاع وجود ندارد.
برای مثال : می توان تصور موردی را کرد که طلبکار در ابراء مدیون برای خود شرط خیار کند. با این حال فقیهان از دو جهت خیار شرط را در ایقاع ممکن یا نافذ نشمرده اند ؛

 

 

شرط به فرضی اختصاص دارد که دو شخص درباره مفاد آن تراضی کنند، چنانکه در قراردادها، ضمن تراضی درباره چند و چون داد و ستد، شرط خیار یا انجام دادن کاری را می کنند .پس، در ایقاع که با یک اراده واقع می شود، سخن گفتن از شرط بی مورد است و آنچه قید اراده شود در حکم شرط ابتدایی است. (میرزای نائینی ونجفی خوانساری،۱۴۲۱ه.ق،۵۶)

امکان فسخ عمل حقوقی و به ویژه از بین بردن آثار به جا مانده آن کاری است استثنایی که باید به اذن قانونگذار انجام پذیرد. خیار شرط ویژه قراردادها است و قلمرو آن باید محدود بماند .

گروهی از فقها (طوسی،۱۴۲۲ه.ق،۸۱؛ عاملی،۱۴۱۳ه.ق،۱۸۱) در مورد اخیر ادعای اجماع کرده اند و خیار شرط را در ایقاع نافذ ندانستند. در نتیجه در قانون مدنی نمونه ای از شرط خیار در ایقاع لازم دیده نمی شود تا بتوان از آن اذن قانونگذار را استنباط کرد. پس، ناچار باید پذیرفت که ایقاع خیاری امری است خلاف قاعده و امکان شرط خیار نیاز به اذن ویژه قانون دارد .

۲-۳-۲-۳- منجز و معلق بودن

 

۲-۳-۲-۳-۱- عقد منجز و معلق

تعلیق به معنی وابسته و منوط کردن امری به امر غیر قطعی و محتمل دیگر و تنجیز ضد آن و به معنی قطعی کردن امری آمده است. عقد وابسته به واقعه محتمل را عقد معلق و عقد غیر وابسته را عقد منجز گویند. وابسته کردن عقد به امردیگر، اصطلاحاً تعلیق(دربرابر تنجیز) و به آن امر که عقد به آن وابسته و معلق شده است، معلق علیه گفته می شود. (شهیدی،۱۳۹۰،۶۵)
مطابق ماده ۱۸۹ ق.م : « عقد منجز آن است که تأثیر آن بر حسب انشاء موقوف به امر دیگری نباشد و الا معلق خواهد بود » .
به بیان دیگر، تفاوت عقد معلق و منجز در کیفیت انشاء است که در معلق به گونه ای است که آنچه آفریده شده (مُنشأ) نیاز به پیوستن شرط دارد و در منجز چنین نیازی وجود ندارد و آنچه آفریده شده اثر مطلوب دو طرف عقد است. ماده ۷۲۳ ق.م [۶] به صراحت تعهد معلق را تجویز کرده است و جای هیچ گونه تردیدی در درستی عقد معلق باقی نمی ماند.

 

۲-۳-۲-۳-۱-۱- اقسام تعلیق

 

 

تعلیق در انشا: تعلیق در انشای عقد یعنی وابسته و معلق کردن ایجاد و ساختن عقد به امری دیگر.

تعلیق در مُنشأ: تعلیق در مُنشأ به معنی وابسته و معلق کردن تحقق ماهیت عقد انشا شده در عالم اعتبار به امر دیگری. {به آنچه به وسیله اراده انشا می شود، مُنشأ گفته شده است}

تعلیق در اثر: تعلیق در اثر به مفهوم وابسته کردن جریان اثر عقد به امر دیگری است که مثال این نوع از تعلیق، وصیت تملیکی است که ماهیت آن پس از ایجاب موصی و قبول موصی له محقق می شود، لیکن اثر آن که انتقال مالکیت موصی به، به موصی له است، معلق بر فوت موصی است. (ماده ۸۲۷ق.م)

انشا، فعل ایجاد کردن عقد و مُنشأ، محصول انشا است در حالی که اثر عقد، نتیجه حقوقی مُنشأ است. (همان منبع،۶۶)

 

۲-۳-۲-۳-۱-۲- شرایط معلق علیه

معلق علیه باید: ۱) یک حادثه خارجی باشد(خارج از عقد). ۲) باید آینده باشد نه گذشته. ۳) احتمالی باشد.(کاتوزیان،۱۳۹۱،۵۲)
پس باید در نظر داشت که تعلیقِ واقعی در صورتی است که اثرانشاء منوط به وقوع حادثه خارجی و احتمالی و غیر قابل پیش بینی باشد. عقد معلق مانند سایر عقود با ایجاب و قبول واقع می شود و فقط آثار آن (تعهد یا نقل ملکیت) پس از تحقق شرط به وجود می آید .

