براساس فرهنگ لغات وبستر۱ سیستم عبارت است از : گروهی از اجزا که به طور پیوسته بر یکدیگر اثر متقابل دارند یا به هم وابسته اند و کلیتی متحد را تشکیل می دهند. چهار نظریه و فکر، سیستم را تعریف می کند: ورودی، جریان، خروجی و تعاون۲. برای مثال، یک برنامه نوشته شده رایانه ای، داده های ورودی را می پذیرد و آنها را بدون برنامه هدایت می کند و از میان آن به جریان می اندازد تا ظرف لحظاتی اطلاعاتی را تولید کند. در صورت عدم استفاده از روش مذکور، محاسبه و دستیابی به اطلاعات مورد نظر، ساعتها وقت می گرفت. این کار تعاونی در میان وسایل مختلفی که سخت بهم مشغولند و بر کار یکدیگر اثر متقابل می گذارند – اجزای رایانه، برنامه نوشته شده رایانه ای، کاربر رایانه ای- نتیجه ای نهایی را تولید می کند که بزرگتر از میزان آثاری است که به صورت مجزا وجود دارد. این اثر و نتیجه نهایی تعاون نامیده می شود.
در یک سیستم بازاریابی موثر و سودمند، کلیه وظایف و فعالیتها- فروش، بازاریابی، تحقیقات، تبلیغات و جز اینها- درمیان خود و بصورتی تعاونی بر یکدیگر اثر متقابل می گذارند و با سایر سیستم های داخلی نیز کار می کنند و در واقع اثر می گذارند و اثر می گیرند، که از آن میان می توان به شعبه ها، گروه های مشتری، توزی کنندگان و واسطه ها و دفاتر نمایندگی در خارج اشاره کرد. این فعالیتها در جهت دستیابی به اهداف سازمانی با پاسخگویی و تامین نیازمندی های مشتریان مورد توجه (هدف) صورت می گیرد. در این عملیات، خروجی و بازده یک شعبه یا بخش، ورودی شعبه یا بخش دیگری است. بعنوان مثال گزارش فروش، فعالیتها و به اصطلاح خوراک و سوخت در بخش حسابداری، تحقیق در بازاریابی و بخشهای تولیدی است (سندهازن، ۱۹۹۴، ص ۵۵-۵۴). .
حسابداری235″ />

 

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

۲-۶ شبکه فرصت بازار یا محصول[۲۶] :

شکل زیر چهار گزینه را در مورد راهبردهای بازاریابی- نفوذ در بازار، توسعه بازار، ساخت محصول، و گوناگون سازی و تحول- مورد شناسایی قرار می دهد، که هر یک از این گزینه ها می تواند با موقعیتهای مختلف بازار و محصول سازگاری نشان دهد (سندهازن، ۱۹۹۴، ص۶۶).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

استراتژِی نفوذ در بازار استراتژِی توسعه بازار[۲۷]
استراتژی توسعه محصول استراتژی گوناگون سازی و تحول[۲۸]

 

 

شکل۲-۵ بازار (منبع: سندهازن، ۱۹۹۴، ص۶۶)

 

۲-۶-۱ راهبرد نفوذ در بازار

بازاریابی به عرضه هر چه بیشتر و سریع تر کالا در بازارهای فعلی می پردازد – این امر وقتی مناسب و سازگار است که بازار برای یک محصول روبه رشد باشد یا هنوز کاملا از کالاها (و خدمات) اشباع نشده باشد.راهبرد نفوذ، از طریق جذب مشتریان رقیب و اشخاص جدید ( که از محصول استفاده کرده اند) و افزایش میزان استفاده در میان مشتریان فعلی، به ایجاد درآمد و منابع برای شرکت می کند.

 

۲-۶-۲ راهبرد توسعه بازار[۲۹]

راهبرد توسعه بازار وقتی بکار برده می شود که یک شرکت در پی دستیابی به فروش بیشتر کالاهای (خدمات) فعلی خود است و این کار را با بهره گرفتن از بازارهای جدید با راه و روش های امروزی بازاری در مناطق جغرافیایی جدید با مشتریان تازه انجام می دهد. برای مثال، شرکت فایرنز دیزاینز۱ در سانتا باربارا۲ی کالیفرنیا پس از شرکت در نمایشگاه های ژاپن و همچنین شرکت در نمایشگاه بزرگ بین المللی «لاس وگاس» تقاضاهای رسیده در مورد کت و لباس های چرمی تولیذی خود را مورد ارزیابی قرار داد. خریداران خارجی در تمام این تقاضاها، که غلب از ژاپن بودند، بیش از ۵۰۰،۰۰۰ دلار در غرفه لاس وگاس برای خرید سفارش داده بودند و این مقادیر پنج برابر طرح و پیش بینی فروش شرکت، برای نخستین سال فعالیتش در بازار ژاپن بود.

 

۲-۶-۳ راهبرد توسعه محصول [۳۰]

این راهبرد وقتی موثر است که شرکت دارای انواع تولیدات باشد و مشتریان فراوانی نیز در آینده برای خود داشته باشد. به ایین ترتیب شرکت درگیر ساخت محصولات جدید می شود تا مراکز تجاری فعلی را به خود جذب کند. به عنوان مثال کلاس های الکترونیک حرفه ای تخصصی گات برای پاسخگویی به رفع نیازمندیهای آموزشی و توسعه نیازمندی ها در میان اعضای موسسه مام در بازارهای مورد توجه (هدف) با در نظر گیری مشاغل حسابداری و حقوق بود.

 

۲-۶-۴ راهبرد متنوع[۳۱] (کالاهای جدید در بازارهای جدید)

این راهبرد وقتی تناسب وسازگاری دارد که در خارج از بازارهای فعلی شرکت فرصت های بیشتری برای رشد وجود داشته باشد. مثلا آرومانس۳ که از تولید کنندگان محصصولات و مواد معطر خانگی است، در سال ۱۹۹۱ فعالیتهای صادراتی خود را بر اساس یافته های تحقیقاتی اش (تحقیقات در مورد مواد و محصولاتی که بیشترین طرفدار را در بازارهای خارجی مختلف دارند) آغاز کرد. در سال ۱۹۹۳ این راهبرد عهده دار فروش۲۰% از محصولات شرکت در کشورهای خارج شد.

 

۲-۶-۵ مدیریت بازاریابی خدمات:

در بازاریابی خدماتی، کارکنان در جذب مشتریان و ایجاد و حفظ ارتباط با آنان نقش اصلی به عهده دارند. این جنبه از بازاریابی خدماتی موضوع تازه ای را مطرح ساخته است که آن را »بازاریابی خدماتی» می نامند. بازاریابی داخلی بدین مفهوم است که کارکنان و امور مربوط به آنان (گزینش، استخدام، آموزش، پرورش، ارتباطات) در موفقیت سازمان های خدماتی نقش حیاتی دارند (روستا و همکاران، ۱۳۷۵، ص۴۲۴).

 

۲-۷ آمیخته بازاریابی خدماتی[۳۲]:

آمیخته بازاریابی خدمات شامل ۷ عامل محصول (خدمت)، قیمت، توزیع، ترفیع، کارکنان، امکانات فیزیکی و مدیریت عملیات اس. برای روشن شدن موضوع هر کدام از این عناصر را مورد بررسی قرار می دهیم.

 

۲-۷-۱ محصول (خدمت).

دو عامل در زمینه محصول باید مورد توجه قرار گیرد که عبارت است از:
الف) حق انحصاری: یکی از ویژگی های هر محصول جدید، قابلیت اختراع و حق امتیاز آن است؛ یعنی با اختراع محصول جدید، برای تولید کننده آن یک حق انحصاری به وجود می آید. تفاوت عمده محصول و خدمات این است که خدمات دارای حق انحصاری یا حق اختراع نیستند؛ بنابراین مبتکر رستوران غذاهای دریایی یا خدمات آموزش رایانه ممکن است بعد از فاصله زمانی کوتاهی با رقبای متعددی روبه رو شود که همان خدمات را در مناطق دیگر بدون هیچ گونه وجهی بابت حق امتیاز ارائه می دهند (روستا و همکاران، ۱۳۷۵، ص۴۲۵).
ب) نام و نشان: یکی از زمینه های مهم در بازاریابی محصولات، استراتژی نام و نشان است. با توجه به اینکه خدمات ناملموسند، علامت یک موسسه خدماتی در تصمیم گیری های مصرف کنندگان بسیار موثر است (همان منبع).
استفاده از نام تجاری به دو طریق صورت می گیرد: یکی به عنوان وسیله ای در ضمیر ناخودآگاه ما که باعث می شود مدام یک کالا با مارک معینی را بخریم، دیگری هنگامی که با کالای جدیدی برخورد می کنیم و احساس می کنیم بهتر رفع نیاز می کند و با خواسته های ما مطابقت دارد پس آن را خریداری می کنیم. معمولا نام های تجاری باید نزدیک به نام های تجاری پیشرو در بازار باشند اما از طرف دیگر باید به نحوی وجوه تمایزی مانند کیفیت یا قیمت داشته باشند تا مورد استقبال مشتریان قرار گیرند (راسل جونز، ۲۰۰، ص۷۰).
هویت شرکت – به همراه یک نام تجاری قوی که آن را معرفی کند- می تواند موجب برجسته و متمایز شدن آن رکت از رقبایش بشوند و یک مزیت رقابتی پایدار در بازار برای آن شرکت ایجاد کنند. هویت شرکت از طریق ارتباطات، آثار و شخصیتی که فرهنگ سازمانی ایجاد کنند، شکل می گیرد و به بقیه منتقل و معرفی می گردد. هویت شرکت با ماموریت و ارزش های شرکت، شایستگی های کاری آن، کیفیت و طرح کالا و خدماتش، فعالیتها و ارتباطات بازاریابی اش، اعمال و رفتار کارکنانش، وجهه ایجاد شده بوسیله فعالیتهای نختلف آن شرکت، و عوامل دیگر شکل می گیرد (اورویل سی، ۱۹۹۴، ص۱۰۹).

 

۲-۷-۲ قیمت

قیمت گذاشتن بر روی یک کالا با اتخاب یک رقم قرق دارد. مشتریان قیمت شما را به عنوان آزمایشی برای سنجیدن منافعی که بدست ِمی آورند، تلقی می کنند. تصمیم بعدی مشتریان این خواهد بود که آیا کالایی که شما عرضه می کنید با این قیمت مناسب یا خیر (اصل بها دادن به مشتری را فراموش نکند)؟ قیمت از مولفه های دیگر انعطاف پذیرتر است و برای استفاده از فرصت ها می توانید از قیمت گذاری کوتاه مدت و بلند مدت استفاده کنید. درک این واقعیت مهم است که از میان p4، فقط قیمت است که باعث سود و برگشت سرمایه است. قیمتی که یک تولید کننده برای کالا یا خدمات خود تعیین می کند اولین چیزی است که در ذهن خریدار می ماند، چون مشتری همیشه قیمت های رقبا و کیفیت کالاهای آنها را با هم مقایسه می کند (راسل جونز، ۲۰۰۰، ص۵۴).
در زمینه فعالیتهای خدماتی، قیمت با روش های گوناگونی تعیین می شود که به ۲ روش متداول و مهم اشاره می کنیم:
۱٫ روش قیمت تمام شده یه هزینه ها بعلاوه سود. سود این روش براساس کل هزینه های مربوط به ارائه خدمت به علاوه درصد ثابتی سود است که در اغلب سازمان های خدماتی حرفه ای متداول است.
۲٫ روش نرخ بازگشت سرمایه گذاری. تعیین قیمت خدمات در این روش بر مبنای سرمایه گذاری انجام یافته و بازگشت مورد نظر است و در بعضی از موسسات خدماتی عمومی کاربرد دارد.
قیمت ها در فعالیت های خدماتی دو نقش عمده دارند که عبارت است از: الف) تاثیرگذاری بر درک و تصمیم گیری مصرف کنندگان؛ ب) تاثرگذاری بر مدیریت عملیات. بعضی از سازمان های خدماتی برای خدمات خود، مطابق با شرایط تقاضا در ایام هفته، ماه، فصل و سال، «قیمت های ویژه ای» ارائه می دهند تا بتوانند تعادلی در عرضه و تقاضای خدمات بوجود آورند (روستا و همکاران، ۱۳۷۵، ص۴۲۵).

 

۲-۷-۳ توزیع یا مکان

با توجه به کارهای بزرگ، هدف از طرح ریزی توزیع کالا حصول اطمینان از برقراری راه های توزیع صحیح و شیوه های مناسب فیزیکی برای توزیع کالاست، به طوری که به شکلی درست و سودمند با صرفه جویی کامل، محصولات و خدمات درست را به مشتریان واقعی برساند و این مبادله را در زمان و مکان مناسب و به شکلی صحیح انجام دهد (سندهازن، ۱۹۹۴، ص۴۳۱).
مکان محلی است که کالا (یا خدمات) به دست مشتریان می رسد.
برای این کار، راهکارهای زیادی وجود دارد که آن را کانال های توزیع یا زنجیره عرضه می نامند (راسل جونز، ۲۰۰۰، ص۵۵).
واسطه

خرده فروش فروشی
مشتری
تولید کننده
تبلیغات پاسخ مستقیم
رسانه های الکترونیک

 

شکل ۲-۶ زنجیره عرضه ( منبع: جونز، ۲۰۰۰، ص۵۵)

بدلیل ماهیت تفکیک ناپذیری خدمات از ارائه دهندگان آن، عامل توزیع در استراتژی بازاریابی خدمات اهمیت بسیاری دارد. با توجه به افزایش و شدت رقابت، ارائه خدمات در مکان مناسب و نحل های مورد نظر مشتریان عاملی تعیین کننده در جذب و نگهداری مشتریان است؛ به همین دلیل امروزه هتلهای بزرگ، موسسات بیمه، سازمان های آموزشی و پرورشی، بانکها و شرکتهای حمل و نقل به ایجاد شعبات در مناطق مختلف پرداخته اند تا ضمن ارائه خدمات بهتر، حوزه وسیع تری را تحت پوشش قرار دهند (روستا و همکاران، ۱۳۷۵، ص۴۲۶).

