یا کسى که دعاى مضطرّ را اجابت مىکند و گرفتارى را برطرف مىسازد، و شما را خلفاى زمین قرار مىدهد آیا معبودى با خداست؟! کمتر متذکّر مىشوید.
﴿وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُؤْمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ﴾ (بقره/۱۸۶)
و هنگامى که بندگان من، از تو در باره من سؤال کنند، (بگو:) من نزدیکم! دعاى دعا کننده را، به هنگامى که مرا مىخواند، پاسخ مىگویم! پس باید دعوت مرا بپذیرند، و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند (و به مقصد برسند)
۲-۱-۲۰ معانی دعا در قرآن
بطور کلی از نظر لغوی و از دید کتاب قاموس قرآن دعا به معنای خواندن، حاجت خواستن، استمداد و طلب کردن است.(قرشی؛ ۱۳۷۱:۲/۳۴۴)
۲-۱-۲-۱۰ خواندن
﴿هُنَالِکَ دَعَا زَکَرِیَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِی مِن لَّدُنْکَ ذُرِّیَّهً طَیِّبَهً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاء﴾ (آل عمران/ ۳۸)
در آنجا بود که زکریا، (با مشاهده آن همه شایستگى در مریم، ) پروردگار خویش را خواند و عرض کرد: «خداوندا! از طرف خود، فرزند پاکیزهاى (نیز) به من عطا فرما، که تو دعا را مىشنوى»
۲-۱-۲-۰۲ پرسشکردن
﴿ قَالُواْ ادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُبَیِّن لّنَا مَا هِیَ قَالَ إِنَّهُ یَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَهٌ لاَّ فَارِضٌ وَلاَ بِکْرٌ عَوَانٌ بَیْنَ ذَلِکَ فَافْعَلُواْ مَا تُؤْمَرونَ﴾ (بقره/۶۸)
«[بنیاسرائیل به حضرت موسی علیهالسلام گفتند:] برای ما از پروردگارت بپرس، این گاو چگونه گاوی باشد، برای ما روشن کند»
برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.
۲-۱-۲-۳۰ فریادرسی
﴿ قُلْ أَرَأَیْتُکُم إِنْ أَتَاکُمْ عَذَابُ اللّهِ أَوْ أَتَتْکُمُ السَّاعَهُ أَغَیْرَ اللّهِ تَدْعُونَ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ﴾ (انعام/۴۰)
بگو: «به من خبر دهید اگر عذاب پروردگار به سراغ شما آید، یا رستاخیز برپا شود، آیا (براى حل مشکلات خود، ) غیر خدا را مىخوانید اگر راست مىگویید؟»
۲-۱-۲-۴۰ تشویق وترغیب کردن
﴿وَاللّهُ یَدْعُو إِلَى دَارِ السَّلاَمِ وَیَهْدِی مَن یَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ﴾ (یونس/۲۵)
و خداوند به سراى صلح و سلامت دعوت مىکند و هر کس را بخواهد (و شایسته و لایق ببیند)، به راه راست هدایت مىنماید.
﴿ وَیَا قَوْمِ مَا لِی أَدْعُوکُمْ إِلَى النَّجَاهِ وَتَدْعُونَنِی إِلَى النَّارِ﴾ (غافر/ ۴۱)
«[مؤمن آل فرعون گفت:]ای قوم! چرا من شما را به نجات تشویق میکنم و شما مرا به آتش تشویق میکنید.
۲-۱-۲-۰۵ کمک خواستن
﴿ وَإِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُواْ بِسُورَهٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُواْ شُهَدَاءکُم مِّن دُونِ اللّهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ﴾ (بقره/۲۳)
و اگر درباره آنچه بر بنده خود [پیامبر] نازل کردهایم شک وتردید دارید، (دست کم) یک سوره همانند آن بیاورید و گواهان خود را- غیر خدا- براى این کار، فرا خوانید اگر راست مىگویید!
۲-۱-۲-۰۶ نام گذاری کردن
﴿ لَا تَجْعَلُوا دُعَاء الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعَاء بَعْضِکُم بَعْضاً قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنکُمْ لِوَاذاً فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِیبَهُمْ فِتْنَهٌ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ﴾ (نور/۶۳)
صدا کردن پیامبر را در میان خود، مانند صدا کردن یکدیگر قرار ندهى خداوند کسانى از شما را که پشت سر دیگران پنهان مىشوند، و یکى پس از دیگرى فرار مىکنند مىداند! پس آنان که فرمان او را مخالفت مىکنند، باید بترسند از اینکه فتنهاى دامنشان را بگیرد، یا عذابى دردناک به آنها برسد!
۲-۱-۰۳ موضوعات دعاهای قرآنی (واثقی؛ ۱۳۸۸: ۱۳۵-۱۱۹)
آسان شدن کارهای سخت
﴿ قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی *وَیَسِّرْ لِی أَمْرِی *وَاحْلُلْ عُقْدَهً مِّن لِّسَانِی * یَفْقَهُوا قَوْلِی﴾ (طه/۲۵-۲۸)
گفت: پروردگارا! سینهام را وسعت بخش * و کارم را برای من آسان ساز *و گره از زبانم بگشای * تا سخنم را دریابند*
آرزوی بهتر از آنچه از دست رفته
﴿ عَسَى رَبُّنَا أَن یُبْدِلَنَا خَیْراً مِّنْهَا إِنَّا إِلَى رَبِّنَا رَاغِبُونَ﴾ (قلم/۳۲)
امید است که پروردگارمان بهتر از آن را به ما عوض دهد، ما به پروردگارمان روی آوردهایم.