 

۲-۳-۲-۳-۱-۳- اثر عقد معلق

در مورد وضعیت عقد معلق باید به اجمال گفت که بیشتر فقها عقد معلق را به طور مطلق، باطل معرفی کرده اند.(انصاری،۱۴۱۰ه.ق،۲۷۸) برخی از نویسندگان حقوقی به طور مطلق، عقد معلق را صحیح می دانند. (امامی،۱۳۹۰،۲۱۳) به نظر آقای دکتر شهیدی (۱۳۹۰،۷۳) عقد معلق با تعلیق در انشاء، باطل و عقد معلق با تعلیق در مُنشأ، صحیح است .عقد معلق با تعلیق منشأ را باید در سه حالت بررسی کرد :
حالت اول – اثر عقد پیش از تحقق معلق علیه؛ در این حالت صرف انشای طرفین عقد معلق، پیش از تحقق ماهیت اعتباری عقد، نوعی حق و تعهد ابتدایی در دوره انتظار به وجود می آورد.
حالت دوم – اثر عقد معلق پس از وقوع معلق علیه؛ پس از وقوع معلق علیه عقد معلق با تعلیق در مُنشأ از حالت تعلیق خارج می شود و معلوم می گردد که ماهیت آن تحقق پیدا کرده است.
حالت سوم – اثر عقد معلق در صورت عدم وقوع معلق علیه؛ در صورت عدم حصول معلق علیه در مدت مقرر، ماهیت عقد معلق هرگز تحقق پیدا نمی کند که در این حالت، عقد را باید باطل دانست.
در هر حال درباره نحوه استدلال هریک از نظرات فوق باید به آثار فقها و حقوق دانان مراجعه کرد ولی آنچه قوی به نظر می آید درستی عقد معلق در حقوق ایران است. قانون مدنی در بیان وضعیت عقد معلق، بیان صریحی ندارد و فقط در عقود، ضمان معلق (ماده۶۹۹ ق.م) و نکاح معلق (ماده ۱۰۶۸ ق.م) باطل اعلام شده است.

 

۲-۳-۲-۳-۲- ایقاع منجز و معلق

در ایقاع نیز باید گفت هر تعبیر که درباره عقد پذیرفته شود، در ایقاع نیز قابل رعایت است. زیرا، از نظر چگونگی تعلیق تفاوتی نمی کند که عمل حقوقی با یک اراده واقع شود یا محصول توافق دو انشاء باشد .در ایقاعات فقط، طلاق (ماده ۱۱۳۵ ق.م) معلق اش باطل است.
از مفاد ماده ۱۱۳۵ ق.م[۷] که طلاق معلق را باطل می داند نمی توان نتیجه گرفت که تعلیق سبب بطلان ایقاع است. زیرا، طلاق سبب انحلال بنیان خانواده است و اگر شوهر جازم در این تصمیم نباشد وضع خانواده تا وقوع شرط متزلزل است؛ امری که مخالف با نظم عمومی است و قانونگذار از آن احتراز دارد. (کاتوزیان،۱۳۹۰،۴۸)
بنابراین، اگر طلبکاری به بدهکار خود بگوید، هرگاه در این مسافرت درگذشتی یا پیش از من مرگ تو را فرا گرفت از طلب خود گذشتم، ابراء درست است و بدهکار در صورت تحقق شرط از دین بری می شود .
با وجود این، باید پذیرفت که در عمل، ایقاع معلق کمتر از قراردادها دیده می شود و ایقاع کننده در انشاء نتیجه مطلوب، جازم است.

