ما معتقدیم که خداوند تبارک و تعالی بعضی از محرمات را موقعی که مردم بدانها نیازمندند براساس مصلحت زمان حلال گردانیده است نظیر تحلیل مردار و خون و گوشت خوک، در صورتی که بدانها نیاز افتد، زیرا که در آن موقع صلاح وحفظ و نجات از مرگ بدانها بستگی دارد.
امام صادق(ع) می فرماید: «لیس بین الحلال و الحرام الا شی یسیر یحوله من شی ء الی شی ءفیصیر حلالا و حراما.[۸۶]
بین حلال و حرام فاصله ای نیست جز فاصله ای اندک که با تحول آن چیز به چیزی دیگر حلال و حرام و حرام حلال می شود.
مرحوم مجلسی در تبیین فرموده امام صادق(ع) چنین آورده است:«ای اختلاف الاحوال والاوقات والازمان یوجب تغییر الحکم لتبدل الحکمه؛ اختلاف حالات و اوقات و زمانها موجب تغییر حکم می شود. چرا که حکمت حکم تبدل می یابد.
مرحوم علامه حلی در شرح تجرید می فرماید:« الاحکام منوطه بالمصالح و المصالح تتغیریتغیر الاوقات و تختلف باختلاف المکلفین،فجاز ان یکونالحکم المعین مصلحه لقوم فی زمان فیومر به و مفسده لقوم فی زمان آخر فینهی عنه». [۸۷]
احکام شرعی وابسته به مصالح است و مصالح به تغییر اوقات تغییر می یابد و به اختلاف مکلفین مختلف می شود. بنابراین، ممکن است حکمی معین در مورد قومی در زمانی مصلحت باشد و بدان امر شود و همان حکم در مورد قومی دیگر، در زمانی دیگر مفسده باشد و از آن جلوگیری به عمل آید.
۲-۱۷-۲ اصل ولایت فقیه و اختیارت ولی امر مسلمین
یکی دیگر از اصولی که ملاک تغییر و تحول در برخی از احکام و مقررات اسلامی است. اصل ولایت و اختیرات وسیع و گسترده ولی امر مسلمین در جعل قوانین و مقررات مناسب با زمان است اختیارات مورد نظر. در درجه اول حق شخص پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است که براساس قول خداوند:«النبی اولی بالمومنین من انفسهم».[۸۸] علاوه بر مقام شامخ رسالت. دارای منصب امامت بوده در درجه دوم، به اقتضای وراثت، به خلیفه و جانشین او، یعنی امام معصوم-علیه اسلام- اختصاص می یابد. و در درجه سوم، به حکم نیابت، به هر حاکم عادل دیگر، یعنی فقیه جامع شرایط منتقل می شود.
بطور کلی هر نوع ولایت که در مسائل حکومتی برای پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم علیهم السلام بوده برای فقیه عادل نیز ثابت کرده اند. در اثبات اختیارات برای فقیه عادل که عبارتند از:
۱٫ فقیه می‌تواند در احکام اولیه طبق ادله شرعیه و موازین فقهی و آنچه را که استنباط نموده بیان کند و فتوا بدهد. در مورد احکام ثانویه نیز می‌تواند مانند شرایط ضرورت، ضرر و حرج حکم خدا را اعلام کند. اطاعت مردم از فقیه جامع الشرائط در کلیه این موارد وظیفه اسلامی است و این نوع اختیار را«ولایت در فتوا» می‌گویند.
۲٫ فقیه عادل حق قضاوت دارد و برای اثبات حق، و فصل خصومت و اقامه عدالت، می‌تواند دادگاه تشکیل دهد و طبق موازین اسلامی قضاوت نماید. این نوع اختیار را«ولایت در قضا» می‌نامند.
۳٫ فقیه عادل می‌تواند بر جریان امور مسلمین نظارت کند و نسبت به اجرای قوانین خدا فرمان دهد و متصدیان امور را از تخلفات و مظالم و کج‌رویها و انحرافات منع نماید و در مواردی که افراد عادی از نظر شرع مجاز در عمل و تصرف نیستند، مانند اختیارات سیاسی و تصرف در اموال عمومی، باید از فقیه عادل اذن و اجازه بگیرند و اذن ولی فقیه شرط صحت عمل و تصرف آنان محسوب خواهد شد.
این سخن بدان معنی نیست که اذن فقیه همه اعمال و تصرفات را مشروع می‌کند، بلکه بمعنی آن است که بر اساس«ولایت در اذن» و نظارت فقیه جامع الشرائط، شرط صحت اموری که اجازه عمومی در انجام آنها به همه داده نشده از قبیل تصرف در اموال عمومی در جهت مصالح عامه، و عقد قراردادهای دولتی که جائز و مشروع می‌باشد بستگی به موافقت فقیه عادل دارد.
۴٫ نوع دیگری از اختیارات وسیع ولی فقیه، در امور حسبیه است که از موارد غیر قابل تردید ولایت فقیه می‌باشد.
امور حسبیه عبارت از کارهائی است که از نظر شرع مطلوب و از نظر زندگی‌ اجتماعی ضروری و اجتناب‌ناپذیر می‌باشد.[۸۹]
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۱۸مثالهایی از احکام حکومتی و اختیارات حاکم اسلامی از نظر مطهری که خلاصه وار اشاره می شود:
– تحریم امور مباح: حاکم می‌تواند امری را که در اصل شرع حرام نشده یا لااقل فقیه دلیلی بر حرمتش ندارد در مورد بالخصوص تحریم کند، مانند حکم میرزای شیرازی به تحریم تنباکو.[۹۰]
– طلاق قضایی: به عقیده استاد، در جایی که ازدواج به شکلی درآمد که باقی ماندن بر پیمان زناشویی دیگر به مصلحت خانواده نیست و مرد هم لجاجت می کند و زن را طلاق نمی‌دهد، حاکم شرعی می‌تواند زن را طلاق دهد. وی نمونه‌ای از حکم ولایی در طلاق را نقل می‌کند: که میرزای شیرازی در منازعه ی زن و شوهری که برایشان محرز شده بود قابل اصلاح نیست، حکم به طلاق زن داد.[۹۱]
– تعیین نرخ‌ها و محدود کردن آنها: مالک به حکم «الناسُ مسلّطون علی أموالهِم» آزاد است که در معامله نقدی بی‌انصافی کند و گران بفروشد. این معامله صحیح و قانونی است و مبادله صورت می‌گیرد ولی در عین حال، بایع مرتکب کار حرامی شده است؛ مثل حرمت بیع عند صلاه الجمعه و مثل طلاق که در حد یک حرام مبغوض است و مثل معاملات اضطراری و نیز در معامله ی نسیه که به بهانه آزادی در تعیین قیمت، قیمت را بالا ببرد که فی حد ذاته بی‌انصافی حرام است ولی این معاملات صحیح‌ است، امّا اسلام از راه دیگر می‌تواند جلوی این معاملات را بگیرد و آن این که حکومت اسلامی حق دارد بر تعیین نرخ‌ها نظارت کند تا جلو این آزادی را بگیرد و خود این حق داشتن حاکم دلیل بر این است که این‌ها فی‌حدذاته آزادند و او حق دارد این آزادی را محدود کند، مثلًا ربا و معامله ربوی فی‌حدذاته باطل است و معنا ندارد بگوییم حاکم آن را منع کرده است. معامله غرری هم همین طور است.[۹۲]
۲-۱۹ قاعده های که مصصح برخی از تغییرات و تحولات در احکام اسلامی است عبارتند از:
۲-۱۹-۱ قاعده لاضرر
یکی دیگر از اصولی و قواعدی که مصحح برخی از تغییرات و تحولات در احکام اسلامی است قاعده ی«لاضرر» است.
براساس این قاعده هر حکمی که بخواهد منتهی به ضرر به شخص یا نوع شود. مشروعیت خود را از دست می دهد و به دیگر عبارت، براساس این قاعده، دستورهای اسلامی تا آن حد لازم الاجراء و واجب الاتباع است که مستلزم ضرر و زیانی نباشد.
یکی از مدارک مهم این قاعده قضیه معروفی است که ذیلا بدان اشاره می شود:
در زمان رسول خدا- صلی الله علیه و آله- سمره بن جندب را در باغ یکی از انصار درخت خرمایی بود. خانه مسکونی مرد انصاری که اهل و عیالش در آن به سر می بردند. در همان باغ قرار داشت. سمره به بهانه اینکه می خواهد به درختش سر بزند یا از درختش خرما بچیند هر وقت که دلش می خواست بدون اجازه و سرزده وارد باغ می شد. مرد انصاری از این کار سمره، ناخشنود بود. لذا به او تذکر داد و از او خواست به هنگام داخل شدن اجازه بگیرد. سمره می گفت: اجازه نمی گیرم، چرا که درخت از ان من است و هرگاه که بخواهم بدون اجازه می آیم و به درخت خود رسیدگی می کنم. مرد انصاری نزد رسول خدا-صلی الله علیه و آله- شکایت برد و مراتب را به عرض آن حضرت رسانید. رسول خدا سمره را خواست و بدو فرمود: فلانی از تو شکایت دارد و می گوید: تو بدون اطلاع و اجازه وارد منزل او می شوی و قهرا خانواده او را در حالی می بینی که او دوست ندارد. اگر چنین است بعد از این بدون اجازه داخل نشو. سمره گفت: آیا برای گذشتن از راهی که منتهی به درخت خود من می شود اجازه بگیرم؟ نه هرگز چنین نخواهم کرد. حضرت فرمود: حال که چنین است دست از درخت بردار و ما در عوض، درخت دیگری را در مکانی دیگر به تو می دهم. سمره نپذیرفت. حضرت پیشنهاد دو درخت را بدو داد باز هم نپذیرفت. پیشنهاد سه درخت مطرح شد باز هم سمره تمکین نکرد. پیشنهاد های متعددی مطرح شد. تا اینکه رسول خدا پیشنهاد درخت را در جایی دیگر بدو داد ولی سمره بنا نداشت بپذیرد. حضرت فرمود: بیا و از این درخت دست بردار. و من در عوض درختی را در بهشت برایت ضمانت می کنم. سمره این بار هم نپذیرفت. اینجا بود که رسول خدا- صلی الله علیه و آله- فرمود: تو مردی هستی زیان رسان و در دین اسلام زیان رسانیدن مشروع نیست. سپس به مرد انصاری دستور داد و فرمود: برو درخت خرما را از زمین در آور و آن را جلوی سمره بینداز. آن مرد رفت و درخت را در آورد و پیش سمره افکند آن گاه حضرت به سمره فرمود: حالا برو و درختت را هر جا که می خواهی بکار. [۹۳]
