در این دیدگاه این اعتقاد وجود دارد که فرزندانی که چندان تمایزی پیدا نکرده ­اند، در نوجوانی وقتی فشارهای تحولی برای استقلال با دلبستگی­های کودکانه تعارض پیدا می­ کنند، با بحران مواجه می­شوند. ممکن است پیامد ایجادشده عقب­نشینی به وابستگی یا حمله­ای از عصیان خشونت­بار باشد؛ اما نوجوانی که بعنوان واکنشی به نیازهای وابستگی حل­نشده عصیان می­ کند، فاقد تجهیزات لازم برای روابط بالغ می­باشد. چنین افرادی در پشت اعتماد و غرور خویش، آرزوهای عمیق برای وابستگی را پنهان کرده ­اند. وقتی آن­ها ازدواج می­ کنند، همواره بدنبال تاییدشدن هستند یا بطور خودکار هر تاثیری را رد می­ کنند و یا هر دو را دنبال می­ کنند (نیکولز و شوارتز، ۱۹۹۱). بوئن معتقد است بسیاری از مشکلات خانوادگی بخاطر این روی می­ دهند که اعضای خانواده خود را از لحاظ روان­شناختی از خانواده پدری مجزا نساخته­اند. این مسئله در واقع نقطه مشترک خانواده­هایی است که یک یا هر دو والد هنوز پایبند خانواده­هایشان هستند و در تعیین روابطشان با همسر خود لازم است آن را مدنظر قرار دهند. بعبارت دیگر این والدین هنوز بخشی از «توده» یا «نظام هیجانی» خانواده­های پدری­شان هستند (بارکر، ۱۹۸۱).
تأثیر خانواده و والدین بر رشد و زندگی آینده فرزندان بر طبق نظریات بررسی شد. قصد داریم تا سلامت خانواده اصلی بعنوان یکی از متغیرهای پیشگوی تحقیق از دیدگاه نظریات متعدد را مورد تعمق و بررسی قرار ­دهیم.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.
 

۲-۲-۲-۲- سلامت خانواده اصلی
 

خانواده­های کارآمد آنقدر امنیت دارند تا دامنه وسیعی از تجربه را ترغیب کرده و حمایت نمایند. خانواده­های ناکارآمد، ترسان و بی رمق هستند. در این خانواده­ها مهارت­ های حل مسئله و ساختار خانوادگی مورد بی­توجهی قرار گرفته­اند (نیکولز و شوارتز، ۱۹۹۱).

۲-۲-۲-۲-۱- ابعاد هشت­گانه سلامت خانواده از نظر بارنهیل[۵۲]۱
 

می­توان خانواده­های سالم را از خانواده­های ناسالم براساس ابعادی هشت­گانه تمیز داد.
این معیارها در چهار گروه تحت عنوان «محورهای اساسی خانواده» طبقه ­بندی شده ­اند:
الف) فرایندهای هویت

فردیت در مقابل گروه.
 

تقابل در برابر انزوا.
 

ب) تغییر
– انعطاف­پذیری در مقابل خشکی و تحجر.
– ثبات در مقابل عدم ثبات.
ج) پردازش اطلاعات
– وضوح در مقابل عدم وضوح یا ادراکات تحریف شده.
– وضوح در مقابل نقش­های مبهم یا تعارض نقش.
د) ساختار نقش
– تبادل نقش در مقابل نقش­های مبهم یا تعارضی.
– وضوح در مقابل پراکندگی، یا حد و مرزهای از هم­گسیخته بین نسلی (بارکر، ۱۹۸۱).

۲-۲-۲-۲-۲- کنش­های خانواده از نظر فلک[۵۳]۱
 

فلک نیز پنج متغیر مربوط به کنش­های خانواده را که می­بایست مدنظر قرار گیرند را ارائه نموده است:

پیشوایی: ماحصل شخصیت والدین، ویژگی­های پیوند زناشویی، مکمل­بودن نقش­های والدینی و به کارگیری قدرت از سوی والدین که از شیوه ­های انضباطی آن­ها در کنترل خانواده به شمار می­آید.
 

حد و مرزهای خانواده: این امر مرزهای خود، نسل و همچنین مرز موجود میان خود و خانواده را در بر می­گیرد.
 

عاطفی­بودن: مسائل مهم این متغیر، صمیمیت درون­فردی، تعادل سه­جانبه خانواده (پدر و مادر و فرزند یا فرزندان)، میزان پذیرش اعضای خانواده نسبت به احساسات یکدیگر و حساسیت واحد خانواده می­باشد.
 

ارتباط: این متغیر به میزان توجه و رسیدگی اعضای خانواده نسبت به یکدیگر، میزان تعادل در ارتباط کلامی و غیرکلامی، طرق ابراز وجود خانواده، وضوح، شکل و ترکیب گفتار اعضا و ماهیت تفکر انتزاعی و مجازی افراد مربوط می­ شود.
 