 

۲-۳-۲-۴- رضایی و تشریفاتی بودن

 

۲-۳-۲-۴-۱- عقود رضایی و تشریفاتی

از ماده ۱۹۰ ق.م، چنین بر می آید که برحسب اصل، توافق دو اراده هم رکن لازم برای انعقاد عقد است و هم کافی است و به تشریفاتی نیاز ندارد.
پس می توان گفت در حقوق ما اصل این است که (عقد با تراضی واقع می شود، نه تشریفاتی لازم دارد و نه تسلیم مورد معامله در وقوع و نفوذ پیمان مؤثر است و فقط می توان از آثار و توابع تملیک و اجرای تعهد باشد). این قاعده را که یکی از نتایج اصل حاکمیت اراده نیز هست « اصل رضایی بودن » معامله می نامند .
در تمیز عقود رضایی آنچه اهمیت دارد شرایط وقوع پیمان است نه اثبات آن؛ قراردادی که به تراضی واقع می شود، اگر اثبات آن نیز با تمام دلایل ممکن نباشد، باز هم رضایی است .
در مقابل، عقد تشریفاتی (پیمانی است که تراضی آن باید همراه با تشریفات یا با واژه های خاص باشد). وگرنه نفوذ حقوقی ندارد و التزامی به بار نمی آورد. نمونه بارز این نوع تشریفات را می توان در ماده ۲۲ قانون ثبت و ماده ۱۱۴ قانون اجرای احکام مدنی مشاهده کرد.

 

۲-۳-۲-۴-۲- ایقاع رضایی و تشریفاتی

در ایقاع نیز مانند قراردادها «اصل رضایی» بودن عمل حقوقی است. برای مثال : در ماده ۴۴۹ ق.م، می خوانیم که : «فسخ به هر لفظ یا فعلی که دلالت بر آن نماید واقع می شود». همچنین مواد (۴۵۰ و ۲۴۸ و ۲۵۱ ق.م)، اشاره به همین اصل دارد.
فسخ قرارداد در صورتی به اراده یکی از دو طرف انجام می شود که فسخ کننده (خیار) داشته باشد. برای اثبات وجود همین اختیار است که فسخ کننده به طور معمول باید اقامه دعوی کند ولی باید دانست که رأی دادگاه از تشریفات وقوع فسخ نیست، برای احراز وقوع فسخ است و به همین جهت چهره اعلامی دارد نه تأسیسی. (همان منبع،۴۱)
نمونه کامل ایقاع تشریفاتی در حقوق ما (طلاق) است که به اراده شوهر واقع می شود. پس طلاق، ایقاعی تشریفاتی است که به موجب آن مرد به اذن یا حکم دادگاه، زنی را به طور دائم در قید زوجیت او است، رها می سازد. این تشریفات به دو گروه تقسیم می شود :

 

 

رجوع به دادگاه و تحصیل اذن یا حکم

اعلام اراده شوهر به صیغه طلاق و با حظور دو مرد عادل (ماده ۱۱۳۴ق.م).

اهمیت تشریفات در ایقاع دو چندان است. برای مثال : اگر رجوع شوهر از طلاق رجعی و تاریخ آن به گونه ای قاطع روشن نباشد، یا طرف قرارداد، آگاه از فسخ پیمان نشود، ممکن است خانواده ای از بین برود و سرمایه ای بر باد رود .

 

۲-۳-۲-۵- اذنی بودن

 