۲-۱۹-۲ قاعده نفی عسر و حرج
یکی دیگر از قواعد یاد شده قاعده نفی عسر و حرج است. طبق این قاعده هر حکمی که موجب کلفت و مشقتی که یا فوق طاقت است و یا اگر فوق طاقت نیست مردم عادتا آن را تحمل نمی کنند. مشروع نمی باشد. مدرک این قاعده علاوه بر عقل و اجماع آیات و روایات بسیاری است که ذیلا به برخی از آنها اشاره می شود:
الف) «ما جعل علیکم فی الدین من حرج».[۹۴]
خداوند برای شما در دین هیچ تنگنا و سختی مقرر نداشت.
ب) «یریدالله بکم الیسر و لایرید بکم العسر».[۹۵]
خداوند برای شما آسانی می خواهد و برای شما دشواری نمی خواهد.
ج) عن حزه بن الطیار عن ابی عبدالله(ع) قال:«کل شی ء امر الناس به فهم یسمعون له، کل شی ء لا یسمعون له فهو موضوع عنهم»[۹۶]
امام صادق(ع) فرمود: هر چیزی که مردم بدان مامور شده اند مقدور آنهاست و هر چیزی که از تحت قدرت آنها خارج باشد از عهده ی تکلیفشان ساقط است.
۲-۱۹-۳ اصل تقدیم اهم بر مهم در باب تزاحم
یکی دیگر از اصول و قواعدی که دیگر احکام را تحت تاثیر خود قرار می دهد و تغییراتی را در آنها به وجود می آورد، اصل تقدم اهم بر مهم در باب«تزاحم» است، براساس این اصل هر گاه دو حکم لازم الاتباع اسلامی در یک مورد اجتماع کنند و ما قدرت اعمال هر دو را نداشته باشیم، بلکه باید یکی را رها و دیگری را حفظ نماییم. در چنین موردی وظیفه ایجاب می کند که امر کوچکتررا رها کرده و به امر بزرگتر بپردازیم. به عبارت واضحتر، امر کوچکتر را قربانی امر بزرگتر کنیم و امر بزرگتر را حفظ نماییم.
ممکن است در زمان یا مکانی حکمی وجود داشته باشد؛ ولی با گذشت آن زمان یا تغییر آن مکان، عنوانی بر آن عارض شود که سبب تغییر حکم گردد.
در مثال معروف«تحریم تنباکو» که به وسیله ی فقیه بزرگ اسلامی، میرزای شیرازی انجام گرفت ملاحظه می‌کنیم که در شرایط عادی استفاده ی از تنباکو به نظر این فقیه بزرگوار مجاز بود؛ ولی هنگامی که انحصار آن به دست یک شرکت انگلیسی می‌افتد و آن را مقدّمه‌ای برای سلطه ی اقتصادی بر یک کشور اسلامی قرار می‌دهد، مجاز بودن تحت الشعاع وجوب حفظ استقلال اقتصادی کشورهای اسلامی قرار می‌گیرد و حکم آن مبدّل به تحریم می‌شود. این زمان می‌گذرد و بر اثر استقبال عظیم مردم از حکم آن فقیه، شرکت انگلیسی و حکومت وقت مجبور می‌شوند آن را منحل سازند و در شرایط جدید، همان فقیه حکم به اباحه و جواز می‌دهد، در واقع عناوین اهمّ که با تغییر زمان یا مکان به وجود می‌آید عناوین مهم را کنار می‌زند و حکم را به خود اختصاص می‌دهد.
عکس مرتبط با اقتصاد
همچنین در شرایط فعلی که آمریکا با تمام قدرت به حمایت از اسرائیل و ضربه زدن به‌ کشورهای اسلامی برخاسته، بسیاری از فقهای اسلامی حکم به تحریم خرید و فروش مصنوعات آمریکایی داده‌اند، زیرا هدف مهمتری، عنوان اوّلی جواز را تحت الشعاع قرار داده است و اگر روزی اوضاع برگردد ممکن است این حکم نیز به تغییر شرایط، تغییر کند. [۹۷]
بنابراین باب«اهم و مهم» کار فقها و کارشناسان مسائل اسلامی را در موارد برخورد مصالح و مفاسد گوناگون و اجتماع آنها را در یک مورد را آسان می نماید. و می توانند با توجه به ملاکها و میزانها و مرجحاتی که اسلام خود بیان کرده است. درجه اهمیت مصالح را بسنجند و اهم را بر مهم ترجیح داده، مقدم بدارند. چنان که از پیامبر گرامی اسلام(ص) روایت شده است:
«اذا الجتمعت حرمتان طرحت الصغری للکبری». یعنی هرگاه دو امر مورد احترام در یک جا اجتماع کردند امر کوچکتر به خاصر امر بزرگتر رها می شود.
و قواعد دیگری از قبیل قاعده ی«مرض»،«عجز»،«اکراه»، «اظطرار»،«خوف» و…وجود دارند که در شرایط ویژه، تکالیف الزامی را از عهده مکلف برداشته، یا تکالیف دیگری را بر عهده ی او می گذارند.[۹۸]
۲-۲۰ تاثیر زمان و مکان در اجتهاد از نظر حضرت امام(ره)
تاثیر زمان و مکان در اجتهاد یعنی: شرایط خاص شخص با همه افراد جامعه در زمان و مکان خاص موجب تبدل موضوع خارجی و مصداق می گردد؛ بدین معنی که یک موضوع در شرایط زمانی یا اقلیمی خاص، تحت یکی از عناوینی که حکم بر آن بار شده مندرج است و طبعا از حکم خاص برخوردار می باشد. ولی همان موضوع در شرایط زمانی و مکانی دیگر در تحت عنوانی دیگر داخل و دارای حکمی جدید خواهد بود.
تاثیر زمان و مکان در اجتهاد به این معنی امری است مسلم و مورد قبول همه فقها بلکه اصل آن از ضروریات فقه است؛ چه این که یکی از عوامل تعدد و تغیر احکام تعدد موضوع آنهاست. بر این اساس معقول نیست که یک شیء در شرایطی مصداق برای عنوان موضوع حکمی باشد و در شرایطی دیگر عنوان موضوع حکمی مخالف بر آن انطباق یابد ولی همچنان بر همان حکم قبلی باقی بماند.
اصل این کبرای کلی که با تبدل مصداق و خروج از موضوع حکمی، حکم به طور قهری تبدل می یابد. امری است مسلم و مورد اتفاق همه دین شناسان؛ چنان که برخی از صغریات آن نیز همانند موارد قانون«لاحرج- و قاعده اهم و مهم و موارد دیگر… مورد قبول فقهاست. آنچه ممکن است مورد نزاع و نقض و ابرام قرار گیرد. تعیین بسیاری از صغریات و مصادیق این کبری است و این که آیا تغییر شرایط اقتصادی و سیاسی حاکم بر جامعه، موجب تبدل موضوع و پدید آمدن عنوان جدیدی که حکم جدیدی را نیز می طلبد، خواهد شد. حضرت امام ره در پیام دیگری نیز نقش زمان و مکان در اجتهاد را مطرح فرموده اند که به نظر می رسد منظور ایشان همان معنی بوده است:«تذکری پدرانه به اعضای عزیز شورای نگهبان می دهم که خودشان قبل از تصمیم گیری ها مصلحت نظام را در نظر بگیرند چرا که یکی از مسائل بسیار مهم در دنیای پر آشوب کنونی نقش زمان و مکان در اجتهاد و نوع تصمیم گیریهاست.« در این جا ممکن است این سوال به ذهن آید که مقصود حضرت امام ره از پیام مذکور، تاثیر شرایط زمانی و مکانی در تبدل موضوع است که بی شک به تغییر حکم منتهی میشود. این مساله، مورد قبول همه محققان بلکه مورد تصدیق همه آشنایان با اصطلاحات فقهی و اصولی است و نیازی به نقد بررسی و تحلیل ندارد. در پاسخ باید گفت: گرچه اصل ضرورت تبدل حکم به تبع تغییر موضوع و مصداق، قانونی است مسلم ولی هدف امام راحل ره از این پیام به حوزویان، به خصوص مجتهدان و ارباب استنباط، تنها تذکاران اصل کلی نیست. بلکه منظور ایشان معرفی برخی از مصادیق حیاتی آن و نیز توجه دادن به آن دسته از فقها و مجتهدانی است که خود را در محیطی بسته و دور از واقعیات موجود اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، حبس کرده و احیانا به برخی از قوانین و حرکات نظام جمهوری اسلامی اشکال می گیرند و حتی گاهی آن را مخالف با احکام شریعت می پندارند اینان هر گاه به فکر و اندیشه خود اندکی انبساط داده و خود را از انقباض و جمود برهانند و شرایط اقتصادی و سیاسی حاکم جامعه کنونی با دیدی واقع بینانه بنگرند، به آسانی تصدیق خواهند کرد که بسیاری از موضوعاتی که تا آن زمان، در نظر آن دارای احکامی خاص بودند از آن پس تحت عناوین جدیدی از موضوعات رفته و حکمی جدید را می طلبد.