عملکرد معطوف به هدف: این مورد شامل این موارد می­ شود. تربیت اعمال شده از سوی خانواده در مورد اعضاء، طرق احاطه کودکان بر فرایند جدایی از خانواده، کنترل رفتار و راهنمایی، ماهیت افراد خانواده، روابط با همسالان و راهنمایی آن­ها در این روابط، فعالیت­های اوقات فراغت، چگونگی مواجهه خانواده­ها با بحران­ها و سازگاری افراد بعد از ترک خانواده (بارکر، ۱۹۸۱).
 

۲-۲-۲-۲-۳- طرح سه محوری تسنگ[۵۴]۱ و مک درموت[۵۵]۲
 

یک طبقه ­بندی سه محوری از خانواده­های مشکل­دار ارائه داده است. محور این طرح تعیین سه طبقه از مشکلات بود:

مشکلات رشدی خانواده: اختلال در رابطه زناشویی رضایت­آمیز، اختلال در فرزندآوری و فرزندپروری، مشکلات تفرد و جدایی و اشکال در گردهمایی خانواده و نیز مشکلات مربوط به خانواده گسیخته، خانواده تک والد، خانواده باز ساخته و بی ثبات مزمن.
 

مشکلات نظام خانواده: اختلالاتی در مورد نظام­های فرعی زن و شوهری، والد- کودک و فرزندان را شامل می­ شود.
 

مشکلات گروه خانواده: اختلالات کنشی- ساختاری و مشکلات اجتماعی (بارکر، ۱۹۸۱).

۲-۲-۲-۲-۴- الگوی کارکرد خانواده مک مستر[۵۶]۳
 

الگوی کارکردی خانواده مک مستر در اوایل دهه ۱۹۶۰ توسط اپستین[۵۷]۴، بیشاپ[۵۸]۵ و لوین[۵۹]۶ در دانشگاه مک مستر رشد یافت. الگوی درمانی مربوط به آن، درمان سیستمی مشکل­مدار خانواده نامیده می­ شود. مدل مک مستر ساختار، سازمان و الگوهای تبادلی خانواده و واحد زناشویی را توصیف می­ کند و آن­ها را در روابط خانوادگی یا زناشویی در یک طیف سطحی، از وضعیت سلامت تا اختلال شدید روانی مورد آزمایش قرار می­دهد. الگوی مک مستر شش جنبه کارکرد خانواده را مورد توجه قرار می­دهد (نیکولز و شوارتز، ۱۹۹۱).
حل مشکل: ممکن است مشکلات خانوادگی، توانایی عملکردی و تمامیت خانواده را تهدید کنند که در آن صورت خانواده در حل مشکل ناتوان می­ شود. مشکلات خانوادگی به دو دسته ابزاری و عاطفی تقسیم می­ شود.
مشکلات ابزاری: مشکلات جدی مانند مشکلات پول، غذا، پوشاک، خانه و حمل و نقل را شامل می­شوند.
مشکلات عاطفی: نیز مسائلی مانند نگرانی، عصبانیت یا افسردگی را در برمی­گیرد. خانواده­ها با مشکلات ابزاری تا حدی بهتر از مشکلات عاطفی برخورد می­ کنند. مشکلات عاطفی اساساً ماهیت و ریشه در مشکلات ابزاری دارند. خانواده­ها با مشکلات عاطفی ممکن است با مشکلات ابزاری مواجه شوند.