 

۲-۷-۴ ترفیع[۳۳]

ارزش و اهمیت ترفیع برای سازمان های خدماتی در منافعی است که از خرید خدمات آنان حاصل می شود. در بسیاری از موارد روش های ترفیعی محصولات و خدمات مشابه اند، اما روابط عمومی یکی از روش های مهم در خدمات محسوب می شود. با توجه به رایگان بودن یا بی هزینه و شاید کم هزینه بودن روابط عمومی، گروه ها و سازمان های غیر انتفاعی آن را اساس طرحهای ترفیعی خود به حساب می آورند. باید توجه داشت که در مورد اعلان عمومی، محل و زمان ارائه آن را رسانه های گروهی تعیین می کنند (همان منبع، ص ۴۲۶).
برنامه های ترفیع و تشویق که در سالهای جدید از آن با عنوان ارتباطات بازاریابی یکپارچه نامبرده می شود، مجموعه ای از برنامه های تبلیغات، پیشبرد فروش(فروش افزایی)، فروشندگی شخصی، روابط عمومی و بازاریابی مستقیم است. که با هدف مشخص و به طور هماهنگ مورد استفاده قرار می گیرد. به طور کلی هدف این مجموعه فعالیتها، تغییر شکل و محل منحنی های تقاضا و درآمد است. برخی صاحبنطران برنامه های حمایتگرانه را نیز از درون روابط عمومی خارج کرده و به عنوان یکی از اجزای ارتباطات بازاریابی یکپارچه به حساب می آورند (افلاکی، ۱۳۸۴، ص۲۱۷).

 

۲-۸ چهار C

اخیرا تفکرات نوینی در مورد بازاریابی شکل گرفته است که منجر به شکل گیری نمونه دیگری از چهار p شده و عبارت است از c4 که در نمودار پایین نشان داده شده است. اینها در واقع مفهوم واحدی دارند، منتها از دید مشتری. این برای ما چالش محسوب می شود، چون ما را وادار می کند که روی اصل ارزش گذاری به مشتری بیشتر تمرکز کنیم (راسل جونز و همکاران، ۱۹۹۴، ص۵۹).

 

 

 

 

 

رابطه‌اى که برده را بعد از آزادى به اربابش پیوند مى‌داد، ولاء عتق نامیده مى‌شد. برده در مقابل منتى که اربابش بر او نهاده و او را آزاد کرده بود، خود را وام دار ارباب مى‌دانست، از این رو ارباب، تنها وارث او بعد از مرگش بود. این ولاء در حقیقت اعطاى نوعى آزادى مشروط به برده بود (جرجى زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ج ۴، ص ۳۰۲).
برده که پس از آزادى، عنوان مولا پیدا مى کرد از آن حالت پست و ذلیلانه دیروز به حالتى بالاتر دست مى‌یافت، ولى هنوز فردى اصیل از قبیله به حساب نمى آمد. او تا زنده بود از حمایت مالک خود و قبیله اش برخوردار بود و این براى انسانى که در جامعه‌ی جاهلى مى‌خواست زندگى کند ضرورى و با ارزش بود. ولاء عتق قابل خرید و فروش و هبه کردن بود.
گرچه نظام ولاء در زمان جاهلیت شناخته شده بود، اما چندان ضابطه مند نبود و قانون و مقررات یک دست و مشخصى نداشت.
هدف اساسى از شکل گیرى نظام ولاء (تحت الحمایگى یا هم پیمان شدن در امور نظامى) بهره مندى از حمایت و پشتیبانى هنگام بروز خطر و حملات نظامى و دعواهاى خونین بود. بنابراین، نظام ولاء از پیامدهاى جنگ هاى بى شمار و پى درپى عرب جاهلى و نظام قبیلگى به حساب مى‌آمد. اگر جنگ از عرب جاهلى حذف مى‌شد دیگر نظام ولاء کاربرد و جایگاه مهمى نداشت.

 

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

۲-۲- بردگى از نظر اسلام

گفتیم که پیش از ظهور اسلام، بردگى پدیده اى جهانى بود، و مثل همه جاى دنیا، در جزیره‌ی العرب نیز رایج بود. در این جا این سؤال مطرح است که اسلام چه برخوردى با این پدیده‌ی رایج و جهانى داشت؟ آیا آن را به طور کلى لغو کرد یا آن را کاملا تأیید کرد؟ و یا آن که با آن مبارزه تدریجى نمود؟
براى پاسخ به این سؤال‌ها و بررسى وضعیت بردگان در عصر نبوى، مى‌بایست این مسئله را در دو شاخه اصلى، مطالعه و پى گیرى کرد: ۱٫ بردگان سابق که عمدتاً به شیوه هاى ناصحیح و بر اساس عرف رایج اجتماعى به بردگى کشیده شده بودند، ۲٫ بردگان جدید که بر اساس قوانین اسلامى به بردگى درمى آمدند.
درباره‌ی دسته نخست، همواره این بحث مطرح است که چرا اسلام از این بردگان رفع بردگى نکرد و حکم فورى به الغاى چنین بردگى نداد؟ مگر نه این که این بردگان به شیوه هاى ناعادلانه و غیر صحیح به بردگى کشانده شده بودند؟ چرا اسلام حکم آزادى اجبارى آن‌ ها را صادر نکرد؟ چه عواملى مانع مى‌شد تا پیامبر اسلام این پدیده را به مرور زمان و آرام آرام از صحنه اجتماع از بین ببرد؟
در پاسخ باید گفت که با توجه به استحکام شدید ریشه هاى بردگى در جوامع باستان اگر پیامبر اسلام اقدام به مبارزه فورى و بى امان با پدیده بردگى مى‌کرد به متلاشى شدن رشته هاى زندگى اجتماعى اقتصادى آن دوران منتهى مى‌شد. مبارزه دفعى با بردگى در شرایط آن عصر، دشوارى‌ها و پیامدهاى زیان بارى درپى داشت که در ادامه به بررسى آن‌ ها مى‌پردازیم.
عکس مرتبط با اقتصاد

 

۲-۲-۱- موانع لغو دفعى بردگى

الف) به طور مسلم الغاى دفعى برده‌دارى در شرایطى که سیل وسیع بردگان تجارى گله گله از این سوى دنیا به آن سوى دنیا برده مى‌شدند، نیازمند عزم و اراده‌ی جهانى بود و براى دین نوین و دولت نوپاى اسلام بسیار دشوار بود که با آن مقابله کند. اساساً مبارزه وسیع و همه جانبه با این معضل ریشه دار جهانى، بدون ایجاد پیش زمینه هاى فکرى و فرهنگى آن امکان پذیر نبود، چرا که الغاى آن از سوى انسان‌هایى که بدان خو گرفته بودند، پذیرفته نمى شد. مبارزه‌ی عملى با برده‌دارى نیازمند طرح مسایل بنیادین فکرى در این باره بود زیرا، در بسیارى از جوامع، این تفکر وجود داشت که برخى انسان‌ها اساساً برده متولد و آفریده شده اند تا برده دیگران باشند. این فکر به طور جدى از سوى بسیارى از جوامع و دانشمندان و فیلسوفان بزرگ جهان مانند ارسطو و افلاطون پذیرفته شده بود. آن‌ ها از تفکر بردگى (برده گرفتن) دفاع مى‌کردند و عدم تساوى طبیعى انسان‌ها را دلیل اصلىِ مشروع و معقول بودن بردگى مى‌دانستند. مى‌توان گفت که فلاسفه‌ی مکتب سقراط، تئوریسین هاى حقیقى نظریه‌ی «انسان به منزله‌ی حیوان» بودند (موریس لانژله، بردگى، ص ۵).
ارسطو فیلسوف نام دار دوران باستان، بردگى را امرى طبیعى مى‌داند و برده را نه انسان، بلکه ابزارى در کنار سایر ابزارها مى‌شمارد و مى‌گوید: هر کس که به حکم طبیعت نه از آنِ خود، بلکه از آن دیگرى باشد، طبعاً بنده است (ارسطو، سیاست، ص ۸ ۱۴). بنابراین، در چنین شرایط فکرى فرهنگى، اسلام چگونه مى‌توانست دستور تحریم فورى برده‌دارى را صادر کند؟
ب) اگر اسلام طبق یک فرمان عمومى دستور مى‌داد همه‌ی بردگان موجود در آن زمان را آزاد کنند، چه بسا بیش‌تر آن‌ ها تلف مى‌شدند، زیرا گاه نیمى از جامعه را بردگان تشکیل مى‌دادند. آن‌ ها نه کسب و کار مستقلى داشتند و نه خانه و وسیله اى براى ادامه‌ی زندگى. اگر در یک روز و یک ساعت معین همه‌ی آن‌ ها آزاد مى‌شدند یک جمعیت عظیم بى کار پدید مى‌آمد که هم در زندگى خویش با خطر روبه رو بودند و هم ممکن بود نظم جامعه را مختل سازند، زیرا وقتى فقر و محرومیت و ناامنى به آن‌ ها فشار مى‌آورد به همه جا حمله‌ور مى‌شدند و قتل و کشتار به راه مى‌انداختند تا خود را تأمین کنند (تفسیر نمونه، ج ۲۱، ص ۴۱۶).
در جامعه‌ی امروز ما نیز همین مشکل در مورد پناهندگان خارجى مطرح است؛ اگر بنا باشد یک باره همه پناهندگان رها شوند چه مصیبتى، هم براى اقتصاد جامعه و هم پناهندگان به بار خواهدآمد؟
ج) از آن جا که بردگان از دیر زمانى تحت رقیت زیسته و در اثر زندگى طفیلى که داشتند بى تجربه و بى استعداد بار آمده بودند، از این جهت اگر اسلام همه‌ی آن‌ ها را یک باره از قید بردگى آزاد مى‌ساخت ممکن بود بر اثر نداشتن تجربه‌ی کافى و کاردانى و لیاقت، قادر به تشکیل زندگى مستقل و اداره‌ی آن نباشند و در نتیجه، مانند غلامان قدیم امریکا که بعد از آزاد شدن، بر اثر علت یاد شده به کلى نیست و نابود شدند، از بین بروند (قربانى، ۱۳۷۲، ص۲۰۹) به ویژه آن که در جامعه‌ی عرب حیات اجتماعى اقتصادى افراد بر ساختار نظام قبیلگى استوار بود و انسانى که از حمایت مادى و معنوى قبیله برخوردار نبود، محکوم به مرگ بود.
د) بردگان از اربابان بى رحم و بى مروت خود، شکنجه‌ها و ضربه هاى فراوان دیده بودند. اگر اسلام یک باره بردگان را از زیر فرمان اربابان رها مى‌ساخت و به آن‌ ها آزادى مى‌بخشید چه بسا غلامان زجر دیده و ستم کشیده بر اثر عقده‌ها و کینه‌هایى که از اربابان خود در دل ذخیره کرده بودند دست به انقلاب هاى خونین و انتقام جویى‌هایى مبتنى بر احساسات زده، عکس العمل هاى شدید و حادى از خودشان نشان داده، ضربه هاى محکم تر و سخت ترى بر شرف و حیثیت انسانى وارد مى‌ساختند و موجب خدشه دار شدن امنیت عمومى و وضع سیاسى جامعه مى‌شدند (همان).
به هر حال براى اجتناب از این نتایج نامطلوب، اصل برده‌دارى موجود پذیرفته شد و دست کم به صورت دفعى ملغا نشد. اما از سوى دیگر براى این که بردگانى که غالباً از راه هاى غیرمشروع تحت تملک درآمده بودند براى همیشه به این حال باقى نمانند، تدابیرى اتخاذ شد که آنان به تدریج آزاد شوند که به بخشى از مهم ترین آن‌ ها اشاره مى‌شود.

 

۲-۲-۲- اقدامات رسول خدا(ص) در حذف نظام برده‌دارى

 

۲-۲-۲-۱- مبارزه‌ی بنیادین با برده‌دارى

نخستین اقدام پیامبر اسلام در مبارزه با نظام ریشه دار و کهن برده‌دارى را باید ایجاد زمینه سازى فکرى اعتقادى و فرهنگى در این باره دانست؛ یعنى همان چیزى که در آموزه هاى نخستین اسلام و در سوره هاى مکى قرآن متبلور است. دعوت انسان‌ها به بندگى خدا و خروج از رقیت دیگران، مبارزه با ظلم و بى عدالتى و تبعیض، ایجاد روح مساوات و برابرى در انسان‌ها، مبارزه با اشرافى گرى و تن پرورى و رفاه طلبى، و دفاع از محرومان و مظلومان، مبارزه با استثمار انسان‌ها، رعایت عزت و کرامت انسانى و… از جمله اصولى بود که تضاد روشن و آشکارى با برده‌دارى داشت. ظهور اسلام انقلابى بر ضدّ ظلم و بى عدالتى و نظام طبقاتى و تبعیض نژادى بود. اسلام با این تفکر که برخى انسان‌ها برده آفریده شده اند و برخى دیگر ارباب، مبارزه کرد. اسلام با استثمار ظالمانه و رفتار ناعادلانه با برخى انسان‌ها به دلیل تفاوت در رنگ و نژاد مبارزه کرد. این سخن پیامبر که فرمود:
اى مردم، همانا پروردگار شما یکى است و پدرتان یکى است، همه‌ی شما از آدم، و آدم از خاک است. بزرگوارترین شما نزد خدا با تقواترین شماست. و براى هیچ عربى بر عجم و هیچ سرخ پوستى بر سفیدپوست و هیچ سفیدپوستى بر سفیدپوست فضل و برترى نیست مگر به واسطه‌ی تقوا (تاریخ یعقوبى، ج ۱۴، ص ۱۱۰؛ تحف العقول، ص ۳۴).
مضمون این مطلب در سخنرانى هاى متعدد رسول خدا و آیات قرآن بارها تکرار شده و در مقام عمل نیز برآن تأکید شده است و مى‌توان گفت که منشور حقوق بشر و مهم ترین اصل انسان دوستانه‌ی اسلام به حساب مى‌آید و خط بطلانى بر تداوم برده‌دارى ظالمانه در جهان بود. در حقیقت، گام نخست اسلام در مبارزه با برده دارى، مبارزه با ریشه هاى فکرى، اقتصادى و قانونى برده‌دارى بود که در تمام جوامع ریشه دوانده بود. نخستین اثر و پیامد این مبارزه فرهنگى را باید گرایش سریع و وسیع بردگان و محرومان به اسلام دانست که به تبع آن، عکس العمل اشراف و دشمنى اربابان دنیاطلب با اسلام را درپى داشت.