سخن امام(ره) هم درباره نقش زمان و مکان در اجتهاد راجع به تشخیص موضوع است. [۹۹]
۲-۲۱ نقش زمان و مکان در آرای فقهی فقها
۲-۲۱-۱ نظریه مرحوم آیت الله العظمی بروجردی
ایشان اعتقاد داشت هر مساله از فقه برای خود تاریخ و شرایط ویژه ای دارد زیرا فقه شیعه ناظر به فقه اهل سنت است چرا که در صدر اسلام خلافت و حکومت و طبعا فقه و احکام عمدتا در اختیار عامه بود. و از طریق آنان میان مسلمین نشر می گردید، از این رو روایات ائمه اطهار چه کلمات ابتدایی آنان و یا پاسخ های که به پرسندگان می فرموده اند ناظر به آرا واحکام اهل سنت و جماعت است. بنابراین در مورد هر مساله و روایت باید زمان، زمینه، پرسنده، محیط و دیگر شرایط مربوط را قبلا مورد توجه قرار داد جهت صدور چه بسا روایتی به صورت مطلق صادر شده باشد، لکن در واقع انصراف به زمان خاص و یا مورد مخصوصی داشته باشد ذکر عام و اراده خاص و یا انصراف به مورد خاص و یا با قید و خصوصیت ذکر شده. لکن متوجه به صورت عام باشد ذکر خاص و ارده عام توجه به این جهات ضروری بوده و این توجه بدون توجه به فقه عامه میسور نیست بنابراین مطالعه و اهتمام به مسیر مساله در بین فقهای عامه و سپس سیر آن در میان فقهای شیعه، بالخصوص قدمای اصحاب از محقق حلی صاحب الشرایع متوفای ۶۷۶ ه- تا آغاز غیبت صغری و بالاخص اقدمین فقها از عصر شیخ طوسی متوفای ۴۶۰ ه- ق تا اغاز غیبت صغری ضرورت می یابد و از این رهگذر جریان شرهت قدمایی مورد اهمیت قرار می گیرد.
این نظریه که از طرف شاگردان آن مرجع عالیقدر نقل می شود و از کتب و تقریرات درس معظم له نیز مستفاد می گردد. هر چند ناظر به عصر و زمان صدور روایات فقهی شیعه است و هر چند احاز ان در آحاد مسائل و احادیث صادره مشکل است اما به هر حال توجه به زمان و مکان و محیط صدور روایات و عدم اقدام به فتوا، بدون ملاحظه این موضوع، حاکی از نقش زمان و مکان خواهد بود. و چون چنین است پس هیچگاه در هیچ مساله ای نمی توان از ملاحظه زمان و مکان و تاثیرات آنها غفلت نمود.[۱۰۰]
۲-۲۱-۲ نظریه علامه شهید صدر
اختیارت ولی امر مسلمین به عنوان زمامدار اسلامی بر دو قسم است.[۱۰۱] اول تعیین موضوعات خارجی و پس از تشخیص موضوع، اقدام به اصدار حکم شرعی مانند: اینکه آیا صلاح جامعه اسلامی در قیام مسلحانه علیه حاکم جور است و یا در سکوت و تقیه؟ آیا آغاز رمضان و یا عید فطر و اول ذیحجه ثابت است یا نه؟ آیا موضوع اجرای فلان حد شرعی ثابت است یا نه؟ بدیهی است پس از احراز موضوع، حکم شرعی که در احکام ثابت فقه مقرر است بر موضوع محرز صادر می گردد. پس دست حاکم در مورد احکام شرعی گشوده نیست. بلکه فقط وی حکم شرعی را محدود به حدود موضوع تشخیص یافته می نماید. قسم دوم اقدام به پرکردن نقاط خالی است که از سوی شریعت در اختیار ولی امر گذارده شده است تا براساس شرایط زمان و مکان و دیگر شرایط ویژه اقدام به ادای وظیفه نماید مانند زکات بر غیر از مورد نه گانه. چنانکه علی(ع) در مواردی نسبت به اسب جعل زکات فرمود.[۱۰۲]
بدیهی است که در این قسم نیز حاکم اسلام اختیار مطلق ندارد که به هر گونه بخواهد عمل نماید. بلکه باید در چهار چوب وضع عناصری متحرک در محدود عناصری ثابت که مستنبط از کتاب و سنت است، باشد و اتفاقا در میان عناصر ثابت اشاراتی به عناصر متحرکه هست که هدف و منظور اصلی از حکم ثابت را نشان می دهد و حاکم اسلام با شناخت ظروف زمان و مکان و دیگر شرایط حادثه اقدام به حکم لازم جهت تحقق آن اهداف و مقاصد می کند و بدین وسیله نقاط خالی را مسدود می کند و بدین گونه قواعد کلی و اهداف اساسی اسلام را پا به پای زمان و مکان و شرایط تکاملی و پیشرفتهای جامعه جامه عمل می پوشاند.[۱۰۳].
۲-۲۲ نظر فقهای امامیه درباره تحول اجتهاد
۱٫ علامه حلی متوفای ۷۲۶ ق می فرماید: احکام در شرع اسلام منوط به مصالح است و مصالح به تغییر اوقات متغیر و به اختلاف مکلفان مختلف می شوند . با این حساب این امکان وجود دارد که حکم معینی برای قومی در زمان خاصی مصلحت باشد و به آن امر شود، ولی برای قومی در زمان دیگر مفسده باشد و مورد نهی قرار گیرد.
۲٫ شهید اول متوفای ۷۸۶ ق فرموده است: احکام به تغییر و تحول عادت ها جایز است که تغییر و تحول پیدا کند همانند نقود متحاوره متداول و اوزان متداول و هزینه زن ها و اقارب چون آنها پیروی عادت زمانی را می کنند که در آن واقع شدند و نیز تقدیر عواری و عواید.
۳٫ محقق اردبیلی متوفای ۹۹۳ ق در این زمینه فرموده است: هیچ گاه ممکن نیست به گونه کلی نظریه ای در شریعت بیان شود، چون احکام به اعتبار ویژگی ها و خصوصیات، احوال آدمیان، زمان ها، مکان ها و اشخاص مختلف می شوند و این امری واضح و روشن است و امتیاز خاص برای آن علما و فقهایی است که بتوانند این اختلافات و تحولات را درک کنند و احکام را بر مصادیق و موضوعاتی که منظور شرع مقدس است منطبق نمایند.
۴٫ شیخ محمدحسین کاشف الغطا می گوید: تغییر احکام به تغییر زمان قابل انکار نیست. بعد می فرماید: احکام الهی قابل تغییر نیست مگر به تغییر موضوعات یا از راه تغییر زمان یا مکان و یا اشخاص.
۵٫ صاحب جواهر متوفای ۱۲۶۶ ق: در مساله فروختن به پیمانه چیزی را که به وزن به فروش می رسد چون آن متعارف بین مردم است آن را اعتبار کرده و فرموده است: اقوا اعتبار متعارف در بیع است و آن با اختلاف زمان ها و مکان ها مختلف می شود.
۶٫ امام خمینی(ره) فرموده است: عنصر زمان و مکان دارای تاثیر در تحول اجتهاد است.[۱۰۴]
۲-۲۳ نتایج قایل شدن به تأثیر زمان و مکان در ابعاد مختلف جامعه اسلامى، از این قرار است:
۱٫ حلّ تعارض ظاهرى موجود در سیره نظرى و عملى ائمه(ع): یکى از روش‌هاى حل تعارض ظاهرى میان روایات و دستیابى به جمع عرفى و دلالى، این است که استعمال هر روایت جداگانه بررسى شود. با فرض صدور و جدى بودن استعمال در هر دو روایت، دانسته مى‌شود که هریک از آن دو مربوط به‌ زمان و مکان یا شرایط ویژه‌اى هستند و لذا با هم تعارض ندارند.
۲٫ تسهیل در احکام حکومتى: ملاک وضع حکم در احکام حکومتى، فقط مصلحت اسلام و مسلمین است و روشن است که با تحول در روابط مناسبات، تکنولوژى و… مصالح مردم دستخوش تغییر مى‌شود.
۳٫ تسهیل در معیشت‌: با پذیرش تغییر احکام براساس تغییر موضوع، مى‌توان نمونه‌هاى فراوانى را از این تأثیر در تسهیل امر معیشت مردم بیان کرد؛ مانند:
الف) پاسخ امام صادق(ع) به سفیان ثورى، مبنى بر اینکه ساده پوشى پیامبر به دلیل سختى‌ها و فشارهاى اقتصادى آن زمان بود، اما اکنون که رفاه غالب است، لباس نیکو شایسته مؤمنان است، نه کافران.
ب) نقش زمان را در مسائل تربیتى از این روایت مى‌توان فهمید:«لاتقسروا أولادکم على آدابکم، فإنّهم مخلوقون لزمانٍ غیر زمانکم»
۴٫ هماهنگ ساختن اسلام و نیازهاى واقعى زمان‌: منفعت در امور بانکى، خرید و فروش اعضاى بدن، خرید و فروش خون، قانون کار، مقررات راهنمایى و رانندگى، محیط زیست، معادن، حقوق بین الملل، سفر هوایى، شرکت در انتخابات و بیعت به وسیله رأى دادن و … از جمله مسائلى است که در صدر اسلام وجود نداشته و با مؤثر دانستن زمان و مکان در اجتهاد مى‌توان حکم شرعى این مسائل را از نصوص استنباط کرد.
عکس مرتبط با محیط زیست
۵٫ رفع عسر و حرج‌: فقیه با تشخیص موارد عسر و حرج که با اختلاف زمان و مکان مختلف مى‌شود، مانع از به سختى افتادن مردم خواهد شد.[۱۰۵]
فصل سوم:
مهمترین مباحث تحول اجتهاد در ادوار مختلف امامیه