ارتباطات: ارتباط بعنوان تغییر و تبادل اطلاعات میان اعضاء خانواده تعریف می­ شود. در مورد ارتباط دو حیطه عمده وجود دارد؛ که شامل ارتباط عاطفی و غیرکلامی می­ شود. ارتباط عاطفی رفتار کلامی را در برمی­گیرد. در هر دو حیطه کیفیت و دوام ارتباط مورد بررسی قرار می­گیرد. ارتباط یک پیوستار از وضوح و روشنی تا ابهام و تاریکی را در برمی­گیرد. یک پیام روشن دارای وضوح، انسجام است و همسان با اطلاعات مخاطب می­باشد. براساس این مدل چهار سبک ارتباط روشن و مستقیم، روشن و غیرمستقیم، مبهم و مستقیم و مبهم و غیرمستقیم وجود دارد.
نقش­ها: نقش­های خانوادگی شامل الگوهای تکراری رفتار و عملکرد اعضاء یا کل خانواده می­باشند. ارزیابی خانواده از لحاظ ابعاد نقشی شامل ارزیابی چگونگی عملکرد اعضای خانواده است که تکمیل­کننده یکدیگر هستند. این نقش­ها شامل پنج گروه می­باشد:
الف: بخش منابع: مثل پول؛ غذا، لباس و سرپناه.
ب: پرورش و حمایت مثل راحتی، گرمی، اعتماد و حمایت.
ج: رشد شخصی: مثل رشد فیزیکی، عاطفی، آموزشی، رشد اجتماعی کودکان، حرفه، شغل، روان­شناسی و رشد اجتماعی.
د: نگهداری و مدیریت سیستم خانوادگی: مثل عملکردهای تصمیم­گیری، مرزها و عضویت، عملکردهای کنترل رفتار و امور مالی.
ن: خشنودی جنسی بزرگسالان: رضایت زناشویی در واکنش­های زوجین.
واکنش­های عاطفی: واکنش­های عاطفی یعنی توانایی پاسخ به مجموعه ­ای یا دامنه­ای از محرک­ها با کیفیت و فراوانی مناسب. دو دسته از عواطف قابل شناسایی هستند، یکی هیجانات آرام مانند عواطف، گرمی، تمایل، عشق، شادی، لذت و دلداری. دیگری هیجانات ناخوشایند مانند عصبانیت، ترس، اضطراب، نگرانی، ناامیدی و افسردگی.
آمیزش عاطفی: آمیزش عاطفی را بعنوان مجموعه ­ای از فعالیت­های اعضای خانواده تعریف می­ کنند که آن را در علایق، ارزش­ها و دیگر فعالیت­ها و اقدامات نشان می­دهند.
کنترل رفتار: کنترل رفتار را می­توان بعنوان روشی از معیارهای خانواده تلقی کرد که برای مهار رفتار اعضایش به کار می­رود. مثل خطر فیزیکی، نیازهای بیولوژیکی و انگیزشی مثل خوردن، خوابیدن، غریزه امور جنسی و پرخاشگری، رفتار اجتماعی که رفتار درون و بیرون خانواده را شامل می­ شود. چهار سبک برای کنترل رفتار وجود دارد: کنترل سخت­گیرانه، کنترل منعطف، کنترل با عدم مداخله و کنترل بی­نظم و هرج و مرج (اپستین، بالدوین[۶۰]۱ و بیشاپ، ۱۹۸۳).

۲-۲-۲-۲-۵- الگوی منحنی اولسون[۶۱]۲
 

الگوی منحنی اولسون و همکارانش یک الگوی چرخشی را برای شناخت و ارزیابی زوجین و خانواده توصیف می­ کنند. این الگو براساس روابط بین­فردی چرخشی «یک نظام طبقه ­بندی، مدور» از ویژگی­های شخصیتی است و از مطالعه تحلیل عاملی بدست آمده تهیه و تنظم شده است. پژوهش­های اولسون در موسسه ملی بهداشت روانی با مطالعه بر روی خانواده­های بهنجار آغاز گردید. اولسون و همکارانش دو جنبه رفتار زناشویی و خانوادگی یعنی بهم­پیوستگی و انعطاف­پذیری را که معتقد بودند اساس درک و شناخت فرایندهای خانوادگی و زناشویی است شناسایی کردند. بهم­پیوستگی عبارت است از سنجش پیوند عاطفی که میان اعضای خانواده وجود دارد. بهم­پیوستگی در یک پیوستار از کارکرد بالا تا پایین معرفی می­ شود. در انتهای کارکرد بالا خانواده از لحاظ هوشی، عاطفی و یا سلامت جسمانی در سطح بالاست. به بیان دیگر خانواده یک سیستم در هم تنیده است. در انتهای دیگر پیوستار، بهم­پیوستگی پایینی بین اعضاء وجود دارد. اولسون و همکارانش معتقدند که وجود درجه متوسطی از بهم­پیوستگی، بین زن و شوهر و یا خانواده به کارکرد کارآمد آن­ها می انجامد (نیکولز و شوارتز، ۱۹۹۱).