 

۲-۲-۲-۲- محدود کردن اسباب و عوامل بردگى

در کنار مبارزه فکرى و فرهنگى، اقدامات عملى براى ریشه کن کردن تدریجى نظام برده‌دارى صورت گرفت که از جمله مهم ترین آن‌ ها محدود کردن اسباب و عوامل متعدد بردگى بود. چنان که گفتیم در عصر جاهلیت اسباب و علل بردگى عبارت بود از: اسارت در جنگ‌ها و غارت هاى قبیله اى، بدهکار شدن، فقر و ندارى، تجارت، قاچاق، دزدیدن انسان‌ها و…. اسلام هیچ یک از این عوامل را روا ندانست و با آن مبارزه کرد. بنا بر قانون اسلام هیچ انسان آزادى به دلیل فقر، بدهکارى، ربوده شدن، اسارت در جنگ‌ها و غارت هاى قبیله اى و… به بردگى درنمى آید. رسول خدا(ص) بساط جنگ‌ها و غارت هاى قبیله اى را که تنها با هدف منافع اقتصادى یا افتخارات و انتقام هاى غلط قبیلگى انجام مى‌شد برچید. دیگر هیچ قبیله‌ی مسلمانى در مدینه بر ضدّ قبیله‌ی دیگر دست به شمشیر نمى برد. جنگ‌ها تنها به امر رسول خدا (ص) و در مبارزه با مشرکان و کفار انجام مى‌شد که نوعاً جنبه دفاعى داشت و هدف از این جنگ‌ها، شکست دادن کفار و مشرکان و دفع فتنه آن‌ ها و اعتلا و ترویج اسلام و انسانیت بود. سرقت و قمار از محرمات قطعى اسلام شمرده شد و در مجموع تشریعات اسلام به حساب مى‌آمد. بنابراین، سرقت انسان‌ها از هر کجاى دنیا و فروش آن در بازارها حرام به حساب مى‌آمد.
در رابطه با تجارت برده گرچه اسلام آن را به دلیل رعایت مصالحى که بیان شد به طور مطلق تحریم نکرد، اما آن را به شدت تقبیح کرد و آن را به بردگانى که از بلاد کفر آورده مى‌شدند و طبق عرف رایج آن کشورها به بردگى درآمده بودند، منحصر کرد. رسول خدا(ص) همواره شغل برده فروشى را نکوهش مى‌کرد و مى‌فرمود:
شَر الناسِ مَنَ بَاع الناسَ (کلینى، فروع کافى، ج ۵، ص ۱۱۴؛ علامه حلى، منتهى المطلب، ج ۲، ص ۱۰۱۸؛ محقق کرکى، جامع المقاصد، ج ۴، ص ۸ و بحرانى، الحدائق الناضره، ج ۱۸، ص ۲۲۲)؛ بدترین مردم کسى است که انسان مى‌فروشد. وقتى فردى از رسول خدا (ص) سؤال مى‌کند که دخترش را به ازدواج چه کسى درآورد؟ حضرت در پاسخ چند نفر را استثنا مى‌کند، از جمله آن‌ ها فرد نخّاس (برده فروش) که کراهت این شغل را از دیدگاه پیامبر بیان مى‌کند. در روایت دیگر، پیامبر ضمن شمردن شغل هاى مکروه، برده فروشى را نیز مکروه مى‌داند و درباره‌ی علت کراهت آن مى‌فرماید: و امّا النّخُاس فإنّه اتانى جبرئیلُ فقَال یا محمدٌ شرارُ اُمتِک الذَین یبیعون الناسَ (شیخ صدوق، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج ۳، ص ۱۵؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج ۲، ص ۵۳۰؛ شیخ طوسى، الاستبصار، ج ۳، ص ۶۳ و علامه حلى، منتهى المطلب، ج ۲، ص ۱۰۱۸).
اسلام با بردگى هر انسانى که در بازار برده فروشان فروخته مى‌شد و مهر بردگى به پیشانى او خورده بود موافق نبود. پیامبر اسلام درباره انسان‌هایى که از افریقا ربوده مى‌شدند و سپس در کشورهاى آسیا و دیگر کشورها به عنوان برده فروخته مى‌شدند فرمود: بردگى درباره‌ی آن ربوده شدگان صحیح نیست و آنان همگى آزادند؛ مثل سایر مردم آزاد و نمى توان آن‌ ها را خرید و فروش کرد (جعفرى، حقوق بشر از دیدگاه اسلام و غرب، ص ۴۴۷).
اساساً اسلام با قاچاق انسان و خرید و فروش افراد آزاد، مخالف است و در این زمینه، روایات فراوانى وجود دارد که مسئله را از بدیهیات دین اسلام کرده است. از این رو تجارت انسان‌ها در صورتى که از راه هاى غیرمشروع به بردگى کشیده شده باشند حرام است.
بنابراین، اسلام سرچشمه‌هاى بردگى را خشکاند و آن را تنها به اسراى جنگ هاى اسلامى و بردگان کافرى که در بازارها به فروش مى‌رفتند، محدود کرد و برده ساختن انسان هاى موحد ممنوع شد (منهاج الصالحین، ج ۱، ص ۳۷۳). البته ممکن بود برده‌اى که مسلمان شده است هم چنان در بردگى بماند. بنابراین، تداوم بردگى تنها از دو راه ممکن بود: ۱٫ اسارت کفار در جنگ با مسلمانان، ۲٫ تولد بردگان.
بر این اساس، تمام کسانى که در جنگ مسلمانان با غیر مسلمانان توسط سپاه اسلام اسیر مى‌شوند، مشمول یکى از سه حکم مى‌باشند: آزادى بلاعوض، آزادى در مقابل دریافت فدیه (یا مبادله با اسراى مسلمان) و بردگى. و در این مورد، حاکم اسلامى تصمیم مى‌گیرد (نجفى، جواهر الکلام، ج ۷، ص ۵۵۴).
شرط اصلى بردگان در این مورد، کفر اصلى اسیر است، اعم از کافر حربى و اهل کتاب، البته مادام که وفادار به ذمه نباشند. از این رو مسلمانان از این طریق مملوک نمى شوند، اما اگر اسیر پس از اسارت، مسلمان شد، این تغییر دین باعث الغاى بردگى نمى شود.

 

۲-۲-۲-۳- گشودن درهاى آزادى به روى بردگان (عتق)

از مهم ترین اقدامات اولیه پیامبر در مبارزه با برده‌دارى که از همان آغاز رسالت و حتى پیش از آن مورد توجه ایشان قرار گرفت، طرح عملى براى آزادى وسیع بردگان بود که با حکمت ومصلحت دنبال مى‌شد. در حقیقت، آن چه کارنامه‌ی اسلام را در برخورد با مسئله‌ی بردگى و رفتار با بردگان، درخشان جلوه داده و دین اسلام را از سایر ادیان و مذاهب جهان ممتاز ساخته است، طرح وسیع و فراگیرِ آزادسازى بردگان است که تحت عنوان «عتق» و یکى از فروع فقهى اسلام مطرح است. اسلام زمانى طرح آزادسازى بردگان را مطرح کرد که مکاتب فکرى جهان برده‌دارى را تشویق مى‌کردند و هیچ تلاشى براى مبارزه با برده‌دارى انجام نمى‌شد. از این جهت، اسلام پیش گام مبارزه با بردگى انسان و طلایه دار دفاع از حقوق بشر است.
«عتق» از پرفضیلت ترین عبادات و با ارزش ترین اعمال صالح در اسلام به حساب مى‌آید تا آن جا که یکى از چند معیار و میزان سنجش اعمال نیک، عتق بردگان است (در ردیف شهادت در راه خدا و…). در قرآن در همان آیات نخستین، توصیه جدى به عتق و آزادسازى بردگان شده و راه نجات از آتش جهنم و عذاب دوزخ آزاد کردن بردگان معرفى شده است: ولى او از آن گردنه مهم نگذشت و تو چه مى‌دانى آن گردنه چیست؟! آزاد کردن برده‌اى.[۳]
پیشوایان دین اسلام در خصوص عتق توصیه هاى فراوانى به مسلمانان نمودند و مردم را به آزاد کردن بردگان تشویق کردند. در این زمینه، روایات بسیارى در کتاب هاى حدیثى وجود دارد که به نمونه‌هایى از آن‌ ها که از پیامبر اکرم(ص) نقل شده، اشاره مى‌کنیم: مَن اَعَتَق مؤمناً اَعَتَق اللهُ العزیزُ الجبارُ بکلِّ عضوٍ عضواً لَهُ مِن النّارٍ؛ هر کس برده مؤمنى آزاد کند، خداوند در ازاى هر عضو آن برده، عضوى از آزاد کننده را از آتش جهنم آزاد کند. مَن اَعتَقَ رقبهً مؤمنهً کانت فداءٌ مِن النارِ (جبعى عاملى، الروضه البهیه، ج ۱، ص ۲۲۸)؛ هر کس برده مؤمنى آزاد کند پاداش او رهایى از آتش است.
عتق در اسلام به چند دستورالعمل و توصیه‌ی اخلاقى خلاصه نمى شود، بلکه اسلام در بسیارى از موارد عتق را واجب و الزامى شمرده است. اسلام از هر ظرفیتى براى آزاد کردن بردگان استفاده کرده است. اگرچه طرح اسلام براى آزاد کردن بردگان از روى حکمت و عدالت بوده و جانب عدالت در هر دو طرف برده و مالک رعایت شده است تامصلحت و حقوق مالکان نیز حفظ شود، اما روح و محتواى برنامه هاى اسلام کاملاً نشان مى‌دهد که اسلام طرف دار بردگى دایم هیچ انسانى نیست. بردگى، وضعیت استثنایى است که نهایتاً باید از طریق عتق با نیت الهى و هدف تقرب به خداوند متعال از بین برود (قربانی، ۱۳۷۲).
در این پایان‌نامه فرصت آن نیست که به احکام و انواع موارد عتق در فقه اسلامى بپردازیم، اما با نگاهى گذرا به کتاب هاى فقه اسلامى مى‌توان به تلاش جدى و تحسین برانگیز اسلام در مبارزه با برده‌دارى پى برد. برخى از مهم ترین اسباب عتق در فقه اسلام چنین است:
الف) عتق قهرى: در تحقق عتق قهرى رضایت مالک شرط نیست، بلکه به محض حصول علت و سبب عتق، قهراً عتق حاصل مى‌شود و حتى نیاز به صیغه‌ی خاصى ندارد. موارد زیر از جمله عتق قهرى به شمار مى‌آید:
۱٫ مالکیت: هیچ انسانى مالک پدر، مادر، اجداد، فرزندان و نوادگان خود نمى شود، علاوه بر این، مردان، مالک محارم خود از قبیل خواهر، خاله، عمه، دختر خواهر و دختر برادر نمى شوند. خویشاوندان رضاعى حکم خویشاوندان نسبى را دارند. بنابراین اگر به هر صورتى چنین مالکیتى رخ داد، بلافاصله این خویشاوندان خود به خود آزاد مى‌شوند (موسوى خویى، منهاج الصالحین، ج ۲، ص ۶۷).
۲٫ سرایت: اگر مولا جزیى از برده‌ی خود را آزاد کند، آزادى با شرایطى به تمام برده سرایت کرده و کلاً آزاد مى‌شود (نجفى، جواهر الکلام، ج ۳۴، ص ۱۵۲).
۳٫ استیلاد: کنیزى که از مولاى خود صاحب فرزند شده است (ام ولد) از لحظه‌ی حمل، مالکیت مولا نسبت به او متوقف مى‌گردد و به مجرد مرگ مولایش به ارث به فرزند خود مى‌رسد و بنا به قاعده‌ی مالکیت عمودین، آزاد مى‌شود (موسوى خویى، منهاج الصالحین، ج ۲، ص ۲۷۶).
۴٫ تنکیل: اگر اربابى مبادرت به قطع عضوى از بنده‌ی خود نماید مثلاً گوش یا بینى یا دست و… او را قطع کند بنده‌ی قهراً آزاد مى‌شود (نجفى، همان، ج ۳۴، ص ۱۸۹).
۵٫ اسلام قبل از مولا: اگر برده‌اى در دارالحرب مسلمان شود و قبل از مولاى غیرمسلمان خود به دارالاسلام وارد شود آزاد محسوب مى‌شود (همان، ص ۱۹۱).
با وضع این قانون توسط پیامبر گرامى اسلام تمام بردگان فرصت مى‌یافتند تا با فرار از نزد اربابان خود آزادى همیشگى خود را به دست آورند. در حقیقت، عمل به این قانون از سوى بردگان به معناى الغاى بردگى جمعیت وسیع بردگان بود.
ب) عتق الزامى: منظور مواردى است که با تحقق شرایط خاص آن بر مکلف شرعاً واجب است که یک یا چند برده آزاد کند.
۱٫ کفارات: در اسلام مجازات برخى از گناهان آزاد کردن برده قرار داده شده است، نظیر روزه خوارى عمدى هر روز از ماه رمضان، قتل غیرعمد، قتل عمد و ایلاء (امام خمینى، تحریرالوسیله، ج ۲، ص ۱۲۵ و جبعى عاملى، الروضه البهیه، ج ۱، ص ۲۲۹).
۲٫ سهم «فى الرقاب» در زکات: یکى از اصناف مستحقان زکات، بردگان هستند. با زکات، بردگان عاجز از اداى مال الکتابه و بردگان تحت شدت، بلکه مطلق بردگان از مالکشان خریدارى شده و در راه خدا آزاد مى‌شوند (همان، ج ۱، ص ۳۳۷).
۳٫ نذر، عهد و قسم: اگر کسى نذر کرد یا با خدا عهد کرد یا قسم جلاله یاد کرد که در پى رفع حاجتى یا به شرط تحقق امرى مباح، برده‌اى را در راه خدا آزاد کند، مطلقاً یا پس از تحقق شرط عمل به نذر یا عهد یا قسم، یعنى آزاد کردن برده بر وى لازم است (همان).
ج) عتق اختیارى: منظور مواردى است که مالک با اراده و اختیار خود و بدون هیچ الزامى اقدام به عتق برده‌اى مى‌کند که با تحقق آزادى، دیگر امکان بازگشت به بردگى ممکن نخواهد بود.
عتق مطلق: آزاد کردن بردگان در راه خدا از مستحبات مؤکّد و داراى ثواب فراوان اخروى و شدیداً مورد تشویق اسلام است (نجفى، جواهر الکلام، ج ۳۴، ص ۸۷). عتق، از جمله ایقاعات شرعى است و با انشاى عبارت کوتاه «انت حرٌّ؛ تو آزادى» محقق مى‌شود. در آیات و روایات فراوان بر عتق و آزادسازى بدون قید و شرط بردگان تأکید شده است.
۲٫ تدبیر: اگر مولا آزادى برده را بعد از وفات خود معلق کند، با مرگ مولا برده آزاد مى‌شود (جبعى عاملى، الروضه البهیه، ج۲، ص ۱۸۸، کتاب العتق؛ المبسوط، ج ۶، ص ۵۱؛ المهذب، ج ۲، ص ۳۵۵).
۳٫ مکاتبه: مکاتبه، عقدى است که بین مولا و برده منعقد مى‌شود مبنى بر این که برده با اذن مولا کار کند و در سررسیدهاى معین، اقسام قیمت خود را به مولا بپردازد و در نهایت، آزاد شود. در مکاتبه مطلقه به میزانى که از قیمت برده پرداخت شده وى به همان کسر آزاد مى‌شود، اما در مکاتبه مشروطه برده تنها در صورت اداى قیمت کامل، آزاد خواهد شد (موسوى خویى، منهاج الصالحین، ج ۲، ص ۳۱۵). در صورتى که برده‌ی مکاتب از پرداخت باقى مانده‌‌‌‌‌ی قیمت خود عاجز ماند، باقى مانده‌ی قیمت از سهم فى الرقاب زکات پرداخت شده، وى آزاد مى‌شود، البته به شرطى که مؤمن باشد (امام خمینى، تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۳۳۷).
رسول خدا(ص) پیش گام نهضت آزادسازى بردگان بود و افراد زیادى را بدون هیچ چشم داشت و منتى آزاد نمود (نهایه الارب، ج ۳، ص ۲۰۴).
نووى از قول دمیاطى، بردگان آزادشده‌ی رسول خدا را ۳۱ نفر مى‌داند. او نام آن‌ ها و مختصرى از شرح حال آن‌ ها را ذکر مى‌کند علاوه بر این ۳۱ نفر، افراد دیگرى را هم که گفته مى‌شود غلام یا کنیز پیامبر بوده‌اند ذکر مى‌کند (همان).
در این زمینه مى‌توان به کتاب سخاوى الفخر المتوالى فى من انتسب الى النبى من الخدم و الموالى رجوع کرد. او نام ۲۱۵ نفر از موالیان رسول خدا را نام مى‌برد که با احتساب اسامى تکرارى، حدود ۱۵۴ شخصیت معرفى شده است.
بسیارى از موالى رسول خدا(ص) افرادى هستند که در مکه و پیش از تشریع عتق، توسط ایشان آزاد شدند که زید بن حارثه، شقران، فتحا، ابو رافع، ام ایمن و… از این نمونه اند. علاوه بر این، رسول خدا(ص) مسلمانان را به آزاد کردن بردگان تشویق مى‌کرد. برخى از اصحاب و یاران رسول خدا(ص) که تمکّن مالى داشتند و مى‌توانستند بردگان را خریده و آزاد کنند، به تأسى از پیامبر اقدام به آزاد کردن بردگان مى‌کردند (ابن هشام، السیره النبویه، ج ۱، ص ۲۱۰).
معصومان(علیهم السلام) همواره به عتق و آزادى بردگان توجه داشته و به آن توصیه کرده اند. ایشان خود پیش گام در نهضت آزادسازى بردگان بودند و دیگران را نیز به آن تشویق مى‌کردند. درباره‌ی امیرالمؤمنین على(علیه السلام) روایت است که آن حضرت، هزار برده را آزاد نمود که هزینه‌ی آزادى آن‌ ها را با کار و تلاش در مزرعه و با عرق جبین و کدّ یمین پرداخت نمود (کلینى، فروع کافى، ج ۵، ص۷۴؛ حر عاملى، وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۳۲۲).
یا درباره‌ی امام سجاد(علیه السلام) روایت است که صد هزار برده را بى آن که به آن‌ ها نیازى داشته باشد خرید و آزاد کرد (عاملی، دراسات و بحوث فى التاریخ و الاسلام، ج ۱، ص ۸۷).
د) تغییر در نوع رفتار با بردگان: اقدام مهم و اساسى دیگر اسلام در مبارزه با برده‌دارى و بهبود وضعیت بردگان، تغییر در نوع رویکرد و رفتار با بردگان بود که بخشى از آن در حقوق و قوانین اسلامى و بخش دیگر در توصیه هاى اخلاقى اسلام متجلى است. قوانین شرعى با هدف نطام مند شدن رفتار با بردگان و نهادینه شدن رعایت حقوق آن‌ ها وضع مى‌شد و توصیه هاى مؤکد اخلاقى و ارائه الگوى رفتارى با هدف تکریم شخصیت و عزت بخشى و مراعات حقوق انسانى بردگان صورت مى‌گرفت.