برای

مزایا ،ارزش های شخصی است که توسط مصرف کننده به برند الصاق می شود.این موارد ، انتظارات و یا ارزیابی های شخصی[۸۳] و مخصوص افراد است در مورد این که برند گذاری چه کاری برای مصرف کننده می تواند انجام دهد . سه مقوله کارکردی[۸۴] ، تجربی[۸۵] و نمادین[۸۶] برای این مزایا وجود دارد :

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

مزایای کارکردی ؛ به انتظارات شخصی از آنچه محصول می تواند برای مصرف کننده انجام دهد ،اشاره دارد.این انتظارات با خصوصیات مرتبط با محصول مشابهت دارد ، اما بیش تر ارزیابی های شخصی است؛ مزایای کارکردی نسبت به مشخصات مرتبط با محصول عینیت کمتری دارند.

مزایای تجربی ؛ به تجربیات حسی در استفاده از برند معطوف است .چه احساسی در زمان استفاده از برند وجود دارد؟ چه لذتی از مصرف برند حاصل می آید ؟ این جنبه از مزایا تنوع زیادی برای مصرف کننده فراهم می آورد و نیازهای مربوط به لذت از مصرف را در وی برطرف می سازد.

مزایای نمادین ؛ پیرامون خوداظهاری و شیوه ای که به دیگران از طریق اهداف مصرف علامت می دهیم ، هستند.

نگرش ها به عنوان آخرین گروه از تداعیات برند در نقشه تصویر آن هستند. نگرش ها پیرامون برند ، در واقع ارزیابی های همه جانبه مصرف کننده از برندند.این ارزیابی همه جانبه از آن جا که انتخاب برند را هدایت می کند، بسیار مهم تلقی می شود.
بدین ترتیب باید توجه داشت که برند ( که مصرف کننده از آن آگاهی دارد ) ،یک گره در شبکه به هم تنیده دانش برند است . عنوان برند به یک فعالیت انتشار منجر می شود که تداعیات را به تکان وا می دارد.برخی تداعیات سریع تر و تند تر از بقیه به حرکت در می آیند. این تداعیات با روابط قوی تری به گره برند متصلند و لذا ، به نسبت گره هایی که ارتباط ضعیفی با گره اصلی دارند ، تداعیات قدرتمند تری به حساب می آیند.
تداعیات از آن جهت که همگی تفسیرهایی هستند که به وسیله دستگاه فکری و شناختی ما ایجاد شده اند ، به صورت انواع مختلفی از نمایش های ذهنی ظاهر می شوند.برخی تداعیات بیش تر ماهیت دیداری دارند و برخی بیشتر ماهیت گفتاری .
چنان که ذکر شد ،اساس بحث پیرامون ارزش ویژه برند ، آگاهی از برند است. اگر بتوان آگاهی از برند را اظهار کرد ،فرایند بعدی ، خلق نقشه ای از تداعیات مصرف کننده می باشد که شامل عناصر فوق الذکر است .محتوا ، خود یک مورد است ، اما ارزش ویژه برند باید ارزشی را ارائه کند که در مقابل رقبا قابل اندازه گیری باشد.
برند گذاری که می خواهد از ارزش ویژه بالا برخوردار باشد ، لازم است تا تداعیاتی مطلوب تر[۸۷] ، قوی تر[۸۸] ، و منحصر به فردتری[۸۹] را برای مصرف کننده به نسبت تصویر برند رقبا ایجاد کند.

مطلوبیت : بیانگر آن است که آیا تداعیات همه جانبه برند در ذهن مصرف کننده از تداعیات ناشی از سایر برندها بیشتر است و یا کم تر.در واقع ، آیا مشخصات کلی برند چنان مطلوب است که بر رفتار مصرف تاثیر گذار باشد ؟

قوت تداعیات : برند به شیوه ای که تداعیات در شبکه ارتباطی با فعال شدن گره برند انتشار می یابند، معطوف است.تداعیات قوی به سرعت ظاهر می شوند و نیازمند توجه هستند (باعث می شوند که مصرف کننده به اطلاعات ذخیره شده در تداعیات دقت کند.)

منحصر به فرد بودن تداعیات : برند که ارزش ویژه مبتنی بر مصرف کننده خوبی دارا است ، می تواند مدعی برخی تداعیات منحصر به فرد باشد .تداعیات منحصر به فرد،نقطه منحصر به فرد فروش برند است.

بنابراین یک برند از ارزش ویژه مبتنی بر مصرف کننده مثبت (یا منفی ) برخوردار است ، اگر مصرف کنندگان با مطلوبیت بیشتر (کم تر ) به محصول ، قیمت ، ترفیعات و یا توزیع آن در مقایسه با آنچه در قبال همین آمیخته بازاریابی در نسخه ای بی نام و جعلی از محصول یا خدمت انجام می دهند ، عکس العمل نشان دهند. ( کلر، ۱۹۹۳ )
رحیم نیا و فاطمی ، (۲۰۱۲) در پژوهش خود با عنوان « بررسی نقش واسط ارزش ویژه برند مبتنی بر مشتری در تأثیر ارتباط موفق با مشتری و تصویر برند در هتل های ۵ ستاره مشهد» به بررسی نقش واسط ارزش ویژه برند در تاثیر ارتباط موفق با مشتری و تصویر برند پرداختند که نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از ان است که متغیر ارتباط با مشتری تاثیر مثبت معناداری بر ارزش ویژه برند و تصویر برند داشته است، هم چنین تاثیر مثبت معنادار ارزش ویژه برند بر تصویر برند تایید شد.در این تحقیق اثر غیر مستقیم ارتباط موفق با مشتری بر تصویر برند بیشتر از اثر مستقیم آن است و نقش واسط ارزش ویژه برند تایید شد،به طوری که نشان دهنده موثر بودن این متغیر در بهبود رابطه بین ارتباط موفق با مشتری و تصویر برند است.

۹-۷-۲نگرش برند :

مفهوم نگرش بسیار گسترده است و حوزه های مختلفی از این مفهوم استفاده می کنند.
نگرش برند را ارزیابی کلی فرد از یک نام تجاری تعریف کرده اند.این بدان معنی است که نگرش نسبت به برند به طور عمده به برداشت مصرف کننده در مورد آن نام تجاری بستگی دارد ( دلگادو و مونرا [۹۰]،۲۰۰۵ (.
نگرش نسبت به یک موضوع یک امر غریزی نبوده و قابل اندازه گیری است لذا می توان آن را با بهره گرفتن از استراتژی های ارتباط بازاریابی خلق کرد یا تغییر داد. نگرش نقش بسیار مهمی در تعیین رفتار دارد.
نگرش برند به عنوان قدردانی کلی مصرف کننده از برند تعریف شده است.(میشل و اولسون [۹۱] ، ۱۹۸۸ )
نگرش ها بر اساس ارزش ها و باورها شکل می گیرند که قابل یادگیری هستند.در واقع نگرش ها بیانگر احساسات درونی هستند که احساس تمایل یا عدم تمایل یک فرد نسبت به برخی از «محرک ها» و یا «اشیا» را نشان می دهند.نگرش ها به عنوان حاصل فرایندهای روانشناختی در نظر گرفته شده اند.به این معنی که به طور مستقیم قابل مشاهده نیستند ، و تنها از طریق آنچه که افراد می گویند یا انجام می دهند استنباط می شوند، نگرش ممکن است توسط تاثیرات ناشی از ۴ منبع اصلی به دست آید و یا اصلاح شود.قرارگرفتن در معرض اطلاعات ، عضویت در گروه ، محیط و نیاز به رضایت . (فرانسن[۹۲] و همکاران ، ۲۰۰۸ )
به عقیده کلر ، (۱۹۹۳) برای ایجاد یک نگرش مثبت ، مشتری باید به این باور برسد که کالای این برند ویژگی هایی دارد که می تواند نیازهای او را برطرف نماید.