امنیت مکه
﴿ وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَـذَا الْبَلَدَ آمِناً وَاجْنُبْنِی وَبَنِیَّ أَن نَّعْبُدَ الأَصْنَامَ﴾ (ابراهیم/۳۵)
و آنگاه که ابراهیم گفت: پروردگارا! این شهر را ایمن گردان و من و فرزندانم را از پرستش بتان دور بدار.
استعاذه
﴿ وَقُل رَّبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّیَاطِینِ *وَأَعُوذُ بِکَ رَبِّ أَن یَحْضُرُونِ﴾ (مومنون/۹۷-۹۸)
و بگو: پروردگارا! از وسوسههای شیاطین به تو پناه میبرم * وای پروردگار من! از حضور آنها نزد من، به تو پناه میآورم.
﴿ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ﴾ (فلق/۱)
بگو به پروردگار سپیدهدم پناه میبرم.
﴿ قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ﴾ (ناس/۱)
بگو پناه میبرم به پروردگار مردم.
﴿ قَالَ رَبِّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَسْأَلَکَ مَا لَیْسَ لِی بِهِ عِلْمٌ وَإِلاَّ تَغْفِرْ لِی وَتَرْحَمْنِی أَکُن مِّنَ الْخَاسِرِینَ﴾ (هود/۴۷)
گفت: پروردگارا! من به تو پناه میبرم که از تو چیزی بخواهم که بدان علم ندارم، و اگر مرا نیامرزی و بر منترحم نکنی از زیان کاران میشوم.
با نیکوکاران باشیم و باعاقبت خوش بمیریم
﴿ رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ وَعَلَّمْتَنِی مِن تَأْوِیلِ الأَحَادِیثِ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَنتَ وَلِیِّی فِی الدُّنُیَا وَالآخِرَهِ تَوَفَّنِی مُسْلِماً وَأَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِینَ﴾ (یوسف/۱۰۱)
پروردگارا! تو به من بهرهای از فرمانروایی دادی و راز تعبیر خوابها به من آموختی. ای پدید آورندهی آسمانها و زمین! تو در دنیا و آخرت مولای منی، مرا مسلمان بمیران و قرین شایستگان ساز.
﴿ وَمَا تَنقِمُ مِنَّا إِلاَّ أَنْ آمَنَّا بِآیَاتِ رَبِّنَا لَمَّا جَاءتْنَا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْراً وَتَوَفَّنَا مُسْلِمِینَ﴾ (اعراف/۱۲۶)
و تو از ما انتقام نمیگیری مگر برای اینکه ما به آیات پروردگارمان – وقتی برای ما آمد– ایمان آوردیم. بار الها! بر ما صبوری ببار و ما را مسلمان بمیران.
برای آغاز کارها
﴿ وَقَالَ ارْکَبُواْ فِیهَا بِسْمِ اللّهِ مَجْرَاهَا وَمُرْسَاهَا إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ﴾ (هود/۴۱)
و نوح گفت: در آن سوار شوید. که روانه شدن و لنگرانداختنش به نام خدا است. پروردگار من آمرزندهی مهربان است.
﴿ وَلَمَّا بَرَزُواْ لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُواْ رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْراً وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ ﴾ (بقره/۲۵۰)
و چون با جالوت و سپاه او رویاروی شدند گفتند: پروردگارا! بر ما شکیبایی ببار، و قدمهایمان را استوار ساز، و بر قوم کافر پیروزمان گردان.
﴿ وَمَا کَانَ قَوْلَهُمْ إِلاَّ أَن قَالُواْ ربَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِی أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ﴾ (آل عمران/۱۴۷)
و گفتارشان جز این نبود که میگفتند: پروردگارا! گناهانمان را بیامرز، و از زیاده روی ما در کارمان درگذر، و قدمهایمان را استواردار، و ما را بر گروه کافران پیروز گردان.
﴿ لاَ یُکَلِّفُ اللّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَهَا لَهَا مَا کَسَبَتْ وَعَلَیْهَا مَا اکْتَسَبَتْ رَبَّنَا لاَ تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِینَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلاَ تَحْمِلْ عَلَیْنَا إِصْراً کَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلاَ تُحَمِّلْنَا مَا لاَ طَاقَهَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنتَ مَوْلاَنَا فَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ﴾ (بقره/۲۸۶)
خداوند هیچ کس را جز بهاندازهی توانش تکلیف نمیکند. هر چه نیکی کرده به سود او و هر چه بدی کرده وبال اوست. پروردگارا! اگر فراموش کردیم یا به خطا رفتیم بر ما خرده مگیر. بار الها! و تکلیف سخت بر ما بار مکن، نان که بر پیشینیان ما بار کردی. بار الها! و آنچه تاب آن را نداریم بر دوش ما مگذار، و از ما درگذر، و ما را بیامرز و بر ما رحم کن که مولای ما تویی، پس ما را بر گروه کافران یاری و پیروزی ده.