 

۲-۲-۲-۴- شیوه‌ی اسلامى بهترین راه کار در امر بردگى

اما در مورد نسل جدید بردگان در نظام اسلامى نیز این پرسش مطرح است که چرا اسلام در برخى موارد، اقدام به برده گیرى و اعمال بردگى را تجویز کرده است؟ آیا پذیرش بردگى در مواردى، نظیر اسیران جنگى، با محتواى آزادى بخش و روح عدالت خواهى اسلام سازگار است؟ چه عوامل و اهداف و انگیزه‌هایى موجب مى‌شد تا اسلام در چنین مواردى اعمال بردگى را تجویز کند؟
برخى از اندیشمندان و نویسندگان مسلمان به تبیین دیدگاه اسلام و پاسخ گویى به این سؤال نیز پرداخته‌اند که ما با مطالعه و جمع بندى و ارزیابى دیدگاه هاى ایشان به مطالب زیر دست یافتیم:
بردگى اسیران در اسلام از تبعات جهاد است. جهاد از واجبات دین اسلام و امرى مقدس و الهى است. جهاد در اسلام با هدف گسترش عدالت، انسانیت، معنویت، رفع ظلم و فساد و… صورت مى‌گیرد. بنابراین، تمام دلایل عقلى و نقلى که در توجیه جنگ و جهاد در اسلام بیان مى‌شود، تبعات جنگ را نیز توجیه مى‌کند. البته جهاد در اسلام، احکام، آداب و شرایط خاصى دارد. اسلام هر جنگى را مجاز نمى داند و براى جنگ هاى مجاز نیز آداب و شرایطى در نظر گرفته است، از جمله این که سپاه اسلام پس از روبه رو شدن با سپاه کفر ابتدا آنان را با کلمات حکمت آمیز و موعظه به اسلام دعوت مى‌کنند اگر بعد از اتمام حجت آن‌ ها اسلام را نپذیرفتند در این صورت یا پیرو کتاب آسمانى هستند و حاضر به پرداخت جزیه هستند که در این فرض، جنگ تعطیل مى‌شود و آن‌ ها به حال خود واگذارده مى‌شوند یا این که با مسلمانان معاهده اى مى‌بندند که در این صورت، طبق معاهده عمل مى‌شود و اگر نه اهل کتاب اند و نه اهل معاهده، در این صورت با اعلام قبلى با آن‌ ها جنگ مى‌شود. این جنگ تنها با کسانى است که شمشیر کشیده و در برابر سپاه اسلام قرار گیرند و سایر افراد که در جنگ دخالت ندارند، حکم دیگرى دارند. در هر جنگى که لشکر اسلام پیروز شود بعد از خاتمه جنگ به هر مقدار از اموال و نفرات لشکر دشمن کفر مسلط شوند، ملک آن‌ ها خواهد بود (طباطبایى، المیزان، ذیل آیه ۱۱۸ سوره مائده).
حال با این اسراى جنگى چه باید کرد؟ آیا آن‌ ها را باید به قتل رساند یا مسلمانان باید آن‌ ها را آزاد کنند یا در مقابل آزادى آن‌ ها فدیه بگیرند یا آن‌ ها را در اسارت نگه دارند؟ و….
باید توجه داشت که اسیرى که امروز در دست مسلمانان مجاهد گرفتار آمده است تا دیروز با تمام قوا به قتل و کشتار مسلمانان، کمر بسته بود و جان و مال و ناموس آن‌ ها را بر خود مباح مى‌دانست. البته چند روش براى برخورد با چنین اسیرى قابل تصور بوده که به بررسى آن مى‌پردازیم:
– آزادى مطلق
یعنى پس از شکست دشمن و تمام شدن جنگ فوراً همه‌ی اسرا را آزاد کنیم تا به وطن خود برگردند. بدیهى است که این نظر، خلاف عقل و وجدان است، زیرا این امر قطعاً سبب تداوم جنگ در جهان خواهد شد. آزادى مطلق آن‌ ها در حقیقت، نقض کننده‌ی هدف و فلسفه‌ جهاد است و مفاسدى بر آزاد ساختن این اسرا مترتب است:
نخست: آن که آنان بر اثر شکست خوردن و اسیر شدن، در خود احساس حقارت مى‌کنند و این احساس به نوبه‌ی خود بر عداوت و بغض و کینه‌ی آنان به مسلمانان مى‌افزاید و این کینه و دشمنى سبب مى‌شود که بیش از پیش در کفر و شرک و جور و فساد فروروند؛
دوم: آن که با بازگشتن به سرزمین و دیار خویش مجدداً در صدد جمع آورى نیرو برآیند و حمله‌ی جدیدى را علیه جامعه‌ی اسلامى آغاز کنند. شک نیست که رفع این حمله‌ی جدید، مستلزم این است که امت اسلامى نیروهاى مادى و انسانى عظیم دیگرى را از دست بدهد. بنابراین، آزادسازى اسراى جنگى، هم خود آنان را از نعمت هدایت و تربیت و اصلاح محروم مى‌دارد و هم مسلمانان را از نعمت آسایش و امنیت. در صورتى که اگر اسرا را به بردگى بگیرند و آنان را در جامعه‌ی اسلامى و خانه هاى مسلمانان نگه‌دارند هر دو مفسده منتفى مى‌گردد؛ معارف اسلامى را مى‌آموزند و اخلاق و رفتار خوب و پسندیده مسلمانان باعث جذب آنان به دین مقدس اسلام مى‌شود. بدین سان، هم خود به هدایت راه مى‌یابند و تربیت مى‌شوند و هم امت اسلامى از شرّ و فساد آنان در امان مى‌ماند (گرامى، نگاهى به بردگى، ص ۱۰۶).
با این همه، اسلام آزادى مطلق اسرا را حرام نکرده است و در برخورد با اسیران جنگى، آزادى آن‌ ها را نیز بدون دریافت فدیه و غرامتى پیشنهاد داده‌است. البته تشخیص این موارد خاص و این که با اسیران چگونه باید برخورد کرد را به عهده رهبر و حاکم جامعه اسلامى گذاشته است.

 

چنانچه مشاهده می شود، براساس جدول (4-3) تعداد مولفه های قابل استخراج شده برابر با 2 می باشد و به دلیل آن که مقدار ویژه اولین مولفه بزرگتر از یک می باشد و حدود 887/41 در صد پراکندگی مجموعه داده ها را بازگو می نماید؛ مولفه اول بهترین انتخاب می باشد. در جدول (4-4) ضرایب محاسبه شده متغیرها برای مولفه های اول و دوم ارائه می شود.
جدول ‏4‑4: ضرایب محاسبه شده مولفه های اول و دوم برای شاخص های تمایلات

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Component Matrixa NIPO RIPO TURN S
Component 1 502/0- 536/0 868/0 878/0 173/0-
2 640/0 519/0 294/0 081/0- 813/0
نمودار (4-1) تغییرات مقادیر ویژه را در ارتباط با عامل ها نشان می دهد. این نمودار برای تعیین تعداد بهینه مولفه ها بکار می رود. با توجه به این نمودار مشاهده می شود که از عامل دوم به بعد تغییرات مقدار ویژه کم می شود، پس می توان دو عامل را به عنوان عوامل مهم که بیشترین نقش را در تبیین واریانس داده ها دارند استخراج نمود.
. برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