۱-۹-۷-۲اجزا نگرش :

نگرش شامل ۳ جز اصلی است که در عین حالی که از یکدیگر مستقل اند اما به هم مرتبط هستند ، این ۳ جز عبارت اند از :
جز شناختی[۹۳] : عبارت است از دانش و یا شناخت محصول پس از یکپارچه سازی تجربه و یا اطلاعات به دست آمده . به هر میزان که باورهای مثبت بیشتری نسبت به یک برند در ذهن افراد به وجود آیند و هرچقدر این باورها قوی تر باشند ، به همان نسبت جز شناختی نگرش های آن ها نسبت به یک محصول کامل تر می شود و در نتیجه نگرش بهتر و مثبت تری نسبت به برند پیدا خواهند کرد.این منطق پایه و اساس مدل چند خصیصه ای نگرش در افراد است . (وانگ[۹۴] و همکاران ، ۲۰۰۶ )
جز عاطفی[۹۵] : احساس یا واکنش عاطفی مصرف کننده نسبت به محصول یا نام تجاری است که ارزیابی کلی مصرف کننده نسبت به محصول را نشان می دهد. (وانگ و همکاران ، ۲۰۰۶ ) از آنجا که محصولات براساس چارچوب موقعیتی خاصی مورد ارزیابی قرار می گیرند واکنش های احساسی افراد نسبت به محصول می تواند با تغییر شرایط تغییر کنند.هم چنین به خاطر شیوه های انگیزشی ، شخصیت ، تجارب گذشته ، گروه های مرجع و شرایط فیزیکی متمایز افراد نسبت به یکدیگر ارزیابی آن ها از باورهای مشابه متفاوت است . ( یو ، دونتو و لی [۹۶]، ۲۰۰۰ )
جز رفتاری[۹۷] : تمایل فرد در بروز واکنش خاص نسبت به یک محصول است ( وانگ و همکاران ، ۲۰۰۶ )
در تحقیقات بازاریابی ،جزء رفتاری اغلب به عنوان قصد خرید مصرف کننده بیان می شود.شاخص قصد خریدار برای ارزیابی احتمال خرید مصرف کننده و یا رفتاری خاص استفاده می شود.شاخص نیت رفتار در تحقیقات بازاریابی تجاری کاربرد گسترده ای دارد.
پورتر (۱۹۷۴) معتقد است که نگرش های تجاری بدین دلیل اهمیت دارند که آن ها اغلب در پردازش سطح پایین به عنوان یک نشانه اکتشافی برای کاهش ریسک و یا برای کمک به مصرف کننده در انتخاب سریع یک نام تجاری استفاده می شوند.

۱۰-۷-۲تجربه برند :

در ادبیات بازاریابی ،مفهوم تجربه در زمینه های مختلف همچون تجربه خرید،تجربه محصول،تجربه زیبایی،تجربه سرویس دهی و تجربه مصرف،تجربه مصرف کننده بحث و بررسی شده است.تجربه برند به معنای پاسخ درونی(احساسی،عاطفی و شناختی)مصرف کننده و همچنین پاسخ رفتاری وی به محرک های برند است.این محرک ها شامل طراحی،بسته بندی،هویت برند و مفهوم هایی از این قبیل است.تجربه برند می تواند مثبت یا منفی باشد و از آن مهم تر اینکه این تجربه توانایی تاثیر بر میزان رضایت و وفاداری مصرف کننده را نیز دارد(زارانتونلو و اسمیت[۹۸] ، ۲۰۱۰(
عموما ماهیت تجربه برند از اوایل ۱۹۸۰ مورد بررسی قرار گرفته است ، اما این مفهوم برای اولین بار توسط اشمیث در سال ۱۹۷۷ مطرح گردید. تجربه برند از مجموعه تعاملات بین مشتری با یک برند ، یک شرکت یا قسمتی از یک سازمان نشات می گیرد (اسمیت و همکاران، ۲۰۰۴ ) . تجربه برند شامل واکنش های احساسی ، رفتاری و شناختی تحریک شده به وسیله مولدهای مربوط به برند مثل طرح ، هویت ، بسته بندی ، ارتباطات و محیطی که برند در آن عرضه می گردد، می شود. بسیاری از صاحب نظران بازازیابی معتقدند که شناخت و درک چگونگی تجربه برند به وسیله مصرف کنندگان ، برای توسعه استراتژی های بازاریابی محصولات و خدمات امری حیاتی است ؛ زیرا تجربه برند می تواند در پیش بینی رفتار مصرف کننده مورد استفاده قرار گیرد ( براکوس ، اسمیت و زارانتونلو ، ۲۰۰۹) . تجربه یک برند می تواند به دو صورت مستقیم یا غیر مستقیم اتفاق بیفتد. تجربه مستقیم مصرف کننده از تماس فیزیکی با یک محصول به وجود می آید و تجربه غیر مستقیم ناشی از تبلیغات یا ارتباطات بازاریابی است.تجربه برند می تواند کوتاه مدت یا بلند مدت و مثبت و منفی باشد ( ها و پرکس[۹۹] ، ۲۰۰۵)
تحقیقات بازاریابی و مصرف کننده نشان داده است که تجربه زمانی اتفاق می افتد که مصرف کنندگان برای محصولات جستجو می کنند،زمانی که محصولات را خرید می کنند و خدمات دریافت می کنند و زمانی که آن را استفاده می کنند.(پین ، ژوزف و جیمز[۱۰۰] ،۱۹۹۸ )
تا به امروز بسیاری از تحقیقات انجام شده در زمینه تجربه برند،به فایده ی ویژگی های محصول و رده بندی تجربیات متمرکز شده اند و نه به تجربه ارائه شده توسط برندها .
زمانی که مصرف کنندگان برندها را جستجو می کنند، خرید می کنند و مصرف می کنند ، آن ها در معرض ویژگی های محصول قرار گرفته اند ، اما آن ها هم چنین در معرض انواع محرک های مربوط به برند مانند رنگ های شناسایی ، اشکال ، فونت ، عناصر طراحی پس زمینه ، شعار و شخصیت برند نیز قرار گرفته اند.
این محرک های مربوط به برند ، منبع اصلی پاسخ های ذهنی مصرف کننده را تشکیل می دهند که به عنوان تجربه برند می نامیم .( براکوس و همکاران ، ۲۰۰۸ )
براکوس و همکاران[۱۰۱] ( ۲۰۰۹ ) تجربه برند را سازه ای ۴ بعدی می داند که ابعاد ان عبارت اند از :

بعد حسی :تمرکز بعد حسی تجربه برند بر حس بینایی ، بویایی ، چشایی و لامسه مصرف کننده است .بعد حسی میزان جذابیت یک برند برای حواس مصرف کننده و تاثیر آن را بر روی حواس وی نشان می دهد.

بعد عاطفی : بعد عاطفی تجربه برند دلالت بر عواطف و احساسات درونی مصرف کننده نسبت به یک برند دارد .

بعد شناختی : بعد شناختی (فکری) تجربه برند شامل تفکر خلاق مصرف کننده است.در واقع بعد شناختی نشان می دهد که چه میزان یک برند حس کنجکاوی ، تفکر و حل مسئله را در مصرف کننده تحریک می کند.

بعد رفتاری : بعد رفتاری تجربه برند دلالت بر هدف قرار دادن تجارب فیزیکی زندگی مصرف کننده دارد.این بعد توانایی برند برای درگیر کردن در فعالیت های فیزیکی نشان می دهد.