۲-۳-۲-۵-۱- عقود اذنی

با بررسی مواد قانون مدنی ملاحضه می شود که قانونگذار پاره ای از قراردادها را اذنی شمرده و آثار خاص اذنی بودن را بر آنها بار نموده و حتی در بعضی موارد بر عقد بودن آنها اصرار ورزیده است.
در تعریف عقد اذنی می توان گفت « عقد اذنی قراردادی است که اثر اصلی آن اعطای اذن و اختیار به طرف مقابل می باشد ». پس در عقد اذنی، اراده اذن دهنده به تنهایی نمی تواند خالق اذن باشد؛ بلکه اذن در اثر توافق اراده او و اراده مأذون حاصل می شود .
عقد اذنی از توافق قصد انشای اذن دهنده و قصد انشای مأذون حاصل می شود. اذن اثری است که به تدریج و مستمراً از اراده به وجود می آید. به بیان دیگر، در عقد اذنی توافق دو اراده؛ اذن دهنده و مأذون، مؤجد اذن است و تا زمانی که این دو اراده موجود و سالم می باشند، اذن به تدریج از آنها ناشی می شود. (شهبازی،۱۳۸۵،۷۴)
در نتیجه می توان گفت که اولاً : تمامی عقود اذنی، جایز و قابل فسخ می باشند. ثانیاً : برهم خوردن عقود مزبور در اثر فوت یا حجر یکی از طرفین است (ماده ۹۵۴ ق.م) .
بدین ترتیب، رابطه میان عقد جایز با عقد اذنی از لحاظ منطقی، عموم و خصوص مطلق است. با این بیان که کلیه عقود اذنی به دلیل ماهیت اذن جایز هستند ولی تمام قراردادهای جایز، اذنی نمی باشند. چنانکه وعده ازدواج در زمره عقود جایز به شمار می رود، اما اذنی نیست .
با استقراء در قانون مدنی به نظر می رسد که از لحاظ قانونگذار ما پنج عقد (مضاربه، شرکت ودیعه، عاریه وکالت) اذنی هستند .

 

۲-۳-۲-۵-۲- ایقاع اذنی

نفوذ ایقاعی که از آن اباحه و اذن برخیزد و به اختیار دیگران بیفزاید با هیچ مشکلی رو به رو نیست. زیرا، در این حالت، نه تعهدی بر دوش مخاطب نهاده می شود و نه حقی به دارایی او می پیوندد .
نمونه های فراوانی از ایقاع اذنی در قانون دیده می شود. برای مثال : در ماده ۱۰۸ ق.م، می خوانیم که : « در تمامی مواردی که انتفاع کسی از ملک دیگری به موجب اذن محض باشد، مالک می تواند هر وقت بخواهد از ادن خود رجوع کند، مگر اینکه قرینه یا دلیلی بر خلاف آن موجود باشد ». یا طبق ماده ۹۸ ق.م مالک می تواند اذن عبور از ملک خود را به دیگری بدهد، یا طیق ماده ۱۲۰ و ۱۲۱ ق.م، صاحب دیوار می تواند به همسایه اذن دهد که بر روی آن سر تیر نهد یا بنا کند .
در نتیجه، اذن، در ایقاع اذنی، از قصد انشای ایقاع کننده حاصل می شود. پس ما در فصل سوم در یک گفتار به طور جداگانه و مفصل بحث خواهیم کرد و خواهیم گفت که یکی از مبانی جواز ایقاعات، می تواند اذن باشد .

 

۲-۳-۲-۶- فوری و مستمر بودن

 

۲-۳-۲-۶-۱- عقد فوری و مستمر

الف : در عقود فوری، اثر عقد در لحظه ای که طرفین انتخاب کرده اند ایجاد می شود. برای مثال: عقد بیع فوری است زیرا به مجرد وقوع آن، مشتری مالک مبیع و بایع مالک ثمن می گردد. برای اینکه عقد فوری به شمار رود، لازم نیست که اثر آن بیدرنگ پس از تراضی ایجاد شود.در عقد فوری موضوع تعهد مستقل از زمان است و اگر عامل زمان در آن دخالت کند، از لحاظ تعیین وقت اجرای آن است نه به خاطر تعیین خود موضوع. در عقد فوری همیشه اثر اعلام بطلان قرارداد از هنگام وقوع آن است.
ب : در عقود مستمر، موضوع معامله به گونه ای است که باید در طول مدت معین انجام شود. در عقود مستمر عامل زمان و مدتی که برای اجرای تعهد معین شده است در سقوط دین اثر مستقیم دارد و پیش از گذشتن آن نمی توان ادعا کرد که آثار عقد پایان پذیرفته یا مدیون به التزام خود عمل کرده است.(کاتوزیان،۱۳۹۱،۸۴-۸۶)

 

۲-۳-۲-۶-۲- ایقاع فوری و مستمر

ایقاع نیز مانند قرارداد می تواند فوری باشد؛ یعنی یک باره واقع شود و آثار خود را به جا گذارد. پس فسخ قرارداد و هر ایقاع دیگر که سبب اسقاط حق یا برهم زدن عمل حقوقی دیگر می شود از این گونه است.