fCtZ7VwLg5ZYrWWNZFIKCvwLWbV+1ZZU7q7u0NZc7mcoQBkFWLw9ttvFxQUdHZ2GgrgW8nqlStXtmzZUlJSEr2kWlNTI6usbu3t7aGshw8fNhQgqzFn9fTp0zOOVAoLjY2Nssrqlsvlwq5+4sQJQwGyGv+nLH3++ef5WQ0zV1ll1Wtubg57YF9fn6EAWY35DTbRQsjqw4cPvcGGtaOhoSGRSCgryGpsWV2/fn304YVRTaOFDRs2yCprQdgJ6+vrnegGZDW2rJ48eXL2x0H09vbKKmunrJlMJp1OX7582WiArMZwJPCFCxcqKyuLioqSyWR4cPn4448dCcya4hRyIKvetwpxik50U1VV5UQ3IKuyCjEIU9VQ1kwmo6wgq/F/1P5LL73U1NQkq6wply9fLi0tDWWdmJgwGiCrz/5R+zOaOr2czWZllTVlaGgolHXnzp3KCrL6jJ9cWFxc/MYbb9y/f/+rr7768Y9/XFZW9uDBgwsXLoSsplIpWWWtGRgYCHvm3r17negGZHXRSkpKoo+DyH9aONT0m2++CQvf6hniZJVlyynkQFafUVFRUcjnwYMHw2z13r17YSFcDPPXa9eufdufYiirLGfRKeRaW1sNBcjqIvz85z+ffcjSmTNnooUf/OAHssqa5RRyIKvP4uOPP57+OIiNGze+++670VPBr7zyiiOBWeOiU8iFr4YCZNX7ViEG0Snkuru7DQXIqqxCDJqbmxOJRG9vr6EAWX3ip0BMn111zo+DkFXIt3fvXqeQA1md71MgojfPFM7lW31fjayyEkWnkAt7rFPIgax6EhjiKWsmk3GiG5BVWYV4TJ9CzslZQVbnfm11xvLsi7IK+aJTyKXT6bBgNEBWZRWWyinkQFZlFeI0fQo5ZQVZjTOrd+/eraiomL3+0qVL6XQ6mUxu3br13LlzssrqM30KubAnGw2Q1Riyev78+erq6hknwIlks9njx4+HhXfeeWfPnj2yyqoUnUKuvr7eiW5AVmPI6q5du27cuDFnVsvKyh4+fBgWpqamoulsR0fHtseFiey6devcqKxofX19oawHDhwwFLDWszqPRb22OmdW8z9QIloOjz4dj/vrv/7roqIiNyor3QcffJBIJHwcP6zprBbOa1GfsjRnVvPDHNrpSWBWt+7u7nBHOHTokKGANZrVGM2Z1Q0bNkxNTUVPAodlWWXV6+rqCveFI0eOGAqQ1fizum/fvmPHjoWF8DWbzcoqa0FHR0e4Oxw9etRQgKzGltXo4vnz5zdu3FhYWJhOp4eHh2WVNaK1tTXs1U50A7LqM4EhHk1NTWHHHhgYMBQgq7IKSzU5OdnQ0JBKpcJ91WiArMoqxFDWHTt2OIUcyKqsQjzC7l1bW1tZWamsIKuyCjG4detWdXV1VVWVj+MHWZVViIFTyIGsyirEKTqFXG1trRPdgKzKKsQgOoVcfX29soKsyirEVtZsNusUciCrsgoxGBgYKCkpaWpqUlaQVVmFGPT29iYSiVwuZyhAVmUVYvD22287hRzIqqxCbKIT3TiFHMiqrEI82tvbnUIOZFVWITZOIQeyKqsQp+bmZqeQA1mVVYjH5ORkfX29U8iBrMoqxGNiYqKmpiaU9eLFi0YDZFVWYalu3boVyuoUciCrsgqxlTWTyTiFHMiqrEI8rl+/vmnTJqeQA1mVVYjH6OioU8iBrMoqxGZoaCiVSjmFHMiqrEI8BgcHS0pKnEIOZFVWIR59fX3hruEUciCrsgrx6OnpcQo5kFVZhdh0d3eHsnZ1dRkKkFVZhRgcOXKkoKDgxIkThgJkVVYhBh0dHWHO6hRyIKuyCnGW9ezZs4YCZFVWIQZtbW0lJSX9/f2GAmRVViEGDQ0NoaxOIQeyKqsQg3B/CWV1claQVVmF2MpaX19fXl7uFHIgq7IKMZicnNy+fXtlZeXY2JjRAFmVVViq6LTn1dXV2Ww2nU5HJ70ZGhoyMiCrsgrP4vPPP08mk9/97ndv3LgR5q9dXV2hr6Ojo0YGZFVWYdE6Ojp++MMflpeX79ixI0xew5r29va9e/caGZBVWYVFy2az/f39Q0NDpaWlBQUF4eKbb765efNmZ7wBWZVVWLQwMY0+KDg8HLS0tIQ5a3FxcehruEPV1NQ0Nzd3dXU5WhhkFViQ7u7u6urqiYmJ6TW7d+/es2fP4cOHQ1NDWcM9K1Q2lUrV1ta2traG66ssyCrwRGGSWllZGTp65MiRMFutr68Pd6jprZOTk319fZ2dnWFeGwKcSCRCZdPpdENDQy6X6+npcXwTyCrwmIGBgYMHD4bJaChrflNnC1v7+/s7OjrCpHbTpk0Fj1RVVTU2NoaV4ed4FyyyKqvAM5qYmDh79myYtobJa5jCRpUNc99sNtve3q6yyKqsAs/u6tWrfX19Iaj19fUhriqLrMoqoLIgq7IKK7ay4WJYGTY5xhhZlVVgqZUNk1eVRVZlFYjT2NjYwMCAyiKrsgo878p6XRZZlVUg/so6+glZlVVgqZ509FNTU9OhQ4dCZef/UAuQVVkFnl7Z2tra8vJylUVWZRWIs7I9PT35lQ2PD1VVVaGyb7/9tsoiq7IKLKmy3d3duVwuVDY6Ic90ZcP6wcFBlUVWZRWIs7Lbt28Ple3q6rp8+fL83x4muy0tLQ0NDa2trU+9MrIqq8AaEh46QhpDZQ8cOBAqW1JSElU2k8mEah49enRoaGhycnL6+j09PaWlpZ2dndFhyWE5LBhGZBVgbqOjo0eOHAkz11DW/FO4h+6G+v72b//24ODg9JV7e3vT6XR+d5FVWQV44lw2RLSrqyvMXLdv375u3bpQ2TCjDZU9ePBg9AxwqO/FixeNFbIKsDh///d//0d/9EdhLtvW1hamsCGxYQpbU1MzNDRkcJBVgMW5fv16mKqOj49HE9mOjo7S0tIQ1z//8z/3GU/IKsCi5XK56urq8ND5X48OCf7d3/3d73//+yGu4fEnzFxHR0cNkazKKsAitLe3V1VVhWlr6Gt3d3c0c+3s7AxxTSQSbW1tYVJrlGRVVgGWJDwKHT58OJVKhceilpaWW7duGRNZlVWAJZmYmIjiGqazIa5mrrL6wrJ66dKldDqdTCa3bt167ty5/E137twpyCOrwDIXpqqHDh2K4tre3h4d5YSsPlfZbPb48eNh4Z133tmzZ0/+pt7e3v3795utAitLqGl0tHB4dMrlcmEia0xk9fkpKyt7+PBhWJiamqqoqMjfFJp66tSp/DUhvT963J/8yZ+sW7fOjQosw5lriGt5eXmYvIaZq9dcZfU5SSaTcy4HmzdvrqurCytramquXbsW1nR3d+973J/92Z/JKrCc43rw4MHUI+Iqq89DYWHh9HJRUdGc17l9+3Ymk/EkMLBy4xqaKq6y+jxs2LBhamoqehI4LD/pak8qrqwC4oqs/j/79u07duxYWAhfs9nsjCeBb968Gc1W6+rqZBVYTXEtLy/v7u52GhxZjdn58+c3btxYWFiYTqeHh4f/51d59HaakZGR6urqZDJZW1sbyiqrwGqKay6XSyQSmzZtEldZ9XEQADEYHR1tamoSV1mVVQBxRVYBxBVZlVVAXJFVWQUQV1mVVQBxRVYBVnFcq6urBwYGDIisyipADHHNZrMFBQW1tbXiKquyChCDENSQVXGVVVkFEFdZlVUAcUVWAdZaXBsaGgYHBw2IrMoqwFL19/fv2LEjxHXnzp1DQ0MGRFZlFWCpent7q6urQ1x3794dHuUNiKzKKsBS9fT0RHFtbGwcHR01ILIqqwBLdeLEiemZq6eFZVVWAZZqcnLyyJEj6XQ6kUgcOHDAzFVWZRUghrh2d3dXVlZ6WlhWZRUgNkePHt20aVM0c7169aoBkVVZBVjqzLWrqyvMXMVVVmUVILa4dnd3T7/mKq6yKqsASxUePA8fPhxmruEhtLW19fr168ZEVmUVYKkz1xDX6ZmruMqqrALEMHPt7OyMZq5tbW3j4+PGRFYBWGpcw8w1lUqFB9WDBw+OjY0ZE1kFYElu3brV0dFRXl5eUlISZq7hojGRVQCWOnMNcU09cujQIU8LyyoASxVqGpoaPS3c3t4+MTFhTGQVgCW5detWFNfS0tKwIK6yCkAMcT148GBJSUk6ne7s7BRXWQUghrjmcrkwcw1xPXz4cHgENiayCsBS49rW1hZmrps2beru7hZXWQVgqcbGxlpaWhKJRGVl5dGjR2VVVgFYqqtXrzY3NxcUFISZ6wcffBCtHB8fP3jwYENDw969e3t6emRVVgFYhNHR0VDQMHOtqanp7OwsLy8PE9n+/v4wiw1z2ZBYWZVVABYd18bGxjBz/Z3f+Z2+vr7Jyclo5ppKpUJ1ZFVWAViciYmJ0tLSP/3TPw0z1927d0crW1tbu7q6ZFVWAVh0VtPpdJinDg0NTR/HlMvlZFVWAXgWmUwm/8DgKLSDg4OyKqsALFooaGlpaWdn5+jo6NmzZ7dv397S0rK6/2RZBeBbdPny5Ww2W11dvWPHjo6OjujYJVmVVQCQVQCQVVkFQFZlFQBZlVUAkFVZBUBWZRUAWZVVAJBVAJBVWQVAVmUVAFmVVQCQVVkFQFZlFQBZlVUAkFUAkFVZBUBWZRUAWZVVAJBVWQVAVmUVAFmVVQCQVQCQVVkFQFZlFQBZfXFZvXTpUjqdTiaTW7duPXfu3AI3ySoAsjqHbDZ7/PjxsPDOO+/s2bNn/k29vb3//+P+8i//sqioyI0KgKz+H2VlZQ8fPgwLU1NTFRUV8286dOjQ9sf93u/93rp169yoAMjq/5FMJudcnn+TJ4EBkNU5FBYWTi8XFRUtcJOsAiCrc9iwYcPU1FT0TG9YXuAmWQVAVuewb9++Y8eOhYXwNZvNLnCTrAIgq3M4f/78xo0bCwsL0+n08PDw//wqBQVP2iSrAMiqj4MAQFZlFQBkFQBkVVYBkFVZBUBWZRUAZFVWAZBVWQVAVmUVAGQVAGRVVgGQVVkFQFZlFQBkNS+rXwLAC/IHf/AHqyer//mf/7lu3brk2vAbv/EbSRamsLAwkUgYh4UIAxWGyzi4G7obPrMwuxsaGlolWV07hoeHCwoKJiYmDMVClJeX//KXvzQOC9Ha2vrHf/zHxmEhBgcHw93w3r17hmIhfuu3fuvYsWNreQRkVVZlVVaRVVmVVVlFVmVVVmVVVpFVWZVVWZVVWUVWZVVWZRVZlVVZlVVkVVZlVVaJ/Pu///vf/M3fPHjwwFAsxC9+8Yt/+qd/Mg4LcebMmffff984LMS//du/hbvh119/bSgW4u/+7u/++Z//WVYBAFkFAFllIe7evVtRUWEcFmJ4eHjbtm3JZDKTyVy6dMmAzOPKlSvf+973wlht3br1/PnzBuSpTp8+XVDgofLp7ty5U5BHVllewuNddXW1O/MCbd68+cKFC2Hh5MmTW7ZsMSDzCDU9depUWAgjVlZWZkDm980334T/sbknLkRvb+/+/fuNg31lmdq1a9eNGzfcmZ9BcXGxQViITz75JEzujcP83nrrrZ/97GfuiQsRmhr9j01WWcY3jzvzIo2MjLz22mvG4akzsJdeeinsXWFybzTm8cUXX9TU1Dx8+NA9cSE2b95cV1eXTCbDoF27dk1WkdUV7/79+9ls1vuRFuj06dMbNmwwDvNobGz89NNP3RMX6/bt22v5iRD7iqyunnvy/v3779y5YygWLkwsDML8d0DH4DyboqIiWUVWV7DBwcG6urq7d+8aiqfavHnzlStX/vvR4dNh0AyIe2KMu9bNmzej/+Ou5V3LvuLOvBpUVFSYVSzQpUuXtm7dGuapr776qsm9e2KMRkZGqqurw65VW1sbyiqrAICsAoCsAoCsAgCyCgCyCgCyCgCyCgDIKgDIKgDIKgAgqwAgqwAgqwAgq8CT/PKXv9y2bVsymSwuLv7BD35w6dKlNfRg8ch77703e2WMP98+hqzCWtHU1FTwuNDX8+fPr6a/cWRkZOfOnfNkb/369ZOTk7IKsgpLcurUqfCgn06nP/3003Dxiy++2LFjR1hTU1Oz+qak82wKmpubZRVkFZaksbExPOj39vZOr7l582ZdXV2Y3k2v+fDDD7du3RqmsFu2bPnoo49mBOPYsWNlZWUvv/zyjRs33n///ZdeeqmysnJ4eHjGdTZs2JBKpd599938f33+n/zJJ59kMpmw9Xvf+96VK1emt4Z/ZfPmzWF92Bqu89TvmjEXnzN7r7zySvg6PUfPv+aM75q9aSEjcPz48Y2PzHi2ef6/5Ve/+lX4aeF3s6Miq7AyhEft8PD9zTffPOkKZ86cmZGlaF47O1fbtm0rLCyMlkMk5rxOEFK62J8chEZGm06fPj1j0/T/AJ70XQvJ6rVr18IvX11d/fDhw8VmdbEjcPLkyUX9LT/60Y/sqMgqrAxRBua5ws6dO8MVWlpaQnrD17D86quv5j/0h/nW+Pj49OxqbGwsenU2/zptbW1hOXzND+RTf/Lrr78eIhdmsWG5qKgo2hSuEy6GJIflMLkMy3v27Hnqdz31SeCw8MYbb4SFt956a7FZXcgI/NVf/VVYDl+j+i7wb8nlcmE5/HA7KrIKK0NxcXF4+J6amnrSFUKZpq8Qvobl8C35D/3507snTfXu3LkTlm/fvp3/7U/9yQ8ePJhdsui78oUJ91O/ayFZ/eqrryoqKsLPn27kArO62BGYLu5T/5Yvv/zSLoqswkpSX1+f/8RscOPGjTCPnH428qnxW8hy+JnPkNU5SxaaNCNFYcK9wP7Nn9Xg448/Dsu7d+9+0vdGv+cC/+r85ehp9hDX/D9z4X8LyCqsDO+//350JHB0iE2YqP3+7/9+/lO10ROV+U/VTr9TZeFROXDgQJjG5XK56OCgRf3kGRfDLxaWT58+PX8g5/w1vv766+m57JO+64c//OGMV2Gj+J05cyb8Ca+//vqzZfXHP/5xWJ4xAgv/W0BWYcXIZrOz37c6PVuNXqTMd+HChcVGJV+YES7qJ8+42NvbO+O7du3a9dTvWr9+fXRx37598wfsyy+/LCkpyV9ZW1s7+69YygicOnVqsX8LyCqsJD//+c8zmUxhYWFxcXGYrn322Wf5Wz/88MPoLSvV1dX5U6uFRyX0Y+PGjWVlZb/61a8W+5NnXzx+/Hi4fvhtU6lUmD7eu3fvqd8Vvb8l/EOz36wyO2A/+9nP8lfeuHEjTCvDP7dly5bwCz9bVqNfIPzCM95gs8C/BWQVkAeQVUBWAVmF5anoEeMAsgoAyCoAyCoAyCoAyCoAIKsAIKsAIKsAgKwCgKwCgKwCgKwCALIKALIKACvT/wa9z8dJcdrxMAAAAABJRU5ErkJggg==” />
شکل ‏4‑1:تغییرات مقادیر ویژه در ارتباط با عامل ها
با توجه به نتایج ارائه شده در جدول (4-3) و شکل (4-1) ، می توان تمایلات سرمایه گذاران را با توجه به ترکیب خطی مولفه اول که بصورت زیر می باشد،اندازه گیری نمود:

 

(‏4‑1)
آمار توصیفی
در جدول(4-5) آمار توصیفی مربوط به تمایلات سرمایه گذاران و شاخص های اندازه گیری تمایلات ارائه شده و در جدول (4-6) آمار توصیفی متغیر های مورد نیاز برای آزمون فرضیه ارائه شده است. این
جدول میانگین، میانه، انحراف معیار، کمینه، چارک اول، چارک سوم و بیشینه متغیر های تحقیق را در بر دارد.
جدول ‏4‑5: آمار توصیفی تمایلات سرمایه گذاران و شاخص های اندازه گیری تمایلات