تحقیقات اخیر در حوزه تجربه برند به جای تمرکز بر تعریف و روش های اندازه گیری آن بیشتر تمرکز بر مقدمات و پیامدهای ان دارد . ( ایگلسیاس ، سینگ و فوگوئت [۱۰۲] ، ۲۰۱۱ ) .
بنابراین جای نعجب ندارد که بگوییم یکی از مهم ترین چالش ها در حوزه تجربه برند اینست که تجربه برند تنها یک پدیده ثانویه نیست ، بلکه تجربه برند می تواند در پیش بینی برخی از مهم ترین مفاهیم شناختی و تحلیلی مشتق شده از حوزه برند کاربرد داشته باشد.
تجربه برند در قدرت یا شدت متفاوت است . که برخی از تجارب برند قوی تر و یا شدیدتر از دیگران می شوند مانند تجربه محصول
تجربه برند هم چنین در ظرفیت نیز متفاوت است که برخی ممکن است مثبت تر از بقیه باشند و حتی بعضی ممکن است منفی باشند.(هولبروک و موریس [۱۰۳] ، ۲۰۰۰ )
علاوه بر این، برخی از تجارب برند خود به خود اتفاق می افتد بدون انعکاس بیشتر و کوتاه مدت هستند ولی برخی به صورت عمدی اتفاق می افتد و طولانی مدت هستند.با گذشت زمان، این تجربه های برند طولانی مدت ، در حافظه مصرف کننده ذخیره می شوند و باید رضایت و وفاداری مصرف کننده را تحت تاثیر قرار دهند.
تجربه برند،مفهومی متمایز از سایر سازه های برند است . تجربه برند متفاوت است که به طور خاص ، با سازه های ارزیابی ، عاطفی مثل نگرش برند ، مشارکت برند ، دلبستگی برند ، لذت مشتری و شخصیت برند . ( ماندل ، نوآمی و اریک [۱۰۴] ، ۲۰۰۲ )
نگرش ارزیابی کلی ، براساس اعتقادات و یا واکنش های عاطفی به صورت خودکار می باشد.در مقابل ، تجربه برند ، قضاوت و ارزیابی کلی از برند نمی باشد ( مثل، من برند را دوست دارم )
آن ها عبارت اند از احساس خاص ، احساسات ، شناخت و پاسخ های رفتاری ناشی از محرک های مربوط به برند خاص به طور مثال ، تجربه ممکن است شامل احساس خاص باشد نه فقط تمایل
بنابراین ، نگرش کلی نسبت به تجربه ، فقط بخش بسیار کوچکی از تجربه برند کلی را تسخیر می کند.(اولیور و ریچارد [۱۰۵] ، ۱۹۸۰ )
شاهین،زهیر و کیتاپسی[۱۰۶] (۲۰۱۱) به بررسی نقش تجربه برند، اعتماد برند و رضایت برند در ایجاد وفاداری به برند پرداخته اند.نتایج تحقیق حاکی از آن است که ، تجربه برند اثر مثبت و معناداری بر اعتماد برند ، رضایت برند و وفاداری برند دارد ، رضایت برند و اعتماد برند اثر مثبت و معناداری بر وفاداری برند دارد.

۸-۲قصد خرید :

قصد خرید احتمال خرید یک محصول توسط مصرف کننده است (بامگارتنر و استینکمپ[۱۰۷] ، ۱۹۹۶ ) .یا نیت آگاهانه که منجر به خرید برندی درآینده می گردد .
به بیان دیگر ، مجموعه ای از رفتارهای آگاهانه مصرف کننده که بیانگر عزم مصرف کننده در خرید کالا ، خدمات یا برند خاصی می باشد.(هنسن ، سینگ و چینتانگونتا[۱۰۸] ،۲۰۰۶ )
تعریفی دیگر ، قصد خرید را آمادگی و تمایل برای خرید برند یا محصولی خاص بیان می کنند.
شابیر و همکاران (۲۰۰۹ ) قصد خرید را میزان آگاهی مصرف کننده که منجر به تلاش وی برای خرید یک برند می گردد تعریف کردند.
حال آنکه لی و هانگ[۱۰۹] (۲۰۰۳ ) قصد خرید را انعکاسی از رفتار واقعی خرید و پیش بینی اینکه مصرف کننده کدام برند را برای خرید انتخاب می کند عنوان کردند.
مفهوم قصد ، متفاوت از نگرش است . نگرش به معنای ارزیابی محصولات تعریف شده است ولی قصد ، انگیزه فرد می باشد یا به عبارتی هدف شخص، برای اجرای رفتاری .
قصد خرید یک نوع از تصمیم گیری ست که در آن چرایی خرید یک برند خاص توسط مشتری مورد مطالعه قرار می گیرد.ساختارهایی مانند در نظر گرفتن خرید یک برند و پیش بینی خرید یک برند،به دامنه قصد خرید کمک می کند.(پورتر [۱۱۰]، ۱۹۷۴ ).
بازخوانی برند ، نگرش نسبت به برند و تصویر ذهنی ایجاد شده برند ، ابعاد متغیر قصد خرید هستند .( برت [۱۱۱]، ۲۰۰۴)
از سوی دیگر ، ووگر (۲۰۰۰) ، استدلال کرد که نگرش مثبت به برند و میزان آشنایی و نزدیکی مصرف کننده با برند، ابعاد اصلی متغیر قصد خرید می باشند.مشخصه های خاص یک محصول ، یا ادراکات مصرف کنندگان عوامل تاثیرگذار بر قصد خرید می باشند. ( وانگ و چن[۱۱۲] ، ۲۰۰۴ )
قصد خرید بر این امر دلالت دارد که مصرف کنندگان براساس تجربیات ، ترجیحات و عوامل محیطی اطلاعات لازم را جمع آوری کرده و با ارزیابی گزینه های گوناگون ،اقدام به تصمیم گیری در مورد خرید می کند . (وانگ و چن ، ۲۰۰۴ )
قصد خرید اشاره به تمایل و گرایش مصرف کننده نسبت به خرید برندی خاص به طور مستمر در آینده دارد و مانع از تغییر جهت تمایل وی به سوی برندهای دیگر می گردد.(چی ، یه و یانگ[۱۱۳] ، ۲۰۰۹ )

۱-۸-۲ انواع قصد خرید :

۱-۵ راه های گسترش نئوپلاسم

در فرایندهای بدخیمی، سلولهای سرطانی این قابلیت و توانایی را دارند که به بافتهای اطراف محل ابتلا یا سایر ارگانهای بدن حمله کرده و در بدن پخش شوند این گسترش از طرق مختلف صورت گرفته و دارای دو الگوی کلی تهاجم و متاستاز است [۲].

۱-۵-۱ تهاجم[۳۰]

تهاجم یا نفوذ به معنی رشد تومور اولیه به داخل بافتهای اطراف میزبان میباشد. این عمل از چندین راه صورت میگیرد. سلولهای بدخیم دارای چسبندگی سلولی کمتری هستند لذا میتوانند به راحتی از تومور اولیه جدا شده و ساختمانهای مجاور را مورد هجوم قرار دهند. راه دیگر این است که یک سری آنزیمهای پروتئیناز مخرب مانند آنزیم کلاژناز (بافت کلاژن)، آنزیم فعالکننده پلاسمینوژن (پلاسما) و هیدرولیز کننده های لیزوزومی وجود دارند که بافتهای غشای عروقی سلولها را تخریب کرده و روند تهاجم سلول بدخیم را سهولت میبخشند. راه دیگر فرایند تخمگذاری است. در این روش سلولهای سرطانی بصورت توده های سلولی از سطح تومور جدا شده و به داخل حفرات بدن نفوذ میکنند، این سلولها پس از اینکه قابلیت حرکت پیدا کردند به سطح سروزی ارگانهای درون حفرات بدن متصل شده و شروع به رشد میکنند، این روش اغلب در تومورهای تخمدان مشاهده میشود که در آن سلولهای بدخیم وارد حفره صفاقی شده و بر روی سطوح ارگانهای شکمی نظیر کبد و پانکراس تخم‌گذاری میکنند.

۱-۵-۲ متاستاز[۳۱]

متاستاز یا انتشار عبارت است از گسترش و پخش سلولهای بدخیم از محل تومور اولیه به مکانهای دورتر در بدن و دست اندازی به سایر ارگانها. برای متاستاز مکانیزمهای متفاوتی متصور است. تومورهای بزرگتر از ۵/۰ میلیمتر برای دریافت اکسیژن و مواد غذایی نیاز به ذخیره عروق خونی دارند بنابراین شروع به رگزایی (آنژیوژنز) میکنند تا این نیاز خود را مرتفع سازند. فاکتورهای محرک رگزایی از جمله فیبروپلاست پایه (BFGF) و فاکتور رشد اپیدرمی (VEGF) از سلول تومورال ترشح شده و منجر به تشکیل مویرگهای خونی جدید در سطح تومور می‌گردند لذا توده تومورالی دارای عروق خونی بیشتری بوده و رشد سریعتری پیدا میکند بنابراین قادر به متاستاز است.
راه دیگر این است که سلولهای سرطانی از طریق سیستم گردش خون نیز در بدن پخش میشوند. در متاستاز خونی سلولهای بدخیم بعد از اینکه به واسطه ترشح آنزیمهای تخریب کننده با فرایند رگزایی توانستند از دیواره آندوتلیال عروق بگذرند و وارد جریان خون شوند، فیبرینها و پلاکتها و فاکتورهای انعقادی را به سمت خود جذب مینمایند تا خود را از دید سیستم ایمنی پنهان نمایند. سلولهای بسیار کمی که زنده میمانند شروع به تکثیر میکنند و از طریق سیستم گردش خون با از بین بردن غشای پایهی عروقی، خارج شده و به بافتهای دیگر حمله میکنند. البته متداولترین راه متاستاز، گسترش لنفی است. درگیری لنفاوی در ۵۰ درصد موارد منجر به مرگ در سرطان میشود، به این شکل که توده های سلولی از طریق مایعات بینابینی و مایع لنف وارد مجاری لنفاوی شده و با مکانیزم تهاجم به داخل عروق لنفی نفوذ میکنند. سلولهای بدخیم پس از ورود به جریان لنف این فرصت را دارند که وارد سیستم گردش خون شده و منتشر شوند. متاستاز لنفاوی در ارگانهایی که دارای گردش لنف شدید و یا غدد لنفاوی زیاد هستند، خطرناکتر میباشند. به عنوان مثال سرطان سینه اغلب از این طریق گسترش مییابد چرا که به دلیل ناحیهی ابتلا به درناژ لنفاوی زیاد آن، سلولهای بدخیم به راحتی از مجاری لنفاوی زیر بغلی و ترقوهای عبور کرده و وارد مایع لنف قفسه سینه میشوند.