۲-۲-۲- ۲-۶- سلامت خانواده از دیدگاه تجربه­گرایان
 

ستیر[۶۲]۳

ستیر از از رهبران نظریه تجربه­گرایی، هنگام به تصویرکشیدن خانواده­های مشکل­دار بر فضای مرده عاطفی آنان تأکید می­ورزد. چنین خانواده­هایی سرد هستند. به نظر می­رسد آن­ها از روی عادت یا وظیفه در کنار هم باقی مانده­اند. بزرگسالان از فرزندانشان لذت نمی­برند، بچه­ها نیز آموخته­اند تا برای خودشان ارزشی قائل نباشند یا به والدین اهمیتی ندهند. در اثر فقدان فضای گرم خانوادگی، از یکدیگر دوری کرده، خودشان را سرگرم شغلشان می­ کنند و یا حواسشان را به چیزهای دیگر پرت می­ کنند (نیکولز و شوارتز، ۱۹۹۱). در رویکرد تجربی، فرض می­ شود که اگر کنترل سرکوب­گرانه به حداقل برسد کودک بر اساس گرایش فطری به خود شکوفایی، رشد سالمی خواهند داشت. در این خانواده­ها تفاوت­ها و نیازهای شخصی مورد توجه است، ارتباطات روشن و شفاف است آن چنانکه نیازهای هر شخص به تناسب فردیت او ارضاء خواهد شد. بر اساس این رویکرد هرگاه کودکان و اعضای خانواده به شیوه تنبیه­گرایانه، متحجرانه و روش­هایی که اعضاء را وادار می­ کند بخشی از خود و تجاربشان را انکار کنند، با همدیگر تعامل نمایند آشفتگی بروز خواهد کرد. افراد رشد نایافته در این خانواده­ها بعد از ازدواج همین روابط را با همسر خود برقرار خواهند کرد. این افراد تحمل داشتن فردیت و مستقل­بودن و در عین حال صمیمی­بودن را ندارند به نظر آن­ها یک زندگی ایده­آل زناشویی آن است که همسر همانگونه فکر کند و بیندیشد که او می اندیشد. آن­ها همدیگر را تحت فشار می­گذارند که بخشی از تجارب خود را انکار نمایند. در نتیجه ظاهرسازی، فریب­کاری و فریبندگی و ریاکاری در بین آن­ها رشد می­ کند (فرحبخش، ۱۳۹۰). گروهی از والدین می­کوشند از طریق مهار هیجانات کودکانشان آن­ها را مهار کنند. در نتیجه کودکان نیز می­آموزند تجربیات هیجانی خود را نادیده بگیرند تا مبادا در خانواده موج ایجاد کنند. این فرایند تقریبا جهانی است اما خانواده­های ناکارآمد برای آن دسته از عواطف که نشانگر فردیت اعضایش است تحمل کمتری را نشان می­دهد؛ بنابراین فرزندان چنین خانواده­هایی در مسیر خود به تدریج از خود بیگانه می­شوند و از احساساتشان، عواطف سرکوب­شده به شکل اضطراب، بی­احساسی و ملال باقی می­ماند. ستیر، بیان می­دارد که تلاش ما در درمان این است که سه تغییر در خانواده ایجاد کنیم. نخست، هر عضو خانواده باید بتواند صادقانه، بطور کامل و به شکل مناسبی آنچه می­بیند، می­شنود، احساس می­ کند و فکر می­ کند را در حضور دیگران گزارش دهد. دوم، خطاب و ارتباط با اعضای خانواده باید به گونه­ ای باشد که یگانگی و منحصر بفردی هریک از آن­ها ملحوظ شود، بدین ترتیب می­توان تصمیم­هایی گرفت که متکی بر بازبینی و مذاکره هستند. سوم، به تفاوت­های فردی باید آشکارا توجه شود و از آن­ها در روند رشد بهره برد (نیکولز و شوارتز، ۱۹۹۱).
 

ویتاکر[۶۳]۱
ویتاکر بر تجربه­کردن و بیان عواطف تاکید می­ورزد، گرایش به رشد طبیعی در خانواده را ترغیب می­ کند و به مبارزه بین خودمختاری و تعلقات بین­فردی در درون گروه خانواده کاملاً توجه دارد. هدف درمانی در این رویکرد خانواده­درمانی عبارت است از افزایش همزمان ادراک تعلق به دیگر اعضای خانواده و آزادی هریک از اعضا در اینکه فردی جدا و مجزا از دیگران باشد. برای رسیدن به هدف کلی افزایش احساس تعلق و فردیت به مشاوران و درمانگران توصیه می­ شود که فعالیت­های زیر را انجام دهند:
۱) نشانگان مشکل را بیان کنید و فشارهای روانی میان­فردی را بالا ببرید.
۲) احساس تعلق خانوادگی را در آنان تقویت کنید.
۳) روابط با نسل­های گذشته خانواده گسترده را بهبود بخشید.
۴) تماس با اجتماع و اعضای آن بویژه، در گروه فرهنگی را افزایش دهید.
۵) جدایی بین نسل­ها را افزایش دهید.
۶) انتظارات خانواده و مرزهای خانوادگی را بشناسید.
۷) خانواده و اعضای آن را در یادگرفتن نقش خود تشویق کنید.
۸) الگویی از ادامه پیوستن به دیگران، جداشدن و از نو پیوستن را در اختیارشان قرار دهید.
۹) آنان را با اسطوره فردیت مواجه سازید.
۱۰) اعضای خانواده را به «خودبودن» تشویق کنید (نیکولز و شوارتز، ۱۹۹۱).