 

 

 

 

 

 

 

 

 

حق انحصاری © 2021 مطالب علمی گلچین شده. کلیه حقوق محفو

 

مدل‌های تئوریک

 

 

این مدل‌ها ذاتا چند متغیره بوده و تمرکز آنها بر عوامل کیفی موثر در ورشکستگی شرکت‌ها است. عمدتا بر اطلاعاتی تمرکز دارند که بتواند از نظر منطقی توجیه کننده ورشکستگی باشند. معمولا از روش‌های آماری و کمی برای پشتیبانی منطق تئوریک خود استفاده می‌کنند.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

برای پیش ­بینی درماندگی مالی و ورشکستگی مدل‌های زیادی وجود دارد که در جدول ذیل برخی مدل‌هایی که در تحقیقات قبلی استفاده شده‌اند فهرست شده‌اند:
جدول ۲-۲: مدل‌های به کار گرفته­شده در هر طبقه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

طبقه نوع مدل
مدل­های آماری

تجزیه و تحلیل تک متغیره

تجزیه و تحلیل چند متغیره

مدل‌های احتمالی خطی

مدل­های لاجیت مدل‌های پروبیت

راهکار جمع‌های انباشته[۵۴]

فرایند تطبیق بخشی[۵۵]
مدل‌های هوش مصنوعی و سیستم‌های خبره

تصمیم ­گیری بازگشتی بخشی

درخت تصمیم

مدل­های استدلال برمبنای مورد کاوی

شبکه عصبی

الگوریتم ژنتیک

مدل­های مجموعه سخت
مدل­های تئوریک

معیار تفکیک ترازنامه

تئوری شکست قمارباز

تئوری مدیریت نقدینگی

تئوری ریسک اعتباری

در یک طبقه ­بندی دیگر تحقیقات کمی صورت­ گرفته در زمینه ورشکستگی را می‌توان به دو دسته تقسیم نمود :
دسته اول که بیشتر مورد استفاده قرارگرفته است، تحقیقات تجربی است که در زمینه متغیرهای پیش‌بینی­کننده‌ای است که بتوانند با حداقل خطای ممکن شرکت‌ها را به دو دسته ورشکسته و غیر ورشکسته تقسیم‌بندی نمایند.
دسته دوم، تحقیقاتی است که بر یافتن راهکارهایی برای افزایش دقت پیش‌بینی تمرکز دارند. در این زمینه مدل‌های جدید آماری و استفاده از دست­آوردهای سایر رشته‌ها می‌تواند در افزایش دقت پیش‌بینی‌ها موثر باشد(بک[۵۶]، ۱۹۹۶).
در ادامه، برخی نمونه مطالعات انجام شده قبلی که مهم‌تر هستند، بررسی می‌شوند. استفاده از این مدل‌ها برای پیش ­بینی درماندگی مالی و ورشکستگی شرکت‌ها، با یک ترتیب زمانی همراه بوده است که به ترتیب عبارت بوده‌اند از: تحلیل نسبت یک متغیری، تحلیل ممیز چندگانه، تحلیل لوجیک و پروبیت، آلگوریتم افراز بازگشتی و شبکه‌های عصبی مصنوعی؛ که البته از نظر زمانی همپوشانی‌هایی نیز وجود دارد. از بین این مدل‌ها، RPA از همه کمتر و MDA از همه بیشتر استفاده شده است و با افزایش روز افزون قدرت رایانه‌ها استفاده از ANN به شدت در حال افزایش است. در بیشتر مدل‌هایی که برای پیش ­بینی درماندگی مالی شرکت‌ها استفاده می‌شود، نمونه‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند، یکی شامل شرکت‌های درمانده مالی و دیگری شامل شرکت‌های سالم.
فنون آماری یک متغیری، جزء اولین فنونی بودند که برای پیش بینی ورشکستگی مورد استفاده قرار گرفتند. با بهره گرفتن از این نوع تجزیه و تحلیل می‌توان قدرت پیش­بینی­کنندگی نسبت‌های مالی مختلف را بررسی کرد. در این فنون هر بار یکی از نسبت‌ها بررسی می‌شود. یکی از قدیمی‌ترین نسبت‌های مالی که برای ارزیابی وضعیت اعتباری در سال ۱۸۷۰ مورد استفاده قرار گرفت نسبت جاری بود ( بیور[۵۷]، ۱۹۶۶).
ویلیام بیور (۱۹۶۶) برای بررسی توان نسبت‌های مالی در پیش ­بینی درماندگی مالی، از تجزیه و تحلیل یک متغیری استفاده کرد. او در این تجزیه و تحلیل بیشتر از نسبت‌هایی استفاده کرد که مربوط به جریانات نقدی می‌شدند. در این پژوهش، بیور عدم توانایی شرکت به انجام تعهدات مالی‌اش را به عنوان درماندگی مالی تعریف کرد. در این تحقیق بیور ۳۰ نسبت مالی را که تصور می‌کرد بهترین شاخص برای سلامت مالی یک شرکت هستند، انتخاب کرد. سپس این نسبت‌ها را بر اساس چیزی که اندازه ­گیری می‌کردند به ۶ گروه تقسیم کرد. این ۶ گروه عبارت بودند از: نسبت‌های مربوط به جریانات نقدی، نسبت‌های بدهی به کل دارایی‌ها، نسبت‌های دارایی‌های نقد شونده به کل دارائی‌ها، نسبت دارائی‌های نقدشونده به بدهی‌های جاری، نسبت‌های فعالیت (گردش) و نسبت‌های سود خالص. مدل بیور در صورت وجود شرایط برابر در موارد دیگر، مبتنی بر ۴ مفهوم بود. نخست اینکه، هرچه دارائی‌های نقدشونده یک شرکت بیشتر باشد، احتمال درماندگی مالی آن کمتر است. دوم اینکه، هرچه خالص جریان نقدی حاصل از عملیات بیشتر باشد، احتمال درماندگی مالی کمتر است. سوم اینکه، هرچه میزان بدهی در شرکت بیشتر باشد احتمال درماندگی مالی بیشتر است. و آخر اینکه، هرچه نیاز به نقدینگی برای تأمین هزینه‌های عملیاتی بیشتر باشد، احتمال درماندگی مالی بیشتر است.
بیور در پژوهش خود از یک نمونه ۱۵۸تایی استفاده کرد که ۷۹ مورد از آن‌ ها شامل شرکت‌های درمانده مالی و ۷۹ مورد دیگر شامل شرکت‌های سالم بود. بیور ۳۰ نسبت یادشده را برای این شرکت‌ها محاسبه نمود. او نیز مانند محققان قبلی به این نتیجه رسید که این نسبت‌ها در شرکت‌های درمانده مالی و سالم با هم تفاوت دارند. او دریافت که توان پیش ­بینی برخی نسبت‌های مالی مشخص، به­ویژه نسبت جریان نقدی به کل بدهی، در پیش ­بینی درماندگی مالی زیاد است.
تحقیقات او نشان داد که شرکت‌های درمانده مالی جریانات نقدی و دارایی‌های نقدشونده کمتری نسبت به شرکت‌های سالم دارند. مدل او قادر بود در ۷۸ درصد موارد، پیش ­بینی درستی در ۵ سال قبل از درماندگی مالی ارائه دهد. به­علاوه بیور اعلام کرد که شرکت‌های درمانده مالی، توان کمتری در انجام تعهدات خود دارند و نسبت به شرکت‌های سالم، تمایل بیشتری به اخذ وام دارند (همان منبع).
ادوارد آلتمن[۵۸]، در سال ۱۹۶۸ برای اولین بار اثر ترکیبات مختلف نسبت‌های مالی را برای پیش ­بینی درماندگی مالی شرکت‌ها بررسی کرد. آلتمن در این مطالعه از MDA استفاده کرد. مدلی که او بدست آورد و به « Z-Score» معروف است، هنوز به عنوان شاخصی برای سلامت مالی شرکت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. نظریه اصلی آلتمن این بود که مدل پیش ­بینی ورشکستگی او که از ۵ نسبت مالی تشکیل می‌شود، می‌تواند برای تشخیص شرکت‌های ورشکسته از غیرورشکسته مورد استفاده قرار گیرد. او پیشنهاد کرد که از مدلش در ارزیابی اعطای وام‌های تجاری، فرایندهای کنترل داخلی و بررسی گزینه‌های سرمایه‌گذاری استفاده شود (آلتمن، ۱۹۶۸).
آلتمن در ابتدای امر ۲۲ متغیر (نسبت مالی) را مورد توجه قرار داد. این نسبت‌ها یا در مطالعات قبلی مورد توجه قرار گرفته بودند یا نسبت‌هایی بودند که خود آلتمن تصور می‌کرد شاخص مهمی برای درماندگی مالی باشند. آلتمن در این مطالعه از یک نمونه ۶۶تایی استفاده کرد که به طور برابر به دو گروه ورشکسته و غیرورشکسته تقسیم شده بودند. گروه ورشکسته متشکل از شرکت‌های تولیدی بودند که در طول سال‌های ۱۹۴۶ تا ۱۹۶۵ اعلام ورشکستگی کرده بودند. میزان دارائی‌های شرکت‌های ورشکسته بین ۷/۰ میلیون دلار تا ۹/۲۵ میلیون دلار قرار داشت که متوسط آن ۴/۶ میلیون دلار بود. شرکت‌های ورشکسته که در سال ۱۹۴۶ هنوز پابرجا بودند نیز از همان دوره زمانی انتخاب شدند. میزان دارائی‌های این گروه بین ۱ تا ۲۵ میلیون دلار بود. آلتمن در مدل نهایی ۵ نسبت را که به نظر می‌رسید برای پیش ­بینی ورشکستگی بیشترین اهمیت را داشته باشند انتخاب کرد.
مدل (Z-Score) آلتمن به صورت زیر است:
= کل دارائی­ها / سرمایه در گردش
کل دارائی­ها / سود انباشته
کل دارائی­ها / سود قبل از بهره و مالیات

 

۳-۱- مقدمه
توجه به آموزه های دینی، پیشگیری از جرم از اهمیت بالایی برای نظام قضائی کشور ما که مبتنی بر احکام اسلامی است برخوردار می باشد. بی تردید اقدامات پیشگیرانه از وقوع جرم و بزهکاری و انحراف، گمراهی از اصول قضای اسلامی و سیاست جنایی اسلام محسوب می شود. این اقدامات پیشگیرانه مجموعه‌ای از اقدامات و فعالیت های سازنده تربیتی، آموزشی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی را در بر می گیرد. واقعیت آن است که کارآمدی احکام اسلامی و فضای اسلامی، در بستر مناسب و طبیعی خود جلوه گر می شود. بستر طبیعی اجرای احکام اسلامی، جامعه ای را می طلبد که در آن قبل از مبارزه با معلول و پدیده، با علت و اساس آن مبارزه می شود.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
به طور کلی پیشگیری به عنوان یکی از سیاست ها و اقدامات اساسی در حوزه کنترل اجتماعی محسوب می شود. این سیاست به کلیه اقدامات و راهکارهای مستقیم و غیرمستقیم بازدارنده از وقوع جرم و انحراف و کجروی معطوف می باشد و از این جهت یک”سیاست پیشینی”است که در برابر انواع مجازات ها و اقدامات تامینی و تربیتی که”سیاست پسینی” است، قرار می گیرد و از آن کارآمدتر و موثرتر و از نظر هزینه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز به صرفه تر می باشد. البته باید این نکته را نیز گفت که گر چه سیاست های پیشگیری، سیاستی پیشینی است ولی در مجموعه سیاست ها پیشگیری، باید سه مرحله”پیش از وقوع جرم”، “مرحله وقوع جرم” و”پس از وقوع جرم” را مورد توجه قرار داد.
عکس مرتبط با اقتصاد
در مرحله اول (پیش از وقوع جرم) ، باید به”اصل فراگیری سلامت اجتماعی” توجه نمود و کلیه اقدامات و برنامه ها را بر اساس آن سازماندهی کرد. برخوردار ساختن آحاد جامعه از نیازهای اساسی زندگی (امنیت اجتماعی) و استمرار آن در شرایط بحرانی، پیش بینی چارچوب قانونی مناسب با تدابیر و اقدامات پیشگیرانه و وضع قوانین حمایتی کودکان، خانواده ها و… توجه ویژه به نقش پیشگیرانه آموزش رسمی و غیررسمی، مدارس و مراکز آموزش عالی در قالب عناوین، محتوا و برنامه‌های آموزشی، تربیتی و پرورشی، ایجاد هماهنگی بین نهادهای خانه، مدرسه، اجتماع، رسانه ها و… در زمینه برنامه های پیشگیرانه از جمله اقدامات اساسی است که در مرحله پیش از وقوع جرم باید در جهت ایجاد سلامت اجتماعی انجام گیرد. در مرحله دوم(وقوع جرم)، سیاست های پیشگیری شکل خاصی به خود می گیرد. در این مرحله پدیده جرم و بزهکاری از منظر پیشگیری به طور جدی مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد. علت ها و عوامل شکل گیری و گسترش آن شناسایی می شود، انواع جرایم، میزان شیوع و گستردگی آن، “گسترش جغرافیایی جرم و نقشه جنایی آن ترسیم می گردد و امکانات نهادهای فعال همانند پلیس و نیروی انتظامی، دادگاه ها و نهادهای قضایی، موسسات مشاوره و مددکاری افزایش داده می شود.
در مرحله سوم یعنی مرحله (پس از وقوع جرم) که مرحله کشف، تعقیب و مجازات و تنبیه مجرمان و بزهکاران است نیز اتخاذ تدابیری به عنوان سیاست های پیشگیری جایگاه ویژه ای دارد، آن چنان که در کتاب های حقوق جزا مورد اشاره قرار گرفته است. نظام های حقوقی اهدافی را برای مجازات مجرمین و بزهکاران در نظر گرفته اند که یکی از آنها را “اصلاح مجرمین”می دانند. مجازات و تنبیه باید نقش درمان کننده برای فرد کجرو داشته باشد و در اصلاح و بازگشت او به جامعه موثر باشد. اسلام از اصلاح و بازپروری آن عده از افراد که احیانا مرتکب جرم و گناه می شوند نیز غافل نمانده است که اتفاقا علمی ترین و انسانی ترین تدابیر را در بعد از ارتکاب جرم مدنظر قرار داده است، اگر با دیدگاه جرم شناسی و همراه با آموزه های مکتب دفاع اجتماعی، تاملی در این باب نمائیم، از دقت و ظرافت قوانین و مقررات این دین شگفت زده خواهیم شد. بی تردید در این زمینه همه مجازات ها و به خصوص مجازات زندان نیاز به مطالعه و بازنگری در تمام ابعاد دارد و لازم است در کلیه مراحل ورود مجرم و بزهکار به زندان، سیاست ها، اقدامات و برنامه ها با توجه به اصول پیشگیری مورد توجه و عمل قرار گیرد. رعایت اصول اجرای مجازات ها و توجه به کرامت، عزت و جایگاه انسانی محکومان و خودداری از تحقیر و تخریب شخصیت آنان، به کارگیری انواع روش ها و راهکارهای بازپروری، مشاوره درمانی، گروه درمانی، تقویت مراکز اصلاح و تربیت، تقویت امکانات و تجهیزات زندان ها، بکارگیری نیروهای انسانی تربیت گرا در کادرهای مختلف زندان، اجرای برنامه های آزادی مشروط و آماده سازی فرد برای از سرگیری زندگی اجتماعی، برنامه های نظارت پس از خروج از زندان، حمایت مادی و معنوی از افراد آزاد شده و… از جمله اقدامات و برنامه هایی است که در راستای پیشگیری از جرم در این مرحله ارزیابی می شود.
با توجه به مطالب پیش گفته معلوم می شود که برنامه های پیشگیری از جرم گستره وسیعی از اقدامات و برنامه ها را در بخش های مختلف جامعه و دولت در بر می گیرد و بر این اساس نوعی هماهنگی را بین قوا از یک سو و مشارکت نهادهای مردمی از سوی دیگر در برنامه های پیشگیری از جرم ضروری می نماید. به موجب بند پنجم از اصل یکصد و پنجاه و ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قوه قضائیه وظیفه مهم “پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین” را بر عهده دارد و باید ساز وکار لازم برای انجام این وظیفه را ایجاد و اقدامات و فعالیت هایی را در این راستا به انجام رساند.
۳-۲- معنا و مفهوم پیشگیری
ازنظر ریشه شناسی، پیشگیری به معنای “پیش‌دستی کردن” و “به جلو چیزی رفتن” و نیز “آگاه کردن و هشدار دادن” است (گسن ریموند، ۱۳۷۷، ص۱۳۳).
به لحاظ معنای اصطلاحی نوعی تصور و تحول معنایی، در این واژه به چشم می خورد. این امر به سبب نوع رژیم های گوناگون حقوقی و کیفری که خود متغیری از اندیشه های اجتماعی و فرهنگی حاکم در هر زمانی به شمار می رود.