۱-۶ کارسینوژن[۳۲]

کارسینوژنها یا عوامل خطر سرطان که مسئول شروع یا ارتقاء تغییر در سلولها هستند و به دو گروه عمدهی داخلی و خارجی تقسیم میشوند:

عوامل خطر داخلی[۳۳] مانند سن، ارث، فاکتورهای ایمنولوژیکی، فاکتورهای هورمونی که همگی خارج از کنترل فرد هستند.

عوامل خطر خارجی[۳۴] مانند دخانیات و تنباکو، داروها و مواد شیمیایی، تغذیه، اشعه، رفتارهای جنسی، ویروس‌ها و باکتریها که فرد توانایی کنترل آنها را دارد. به طور خلاصه به توضیح برخی از این موارد میپردازیم.

ارث: تقریباً۱۰ درصد کل سرطانها ارثی هستند. سرطانهای ارثی چند خصوصیت دارند از جمله در اعضای یک خانواده ظاهر میشوند، ارگانهای جفتی مانند PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) را درگیر میکنند و از سنین پایین شروع میشوند. از جملهی این سرطانها میتوان به لنفوم بورکیت، لوسمی حاد و رتینوبلاستوما اشاره نمود [۱].
عوامل هورمونی: اختلال در تعادل هورمونی سبب رشد برخی از تومورهای مستعد میشود. این عدم تعادل میتواند مرتبط با ترشحات هورمونی در خون بدن (آندوژنوس) و یا هورمونهای تزریق شده از خارج بدن (اگزوژنوس) باشد مانند سرطانهای PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)، تخمدان و معده.
داروها و مواد شیمیایی: داروها گروه عمدهای از کارسینوژنهای شیمیایی هستند. مانند عوامل آلکیلهکننده که در درمان لنفوم و سرطان تخمدان استفاده میگردند، موجب بروز لوسمی میلوژنوس حاد میشوند. سایر مواد شیمیایی که سرطانزایی آنها اثبات شده عبارتند از آرسنیک، پنبه نسوز، بنزن، فرمالدهید و آفتکشها.
اشعه: پرتوها اثرات سمی خود را از طریق اثر روی زنجیره DNA و شکستن یک یا هر دو زنجیرهی آن اعمال کرده و وابسته به دوز عمل میکنند.
سیگار و تنباکو: دود ناشی از دخانیات و تنباکو عمدهترین و خطرناکترین عوامل سرطانزا میباشد که مسئول ۳۰ درصد مرگهای ناشی از سرطان است.
عکس مرتبط با سیگار
استفاده از موادی که فرایند اکسیداسیون را تسریع میکند و میزان رادیکالهای آزاد را در بدن افزایش میدهد نیز سبب بروز سرطانهای مختلف در بدن میشود.

۱-۶-۱ اکسیداسیون

فرایندی است که طی آن اکسیژن با مواد ترکیب یا هیدروژن از یک ماده گرفته میشود. در طی این فرایند ممکن است نقل و انتقالات الکترونی صورت گیرد. رادیکال آزاد مولکولی است که دارای یک یا چند الکترون جفت نشده در لایهی آخرش میباشد، این گونه ها از لحاظ شیمیایی ناپایدار هستند [۴]. رادیکالهای آزاد و اکسیداسیون ها شامل گونه های فعال گوگرد[۳۵] (RSS)، گونه های فعال اکسیژن[۳۶] (ROS) و گونه های فعال نیتروژن[۳۷] (RNS)، میباشد و عبارتند از رادیکال هیدروکسیل (OH.)، سوپر اکسید (O2.-) ، نیتریک اکسید (NO.) و نیتروژن اکسید (NO2.) .
رادیکال هیدروکسیل (OH.) واکنش پذیرترین رادیکال آزاد in vivo است [۵]. تشکیل رادیکال هیدروکسیل در بدن موجود زنده با مکانیزمهای زیر صورت میگیرد:
H2O2 + O2. – = OH. + OH + O2
H2O2 = OH + OH.
رادیکالهای آزاد ممکن است برای بدن مضر یا مفید باشند؛ اگر رادیکالهای آزاد بیشتر از مقداری باشند که نتوانند به تدریج تخریب شوند، تجمعشان در بدن سبب بروز سرطان میشود که اصطلاحاً استرس اکسیداتیو نام دارد. پروتئینها هم هدف رادیکالهای آزاد با واسطهی گروه های سولفیدریل[۳۸] موجود در اسید آمینه سازنده پروتئینها، ایجاد پیوند عرضی در پروتئینها نموده و باعث فرایند تجزیه و قطعه قطعه شدن پروتئینها و کاهش فعالیت آنزیمی آنها میشود.

۱-۶-۲ آنتی اکسیدانها

موادی هستند که اکسیداسیون را تا زمانی که مقادیر جزئی رادیکال وجود دارد، مهار میکنند و یا به تاخیر می‌اندازند. در صنایع غذایی آنتی اکسیدانها شامل ترکیباتی هستند که چربیها را از فاسد شدن محافظت میکنند؛ یا اینکه واکنشگر اکسیژن و نیتروژن را به دام میاندازد تا واکنشهای زنجیرهای رادیکالی را متوقف کنند. این آنتیاکسیدانها شامل مهارکننده های واکنش زنجیرهای رادیکالی، چلاتکننده های فلزی، مهارکننده های آنزیم اکسیداتیو و کوفاکتورهای آنزیمهای آنتیاکسیدان هستند [۶]. از آنتیاکسیدانهای خوراکی میتوان به لیکوپن[۳۹] در گوجه فرنگی، کورکومین[۴۰] در زردچوبه، آلیسین[۴۱] در سیر و بتاکاروتن[۴۲] در هویج اشاره نمود.
اکسیداسیون DNA یکی از جدیترین عواقب بیولوژی ناشی از رادیکال آزاد میباشد و مرگ سلولی اغلب به دلیل تخریب DNA میباشد. DNA هدف اختصاصی رادیکال هیدروکسیل است [۷].

۱-۷ شیمی درمانی

از هنگام شروع برنامهی شیمی درمانی بین المللی سرطان در سال ۱۹۵۵ تا کنون بیش از ۷۰۰ هزار ترکیب و محصول جهت یافتن خواص ضدسرطانی بررسی شده است. در سال ۱۹۴۵ تنها یک داروی موثر شناخته شده به نام نیتروژن موستارد[۴۳] وجود داشت [۱]. اما امروزه در حدود ۵۰ عامل درمانی به تنهایی یا همراه با هم در درمان بدخیمیها استفاده میشود. در واقع شیمی درمانی یکی دیگر از انواع درمانهای رایج در سرطانهای مختلف است. بنا بر تعریف، شیمی درمانی عبارت است از استفاده از داروهای سیتوتوکسیک در درمان سرطان. شیمی درمانی نیز مانند سایر روش های درمانی سرطان سه هدف کلی علاج واقعی بیماری[۴۴] ، کنترل و مهار بیماری[۴۵] ، تسکین عوارض و وخامت بیماری[۴۶] را دنبال میکند؛ اما تنها تفاوت اساسی این روش با سایر درمانها نظیر جراحی و اشعه درمانی این است که شیمی درمانی یک نوع درمان سیستمیک سرطان محسوب میشود در حالیکه سایر روشها به صورت موضعی به درمان سرطان میپردازند.
تاریخچه استفاده از عوامل شیمیایی در درمان بیماریها به اوایل دههی ۱۹۰۰ میلادی برمیگردد. زمانی که پائول ارلیچ[۴۷] از مواد شیمیایی کشنده جوندگان ریز برای ساخت آنتی بیوتیک در درمان بیماریهای عفونی استفاده کرد [۱]. تحقیقات پیرامون استفاده از عوامل شیمیایی در درمان بیماریها ادامه داشت تا اینکه به دنبال تماس سربازان با گاز خردل در زمان جنگ جهانی اول و دوم و ابتلای آنها به لنفوم عوامل آلکیلهکننده کشف گردید. این تجربه نشان داد که استفاده از این عوامل میتواند منجر به درمان هوچکین[۴۸] و انواع لنفومها شود. از زمان تحقیق دربارهی داروهای سیتوتوکسیک تاکنون هزاران عامل شیمیایی در درمان سلولهای تومورال مورد آزمایش بالینی قرار گرفته است و در حال حاضر بیش از ۲۰۰ نوع داروی سیتوتوکسیک با تائیدیه انجمن غذا و داروی آمریکا (FDA) وجود دارد که در درمان سرطانها بهکار میروند. البته پژوهش و کارآزمایی بالینی در خصوص تهیه انواع عوامل شیمیایی سیتوتوکسیک با تاثیر درمانی بیشتر و عوارض جانبی کمتر همچنان ادامه دارد.

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

00/0±

ab35/17
96/0±

حروف مشابه در هر ستون نشان دهنده عدم اختلاف معنی‌دار در سطح احتمال 5 در صد می‌باشند (آزمون دانکن)
± خطای استاندارد
4-1-7- سطح برگ
نتایج تجزیه واریانس اثر سایهاندازی در مراحل مختلف رشد بر سطح برگ (جدول 4-13) نشان داد که اثر سایهاندازی در مراحل مختلف رشد، اثر شدت سایهاندازی و اثر متقابل آنها معنیدار میباشد.
مقایسات میانگینها نیز بیانگر این بود که سطح برگ، زمانیکه سایهاندازی در دوره رشد رویشی اعمال شد بیشترین مقدار (8637 سانتیمتر مربع) را داشت اما در کل دوره رشد کمترین مقدار (7612 سانتیمتر مربع) را نشان داد. در تیمار بدون سایهاندازی سطح برگ دارای بیشترین مقدار (10870 سانتیمتر مربع) بود و با افزایش شدت سایهاندازی مقدار آن به صورت منظمی کاهش یافت طوریکه در شدت سایهاندازی 100 درصد کمترین مقدار (5443 سانتیمتر مربع) را داشت (جدول 4-14). مقایسه میانگین اثر متقابل سایهاندازی در مراحل مختلف رشد و شدت سایهاندازی نشان داد که سطح برگ در تیمار بدون سایه و دوره رشد رویشی دارای بیشترین مقدار (11500 سانتیمتر مربع) بود و زمانیکه 100 درصد سایهاندازی در کل دوره رشد اعمال شد کمترین مقدار (4690 سانتیمتر مربع در بوته) را نشان داد (جدول 4-15).
اگر یک گیاه بخواهد از انرژی خورشیدی استفاده کار آمد کند، باید بتواند حداکثر تشعشع نور خورشید را توسط بافتهای سبز جذب نماید. با افزایش سطح برگ میزان دریافت تشعشع هم بیشتر میشود. بنابرین کارایی جذب انرژی تابشی در یک مزرعه بستگی به میزان سطح برگ و زاویه آن در جامعه گیاهی دارد (مجدنصیری و احمدی، 1384). با افزایش شدت نور سطح برگ، دوام سطح برگ و زیست توده گیاه افزایش مییابد (سرمدنیا و کوچکی، 1990). برخی محققین (زمانی و کوچکی، 1995؛ کینگ[155]، 1994) اظهار داشتند زمانیكه گیاه در معرض افزایش نور (توسط نور مصنوعی) قرار می گیرد، نسبت به تیمار نور طبیعی از رشد و زیست توده بیشتری برخوردار هستند. کوسنس[156] و همکاران در سال ۱۹۹۱ علت کاهش شاخص سطح برگ گندم در رقابت با یولاف وحشی را به سریعتر بسته شدن کانوپی علف هرز و همچنین نحوه توسعه برگهای یولاف وحشی نسبت دادند که مانع نفوذ نور به درون کانوپی گیاه زراعی شده و در نتیجه، ریزش برگهای پایین بوته و کاهش شاخص برگ را به دنبال دارد. کودنی[157] و همکاران (۱۹۸۹) اعلام کردند که با افزایش تراکم یولاف وحشی، شاخص سطح برگ گندم به طور خطی کاهش مییابد. کیتینگ و کاربری[158] (1993) بیان نمودند كه برگهای رشد كرده در سایه، نازكتر، دارای سطح بیشتر و افقیتر میباشند و فتوسنتز در واحد سطح این گیاهان نیز در نور زیاد، كمتر است.
4-1-8- ماده خشک برگ
اثر سایهاندازی در مراحل مختلف رشد و اثر شدت سایهاندازی بر ماده خشک برگ طبق نتایج تجزیه واریانس(جدول 4-13) معنیدار میباشد اما اثر متقابل آنها بر ماده خشک برگ تأثیر معنی داری را نشان نداد.
مقایسات میانگینها نیز نشان داد که ماده خشک برگ، زمانیکه سایهاندازی در دوره رشد رویشی اعمال شد بیشترین مقدار (13/2 گرم در بوته) را داشت اما در دوره رشد زایشی وکل دوره رشد دارای کمترین مقدار بودند و با هم اختلاف معنیداری را نشان ندادند. در تیمار بدون سایهاندازی ماده خشک برگ دارای بیشترین مقدار (01/3 گرم در بوته) بود و با افزایش شدت سایهاندازی مقدار آن کاهش یافت طوریکه در شدت سایهاندازی 100 درصد کمترین مقدار (95/0 گرم در بوته) را داشت (جدول 4-14). مقایسه میانگین اثر متقابل سایهاندازی در مراحل مختلف رشد و شدت سایهاندازی نشان داد که ماده خشک برگ در تیمار بدون سایه و در دوره رویشی دارای بیشترین مقادیر بود که با تیمار بدون سایه در دوره رشد زایشی و کل دوره اختلاف معنیداری را نشان نداد و زمانیکه 100 درصد سایهاندازی در کل دوره رشد اعمال شد کمترین مقدار (60/0 گرم در بوته) را نشان داد (جدول 4-15).
شدت نور بر محتوای ماده خشک گیاهان تاثیر میگذارد طوریکه با افزایش شدت نور نسبت سطح برگ کاهش مییابد (پیکن[159] و همکاران، 1986).
4-1-9- ارتفاع بوته
طبق نتایج تجزیه واریانس(جدول 4-13) اثر سایهاندازی در مراحل مختلف رشد و اثر شدت سایهاندازی و نیز اثر متقابل آنها بر ارتفاع بوته بسیار معنیدار بود.
مقایسات میانگینها نیز نشان داد که ارتفاع بوته، زمانیکه سایهاندازی در دوره رشد رویشی اعمال شد بیشترین مقدار (31/34 سانتیمتر) را داشت اما در کل دوره رشد دارای کمترین مقدار (73/28 سانتیمتر) بود. در تیمار بدون سایهاندازی ارتفاع بوته دارای کمترین مقدار (72/25 سانتیمتر) بود و با افزایش شدت سایهاندازی مقدار آن به صورت منظمی افزایش یافت طوریکه در شدت سایهاندازی 100 درصد بیشترین مقدار (44/40 سانتیمتر) را داشت (جدول 4-14). مقایسه میانگین اثر متقابل سایهاندازی در مراحل مختلف رشد و شدت سایهاندازی نشان داد که ارتفاع بوته زمانیکه 100 درصد سایهاندازی در کل دوره رشد اعمال شد بیشترین مقدار (55/44 سانتیمتر) را داشت و در تیمار بدون سایه و کل دوره رشد کمترین مقدار (59/24 سانتیمتر) را نشان داد (جدول 4-15).
کاهش مقدار و یا کیفیت نور میتواند باعث افزایش طول ساقه و کاهش شاخهدهی شود
(درگیبوس[160] و همکاران، 1983 و 1985). به طور کلی شاخهدهی تحت تأثیر سایهاندازی نسبت به نور طبیعی، کاهش مییابد (وان و رونالد[161]، 1998). افزایش ارتفاع بوته باقلا تحت سایهاندازی نشان دهنده دستیابی به منابع از طریق ریشه و یا کاهش تخصیص مواد به برگها میباشد (هنری و آرسن[162]، 1997) که این یک عامل مهم در کمک به گیاهان برای رسیدن به نور کافی است. نتایج مشابهی برای دیگر گیاهان گزارش شده است(آلوارنگا[163] و همکاران، 2003؛ هوگه[164] و همکاران، 2002؛ هامبرتو[165]، 2004؛ کومبازاوو [166]و همکاران، 1998؛ رگنیر و هریسون[167]، 1993).
4-1-10- میزان سبزینگی (اسپد[168])
طبق نتایج تجزیه واریانس(جدول 4-13) اثر سایهاندازی در مراحل مختلف سایهاندازی و اثر شدت سایهاندازی و نیز اثر متقابل آنها بر اسپد معنیدار بود.
مقایسات میانگینها نیز نشان داد که اسپد، زمانیکه سایهاندازی در دوره رشد رویشی اعمال شد بیشترین مقدار (28/30) را داشت اما در کل دوره رشد دارای کمترین مقدار (81/26) بود. در تیمار بدون سایهاندازی اسپد دارای بیشترین مقدار (09/35) بود و با افزایش شدت سایهاندازی مقدار آن کاهش یافت طوریکه در شدت سایهاندازی 100 درصد کمترین مقدار (79/21) را داشت (جدول 4-14). مقایسه میانگین اثر متقابل سایهاندازی در مراحل مختلف رشد و شدت سایهاندازی نشان داد که اسپد زمانیکه 100 درصد سایهاندازی در هر سه دوره (رویشی، زایشی وکل دوره رشد) اعمال شد کمترین مقدار را داشت که با 75 درصد سایهاندازی در هر سه دوره و 50 درصد سایه اندازی در کل دوره رشد اختلاف معنی داری را نشان نداد و در تیمار بدون سایه و دوره رشد رویشی بیشترین مقدار (68/38) را نشان داد (جدول 4-15).
جدول4-13- تجزیه واریانس اثر سایه اندازی در مراحل مختلف رشد بر سطح برگ، ماده خشک برگ، ارتفاع و اسپد در نخود رقم ILC482

منابع تغییرات درجه آزادی میانگین مربعات
سطح برگ ماده خشک برگ ارتفاع اسپد
تکرار 2 ns7/145970 04/0 ns ns70/8 ns23/1
مرحله سایهاندازی (D) 2 ** 4/3984686 ** 51/0 **47/119 **20/46
شدت سایه اندازی (S) 4 3/40464978 ** ** 44/5 **18/286 **12/262
اثرات متقابل S×D 8 *7/191120 ns 05/0 * 21/13 * 69/5