پایان نامه حقوق

آنچه در ابتدا از این واژه برداشت می‌شده پیشگیری کیفری به معنای مجموعه اقدام‌ها و تدابیری بوده است که امروزه از آن به مجازات ها و اقدام های تامینی تعبیر می‌شود و مانع ارتکاب مجدد مجرمان به اقدام های مجرمانه است. مطالعه ها و یافته های موجود در قلمرو حقوق کیفری، حکایت از آن دارد که جوامع بشری برای مقابله با جرائم، به طور عمده از مجازات ها، آن هم از انواع شدید استفاده می کردند (نجفی ابرندآبادی، ۱۳۸۲، ص۱۲۹).
طبیعی است که این نوع پیشگیری، چندان هم پیشدستی به شمار نمی رود؛ البته نفس وضع مجازات ها می تواند عاملی رعب آور و از این رو مانعی در اجرای جرائم به حساب آید و مانعی بر سر راه فعلیت یافتن اندیشه مجرمانه تلقی شود؛ اما امروزه کمتر کسی بر این کارکرد مجازات اصرار می ورزد و آن را تصدیق می کند. به عکس، امروزه از شکست رژیم مجازات های کیفری سخن می رود. امروزه وقتی در باره پیشگیری از جرم سخن گفته می شود معنای دیگری ازآن مد نظر است. در معنای جدید مقصود از پیشگیری، مجموعه فعالیت ها وتدابیری است که از اساس، مانع وقوع جرم و فعلیت یافتن اندیشه جنایی می شود و با ریشه ها و علل پیدایی جرم مبارزه می‌کند.
ریموند گسن، محقق و جرم شناس فرانسوی تعریفی در باره پیشگیری از جرم ارائه کرده است که مبنای کار ما می باشد: «از نقطه نظر علمی می توان گفت که مراد از پیشگیری هر فعالیت سیاست جنایی است که غرض انحصاری یا غیرکلی آن ، تهدید حدود امکان پیش آمد مجموعه اعمال جنایی از راه غیرممکن الوقوع ساختن یا سخت دشوار نمودن یا احتمال وقوع آنها را پائین آوردن است؛ بدون اینکه به تهدید کیفر یا اجرای آن متوسل شد».
وی برای مفهوم پیشگیری از جرم با توجه به معنای موسع جرم، معیارهای چهارگانه زیر را در نظر می گیرد (نجفی ابرندآبادی، ۱۳۸۲، ص۱۳۶).
۱-اقدامی پیشگیرنده تلقی شود که هدف اصلی آن تضمین پیشگیری از بزهکاری یا انحراف های جرم گونه باشد؛ یعنی اقدام موثر علیه عوامل یا فرایندهایی که در بروز بزهکاری و انحراف، نقش تعیین کننده و قاطع ایفا می کنند.
۲-تدابیر یا اقدام های پیشگیرنده، جنبه جمعی دارد؛ یعنی مخاطب آن، کل جمعیت یا گروه یا بخش معینی از آن کل است.
۳-اقدام های پیشگیرنده اقدام هایی هستندکه پیش از ارتکاب رفتارهای بزهکارانه یا کجروانه، و نه پس از آن اعمال می شود.
۴- به لحاظ اینکه این اقدام ها پیش از اعمال بزهکارانه است، نمی تواند به طور مستقیم، قهرآمیز و سرکوب گرانه باشند.
۳-۳- واژه شناسی پیشگیری از جرم
باتوجه به توضیحاتی که در تبیین مفهوم واژه پیشگیری گذشت، می توان از واژگان فراوانی در سخنان امام علیجهت استخراج مباحث مرتبط با این موضوع و آموزه هایی که این واژگان را در بر دارند، استفاده کرد. برخی از واژگان مرتبط با مفهوم جرم، عبارتند از: اثم، سیئه، حرام، خطیئه، فسق، فساد، جور، منکر، فاحشه، شر، لمم، وزر، ذنب، هلکه، مهلکه و…؛ البته نمی توان تفاوت مفهومی این واژگان با یکدیگر و گاهی با جرم به مفهوم موسع آن را نادیده گرفت؛ ولی از آنجا که به لحاظ مصادیق و موارد به نوعی با مصادیق جرم به مفهوم موسع آن همپوشانی دارند می توان از آنها استفاده کرد. از واژگان ناظر به مفهوم پیشگیری نیز می توان به تعبیرهایی چون وقایه، نجات، دفع، تحصین و… اشاره کرد.
بیان کلید واژگان یاد شده، هرگز به مفهوم اکتفا به لفظ و جمود بر آن در استخراج آموزه های پیشگیری از جرم نیست؛ اگرچه در مواردی که این واژگان یافت شوند تایید و تصریحی بر آموزه تلقی می شود (خسروی، ۱۳۸۷، صص ۲۵-۲۴).
واژه پیشگیری امروزه در معنی جاری و متداول آن دارای دو بعد است: پیشگیری یا جلوگیری کردن هم به معنی”پیش دستی کردن، پیشی گرفتن و به جلو چیزی رفتن”و هم به معنی “آگاه کردن، خبر چیزی را دادن و هشدار دادن” است. اما در جرم شناسی پیشگیرانه، پیشگیری در معنای اول آن مورد استفاده واقع می‌شود، یعنی با کاربرد فنون مختلف به منظور جلوگیری از وقوع بزهکاری، هدف به جلو جرم رفتن و پیشی گرفتن از بزهکاری است. اما از نظر علمی، پیشگیری یک مفهوم منطقی-تجربی است که همزمان با تاملات عقلانی و مشاهدات تجربی ناشی می‌شود (نجفی ابرندآبادی، ۱۳۸۲، ص ۲۱).
۳-۴- مصادیق جرم و گناه در قرآن کریم
گناه به معنای خلاف است و در اسلام هر گونه کاری که بر خلاف فرمان خداوند باشد، گناه است، گناه هر چند کوچک باشد چون نافرمانی خداست، بزرگ است.
رسول اکرم در سخنی به ابوذر فرمود: «کوچکی گناه را ننگر بلکه آن را بنگر که از چه کسی نافرمانی می کنی!»
واژه های بیانگر گناه در قرآن در زبان قرآن و پیامبر و امامانبا واژه های مختلف، از گناه یاد شده است که هر کدام گوئی از بخشی از آثار شوم گناه پرده برمی دارد و بیانگر گوناگون بودن گناه است، واژه هایی که در قرآن در مورد گناه آمده، عبارتند از:
۱-ذنب ۲- معصیت ۳- اثم ۴- سیئه ۵- جرم ۶- حرام ۷- خطیئه ۸- فسق ۹- فساد ۱۰- فجور ۱۱- منکر ۱۲- فاحشه ۱۳- خبط ۱۴- شر ۱۵- لمم ۱۶- وزر و ثقل ۱۷- حنث
۱-ذنب به معنای دنباله است، چون هر عمل خلافی یک نوع پی آمد و دنباله به عنوان مجازات اخروی یا دنیوی دارد، این واژه، در قرآن ۳۵ بار آمده است.
۲- معصیت به معنای سرپیچی و خروج از فرمان خداست و بیانگر آن است که انسان از مرز بندگی خدا بیرون رفته است، این واژه در قرآن ۳۳بار آمده است.
۳- اثم به معنای سستی و کندی و واماندن و محروم شدن از پاداش ها است و بیانگر آن است که در حقیقت گناهکار یک فرد وامانده است، مبادا خود را زرنگ پندارد، این واژه در قرآن ۴۸ بار آمده است.
۴- سیئه به معنای کار قبیح و زشت است که موجب اندوه و نکبت گردد، در برابر”حسنه” که به معنای سعادت و خوشبختی است، این واژه ۱۶۵ بار در قرآن آمده است. کلمه”سوء” از همین واژه گرفته شده که ۴۴ بار در قرآن آمده است.
۵-جرم در اصل به معنای جدا شدن میوه از درخت و یا به معنای پست است، جریمه و جرائم از همین ماده می باشد، جرم عملی است که انسان را از حقیقت، سعادت، تکامل، و هدف جدا می سازد، این واژه ۶۱ بار در قرآن آمده است.
۶- حرام به معنای منع و ممنوعیت است، لباس احرام لباسی است که انسان در حج و عمره می پوشد و از یک سری کارها ممنوع می شود. این واژه حدود ۷۵ بار در قرآن آمده است.
۷-خطیئه غالبا به معنای گناه غیرعمدی است و گاهی در معنی گناه بزرگ نیز استعمال شده است، چنان که آیه ۸۱ سوره بقره و ۳۷ سوره الحاقه بر این مطلب گواه می باشد.

 

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید.

«بَلَى مَن کَسَبَ سَیِّئَهً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُهُ فَأُوْلَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ ؛آرى کسى که بدى به دست آورد و گناهش او را در میان گیرد پس چنین کسانى اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود.» (بقره/۸۱)

 

«لَا یَأْکُلُهُ إِلَّا الْخَاطِؤُونَ؛ که آن را جز خطاکاران نمى‏خورند.» (الحاقه/۳۷)

این واژه در اصل حالتی است که برای انسان بر اثر گناه پدید می آید و او را از طریق نجات، قطع می کند و راه نفوذ انوار هدایت به قلب انسان را می بندد. (طباطبایی،۱۴۱۷ق، ج۱؛ ص۲۱۸) این واژه ۲۲ بار در قرآن آمده است.
۸-فسق در اصل به معنای خروج هسته خرما از پوست خود می باشد و بیانگر خروج گناه کار از مدار اطاعت و بندگی خداست که او با گناه خود حریم و حصار فرمان الهی را شکسته و در نتیجه بدون قلعه و حفاظ مانده است، این واژه ۵۳ بار در قرآن آمده است.
۹-فساد به معنای خروج از حد اعتدال است که نتیجه اش تباهی و به هدر رفتن استعدادهاست، این واژه ۵۰ بار در قرآن آمده است.
۱۰-فجور به معنای دریدگی و پاره شدن پرده حیا و آبرو و دین است که باعث رسوایی خواهد گردید. این واژه ۶۶ بار در قرآن آمده است.
۱۱-منکر در اصل از انکار به معنای ناآشنا است، چرا که گناه با فطرت و عقل سالم، هماهنگ و مانوس نیست و عقل و فطرت سالم، آن را زشت و بیگانه می شمرد، این واژه ۱۶ بار در قرآن آمده و بیشتر در عنوان نهی از منکر طرح شده است.
۱۲-فاحشه سخن و کار زشتی است که در زشتی آن تردیدی نیست و در مواردی به معنای کار بسیار زشت و ننگین و نفرت آور به کار می رود، این واژه ۲۴ بار در قرآن آمده است.
۱۳- خبط به معنای عدم تعادل به هنگام نشست و برخاست است، گویی گناهکار یک نوع حرکت نامتعادل، همراه با سستی و سقوط دارد.
۱۴-شر به معنای هر زشتی است که نوع مردم از آن نفرت دارند و برعکس واژه خیر به معنای کاری است که نوع مردم آن را دوست دارند گویی گناه، خلاف فطرت و احساس درونی انسان ها است این واژه غالبا در مورد بلاها و گرفتاری ها استعمال می شود، ولی گاهی در مورد گناه به کار می رود، چنان که در آیه ۸ سوره زلزال به معنای گناه به کار رفته است.
۱۵-لمم (بر وزن قلم) به معنای نزدیک شدن به گناه و به معنای اشیای اندک است و در گناهان صغیره به کار می رود. این واژه در قرآن یک بار در آیه ۳۲سوره نجم آمده است.
۱۶-وزر به معنی سنگینی است و بیشتر در مورد حمل گناه دیگران به کار می رود، وزیر کسی است که کار سنگین حکومت را به دوش می کشد، گناهکار، غافل است که با گناه خود بار سنگین را به دوش خواهد کشید، این واژه در قرآن ۲۶بار آمده است و گاهی در قرآن واژه “ثقل” نیز که به معنی سنگینی است در مورد گناه به کار رفته است چنان که آیه ۱۳ سوره عنکبوت به این مطلب دلالت دارد.
۱۷-حنث (بر وزن جنس) در اصل به معنای تمایل به باطل و باز خواست آمده است و بیشتر در مورد گناه پیمان شکنی و تخلف، بعد از تعهد که از گناهان بزرگ است آمده است. این واژه دو بار در قرآن آمده است. این واژه های هفده گانه هر کدام بیانگر بخشی از آثار شوم گناه و حاکی از گوناگونی گناه می باشند و هر یک با پیام مخصوص و هشدار ویژه ای، انسان ها را از ارتکاب گناه بر حذر می‌دارند (قرائتی، ۳۶۹، صص۲۵-۲۱).
۳-۵- رابطه جرم و گناه
راغب اصفهانی در مفردات بیان داشته: اصل جرم در لغت به معنای بریدن میوه از درخت است و برای هر کار زشت و مکروه استعاره شده است و از آنجا که همه دستورات شرع اسلام به مقتضای حکم قانونگزار اسلام، شایسته و مشتمل بر مصالح و منطبق با عقل است. پس نافرمانی خدا و ترک آنچه بدان امر فرموده و ارتکاب آنچه از آن نهی کرده است جرم و جریمه است.
“معنی حقوقی جرم در فقه با آنچه در لغت به آن اشاره شد مشابهت دارد. زیرا فقهاء جرم را چنین تعریف کرده اند: «که جرم عبارتست از انجام دادن فعل یا گفتن قول که قانون اسلام آن را حرام شمرده و بر فعل آن کیفری مقرر داشته است.»
ولی این گونه تعریف کلی و عام است که می توان آن را بر اثم و معصیت و خطیئه نیز تسری دارد و در این تعریف همه دارای یک ماهیت هستند و عبارتند از نافرمانی خدای تعالی و سرپیچی از اوامر و نواهی او که به دنبال آن استحقاق مجازات وجود دارد اگر چه از حیث لغت و دقت در آن می‌توان تفاوت هایی را مشاهده کرد.
جریمه و جرم عبارتست از: کارهای ناپاک و زشتی که مجرم کسب می کند که از نظر عقل، بد و نفرت انگیز است.
اثم گناهی است که موجب کندشدن انسان در راه رسیدن به کمال انسانی و مدارج عالیه اسلامی است.
خطیئه هنگامی به یک گناه اطلاق می شود که سراسر وجود انسان را فرا گیرد و بر نفس چیرگی یابد تا جایی که بی اختیار و بدون قصد اراده نیز از انسان سر زند، چرا که خطیئه از خطا گرفته شده که نقطه مقابل عمد و اختیار است.
قول اکرمه و قتاده که از مفسرین مشهور هستند نیز گواه بر این مدعا است: آنها گفته اند: «خطیئه به معنی اصرارورزیدن بر ارتکاب گناه است» و در این آیه شریفه آمده است:
«بَلىَ‏ مَن کَسَبَ سَیِّئَهً وَ أَحَاطَتْ بِهِ خَطِیَتُهُ فَأُوْلَئکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ؛ آرى کسى که بدى به دست آورد و گناهش او را در میان گیرد پس چنین کسانى اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود.» (بقره/۸۱)
راغب گوید: «خطیئه و سیئه در معنی به هم نزدیکند و خطیئه در اکثر، بدون قصد ارتکاب می‌شود.» بسیاری از حقوقدانان اسلامی جنایت را مترادف جرم دانسته اند و آن را به هر فعلی که حرام است، اطلاق کرده اند. ولی گروهی از دانشمندان اسلامی جنایت را به فعل حرامی منحصر کرده‌اند که فقط در آن، تجاوز بر انسان باشد مثل اینکه کسی را مصدوم و یا مجروح کنند و یا بکشند.
گروه بسیاری از فقهای بزرگ و از جمله آیت الله العظمی خمینی(ره) در تحریر الوسیله، «جرم را در معنای عام آن مورد توجه قرار داده اند، زیرا برای هر فعل حرام، یا هر ترک واجب، تعزیر را مقرر داشته اند و فقط شرطی را که منظور شده اند، این است که آن فعل، با ترک از گناهان کبیره باشد. پس‌هر گناه کبیره‌جرم است و هر جرم مستوجب کیفری است در دنیا از قبیل: حد، تعزیر، قصاص، دیه» (فیض، ۱۳۶۹، ص۷۲) دانشمندان حقوق جزاء عرفی، جرم را به فعل یا ترک فعلی اطلاق می‌کنند که قانونگذار برای آن، مجازاتی در نظر گرفته است که تمام معاصی کبیره را در بر می گیرد و از طرفی حاکم شرع، حق تعزیر بر هر گناه کبیره ای را دارد (عابدی، ۱۳۸۸، صص۱۱-۱۰).
۳-۶-پیشگیری از جرم و گناه در قرآن کریم
اصولا دین مبین اسلام، به پیشگیری بیش از اصلاح اهتمام دارد و به همین دلیل، قبل از هر چیز به عوامل به وجود آورنده و زمینه‌های گناه و جرم توجه کرده و برای مقابله با آن‌ ها، با واقع بینی تمام چاره اندیشی نموده است. شاید مهم‌ترین و پربارترین بخش از تاکیدات اسلام، روی همین بعد باشد. اسلام، آگاهی، علم و تفکر را که مایه اساسی هر نوع پیشرفت و سعادت است بسیار می ستاید و از جهل و نادانی که مایه بنیادی بدبختی و گناه و جرم می باشد نهی می‌کند، به امر رعایت بهداشت و نظافت عنایت ویژه ای داشته و برای سلامت روح و روان نیز به اقامه نماز و دعا امر فرموده و گذشت، مهربانی، صبوری، حق شناسی، سپاسگزاری، نگاهداشت حرمت دیگران، عدل و احسان، برابری و برادری را توصیه فرموده و از نفاق و ریا، دروغ و افترا و تحقیر و… به شدت بیزاری جسته است، همه افراد را در مقابل هم مسئول شمرده و از بی اعتنایی به مشکلات دیگران به شدت نهی نموده است و به صراحت اعلام کرده است که هر کار ریز و درشتی ثبت شده و عمل هیچ کس ضایع نخواهد ماند.
این اخلاق و فرهنگ عظیم دینی به واقع پشتوانه غنی و مطمئنی است که جامعه را از بسیاری از امراض و انحرافات فکری و عملی مصون می دارد البته اگر علما، دانشمندان، نویسندگان، هنرمندان و… این سرمایه بی پایان را جدی گرفته و با بهره گرفتن از ابزارهای نوین تبلیغاتی مردم را دائما متذکر باشند و هدایت نمایند.
اهتمام به عبادات فردی و جمعی مانند نمازهای یومیه، روزه، حج، نماز جمعه، عزاداری در ماه‌های محرم و مراسم ویژه ماه رمضان، شرکت در مساجد و تکایا، زیارت مقابر قدسی ائمه اطهارو بزرگان دین از جمله مراسم مذهبی-سنتی و تقریبا بی هزینه جامعه ماست که می‌توان در این راستا نهایت بهره معنوی را حاصل نمود.
علاوه بر موارد بالا نهاد مستقل دیگری نیز به نام امر به معروف و نهی از منکر توسط دین اسلام تاسیس شده است تا عمل به فرامین اخلاقی را تضمین نموده و در عین حال از اصلاح جامعه نیز غفلت نشود، اگر بتوانیم با توجه به وضعیت جوامع فعلی، راهکارهای منطقی و کارآمدتری برای انجام این واجب الهی پیدا کنیم، جامعه خود به خود و در سطح وسیع و چه بسا با تخصیص هزینه هایی به مراتب کمتر کنترل خواهد شد و با این نظارت گسترده عمومی، لغزش ها و انحرافات به حداقل خود خواهد رسید. امر به معروف و نهی از منکر در حقیقت یک سیستم کنترلی غیرکیفری محسوب می شود. در اصل هشتم قانون اساسی نیز به این امکان مهم جامعه توجه شده است، که البته باید سیاق منطقی خود را بیابد.
یکی از نهادهای اصلاح و بازپروری مطرح شده در اسلام، توبه است، اسلام با مفتوح گذاشتن راه توبه، همیشه راه بازگشت و اصلاح را فراهم کرده است و انسان خطاکار را با وعده های نیکویش، تشویق به بازگشت و اصلاح می کند.
شمول توبه در اسلام تا بدان حد است که هیچ کس در هر سطح و در هر صورت، خود را بیرون از لطف، محبت و آئین مهر خداوندی نمی بیند، توبه استثنای خاص برنمی دارد و شامل هر نوع گناه و به هر اندازه که باشد می شود.
البته لازم به یادآوری است که دین اسلام به رغم آن همه التفات به امر پیشگیری، اصلاح و بازپروری، برای مجازات نیز جایگاه خاص خود را تجویز نموده است و مجازات آن مبنایی عالمانه، عادلانه و مصلحت گرایانه دارد.
۳-۷- روش های پیشگیری از جرم و گناه از دیدگاه قرآن کریم
با توجه به مطالعات انجام شده در زمینه جرم وگناه و بررسی ماهیت، علت ها و عوامل آن که در این تحقیق نیز به آن اشاره می‌شود روش هایی نیز تاکنون جهت پیشگیری از جرم و گناه ارائه گردیده است؛ اما متاسفانه تاکنون علی‌رغم بکارگیری آنها، موجب پیشگیری کامل و یا درمان کلی جرم و گناه نبوده است، بر این اساس تامل و نگاه اصولی به مکتب اسلامی جهت ارائه راهکارهای جدید و به روز، نیازمند بازبینی اصولی در منابع پژوهشی اسلامی است. این نگرش موجب تفحص و بررسی آیات قرآنی به عنوان پیش نیاز بوده که در خصوص پیشگیری به عنوان زیرساخت های اصولی و اساسی آن می باشد.
الف)لزوم توجه به نقش دین در پیشگیری از جرم
اگر یکی از مهم ترین علل ناکارآمدی نظریه های پیشگیری از جرم را بی توجهی به دین و نادیده انگاشتن آموزه های دینی بدانیم مبالغه نکرده ایم، هر چند جرم شناسان و جامعه شناسانی بوده اند و هستند که این ارتباط را بررسی کرده اند و بر جایگاه و نقش دینداری در پیشگیری از بزهکاری تاکید ورزیده اند.
دورکیم، جامعه شناس معروف فرانسوی معتقد است که علت بسیاری از نابسامانی های جوامع نوپدید، ضعف یا عدم اعتقاد به خدا در جامعه است. وی اعتقاد دارد کسانی که تعهد و التزام به نظام اعتقادی مشترک را از دست داده اند، در پی منافع مادی خویش رفته، همنوعان را نادیده می انگارند.
ژرژپیکا، جرم شناس فرانسوی، نیز با اشاره به این که در جوامع روستایی بزهکاری بسیار کم است، آن را نتیجه همگونی فراوانی می داند که در این جوامع برابر مذهب پدید آمده است. وی جامعه اسلامی را بازمانده ای از این الگو می داند ( نجفی ابرند آبادی،۱۳۸۲، ص۱۱۷).
سر این مطلب نیز روشن است، چرا که بیشتر ادیان آسمانی یا غیرآسمانی، از یک سو انسان‌ها را به اخلاق پسندیده و رفتار و سلوک نیکو فرا می خوانند و از سوی دیگر، آنها را به آموزه های ارزشمند و سفارش های اخلاقی، اجتماعی، فردی، تربیتی، خانوادگی و… دعوت که خود، پناهگاه و دژ محکمی را برای فرد پدید می آورد تا به ورطه خطا و انحراف ها نیفتد. این دژ مستحکم، بیرون و درون آدمی را پوشش می دهد و چنان که در ادامه بیان خواهیم کرد، بر عمیق ترین و نامرئی ترین سطوح عوامل پدیدآورنده انحراف و جرم اثر می گذارد. در بعد فردی، بر انگیزه های آدمی رنگ دینی و الهی می زند و ذهن او را از اوهام و نیات فاسد و پلید دور می سازد، به رفتار و احساس او آهنگ ویژه ای می بخشد و در بعد اجتماعی و بیرونی نیز روش ها و برنامه های مهم اصلاحی، تربیتی، فرهنگی و اجتماعی را در اختیار بشر قرار می دهد، اموری که بشر توان دستیابی به آنها را یا اصلا ندارد یا گونه درست و متقن آن را نمی شناسد. به همین علت به باور ما، یکی از خطوط و اصول اساسی در هر الگوی پیشگیری، لزوم توجه به دین وحاکمیت ضوابط و اصول دینی و شرعی بر برنامه‌ها و تدابیر پیشگیرانه است و هر الگویی که از این اصل مهم غفلت کند و فاقد آن باشد، سرنوشتی جز شکست و ناکامی نخواهد داشت. فلسفه دین، رهایی انسان از بدبختی و گمراهی و رهنمون شدن او به سعادت دنیایی و آخرتی است.
در اندیشه امام علی ، فلسفه بعثت پیامبران چیزی جز رهایی انسان ها از انحراف ها و گمراهی ها نبوده است. در اوج فوران و رواج جرائم و تیره روزی ها و بدبختی ها، انبیای الهی با ارائه آموزه های دینی به مدد بشر برخاسته و او را به وادی رستگاری رهنمون شده اند. محتوای دین و آموزه های آن اموری است که اگر به درستی برای مردم بیان شود و تربیت دینی درست در جامعه تحقق یابد آن جامعه را به میزان بسیاری از نابهنجاری ها و انحراف ها پاک خواهد کرد. نگاهی به تاریخ گذشته به ویژه دوران رسالت پیامبر اسلام و نیز پیشینه دینی برخی جوامع به خوبی بیانگر این مطلب است (خسروی، ۱۳۸۷، صص۳۹-۴۱).
ب)گسترش فضای دینی و پرورش روحیه دینداری
از دیگر اولویت های اساسی پیشگیری از جرم که ازگفتار امام علی استفاده می شود و به جرات می توان آن را اساسی ترین اقدام در پیشگیری از جرم دانست، کوشش درجهت افزایش و تثبیت باورهای دینی مردم است. تاملی در آموزه های گرانقدر مولای متقیان این مطلب را روشن می کند که دینداری، عامل مهمی در خشکاندن چشمه های فساد و تباهی است و در مقابل، سرنخ همه جرائم و گناهان را باید در نبود و ضعف دینداری حقیقی ودرست افراد جست. بسیاری از کارشناسان مسایل اجتماعی و جرم شناسان نیز اذعان دارند که گذاشتن باورها، اعتقادهای دینی، گرایش های مذهبی وعدم التزام به احکام دینی، عامل بسیاری از نابهنجاری ها و کجروی های آدمی است.